ARREST VAN HET HOF (Zesde kamer) 9 juli 1987 *

Transcriptie

1 ARREST VAN GEVOEGDE ZAKEN 27 TOT EN MET 29/86 ARREST VAN HET HOF (Zesde kamer) 9 juli 1987 * In de gevoegde zaken 27 tot 29/86, betreffende verzoeken aan het Hof krachtens artikel 177 EEG-Verdrag van de Belgische Raad van State, afdeling administratie, derde kamer, in de aldaar aanhangige gedingen in zaak 27/86 tussen SA Constructions et entreprises industrielles (CEI) Association intercommunale pour les autoroutes des Ardennes", in wier rechten is getreden het Wegenfonds, vertegenwoordigd door de minister van Openbare Werken, in zaak 28/86 tussen SpA Ing. A. Bellini & Co. en en Regie der Gebouwen, vertegenwoordigd door de minister van Openbare Werken, ondersteund door Vzw Nationale Confederatie van het Bouwbedrijf, en in zaak 29/86 tussen SpA Ing. A. Bellini & Co. Belgische Staat, vertegenwoordigd door de minister van Landsverdediging, * Procestaal: Frans en

2 CEI / ASSOCIATION INTERCOMMUNALE POUR LES AUTOROUTES DES ARDENNES om een prejudiciële beslissing over de uitlegging van richtlijn 71/305/EEG van de Raad van 26 juli 1971 betreffende de coördinatie van de procedures voor het plaatsen van overheidsopdrachten voor de uitvoering van werken (PB 1971, L 185, blz. 5), wijst HET HOF VAN JUSTITIE (Zesde kamer), samengesteld als volgt: C. Kakouris, kamerpresident, T. F. O'Higgins, T. Koopmans, K. Bahlmann en G. C. Rodríguez Iglesias, rechters, advocaat-generaal: J. Mischo griffier: B. Pastor, administrateur gelet op de opmerkingen ingediend door: SA Constructions et entreprises industrielles (CEI), verzoekster in het hoofdgeding in zaak 27/86, vertegenwoordigd door R. Libiez, J. Putzeys en X. Leurquin, advocaten; SpA Ing. A. Bellini & Co., verzoekster in het hoofdgeding in de zaken 28 en 29/86, vertegenwoordigd door J. Putzeys en X. Leurquin, advocaten; de Association intercommunale pour les autoroutes des Ardennes, thans het Wegenfonds, verweerder in het hoofdgeding in zaak 27/86, vertegenwoordigd door P. Lambert, advocaat; de Regie der Gebouwen, verweerster in het hoofdgeding in zaak 28/86, vertegenwoordigd door P. Lambert, advocaat; de Belgische Staat, verweerder in het hoofdgeding in zaak 29/86, vertegenwoordigd door de minister van Landsverdediging, in de persoon van J.-P. Pierard als gemachtigde, de Nationale Confederatie van het Bouwbedrijf, interveniente in het hoofdgeding in zaak 28/86, vertegenwoordigd door L. Goffin en J.-L. Lodomez, advocaten; het Koninkrijk Spanje, vertegenwoordigd door L. J. Casanova Fernández, secretaris-generaal voor de Europese Gemeenschappen; 3369

3 ARREST VAN GEVOEGDE ZAKEN 27 TOT EN MET 29/86 de Italiaanse Republiek, vertegenwoordigd door I. Braguglia, avvocato dello Stato; de Commissie van de Europese Gemeenschappen, vertegenwoordigd door M. Guerrin, juridisch adviseur; gelet op het rapport ter terechtzitting en ten vervolge op de mondelinge behandeling op 13 mei 1987, gehoord de conclusie van de advocaat-generaal ter terechtzitting van 11 juni 1987, het navolgende Arrest 1 Bij drie arresten van 15 januari 1986, ingekomen ten Hove op 3 februari daaraanvolgend, heeft de Belgische Raad van State krachtens artikel 177 EEG-Verdrag enkele prejudiciële vragen gesteld over de uitlegging van richtlijn 71/305 van de Raad van 26 juli 1971 betreffende de coördinatie van de procedures voor het plaatsen van overheidsopdrachten voor de uitvoering van werken (PB 1971, L 185, blz. 5). 2 Deze vragen zijn gerezen in gedingen strekkende tot nietigverklaring van besluiten houdende toewijzing van diverse overheidsopdrachten. 3 De inschrijving van verzoekster in het hoofdgeding in zaak 27/86 werd afgewezen ten gunste van een onderneming die een hogere prijs had gevraagd, op grond dat het totaalbedrag van alle openbare en particuliere werken die zij op het ogenblik van de sluiting der overeenkomst gelijktijdig uitvoerde, het in de Belgische regeling vastgestelde maximum overschreed. 4 De inschrijvingen van verzoekster in het hoofdgeding in de zaken 28 en 29/86 werden eveneens afgewezen ten gunste van ondernemingen die voor een hoger bedrag hadden ingeschreven, op grond dat zij niet voldeed aan de in de Belgische 3370

4 CEI/ASSOCIATION INTERCOMMUNALE POUR LES AUTOROUTES DES ARDENNES regeling gestelde voorwaarden voor erkenning van aannemers in de in het bestek voorgeschreven klasse, hoewel zij een afschrift had overgelegd van haar erkenning in Italië in een klasse die haar toeliet aldaar in te schrijven voor overheidsopdrachten voor een zelfde bedrag als waarvoor zij in België had ingeschreven. 5 Tot staving van hun beroepen tot nietigverklaring voerden verzoeksters in de drie hoofdgedingen onder meer aan, dat de bestreden toewijzingsbesluiten in strijd waren met het bepaalde in richtlijn 71/ Van oordeel dat uitlegging van enkele bepalingen van die richtlijn noodzakelijk was, heeft de Raad van State de behandeling van de zaak geschorst en het Hof van Justitie verzocht om een prejudiciële beslissing over de volgende vragen: A In zaak 27/86: 1) Bevat artikel 25 van richtlijn 71/305/EEG een limitatieve opsomming van de referenties aan de hand waarvan de financiële en economische draagkracht van een aannemer kan worden beoordeeld? 2) Zo neen, kan het bedrag van de werken die gelijktijdig mogen worden uitgevoerd, worden beschouwd als een referentie ter beoordeling van de financiële en economische draagkracht van een aannemer in de zin van artikel 25 van de richtlijn?" Β In de zaken 28 en 29/86: Kan ingevolge richtlijn 71/305/EEG van 26 juli 1971 betreffende de coördinatie van de procedures voor het plaatsen van overheidsopdrachten voor de uitvoering van werken, inzonderheid de artikelen 25 en 26, sub d, de inschrijving van een Italiaanse aannemer door een Belgische aanbesteder ter zijde worden gelegd op grond dat de aannemer niet het bewijs levert dat hij beschikt over het door de Belgische wettelijke regeling vereiste minimumbedrag aan eigen middelen, en op grond dat hij niet het eveneens door die wettelijke regeling verlangde gemiddelde minimumaantal arbeiders en kaderleden in dienst heeft, zulks terwijl deze werkgever in Italië is erkend in een klasse die overeenkomt met de klasse die in België in verband met de omvang van de aan te besteden werken vereist is?" 3371

5 ARREST VAN GEVOEGDE ZAKEN 27 TOT EN MET 29/86 7 Voor een nadere uiteenzetting van de voorgeschiedenis van de hoofdgedingen, de relevante gemeenschapsrechtelijke en nationale bepalingen, de schriftelijke opmerkingen van partijen en het procesverloop wordt verwezen naar het rapport ter terechtzitting. Deze elementen van het dossier worden hierna slechts weergegeven, voor zover dat noodzakelijk is voor de redenering van het Hof. Het al dan niet limitatieve karakter van de opsomming van afdoende referenties in artikel 25 van de richtlijn 8 Artikel 25, eerste alinea, van de richtlijn bepaalt, dat de financiële en economische draagkracht van de aannemer in het algemeen kan worden aangetoond door één of meer van de daar opgesomde referenties. Volgens de tweede alinea moeten de aanbestedende diensten in de aankondiging of in de uitnodiging tot inschrijving aangeven, welke van de in de eerste alinea genoemde referenties zij verkiezen, alsmede de andere, niet onder a, b en c genoemde, afdoende referenties die zij verlangen". 9 Uit de tekst van dit artikel en met name uit de tweede alinea ervan blijkt, dat de lijst van de daar genoemde referenties niet uitputtend is. 10 Aan de nationale rechter dient derhalve te worden geantwoord, dat artikel 25 van richtlijn 71/305 geen limitatieve opsomming bevat van de referenties ter bepaling van de financiële en economische draagkracht van een aannemer. Het bedrag van de werken die gelijktijdig mogen worden uitgevoerd 11 Met betrekking tot de tweede vraag van de verwijzende rechter in zaak 27/86 moet worden vastgesteld, dat het totaalbedrag van de werken die op een bepaald tijdstip aan een onderneming zijn opgedragen, een bruikbaar gegeven kan zijn bij de concrete beoordeling van de economische en financiële draagkracht van die onderneming ten opzichte van haar verplichtingen. Aangezien artikel 25 van de richtlijn geen limitatieve opsomming van referenties bevat, staat niets eraan in de weg, dat die informatie van de inschrijvers wordt gevraagd als afdoende referentie in de zin van artikel

6 CEI / ASSOCIATION INTERCOMMUNALE POUR LES AUTOROUTES DES ARDENNES 12 Gelet evenwel op de motivering van het verwijzingsarrest, de daarin weergegeven inhoud van de Belgische wetgeving en de debatten voor het Hof, moet de vraag van de nationale rechter aldus worden begrepen, dat deze ook wenst te vernemen of een nationale regeling waarbij een maximumbedrag wordt vastgesteld voor de werken die gelijktijdig mogen worden uitgevoerd, verenigbaar is met het gemeenschapsrecht. 13 In dit verband zij erop gewezen, dat artikel 25 van de richtlijn de vaststelling van een dergelijk maximum toelaat noch verbiedt. Deze bepaling beoogt immers niet de bevoegdheid van de Lid-Staten af te bakenen met betrekking tot de bepaling van de omvang van de voor de deelneming aan overheidsaanbestedingen vereiste economische en financiële draagkracht, maar bepaalt, door welke afdoende referenties of bewijsmiddelen de financiële en economische draagkracht van de aannemer kan worden aangetoond. 14 Om een uitspraak te kunnen doen over de verenigbaarheid van een dergelijk maximum met richtlijn 71/305 in haar geheel, dient men zich het doel van de richtlijn voor ogen te stellen. Dit doel is te verzekeren dat, ter verwezenlijking in de Gemeenschap van de vrijheid van vestiging en van het vrij verrrichten van diensten op het gebied van overheidsopdrachten voor de uitvoering van werken, niet alleen de beperkingen worden opgeheven, doch ook de nationale procedures voor het plaatsen van overheidsopdrachten voor de uitvoering van werken worden gecoördineerd. Deze coördinatie dient zoveel mogelijk de thans in elk van de Lid-Staten bestaande procedures en praktijken... te respecteren" (tweede overweging van de considerans van de richtlijn). Artikel 2 bepaalt uitdrukkelijk, dat de aanbestedende diensten hun aan de bepalingen van de richtlijn aangepaste nationale procedures toepassen. 15 De richtlijn behelst dus niet een eenvormige, volledig communautaire regeling. Binnen het kader van de gemeenschappelijke regels die zij bevat, blijven de Lid- Staten vrij om materiële en procedureregels inzake de aanbesteding van openbare werken te handhaven of vast te stellen, mits zij daarbij alle relevante bepalingen van het gemeenschapsrecht eerbiedigen en met name de verboden die voortvloeien uit de in het Verdrag neergelegde beginselen inzake het recht van vestiging en het vrij verrichten van diensten. 16 Dat een Lid-Staat een maximumbedrag vaststelt voor de werken die gelijktijdig mogen worden uitgevoerd, is niet in strijd met die beginselen, en er zijn geen 3373

7 ARREST VAN GEVOEGDE ZAKEN 27 TOT EN MET 29/86 aanwijzingen, dat de toegang van de ondernemers in de Gemeenschap tot overheidsopdrachten daardoor wordt beperkt. 17 In deze omstandigheden moet worden vastgesteld, dat bij de huidige stand van het gemeenschapsrecht niets zich ertegen verzet, dat de Lid-Staten in het kader van hun bevoegdheden ter zake van overheidsopdrachten voor de uitvoering van werken, een maximumbedrag vaststellen voor de werken die gelijktijdig mogen worden uitgevoerd. 18 Aan de nationale rechter dient derhalve te worden geantwoord, dat als afdoende referentie in de zin van artikel 25 van richtlijn 71/305 van de inschrijvers opgave kan worden gevraagd van het totaalbedrag van de aan hun onderneming opgedragen werken, en dat noch artikel 25 noch enige andere bepaling van de richtlijn zich ertegen verzet, dat een Lid-Staat bepaalt voor welk bedrag tegelijkertijd werken mogen worden uitgevoerd. De gevolgen, ten aanzien van de aanbestedende diensten in de andere Lid-Staten, van de inschrijving in een Lid-Staat op een officiële lijst van erkende aannemers 19 Om de vraag van de nationale rechter te kunnen beantwoorden, moet worden gepreciseerd, wat in het stelsel van de richtlijn de functie is van de inschrijving op een officiële lijst van in een Lid-Staat erkende aannemers. 20 Ingevolge artikel 28, lid 1, moeten de Lid-Staten waar officiële lijsten van erkende aannemers bestaan, deze lijsten aanpassen aan de artikelen 23, sub a tot d en g, en 24 tot en met Bedoelde bepalingen van artikel 23 omschrijven de gevallen waarin een aannemer wegens het ontbreken van solvabiliteit of betrouwbaarheid van deelneming aan overheidsaanbestedingen kan worden uitgesloten. Die van de artikelen 25 en 26 betreffen de afdoende referenties voor de financiële en economische draagkracht van de aannemers en hun technische bekwaamheid. 22 De in artikel 28, lid 1, bedoelde harmonisatie van de officiële lijsten van erkende aannemers heeft dus een beperkte strekking. Zij betreft met name de afdoende 3374

8 CEI/ASSOCIATION INTERCOMMUNALE POUR LES AUTOROUTES DES ARDENNES referenties voor de financiële en economische draagkracht en de technische bekwaamheid van de aannemers. Daarentegen zijn de classificatiecriteria niet geharmoniseerd. 23 Artikel 28, lid 2, bepaalt dat de op een dergelijke lijst ingeschreven aannemers bij elke aanbesteding een door de bevoegde autoriteit verlangd bewijs van inschrijving aan de aanbestedende dienst kunnen overleggen, op welk bewijs de referenties worden vermeld op grond waarvan de inschrijving op de lijst mogelijk was, alsmede de classificatie die zij behelst. 24 Ingevolge artikel 28, lid 3, hebben aannemers die in welke Lid-Staat ook op een officiële lijst zijn ingeschreven, het recht om binnen de in dit artikel gestelde grenzen deze inschrijving jegens de aanbestedende dienst van een andere Lid-Staat te gebruiken als een alternatief bewijsmiddel dat zij aan de kwaliteitscriteria van de artikelen 23 tot en met 26 van de richtlijn voldoen (arrest van 10 februari 1982, zaak 76/81, Transporoute, Jurispr. 1982, blz. 417). 25 Wat in het bijzonder het bewijs van de financiële en economische draagkracht en van de technische bekwaamheid van de aannemer betreft, heeft de inschrijving op een officiële lijst van erkende aannemers dezelfde waarde als de afdoende referenties bedoeld in de artikelen 25 en 26, voor zover zulk een inschrijving gebaseerd is op gelijkwaardige informatie. 26 De aanbestedende diensten mogen de informatie die uit de inschrijving op een officiële lijst voortvloeit, niet in twijfel trekken. Wel blijven zij bevoegd om ter zake van de financiële en economische draagkracht en technische bekwaamheid minimumvoorwaarden vast te stellen waaraan aannemers moeten voldoen om aan een bepaalde aanbesteding te kunnen deelnemen. 27 Bijgevolg zijn de aanbestedende diensten gehouden de economische en financiële draagkracht en de technische bekwaamheid van de aannemer voor het uitvoeren van de met zijn classificatie overeenkomende werken, enkel dan als toereikend te beschouwen, wanneer die classificatie op gelijkwaardige criteria met betrekking tot het vereiste geschiktheidsniveau berust. Is die classificatie echter op andere criteria gebaseerd, dan kunnen zij de inschrijving van een aannemer die niet aan de gestelde voorwaarden voldoet, ter zijde leggen. 3375

9 ARREST VAN GEVOEGDE ZAKEN 27 TOT EN MET 29/86 28 Aan de nationale rechter moet derhalve worden geantwoord dat de artikelen 25, 26, sub d, en 28 van richtlijn 71/305 van 26 juli 1971 betreffende de coördinatie van de procedures voor het plaatsen van overheidsopdrachten voor de uitvoering van werken, aldus moeten worden uitgelegd, dat zij zich er niet tegen verzetten, dat een aanbesteder van een in een andere Lid-Staat erkende aannemer het bewijs verlangt, dat hij beschikt over het door de nationale wetgeving vereiste minimumbedrag aan eigen middelen en het minimumaantal arbeiders en kaderleden, ook indien die aannemer in de Lid-Staat van vestiging is erkend in een klasse welke overeenkomt met die welke wegens de omvang van de aan te besteden werken door bedoelde nationale wetgeving wordt verlangd. Kosten 29 De kosten door de Commissie van de Europese Gemeenschappen en door het Koninkrijk Spanje en de Italiaanse Republiek wegens indiening hunner opmerkingen bij het Hof gemaakt, kunnen niet voor vergoeding in aanmerking komen. Ten aanzien van de partijen in het hoofdgeding is de procedure als een aldaar gerezen incident te beschouwen, zodat de nationale rechterlijke instantie over de kosten heeft te beslissen. HET HOF VAN JUSTITIE (Zesde kamer), uitspraak doende op de door de Belgische Raad van State bij arresten van 15 januari 1986 gestelde vragen, verklaart voor recht: 1) Artikel 25 van richtlijn 71/305/EEG van de Raad van 26 juli 1971 betreffende de coördinatie van de procedures voor het plaatsen van overheidsopdrachten voor de uitvoering van werken, bevat geen limitatieve opsomming van de referenties ter bepaling van de financiële en economische draagkracht van een aannemer. 2) Als afdoende referentie in de zin van artikel 25 van richtlijn 71/305/EEG kan van de inschrijvers opgave worden gevraagd van het totaalbedrag van de aan hun onderneming opgedragen werken; noch artikel 25 noch enige andere bepaling van de richtlijn verzet zich ertegen, dat een Lid-Staat bepaalt voor welk bedrag tegelijkertijd werken mogen worden uitgevoerd. 3376

10 CEI / ASSOCIATION INTERCOMMUNALE POUR LES AUTOROUTES DES ARDENNES 3) De artikelen 25, 26, sub d, en 28 van richtlijn 71/305/EEG moeten aldus worden uitgelegd, dat zij zich er niet tegen verzetten, dat een aanbesteder van een in een andere Lid-Staat erkende aannemer het bewijs verlangt, dat hij beschikt over het door de nationale wetgeving vereiste minimumbedrag aan eigen middelen en het minimumaantal arbeiders en kaderleden, ook indien die aannemer in de Lid-Staat van vestiging is erkend in een klasse welke overeenkomt met die welke wegens de omvang van de aan te besteden werken door bedoelde nationale wetgeving wordt verlangd. Kakouris O'Higgins Koopmans Bahlmann Rodríguez Iglesias Uitgesproken ter openbare terechtzitting te Luxemburg op 9 juli De griffier P. Heim De president van de Zesde kamer C. Kakouris 3377