Pilot E-readers in het onderwijs

Transcriptie

1 Pilot E-readers in het onderwijs Versie Februari 2009 SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma

2 Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 2 Inleiding... 3 Conclusie... 4 Beschikbare e-readers... 5 Medisch onderwijs - LUMC... 5 VWO - Blariacum

3 Inleiding Elektronische boekdrukkunst In de laatste decenia is het produceren van documenten verplaatst van de pen en de typemachine naar de computer Het consumeren van documenten vind echter nog veelal onveranderd plaats via papier. Het computerscherm blijft ondanks technologische vooruitgang onprettig voor het lezen van grote stukken tekst. De lezer heeft daardoor vooral bij lange stukken tekst snel de neiging om deze uit te printen. De komst van electronische inkt (E-ink) zou een kentering in deze situatie moeten bewerkstelligen. E-ink is een uitvinding waardoor een tekst op een plat beeldscherm kan worden getoond zonder de nadelen van een computerscherm. Door het beeld op een andere manier op te bouwen is er geen behoefte aan het continu verversen van het beeld. Hierdoor komt het beeld rustiger over voor de lezer, en gebruikt het in theorie heel weinig energie. Ook is er geen verlichting achter het scherm nodig zoals bij TFT beeldschermen om het beeld zichtbaar te maken en kan er met opvallend licht worden gelezen net als bij papier. Een situatie waar veel door mensen wordt gelezen is tijdens de studie en op school. Het beeld van de leerling of student met een uitpuilende tas is iedere dag in het straatbeeld te vinden. Het zouden deze lezers kunnen zijn die baten hebben bij een slank en licht apparaat gebaseerd op E-ink waar alle boeken opstaan en waarmee ze prettig te lezen zijn. Het SURFNet/Kennisnet Innovatie Programma heeft daarom een technology scout naar deze apparatuur en de didaktische meerwaarde gedaan. Naast een marktverkenning door TNO zijn er twee onderwijs instellingen geselecteerd om een korte pilot uit te voeren. Het project wilt de docenten, studenten, Sony, irex Technologies en Springer Science & Business Media bedanken voor de actieve deelname aan deze pilots. 3

4 Conclusie Content en gebruiker; Kip en ei E-readers op basis van E-ink zijn pas enkele jaren in ontwikkeling en concureren met diverse draagbare apparaten zoals mini-laptops, pda s en smartphones. Die concurentie is niet terecht als men van de functie van de readers uitgaat, namelijk het lezen van documenten van een optimaalscherm. De readers hebben wel een scherm maar maar door de techniek is deze niet geschikt voor het surfen op internet of het afspelen van films. De techniek is alleen in labaratoria zover dat het kleuren ondersteund, dit is nog niet in de nabije toekomst op de consumentenmarkt te verwachten. Kleuren worden in de educatieve context veel gebruikt in de opmaak van boeken. Ze geven bijvoorbeeld het verschil van tekstbelang aan. Zo worden teksten die wiskundige formules verhelderen bijvoorbeeld in een groen kader geplaats en teksten met een verdiepende opdracht in een rood kader. In grijstinten is dit onduidelijk. Door het aanbieden van content die speciaal voor ereaders is (op)gemaakt kunnen de apparaten optimaal worden gebruikt. Doordat de techniek relatief jong is en er nog geen overeenstemming bestaat rondom standaarden en bestandsformaten die op alle apparaten te gebruiken zijn is een investering door de uitgevers niet snel te verwachten. Tijdens deze pilot is niet onderzocht hoe de reader zou kunnen samenwerken met overige ICT hulpmiddelen zoals elektronische leeromgevingen en digitale schoolborden, ook hierin zou een meerwaarde kunnen liggen. Zodra de content beschikbaar is kan de meerwaarde van de techniek snel oplopen door de mobiliteit die het met zich meebrengt Het is dan raadzaam de pilot nogmaals en met verschillende apparaten op één instelling uit te voeren. 4

5 Beschikbare e-readers TNO Het project heeft TNO gevraagd een onderzoek te doen naar de e-readers die nu op de consumentenmarkt verkrijgbaar zijn. In het onderzoek is vanuit een onderwijs perspectief naar de verschillende apparaten gekeken. De readers die niet in het Nederlands of Engels beschikbaar zijn vielen om die reden meteen af. De readers die zijn beoordeeld zijn: Hanlin V3, ILiad 2nd Edition, irex Digital Reader 1000S, Sony PRS-505 en Cybook Gen3. De overige readers zijn slechts op hoofdpunten van de didactische criteria getoetst en afgevallen. Er zijn grote verschillen in prijs en besturing te vinden. Daarnaast ondersteund op het moment van schrijven slechts één leverancier invoer door middel van een stylus. Het onderzoek heeft ten slotte twee readers geselecteerd die het meest geschikt zijn voor gebruik in het onderwijs. Hierbij is een onderscheid gemaakt in apparaten met en zonder invoermogelijkheden via een stylus, respectivelijk de irex Digital Reader 1000S en de Sony PRS-505. Het rapport is toegevoegd als bijlage. Medisch onderwijs - LUMC Studeren onderweg Vijftien studenten van het medisch onderwijs aan het LUMC in Leiden hebben een studieblok met de irex Digital Reader 1000S gewerkt. Op het apparaat troffen zij diverse studieboeken en syllabi aan. Gedurende één blokperiode konden ze readers gebruiken tijdens collegedagen, werkgroepdagen en studiedagen. De studenten kregen de readers in eigen beheer en mochten deze meenemen naar huis. De studenten hebben aan het einde van de pilot aangegeven dat er nog verbeteringen aan het product zijn te maken, zodra deze gemaakt zijn kan de reader vooral meerwaarde hebben bij de werkgroepdagen. Collegedagen en studiedagen zijn in mindere mate een kandidaat voor het gebruik van een reader. Tijdens colleges is er geen noodzaak tot het opzoeken in diverse boeken. De studiedagen kenmerken zich door een vaste locatie waar meerdere studieboeken naast elkaar open liggen voor de student. De pilot toonde aan dat de studenten die de readers bij zich hadden tijdens uren tussen colleges in of in het openbaar vervoer dat zij de reader pakten om te studeren waar ze anders deze tijd niet aan studeren besteed hadden. Naast de noodzaak van diverse technische verbeteringen blijft ook de beschikbaarheid van commerciele content een drempel die genomen moet worden voordat de readers hun intrede in deze vorm van onderwijs kunnen doen. In de 5

6 voorbereiding van deze pilot heeft de begeleider tijd geinvesteerd in het bruikbaar maken van de beschikbaar gestelde digitale boeken. Hierin heeft hij active verwijzingen en indexen opgenomen. Hierdoor konden de studenten makkelijk naar de juiste hoofdstukken springen. Tevens heeft hij de documenten omgezet naar grijswaarden en de juiste resolutie, dit kwam de snelheid van het apparaat ten goede als mede de hele pilotervaring. Het rapport is toegevoegd als bijlage. VWO 5 Blariacum college Tekst 23 VWO-5 leerlingen en 6 docenten van het Blariacum college te Venlo hebben zes weken meegedaan aan de pilot waarbij de Sony PRS-505 is ingezet bij diverse lessen. Op de reader zijn hoofdstukken uit de boeken van 6 vakken geplaatst. Deze hoofdstukken zijn door de uitgeverijen voor de pilot ter beschikking gesteld. De digitale versies van de boeken zijn niet specifiek opgemaakt voor e-readers en dit bleek tijdens de pilot voor problemen te zorgen. Doordat de e-reader een beperkt scherm oppervlakte heeft vergelijkbaar met A5 formaat papier, en de boeken eerder overeenkomen met A4 formaat papier moest er gebruik gemaakt worden van de zoomoptie. Zodra er op pagina s moet worden ingezoomd heeft de reader meer tijd nodig het beeld op te bouwen. De vertraging die dit opleverd zorgde voor frustratie. Het is niet mogelijk met deze reader te annoteren in werkboeken. Hierdoor blijft er altijd behoefte aan een werkboek op de tafel. De leerlingen en docenten hebben de pilotperiode niet afgemaakt en de reader snel aan de kant geschoven. De meest gehoorde klachten waren traagheid en de noodzaak van inzoomen. Zodra er digitale lesboeken beschikbaar komen die speciaal zijn opgemaakt voor e- readers zouden deze klachten kunnen vervallen en komen de voordelen van leesbaarheid en minder fysieke boeken in de tas beter naar voren. Het rapport is toegevoegd als bijlage. 6

7 e-book readers in het onderwijs Versie Definitief 10 december 2008 SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma

8 Inhoudsopgave 1 LEESWIJZER E-BOOK READERS Inleiding Achtergrond Kenmerken e-book readers Ontwikkelingen op het gebied van e-book readers Scherm Touchscreen Connectiviteit Ondersteuning voor E-pub formaat Prijs Alternatieven OVERZICHT VAN E-BOOK READERS Inleiding Gangbare e-book readers Hanlin V ILiad 2nd Edition IRex Digital Reader 1000S Sony PRS Cybook Gen Overige e-book readers Kindle van Amazon Readius van Polymer Vision ebookwise van ebook Technologies jetbook van ECTACO Pro Mentor van Astak Plastic Logic FLEPia van Fujitsu BESCHRIJVING GANGBARE E-BOOK READERS

9 4.1 Inleiding Content Bestandsformaten Digital Rights Management Weergave Schermgrootte Aantal grijswaarden Lettertype en -grootte Pagina-oriëntatie Gebruik Look & feel Knoppen Links-rechtshandige bediening Snelheid: opstarten Snelheid: tijdens gebruik Batterijverbruik Opladen Functionaliteiten Algemene functionaliteiten Lezen Annotaties, schrijven of tekenen Documenten op de e-book reader zetten Muziek luisteren Uitbreiden functionaliteit E-BOOK READERS IN HET ONDERWIJS Inleiding Toepassingsmogelijkheden Criteria voor gebruik in het onderwijs Algemene eisen Technologie Bruikbaarheid APPENDIX

10 1 Leeswijzer Dit rapport dient als ondersteuning voor mensen die zich oriënteren op het gebruik van e-book readers in het middelbaar en hoger/universitair onderwijs. Het geeft een overzicht van eigenschappen van een aantal e-book readers die zijn geselecteerd in september 2008, op beschikbaarheid en bruikbaarheid in Nederland. Hoofdstuk 2 geeft een inleiding in e-book readers. Daarin wordt beknopt beschreven wat e-book readers zijn, welke technologie gebruikt wordt en welke technologische ontwikkelingen gaande zijn. Hoofdstuk 3 geeft een overzicht van e-book readers. Daar worden de vijf meest gangbare e-book readers besproken en daarnaast e- book readers geïntroduceerd die interessant zijn, omdat ze in de nabije toekomst uit zullen komen. In hoofdstuk 4 worden de vijf meest gangbare e-book readers met elkaar vergeleken op enkele eigenschappen. Tenslotte wordt in hoofdstuk 5 de de toepassing van e-book readers in het onderwijs besproken. De verscheidenheid van de e-book readers en de verdere ontwikkelingen van de e-book readers maakt de keuze voor een e-book reader niet eenvoudig. De gebruikersgroep en de wijze van gebruik zijn uiteindelijk bepalend voor de keuze van een e-book reader. Als leidraad voor het selectieproces wordt tenslotte een aantal selectiecriteria aangereikt. 4

11 2 E-book readers 2.1 Inleiding E-book readers zijn apparaten speciaal ontworpen voor het lezen van digitale boeken, oftewel e-books. In de afgelopen jaren kunnen e-book readers op een (hernieuwde) belangstelling rekenen met als een van de belangrijkste reden de toepassing van een nieuwe soort display, e-paper display. Dit type display biedt een groot leescomfort en is bovendien energiezuinig. Dit hoofdstuk geeft een korte inleiding in e-book readers: hoe ze zijn ontstaan, wat de belangrijkste kenmerken zijn, welke technologie gebruikt wordt en welke alternatieven er zijn voor e-book readers. 2.2 Achtergrond E-books werden voorheen vooral gepubliceerd over gespecialiseerde onderwerpen of voor specifieke doelgroepen, bijvoorbeeld in de wetenschappelijke wereld. Door de verdergaande digitalisering en het toenemend gebruik van internet zijn de laatste jaren e-books verder in opkomst en worden veel breder toegepast. Dit heeft onder andere geleid tot ontwikkelingen als de opkomst van e-book uitgeverijen, auteurs die zelf hun boeken digitaal gaan uitgeven, software die het maken en lezen van e-books ondersteunen, als mede het verschijnen van e-book readers. Voor het lezen van een e-book wordt meestal een PC of laptop gebruikt en in minder mate ook mobiel apparaten als een PDA of mobiele telefoon. Een groot nadeel van het gebruik van deze apparaten is dat het lezen vanaf de huidige beeldschermen vermoeiend is voor de ogen en in omstandigheden als bij direct zonlicht ook niet gemakkelijk. Daarnaast zijn PCs en laptops zijn niet erg handzaam waardoor een normale leeshouding vaak niet mogelijk is. Bij de mobiele apparaten is de beperkte levensduur van de batterijen vervelend en het scherm vaak klein. Dit leidt ertoe dat mensen documenten vaak alsnog printen om ze goed te kunnen lezen of de voorkeur geven aan een echt boek. Om aan deze nadelen tegemoet te komen is er een nieuw soort apparaat op de markt gebracht specifiek bedoeld voor het lezen van e-books: de e-book reader. De eerste e-book readers dateren uit eind vorige eeuw. In 1998 werd één van de eerste e-book readers door Gemstar uitgebracht, de Softbook Reader. In de jaren daaropvolgend zijn er meerdere e-book readers uitgebracht onder andere de ebookman (Franklin) en de Rocket ebook (NuvoMedia). Deze e-book readers zijn echter nooit een groot succes geworden, met als gevolg dat diverse bedrijven waaronder Gemstar en Franklin Electronic Publishers weer uit de markt van e-book readers stapten. In 2004 deed Sony zijn intrede op de markt met de Sony LIBRIé.

12 Sony gebruikte hierbij als eerste in hun e-book reader -door Philips geproduceerdeschermen op basis van de e-paper technologie van E-Ink. Deze technologie biedt een sterk verbeterd leescomfort en is bovendien energiezuinig. In de afgelopen jaren is deze technologie verder verbeterd en wordt momenteel in de meeste e- book readers toegepast. In 2007 heeft Amazon de markt een grote stimulans gegeven met de introductie van haar eigen e-book reader, de Kindle, en het beschikbaar maken van een groot deel van haar catalogus als e-books. De Kindle was in enkele uren uitverkocht. De e-book markt in de VS is over de laatste jaren gegroeid van $6 miljoen in 2002 naar $33 miljoen in In Japan is er in 2007 zelfs een groei geconstateerd van 220% voor e-books, waarbij de totale marktwaarde 141 miljoen 2 bedroeg. Deze worden echter vooral via mobiele telefoons 3 gelezen. Nederland heeft nog een relatief kleine e-book markt, maar verschillende initiatieven met e-books - al dan niet met een bekende partner- komen onder de aandacht. Zo biedt NRC als eerste dagbladuitgever een digitaal krantenabonnement via de iliad 2nd Edition en verkoopt Selexyz in haar (web)winkels digitale boeken en een e-book reader. 2.3 Kenmerken e-book readers E-book readers hebben een aantal kenmerkende eigenschappen. Deze worden hier besproken. Handzaam 1 International Digital Publishing Forum miljard, omgerekend naar met de koers van 1 januari 2007 ( 100= 0.63) 3 Survey Results on State of Mobile Content Industry Structure by the Japanese Ministry of Internal Affairs and Communication, 18 July

13 Ten eerste hebben ze een handzaam formaat en zijn relatief licht zodat ze makkelijk in de hand te houden zijn om een e-book te kunnen lezen. Verder beslaat het scherm van de reader een groot gedeelte van het apparaat. E-paper display Voor het scherm wordt bij de meeste apparaten momenteel gebruik gemaakt van een electronic paper display 4 op basis van E-Ink, ofwel electronische inkt. E-Ink bestaat uit capsules die in meer of mindere mate zwart worden afhankelijk van een positieve of negatieve elektrische lading (Figuur 1). Figuur 1 E-Ink capsules De E-ink capsules blijven ook zonder stroom hun positie behouden. Het beeld van een E-ink display toont staat zodoende volledig stil en kent dus geen flikkeringen zoals bij conventionele beeldschermen. Verder maken de schermen niet gebruik van een eigen lichtbron, maar van de reflectie van bestaand licht. De voordelen van deze displays zijn dat ze rustig zijn voor de ogen, goed leesbaar zijn in moeilijke omstandigheden, een grote kijkhoek hebben en erg zuinig zijn met 4 Electronic paper display is een generieke term voor displays die enkele positieve eigenschappen van papier hebben geïntegreerd. Electrophoretic display technologie is een van de ontwikkelde technologieën die voor electronic paper displays gebruikt wordt. 7

14 energie (alleen bij beeldveranderingen is stroom nodig). Dit maakt deze displays bijzonder geschikt voor het toepassen in e-book readers Een nadeel van E-ink display is dat de huidige verversingsnelheid van het scherm relatief langzaam is (~1 sec). Bij het lezen van een boek is dit zo n probleem, voor het weergeven van bewegende beelden en interactieve functies wel. Touchscreen Sommige e-book readers zijn uitgerust met een touchscreen waarop met behulp van een invoerpen (stylus) kan worden geschreven. Hiermee kunnen aantekeningen of andere kleine notities bij een e-book worden gemaakt, eenvoudig genavigeerd worden en formulieren worden ingevuld. Lees functies Een e-book reader is primair bedoeld is om e-books te lezen. Dit uit zich in een primaire plek op de e-reader voor functies die bij het lezen zinvol zijn. Zoals specifieke knoppen voor omslaan van een pagina, het kunnen plaatsen van een bladwijzer of het kunnen opzoeken van een woord in een woordenboek. E-book formaten Er is een grote diversiteit aan bestandsformaten waarin e-books kunnen worden opgeslagen. De bekendste formaten zijn Adobe s Portable Document Format (PDF) en Amazons Mobipocket formaat. Een van de verschillen tussen deze formaten is dat in PDF de volledige vormgeving wordt vastgelegd, terwijl bij Mobipocket de structuur van het document wel wordt vastgelegd, maar de layout zich aanpast aan van het formaat van het scherm (vergelijkbaar met webpagina s). Dit laatste wordt ook wel een reflowable formaat genoemd. Een voordeel hierbij is dat het lettertype en -grootte gemakkelijk kunnen worden aangepast. Om ervoor te zorgen dat e-books niet zonder meer kunnen worden gekopieerd en verspreid, kunnen deze worden voorzien van een DRM (Digital Rights Management) beveiliging. De meeste DRM beveiligingen die momenteel op e-books worden toegepast zijn gekoppeld aan een bestandsformaat. Om deze DRM beveiligde documenten op een e-book reader te lezen, dient de e-book reader software de DRM beveiliging van het specifieke bestandsformaat te ondersteunen. Dit is niet altijd het geval. De DRM beveiliging van Adobe s PDF formaat wordt bijvoorbeeld door de meeste e-book readers niet ondersteund. Naast deze formaten ondersteunen de meeste e-book readers ook nog andere bestandsformaten voor bijvoorbeeld plaatjes (.jpg), eenvoudige teksten (.txt) of eenvoudige webpagina s (.html). 8

15 2.4 Ontwikkelingen op het gebied van e-book readers De e-book readers zijn nog volop in ontwikkeling,zowel op het gebied van de technologie als de functionele aspecten Scherm In de meeste e-book readers wordt momenteel een e-paper display gebruikt op basis van E-Ink. De huidige E-Ink schermen hebben een beperkte hoeveelheid grijswaarden (maximaal 16) die kunnen worden weergegeven en een verversingssnelheid van rond de 1 seconde. Kleurenschermen op basis van E-Ink zijn nog in ontwikkeling. De verwachting is dat dit nog enkele jaren zal duren. Ook zullen de schermen op termijn groter en sneller worden. Verder wordt er gekeken naar gebruik van E-Ink op flexibele en buigzame schermen. Naast E-Ink zijn er schermen in ontwikkelingen gebaseerd op andere technologieën. Enkele voorbeelden hiervan zijn Cholesteric LCDs, Iridescent displays, electrowetting displays en Photonic Crystal Displays. Deze technologieën hebben deels dezelfde voordelen op het gebied van lage energie consumptie en een goede leesbaarheid en bieden daarnaast de mogelijkheid van kleuren of een hoge verversingssnelheid. Sommige van deze technologieën zullen de komende jaren dan ook hun weg kunnen vinden in e-book readers Touchscreen Een functionaliteit waar met name vanuit een zakelijk of educatief gebruik van e- book readers behoefte aan is, is de mogelijkheid om aantekeningen te kunnen maken. Deze aantekeningen kunnen dan eventueel bij het originele document worden toegevoegd of worden gedigitaliseerd door er handschriftherkenning op toe te passen. Enkele e-book readers zijn inmiddels al uitgerust met een touchscreen en een stylus. Ook zullen er binnenkort e-readers verschijnen waarbij het touchscreen met de vinger kan worden aangestuurd. Hierdoor zal het bedienen van de e-book reader nog eenvoudiger kunnen,bijvoorbeeld het omslaan van een pagina door met je vinger over het scherm te bewegen Connectiviteit Sommige e-book readers zijn uitgerust met een Wi-Fi verbinding of een mobiele dataverbinding (UMTS, HSDPA). Dergelijke connectiviteit biedt de mogelijkheid om gemakkelijk zonder tussenkomst van een PC de documenten op een e-book reader te zetten. Hierbij is het vooral handig dat een gebruiker dit altijd en overal kan doen. Amazon heeft bijvoorbeeld op zijn Kindle een boekwinkel gerealiseerd, zodat een gebruiker zodra hij een e-book uit heeft direct online een nieuwe kan aanschaffen. 9

16 Voor de toekomst biedt connectiviteit ook mogelijkheden voor meer interactiviteit, browsen op internet, uitwisselen van documenten tussen e-book readers, etc. 10

17 2.4.4 Ondersteuning voor E-pub formaat Het International Digital Publishing Forum (IDPF) 5 heeft in de afgelopen jaren een standaard formaat ontwikkeld voor reflowable e-books, het E-pub formaat. Door het introduceren van deze standaard hopen de deelnemers dat digitaal uitgeven worden gestimuleerd. Voor eindgebruikers zou dit er toe moeten leiden dat deze zijn e- books op allerlei hardwareplatformen, waaronder e-book readers, kan lezen. De E-pub standaard bestaat uit drie onderdelen. De Open Publication Structure 2.0 beschrijft de opmaak van de content, Het Open Packaging Format 2.0 beschrijft de structuur van een E-pubbestand in XML en het OEBPS Container Format 1.0 bundelt de twee resulterende bestanden in één samengesteld bestand Prijs E-book readers zijn momenteel nog vrij duur en variëren in prijs door de grootte van het scherm en door extra functionaliteiten, zoals een touchscreen en stylus. De prijzen van e-book readers beginnen bij ongeveer 300 en lopen op tot rond de 700 6, waardoor deze eigenlijk vooral interessant zijn voor early adopters en professionele gebruikers. Voor de gemiddelde consument is het namelijk in deze prijscategorie ook mogelijk om een veelzijdiger apparaat te kopen als bijvoorbeeld een (mini) laptop. Voor een hogere marktpenetratie bij de consument zal naar verwachting de prijs rond de 100 dienen te liggen. Dit zal nog enige tijd duren. 5 In IDPF, de handel- en standaardenorganisatie voor digitale publicaties, zijn tientallen bedrijven vertegenwoordigd uit de mediawaardeketen: (universiteits)uitgeverijen (o.a. HarperCollins Publishers, National Geographic Society, McGraw-Hill, Cambridge University Press), e-book reader leveranciers (o.a. Sony, Medicos Incorporated), e-book retailers (o.a. Amazon, Barnes&Noble.com), maar ook e-book software leveranciers (o.a. Adobe, Mobipocket) en gebruikers van e-book (readers) (o.a. Pearson Education, Cengage Learning, World Health Organization). 6 Deze prijzen zijn van september

18 2.5 Alternatieven Zoals in paragraaf 2.2 wordt aangegeven kunnen e-books op scala aan apparaten worden gelezen. Met zijn specifieke eigenschappen kwalificeert een e-book reader zich als een van de meest geschikte apparaten hiervoor. Nieuwe ontwikkelingen op het gebied van e-book readers zullen dit verder versterken. De keuze voor een e-book reader zal toch niet altijd de meest logische hoeven zijn. Afhankelijk van de situatie kan de keuze vallen op een veelzijdiger apparaat als een bijvoorbeeld een laptop, waarmee men bijvoorbeeld ook kan tekstverwerken en internetten. De huidige ontwikkeling van kleine goedkope laptops zoals bijvoorbeeld de Eee PC van Asus en de OLPC maakt een goed overweging voor het inzetten van specifiek apparaat als de e-book reader noodzakelijk, zeker ook gezien het huidige prijsniveau van e-book readers. 12

19 3 Overzicht van e-book readers 3.1 Inleiding Dit hoofdstuk geeft een overzicht van e-book readers. In paragraaf 3.2 worden kenmerken van een aantal van de meest gangbare apparaten besproken. In paragraaf 3.3 worden nog een aantal minder gangbare of nog te verschijnen apparaten kort besproken. 3.2 Gangbare e-book readers De hier besproken e-book readers zijn ofwel in Nederland verkrijgbaar ofwel technisch geschikt om in Nederland te kunnen gebruiken. Ze behoren tot de eerste en tweede generatie e-book readers van de betreffende fabrikanten Hanlin V3 De Hanlin V3 wordt geproduceerd door het Chinese Bedrijf Tian Jinke Electronics. Het bedrijf heeft inmiddels vooral in China diverse e-book readers op de markt gebracht. De Hanlin V3 verschijnt ook onder andere namen, zoals lbook, Be-book en Papyre. De Hanlin V3 heeft een formaat iets groter dan een pocket, is nog geen centimeter dik en weegt slechts 200 gram. Het scherm kan 4 grijswaarden weergeven. Met 18 seconde heeft Hanlin V3 een relatief korte opstarttijd. De bediening kenmerkt zicht door een relatief groot aantal knoppen, waarbij met name onderaan het scherm zich een aantal genummerde knoppen bevinden die corresponderen met de opties in de menu s. Tevens geven sommige toetsen direct toegang tot bepaalde functies, zoals bladwijzers, inhoudsopgave en zoomen. Naast de genummerde toetsen bevindt zicht een nog een grote multifunctionele knop onder andere voor het oproepen van het menu. Bladeren kan zowel via twee kleine knoppen links van het scherm als met twee van de genummerde toetsen. De Hanlin V3 onderscheidt zich van andere e-book readers door het groot aantal e- book formaten dat standaard wordt ondersteund. Naast het lezen van boeken, kan er muziek op de Hanlin V3 afgespeeld worden. Hierbij heeft het apparaat een slimme beveiliging dat de muziekspeler alleen werkt als er een hoofdtelefoon op is aangesloten.

20 3.2.2 ILiad 2nd Edition De iliad 2nd Edition wordt geleverd door irex, een spin-off van Philips. Het apparaat oogt robuust en heeft een 6 inch scherm met ondersteuning voor 16 grijswaarden. Mede door het grote scherm is de iliad 2nd Edition groter (A5) dan de gemiddelde e-book reader op de markt. Ook is hij dikker en zwaarder. De iliad 2nd Edition heeft een beperkt aantal knoppen waarbij met name de langgerekte knop aan de linkerzijde opvalt. Door deze naar links of rechts te bewegen kan er in een e-book gebladerd worden. Hiermee wordt de beweging voor het omslaan van pagina s gesimuleerd. Verder is de iliad 2nd Edition uitgerust met een touchscreen. Deze kan zowel worden gebruikt voor de bediening van het apparaat als om annotaties te maken bij documenten. Het touchscreen werkt alleen in combinatie met de bijgeleverde stylus Naast de gebruikelijke koppeling via USB aan een PC kan de iliad 2nd Edition ook rechtstreeks aan een netwerk worden gekoppeld zowel via een draadloze Wi-Fi verbinding als via ethernet. Hierdoor kunnen documenten rechtstreeks vanaf een netwerk naar de iliad 2nd Edition worden gedownload. IRex biedt hiervoor ondersteuning middels het door hun beheerde distributieplatform (ids). Als eerste in Nederland distribueert het NRC Handelsblad op deze manier de e-paper versie van hun krant. De iliad 2nd Edition is momenteel de enige e-book reader op de Nederlandse markt die deze touchscreen en de connectiviteit functionaliteit biedt IRex Digital Reader 1000S Onlangs heeft irex een nieuwe e-book reader op de markt gebracht, de irex Digital Reader 1000S. Dit is de eerste uit een serie nieuwe e-book readers die op de markt zullen verschijnen: de irex Digital Reader 1000, 1000S en 1000SW. De irex Digital Reader 1000 is de meest eenvoudige uitvoering. De andere versies verschillen qua functionaliteit door de toevoeging van een touchscreen voor de 1000S en netwerkverbinding, Wi-Fi en Bluetooth voor de 1000SW. De nieuwe e-book readers van irex onderscheiden zich vooral door het grote scherm (10 inch). Het apparaat is in vergelijking met zijn voorganger groter en zwaarder geworden, maar wel een iets dunner. 14

21 Voor de bediening zijn aan drie zijden drie knoppen gegroepeerd, twee pijltjes knoppen en een selectie knop. De functionaliteit van de knoppen aan de linker en rechterzijde is identiek, aan de onderzijde kan met de middelste knop het menu worden opgeroepen. Het grote scherm van irex Digital Reader 1000 verhoogt het leesgemak bij met name documenten die in A4 formaat zijn opgemaakt. Deze kunnen in de meeste gevallen- goed leesbaar en volledig op het scherm worden getoond. Bij de apparaten met kleinere schermen worden deze documenten meestal geschaald (verkleind) waardoor deze niet meer te lezen zijn of wordt een pagina in delen getoond. De beide e-readers van irex ondersteunen standaard een beperkt aantal e-book formaten. Door de mogelijkheid te bieden aan derden om applicaties te ontwikkelen voor de e-readers en de gebruiker zelf applicaties laten te installeren, kan de functionaliteit van de e-readers worden uitgebreid. Middels een opensource applicatie FBReader is het bijvoorbeeld mogelijke om meer document formaten te lezen Sony PRS-505 Sony is een partij die al langer aanwezig is in de e-book reader markt. Sinds 2004 is Sony op de Japanse markt met LIBRIé. Nu is Sony ook in Europa en de VS op de markt met de PRS-lijn, waarbinnen Sony PRS-505 de tweede generatie e-book reader is. Deze e-book reader zit qua grootte tussen de Hanlin V3 en iliad 2nd Edition, is slechts 8 mm dik en heeft een metalen behuizing. Het leren beschermmapje geeft van de buitenkant een boekachtig imago. De Sony PRS-505 ondersteunt 8 grijswaarden en kan hiermee grafische elementen goed weergeven. De stand-by functie maakt snel opstarten mogelijk en levert ook een lange batterijlevensduur op. Voor de bediening maakt het apparaat net als de Hanlin V3 gebruik van veel knoppen. Aan de rechterzijde staan een achttal genummerde knoppen die onder andere helpen bij het sorteren van boeken op auteur, titel of datum. Aparte knoppen zijn aanwezig voor het afspelen van muziek. De Sony PRS-505 ondersteunt naast documenten in PDF formaat, een proprietary reflowable formaat BBeB ("BroadBand ebook"). Ook wordt het nieuwe E-pub formaat ondersteund. Het veelgebruikte Mobipocket formaat echter niet. 15

22 3.2.5 Cybook Gen3 Het Franse bedrijf Bookeen heeft halverwege 2007 de Cybook Gen3 op de markt gebracht. De Cybook Gen3 is gebaseerd op hardware van Netronix, net als een aantal andere e-book readers zoals de STARe-book, Astak en NUUT. De Cybook Gen3 is het eerste apparaat van Bookeen dat met E-Ink werkt. Hiervoor gebruikten zij LCD-schermen in hun e-book readers. De Cybook Gen3 is zeer licht in gewicht, slechts 174 gram. Het scherm is even groot als de Hanlin V3 en de Sony PRS- 505 en ondersteunt 4 grijswaarden. Het apparaat ziet er eenvoudig uit dankzij het beperkt aantal knoppen. De bediening gebeurt middels een navigatieknop rechts onderaan, een viertal knoppen aan de zijkant die toegang geven tot een aantal veelgebruikte functies (menu, terug, muziekspeler, delete) en een pop-up menu. De documenten die op de Cybook Gen3 staan worden in een grote lijst gepresenteerd, waarbij de gebruik kan kiezen hoeveel documenten per pagina worden getoond. Hierbij kan om het aantal documenten in de lijst te beperken op type document worden gefilterd. Indien beschikbaar wordt van een e- book een thumbnail getoond van de cover van het e-book. De Cybook Gen3 ondersteunt naast de PDF en Mobipocket e-book formaten ook het al wat oudere PalmDoc formaat. De Cybook Gen3 is ook uitgerust met een muziekspeler waarmee tijdens het lezen naar muziek kan worden geluisterd. 3.3 Overige e-book readers In de vorige paragraaf zijn de meest gangbare en in Nederland verkrijgbare e-book readers besproken. Om een indruk te geven van de ontwikkelingen die momenteel gaande zijn, volgen hieronder nog een overzicht van een aantal e-book readers die in de nabije toekomst worden verwacht of elders in de wereld worden verkocht Kindle van Amazon 16

23 Amazon is eind 2007 in Amerika begonnen met het verkopen van een e-book reader, de Kindle genaamd. Bijzonder aan de Kindle is dat deze de mogelijkheid biedt om direct vanaf de Kindle online boeken te kopen in de bijbehorende Kindle store. Naast boeken wordt ook een scala aan kranten en meer dan 1000 bekende blogs online aangeboden (tegen betaling). De Kindle is hiertoe uitgerust met een snelle mobiele dataverbinding op basis van EVDO 7, een in Amerika toegepaste standaard voor 3G netwerken. Momenteel wordt gewerkt aan een Europese versie, die naar verwachting in 2009 op de markt zal komen Readius van Polymer Vision Het Nederlandse bedrijf Polymer Vision ontwikkelt op dit moment de Readius, een e-book reader met een uitrolbaar scherm. Het apparaat heeft hierdoor het formaat van een mobiele telefoon met een dikte van 21 mm. Het zeer dunne scherm werkt op basis van E-Ink technologie. Mede door het uitrolbare scherm en het compacte formaat van het apparaat, weegt het slechts (115gr), minder dan de helft van de meest andere e-book readers. Verder zal de Readius beschikken over draadloze connectiviteit (Bluetooth en HSDPA) ebookwise van ebook Technologies Het Amerikaanse bedrijf ebook Technologies levert al enige jaren de ETI-2 (ebookwise 1150). Deze e-book reader heeft een LCD 7 Evolution-Data optimized or Evolution-Data only 17

24 scherm met 4 grijswaarden en een vergeleken bij de anderen een lage resolutie (half-vga). De ebookwise 1150 heeft wel een touchscreen zodat aantekeningen gemaakt worden en een ingebouwde 33.6Kbps modem. Het apparaat is fors met een dikte van 3.8 cm. De ebookwise is een van de goedkoopste e-book readers met een prijs van beneden de jetbook van ECTACO ECTACO is een bedrijf dat elektronische vertaalmachines en woordenboeken produceert. ECTACO levert met de jetbook een e-book reader voorzien van een reflectief LCD scherm. Het apparaat is met zijn 5 inch scherm een slagje kleiner dan de meeste andere apparaten. De jetbook heeft als handigheid een T9 functie die gebruikt kan worden bij het zoeken naar woorden. ECTACO beweert dat pagina s gelezen kunnen worden zonder opladen. Verder heeft ECTACO een kostenloze service waarmee zoekopdrachten kunnen worden uitgestuurd om een boek te vinden Pro Mentor van Astak Astak heeft aangekondigd binnenkort een e-book reader, de Pro Mentor, uit te brengen met een 9.7 inch scherm op basis E-ink. Het apparaat zal worden geproduceerd door Netronix (EB-900). Het apparaat maakt gebruik van het Windows CE operating systeem, en zal voorzien zijn van een touchscreen met stylus en met Bluetooth en Wi-Fi connectiviteit Plastic Logic Plastic Logic ontwikkelt een e-book reader met een scherm gemaakt van kunststof in combinatie met E-Ink technologie. De e-reader heeft een afmeting van ongeveer een A4 en zal door het gebruik van een kunststof naar verwachting lichter en robuuster zijn dan andere e-book readers. De bediening zal naar verwachting volledig leunen op het gebruik van een touchscreen. Het apparaat zal in de eerste helft van 2009 op de markt verschijnen FLEPia van Fujitsu Het Japanse bedrijf Fujitsu heeft als een van de eersten een e-book reader, de FLEPia, met kleurenscherm op basis van E-Ink gedemonstreerd. De eerste FLEPia zal mogelijke een A4 formaat scherm hebben. Het is echter onbekend wanneer de FLEPia daadwerkelijk op de markt zal verschijnen. 18

25 19

26 4 Beschrijving gangbare e-book readers 4.1 Inleiding In dit hoofdstuk worden van de vijf gangbare modellen e-book readers (Hanlin V3, Sony PRS 505, iliad 2nd Edition, Irex Digital Reader 1000S, Cybook Gen3) de eigenschappen op gebied van content, weergave, gebruik en functionaliteiten nader toegelicht. 4.2 Content De E-book readers ondersteunen grofweg drie soorten content : tekstbestanden (ebooks, documenten), grafische content (afbeeldingen, foto s) en audio (muziek, luisterboeken) Bestandsformaten Voor zowel tekstbestanden, grafische content als audio bestaan er meerdere bestandsformaten waarin deze kunnen worden opgeslagen. Alle e-book readers ondersteunen PDF en TXT voor tekstbestanden. Daarnaast wordt het Mobipocket formaat als reflowable formaat door de meeste e-book readers ook ondersteund. Sony PRS-505 ondersteunt in plaats hiervan zijn eigen proprietary reflowable formaat BBeB ("BroadBand ebook") en de opkomende standaard E-pub. De ondersteuning voor HTML formaat om bijvoorbeeld een gedownloade internetpagina te zien, is vaak beperkt tot de functionaliteit die nodig is om statische content weer te geven. Zo worden alleen locale links (links binnen hetzelfde document) ondersteund en scripts, video en audio elementen worden niet ondersteund. Voor het weergeven van afbeeldingen ondersteunen de meeste apparaten de gangbare formaten als JPG, GIF en PNG. Voor het afspelen van audio bestanden wordt het MP3 formaat ondersteund. In tabel 1 wordt weergeven welke verschillende bestandsformaten de e-book readers ondersteunen.

27 Tabel 1 Bestandsformaten Model Hanlin V3 Sony PRS-505 ILiad 2nd Edition irex Digital Reader 1000S Cybook Gen3 Tekst PDF, TXT, DOC, RTF, HTML, WOLF, CHM, FB2, Djvu, EPUB, PRC/MOBI, PPT, LIT PDF, TXT, BBEB Book, EPUB PDF, HTML, PRC/MOBI PDF, TXT, PRC/MOBI PDF, TXT, HTML, PRC/MOBI, PalmDoc, OEB-XHTML, Bookeen Multiformat Grafisch JPG BMP, JPG, PNG, GIF BMP, JPG, PNG BMP, JPG, PNG, GIF JPG, PNG, GIF Audio MP3 MP3, AAC MP Digital Rights Management Zowel het PDF als Mobipocket formaat ondersteunen de mogelijkheid om DRM toe te passen. Geen van de e-book readers ondersteunt echter met DRM beveiligde PDF documenten. De Sony PRS-505 ondersteunt wel voor het eigen BBeB formaat DRM beveiliging, Marlin geheten. 4.3 Weergave Hier wordt gelet op de wijze waarop de tekst wordt weergegeven op het apparaat en hoe leesbaar de content is. Zie tabel 2 voor verdere details en verschillen tussen de e-book readers. 21

28 Tabel 2 Weergave Model Hanlin V3 Sony PRS-505 ILiad 2nd Edition Formaat scherm 90x120 mm 90x120 mm 122x163 Resolutie (pixels) mm Irex Digital Reader 1000S 161x200 mm Cybook Gen3 90x120 mm 800x x x x x600 Grijswaarden Rotatie portrait, landscape portrait, landscape portrait, landscape portrait, landscape, portrait, landscape, rotatierichting Zoomen fit-pagina, fit-breedte, fit-hoogte fit-pagina, fit-breedte fit-pagina, fit-hoogte fit-pagina fit-pagina, fit-breedte, fit-hoogte Fonts aanpassen 8 grootte, type grootte, type grootte grootte grootte, type Schermgrootte Als de e-book readers vergeleken worden, zijn de schermen van de iliad 2nd Edition en irex Digital Reader 1000S het grootst (bijna A5 en A4). De andere drie modellen hebben een scherm van ongeveer A6-formaat. De schermgrootte heeft een grote invloed op de weergave als een e-book is opgemaakt voor een veel groter formaat dan het scherm zelf. Dit geldt bijvoorbeeld voor documenten in A4 formaat die getoond worden op een e-book reader met een klein 6 inch scherm. Een bladzijde moet dan of worden verkleind of over meerdere pagina s worden 22

29 weergeven. In het eerste geval worden de letters erg klein. In het tweede geval kan de lezer het overzicht kwijt raken met name als er ook plaatjes of tabellen op een bladzijde staan die over meerdere pagina s getoond moeten worden. Alle e-book readers bieden zoom en rotatie mogelijkheden om de documenten zo leesbaar mogelijk weer te geven Aantal grijswaarden Het aantal grijswaarden is met name van belang voor de goede weergave van grafische elementen in documenten. Ook bij het gebruik van opmaak in documenten kan er relevante informatie verloren gaan wanneer het aantal grijswaarden beperkt is. Bij de Hanlin V3 en de Cybook G3 ontbreekt hierdoor bijvoorbeeld bij sommige powerpoint presentaties (achtergrond) informatie. In de praktijk blijkt echter dat lagere grijswaarden op papier niet altijd tot een slechtere weergave leidt. De Sony PRS-505 en de Cybook Gen3 (respectievelijk 8 en 4 grijswaarden) gaan toch zeer goed om met de beschikbare grijswaarden en geven in de praktijk naar verhouding tekst en afbeeldingen erg goed weer Lettertype en -grootte Bij e-books in een reflowable formaat als Mobipocket of E-pub kunnen het lettertype en grootte worden aangepast. Het tekstverloop wordt in dat geval aangepast aan de schermgrootte; er zal naar gelang meer of minder tekst op het scherm te zien zijn. Per e-book reader verschilt het aantal mogelijke lettergroottes en ondersteunde lettertypes. Bij de Hanlin V3 en de Sony PRS-505 is bijvoorbeeld uit slechts 3 lettergroottes te kiezen, terwijl de irex Digital Reader 1000S 14 lettergroottes ondersteunt Pagina-oriëntatie Alle apparaten kunnen de pagina s in portret- of landschapsformaat weergeven. Cybook Gen3 heeft ook nog een optie waarbij de rotatierichting van het scherm kan worden aangepast. Dit is bijvoorbeeld handig voor een rechts- of linkshandig instelling. 23

30 4.4 Gebruik Hier wordt beschreven hoe het apparaat in het gebruik is. Daarvoor wordt gekeken naar het uiterlijk van de e-book reader, de leeservaring en stroomverbruik. Zie tabel 3 voor verdere details en verschillen tussen de e-book readers. Tabel 3 Gebruik Model Hanlin V3 Sony PRS-505 Opstarttijd 18 s 40 s 2 s (uit standby) Oplaadtijd 3 uur USB: 4 uur, Net: 2 uur ILiad 2nd Edition irex Digital Reader 1000S Cybook Gen3 44 s 50 s 20 s 2-3 uur 5 uur 5 uur Batterijduur uur 5-8 uur pagina s pagina s pagina s Refresh Rate 0.9 s 1.0 s 0.95 s 0.85 s 0.9 s Look & feel De fabrikanten van de e-book readers die hier vergeleken worden, hebben allemaal features ingebouwd om het apparaat te laten aanvoelen als een boek. Het meest in het oogspringend is de E-Ink schermtechnologie van de e-book readers waarmee de leesbaarheid van papier sterk wordt benaderd. Behalve de irex Digital Reader 1000S hebben de e-book readers het formaat en gewicht vergelijkbaar met een leesboek en zijn de meesten voorzien van een (lederen) beschermhoes die doet denken aan de omslag van een boek. Ze misstaan daarmee 9 Power management is in de huidige software versie nog niet geïmplementeerd. Na implementatie hiervan zal dit enkele dagen zijn (volgens de leverancier). 24

31 niet in een boekenkast. Ook gebruikelijke functionaliteiten als het bladeren en plaatsen van bladwijzers ontbreken niet en zijn op een herkenbare wijze geïmplementeerd. Zo heeft de iliad 2nd Edition een bladerknop die het omslaan van pagina s benadert. Deze en irex Digital Reader 1000S bieden nog de mogelijkheid om aantekeningen te maken in een boek met een stylus. De Sony PRS-505 heeft een bladwijzer functie waarbij een hoekje van de pagina visueel omgevouwen wordt, zodat je de pagina gemakkelijk kunt terugvinden Knoppen De meeste fabrikanten proberen een eenvoudig ogend apparaat aan te bieden. Er zitten weinig knoppen op het apparaat en ook de software is beperkt tot de essentie. Daarom is een e-book reader gemakkelijker te bedienen dan een PC, maar ook eenvoudiger dan een PDA of smartphone. De fabrikanten hebben duidelijke keuzes hebben gemaakt; dit is een apparaat dat vooral bedoeld is om boeken te lezen en niet om alle functies van een PDA of PC over te nemen Links-rechtshandige bediening De ondersteuning voor linkshandig gebruik is op alle modellen beperkt. Alleen de irex Digital Reader 1000S heeft de locatie van de toetsen symmetrisch uitgevoerd. Hierdoor is het apparaat voor zowel de links- als de rechtshandigen makkelijk te bedienen Snelheid: opstarten Een e-book reader heeft net als een computer tijd nodig om op te starten. Bij de Hanlin V3 en Cybook Gen3 is deze alleszins acceptabel (~20 sec). De Sony PRS-505 gaat normaliter bij het uitzetten in stand-by, met zeer beperkt batterijverbruik. Aangezien het scherm nog steeds in de stand-by stand leesbaar is en het opstarten daarna om de pagina om te slaan heel snel gaat (2 sec), werkt dit bijzonder prettig. Alleen via het instelmenu lukt het om het apparaat echt uit te zetten. Bij zowel iliad 2nd Edition en irex Digital Reader 1000S duurt het opstarten erg lang (rond de 45 sec). IRex heeft aangegeven dat de irex Digital Reader 1000S in de nabije toekomst voorzien zal worden van een standby functie. Hiermee zou de opstartsnelheid vergelijkbaar worden met de andere apparaten Snelheid: tijdens gebruik Naast de opstarttijd is de tijd die het kost om te navigeren door de menu s, het openen van een e-book en het bladeren van belang voor de gebruikservaring. Het bladeren en verversen van menuschermen gaat minder snel dan bijvoorbeeld op een PC. Dit heeft vooral te maken met de verversingsnelheid van het scherm. Tevens treedt er een duidelijk zichtbare flikkering op omdat de pagina in zijn geheel wordt ververst. Tijdens het bladeren door een boek is de snelheid nog net acceptabel, omdat het vergelijkbaar is met de tijdsduur voor het fysiek omslaan van een bladzijde. Maar snel even door een grote hoeveelheid pagina s bladeren is 25

32 helaas niet goed mogelijk op de huidige e-book readers. Dit wordt opgevangen door de mogelijkheid om gericht naar een bepaalde pagina te gaan of de bladerknop wat langer in te drukken om meerdere pagina s over te slaan. Niet alleen de traagheid van de E-Ink technologie is merkbaar, maar bij complexe documenten (bijvoorbeeld een PDF met veel grafische elementen) kan het openen van documenten en weergeven van een nieuwe pagina lang duren (meerdere seconden), wat storend werkt. Snellere processors en verbeteringen in de schermtechnologie zullen hier op termijn verbetering in moeten brengen Batterijverbruik Het batterijverbruik is bij de meeste e-book readers ruim voldoende om bij gemiddeld gebruik een dag te kunnen lezen. ILiad 2nd Edition en irex Digital Reader 1000S presteren minder in dit opzicht. Dat komt deels door de ondersteuning van een touchscreen die energie kost. De irex Digital Reader 1000S scoort op dit moment het minst vanwege het ontbreken van power management functionaliteit, die moet zorgen voor een efficiënt energieverbruik. De verwachting is echter dat dit met een nieuwe software versie zal zijn verbeterd en het apparaat zuiniger zal zijn Opladen Het opladen van e-book readers duurt enkele uren (2 tot 5 uur) en vindt plaats via een 220V stroomadapter of door de e-book reader via USB aan een PC te koppelen. De meeste apparaten ondersteunen beide mogelijkheden. Een nadeel van laden via USB is dat dit over het algemeen langer duurt. Bovendie kunnen de Sony PRS-505, iliad 2nd Edition en Cybook Gen3 kunnen tijdens het opladen via USB niet worden gebruikt. 26

33 4.5 Functionaliteiten Hier wordt besproken wat de verschillende functionaliteiten zijn van de e-book readers. Zie tabel 4 voor verdere details en verschillen tussen de e-book readers. Tabel 4 Functionaliteit Model Hanlin V3 Sony PRS-505 ILiad 2nd Edition irex Digital Reader 1000S Cybook Gen3 Hardware functionaliteit Koptelefoonaansluiting 3.5 mm 3.5 mm 3.5 mm mm Touch screen Ja Ja Wi-Fi B/G B/G Ethernet 10/100MB (externe travelhub) USB USB 1.1 USB 2.0 USB 1.1 USB 2.0 USB 2.0 Type SD, MMC SD, MMC, SD, MMC, CF SD, MMC, SD geheugenkaarten SDHC, Memory stick pro duo SDHC (niet formeel) Software functionaliteit Synchronisatie via USB via USB Software Ja Nee Ja Ja Nee Development Kit Algemeen Lezen tijdens opladen Ja niet bij opladen via USB niet bij opladen via USB Ja Ja niet bij opladen via USB Woordenboek Nee Nee Ja Ja Ja Aantekeningen Nee Nee Ja Ja Nee Bladwijzers Ja Ja Nee Ja Ja 27

34 4.5.1 Algemene functionaliteiten Er zijn enkele basisfuncties die in alle apparaten terugkomen waaronder het kunnen zoeken naar boeken (onder andere op titel, auteur of trefwoord) en gericht zoeken naar pagina s. Verder is het mogelijk om bij alle besproken apparaten de inhoudsopgave van een boek te gebruiken om snel te navigeren, om in te zoomen op de weergave op het scherm of die te roteren Lezen Uiteraard is het kunnen lezen van boeken de belangrijkste functie van het apparaat. Naast boeken is er echter een enorme diversiteit aan digitaal leesmateriaal zoals kranten, tijdschriften, stripboeken tot en met een hele encyclopedie. In principe ondersteunen alle modellen deze vormen, mits ze in de juiste bestandsformaten worden aangeboden. Daarnaast hebben de Cybook Gen3, iliad 2nd Edition en irex Digital Reader 1000S ook een woordenboekfunctie die het mogelijk maakt om in boeken de betekenis van een woord op te zoeken Annotaties, schrijven of tekenen Op dit moment ondersteunen alleen de iliad 2nd Edition en irex Digital Reader 1000S invoermogelijkheden door middel van een stylus. In de nabije toekomst zullen ook meer modellen uitkomen die dit kunnen. De meest gebruikte functie is het maken van annotaties in teksten. Annotaties worden opgeslagen in het document en kunnen ook weer eenvoudig verwijderd worden. Een geannoteerd document kan overigens niet opgeslagen worden onder een andere naam. Ook is de annotatie-ondersteuning slechts voor één persoon. Met meerdere mensen een document uitwisselen en elkaars annotaties aanvullen is daardoor lastig. Door de trage reactie van het scherm is het helaas niet geschikt om langdurig teksten te schrijven of goed te tekenen. Dat komt omdat de tekst pas na enkele momenten op het scherm verschijnt waardoor het niet intuïtief is in gebruik. 28

35 Handschriftherkenning wordt niet ondersteund 10. Dit kan wel achteraf plaatsvinden op de PC met meer rekenkracht en geschikte software. Daarom zijn de huidige versies vooral geschikt voor zeer beperkte invoer, zoals het bedienen van menu s, of bijvoorbeeld het invullen van een Sudoku-puzzel Documenten op de e-book reader zetten Documenten kunnen op de e-book reader worden gezet door deze via een USB verbinding aan een PC te koppelen of door documenten op een geheugenkaart te zetten en de geheugenkaart vervolgens in de e-book reader te plaatsen. Voor documenten die met DRM tegen kopiëren zijn beveiligd is hiervoor speciale software op de PC nodig van bijvoorbeeld een Mobipocket desktop applicatie of bij de Sony PRS-505 de Sony Connect software. Bij de Cybook Gen3 dienen de documenten volgens een specifieke mapstructuur te worden opgeslagen, wat verwarrend kan zijn voor de gebruiker als hij documenten op de e-book reader wil zetten. irex biedt middels hun PC companion software nog extra ondersteuning om documenten automatisch over te zetten wanneer de e-book reader via USB worden aangesloten op een PC. De iliad 2nd Edition ondersteunt uit de vijf modellen als enige connectiviteit via Wi- Fi en ethernet. Indien documenten online worden aangeboden, kunnen deze hierdoor in principe direct op de e-reader worden gezet. Dat wil zeggen zonder dat de gebruiker deze eerst op zijn PC moet downloaden en vervolgens over moet zetten naar de e-reader. Hiervoor is echter wel speciale software nodig zowel aan de kant van de distribuerende partij als op de e-reader zelf. Het is mogelijk dergelijke software zelf te ontwikkelen dankzij de openheid van de iliad 2nd edition IRex biedt echter ook de mogelijkheid om tegen betaling- gebruik te maken van hun distributieplatform, ids geheten. 10 Niet voor annotaties, wel als optie bij een virtueel toetsenbord voor specifieke besturing van het apparaat. 29