VERSLECHTERINGS- EN VERSTORINGSTOETS LOCATIE JORDENS, WOLFHEZE

Transcriptie

1 LOCATIE JORDENS, WOLFHEZE VAN WANROOIJ - VAN SCHIJNDEL BOUW- EN ONTWIKKELINGSMAATSCHAPPIJ BV 23 maart

2 Inhoud Samenvatting 3 1 Inleiding Aanleiding Doelstelling 5 2 Juridisch kader Natuurbeschermingswet Inleiding Procedure Voortoets Verslechterings- en Verstoringstoets Verslechtering Verstoring 10 3 Gebiedsbeschrijving Plangebied Voorgenomen werkzaamheden en activiteiten 12 4 Beoordelingskader Inleiding Ontwerpbesluit Veluwe Habitattypen en typische soorten Veluwe Habitatrichtlijnsoorten en vogelrichtlijnsoorten veluwe 16 5 Aanwezigheid habitattypen en soorten Plangebied en verstoringszone Aanwezige habitattypen Aanwezige soorten 18 6 Toetsing effecten Uitgangspunten effectbeoordeling Effecten op de Veluwe Werkzaamheden Veranderende functie plangebied Cumulatieve effecten 22 7 Conclusies Verslechtering Verstoring Cumulatieve effecten Juridische consequenties 24 8 Bronnen ARCADIS 2

3 ARCADIS 3

4 HOOFDSTUK 1Inleiding 1.1 AANLEIDING Van Wanrooij Van Schijndel Bouw- en Ontwikkelingsmaatschappij BV (Van Wanrooij) en de gemeente Renkum hebben plannen voor de herinrichting van locatie Jordens te Wolfheze. Het betreft een voormalige manege die nu buiten gebruik is en als gevolg daarvan is licht verruigd. Het plangebied Jordens is omheind met een 2 meter hoog Heras hekwerk, vanwege het voormalige gebruik als manege en paardenwei. Daarvoor was sprake van een legeropslagplaats en een army-dump. De bovengrond is destijds gesaneerd. Van Wanrooij en de gemeente hebben het voornemen om het plangebied her in te richten zodat 49 woningen kunnen worden gebouwd. Een deel van het plangebied is vooralsnog begrensd als Natura 2000-gebied Veluwe toen het gebied werd aangemeld bij de Europese Commissie. De Veluwe is aangewezen in het kader van Vogelrichtlijn en aangemeld als Habitatrichtlijn. Dit betekent dat de Veluwe valt onder de Natuurbeschermingswet In het kader van deze wet dienen projecten en handelingen die een mogelijk negatief effect hebben getoetst te worden. Natuurbalans heeft in 2007 een Voortoets voor het plangebied uitgevoerd (Felix, 2007). Uit deze voortoets kwam naar voren dat voor het project een Verslechterings- en Verstoringstoets gedaan moest worden omdat mogelijk sprake zou kunnen zijn van externe werking op broedvogels in het aangrenzende gebied. De provincie Gelderland heeft commentaar geleverd op deze Voortoets, dat is meegenomen in onderliggende Verslechterings- en Verstoringstoets. Voor het project Jordens wordt een ontheffing in het kader van de Flora- en faunawet aangevraagd. Dit wordt gedaan voor de beschermde soorten Hazelworm, Gladde slang, Zandhagedis en Kerkuil. Deze soorten zijn binnen het plangebied aangetroffen. Compensatie voor het verdwijnen van het leefgebied van deze soorten wordt gerealiseerd door middel van een compensatieplan dat wordt opgesteld door ARCADIS. Dit compensatieplan is als aanvulling op de ontheffingsaanvraag ingediend. ARCADIS heeft van Van Wanrooij de opdracht gekregen om middels een Verslechteringsen Verstoringstoets de negatieve effecten van de ingrepen op de plangebied Jordens te Wolfheze te toetsen aan de Natuurbeschermingswet ARCADIS 4

5 1.2 DOELSTELLING De doelstelling van dit rapport is het uitwerken van een aantal vragen. De vraag is wat het effect is van de herinrichting van het plangebied op het Natura 2000-gebied Veluwe. Hierbij gaat het om de effecten tijdens de aanlegfase, maar ook tijdens de gebruiksfase. Daarbij wordt niet alleen gekeken wat de effecten binnen het plangebied zijn, maar ook de effecten op de omliggende Natura 2000-gebied worden getoetst (externe werking). Bovendien vindt toetsing plaats van mogelijke cumulatieve effecten van de woningbouwlocatie Willemsen aan de Duitsekampweg ARCADIS 5

6 VERSLECHTERINGS- EN VERSTORINGSTOETS HOOFDSTUK 2 Juridisch kader 2.1 NATUURBESCHERMINGSWET INLEIDING De Natuurbeschermingswet 1998 geeft uitvoering aan Europese richtlijnen. Twee belangrijke richtlijnen zijn de Vogelrichtlijn (1979) en de Habitatrichtlijn (1992). Onder Natura 2000-gebieden worden gebieden verstaan die op grond van de Vogel- en/of Habitatrichtlijn zijn aangewezen/aangemeld. Deze gebieden zijn van grote betekenis voor de bescherming van de Europese biodiversiteit en vormen gezamenlijk met alle andere aangewezen gebieden in Europa een ecologisch netwerk. De te beschermen waarden (habitattypen, soorten) zijn per gebied in (ontwerp-)besluiten beschreven. Op de website van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit zijn deze (ontwerp-)besluiten gepubliceerd. Afbeelding 2.1 Satellietfoto van het plangebied, groen weergegeven, en omliggende omgeving. Het Natura 2000gebied Veluwe is geel weergegeven (bron: Google Maps, via de website van LNV). Wolfheze Afbeelding 2.1 laat zien dat ingrepen in het plangebied niet alleen plaatsvinden aan de grens van het Natura 2000-gebied Veluwe, maar lijken ook binnen het gebied zelf plaats te vinden. Het betreft hier echter het erf en de paardenwei behorend bij de voormalige manege, die van de omgeving zijn afgescheiden door ee hoog hekwerk. Erven, tuinen en andere cultuurgronden maken geen onderdeel uit van Natura 2000-gebieden, deze zijn ARCADIS 6

7 VERSLECHTERINGS- EN VERSTORINGSTOETS nadrukkelijk geëxclaveerd. Dit is ook opgenomen in het ontwerpbesluit van de Veluwe (website van het ministerie van LNV). Het opnemen van particulier bezit in Natura 2000gebieden levert problemen op, omdat in veel gevallen de ontwikkeling van natuurwaarden niet mogelijk is op deze delen. Het Ministerie van LNV en de Provincie Gelderland hebben daarom het voornemen om het Natura 2000-gebied op de plaats van het plangebied te herbegrenzen. De nieuwe grens van het Natura 2000-gebied gaat de grens van de EHS volgen (zie Afbeelding 2.2.). In dat geval ligt het plangebied buiten de grenzen van het Natura 2000-gebied Veluwe. Afbeelding 2.2 Begrenzing van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS - groen) ten opzichte van het plangebied (oranje) (bron: Google Maps via de website van LNV). In het ontwerpbesluit van de Veluwe staan de habitattypen en soorten met instandhoudingsdoelstellingen voor de verschillende soorten waarvoor de Veluwe is aangewezen/aangemeld. De waarden die in het ontwerpbesluit zijn beschreven, zijn in deze beoordeling meegewogen PROCEDURE Voorafgaand aan toetsing of werkzaamheden, vindt een oriënterende fase plaats. In deze fase wordt gekeken of effecten van werkzaamheden op het Natura 2000-gebied kunnen worden uitgesloten. Tijdens de oriënterende fase worden bijvoorbeeld quickscans uitgevoerd om het (mogelijk) voorkomen van beschermde soorten en mogelijke effecten te bepalen. Aan de hand van de uitkomsten van de oriënterende fase wordt beoordeeld welke toetsing moet worden uitgevoerd. Om de instandhoudingsdoelstellingen te waarborgen geldt een vergunningplicht voor alle plannen en projecten die mogelijkerwijs (significante) negatieve gevolgen hebben voor het Natura 2000-gebied. Een vergunning voor een project kan alleen worden verleend, indien voorafgaand aan de werkzaamheden zeker is dat de natuurlijke kenmerken van het gebied niet worden aangetast en de instandhoudingdoelstellingen niet in gevaar worden gebracht. Hier kan alleen onder strikte voorwaarden van worden afgeweken. Het afwegingskader dat gebruikt wordt, is de zogenaamde ADC-toets (Alternatieven, Dwingende redenen van groot openbaar belang en Compenserende maatregelen). Dit toetsingskader houdt in dat: èn alternatieve oplossingen voor het project ontbreken; èn het project uitgevoerd moet worden vanwege dwingende redenen van groot openbaar belang; èn voorafgaande aan de toestemming de zekerheid gegeven kan worden dat voor alle significante schade gecompenseerd wordt ARCADIS 7

8 Het ministerie van LNV heeft een schema opgesteld van het afwegingskader voor de noodzakelijkheid van de aanvraag van een vergunning op basis van de Natuurbeschermingswet Dit schema is weergegeven in figuur 2.1. De hoofdvraag tijdens de oriëntatiefase is: bestaat een kans op significante negatieve effecten? Dat is het geval als op grond van objectieve gegevens niet valt uit te sluiten dat het project of andere handelingen significante negatieve gevolgen (kunnen) hebben voor het gebied. Op de hoofdvraag van de oriënterende fase zijn drie antwoorden mogelijk: 1. er is zeker geen negatief effect. Dit betekent dat geen vergunning op grond van de Natuurbeschermingswet 1998 nodig is. 2. er is een mogelijk negatief effect, maar dit is zeker geen significant negatief effect. Dit betekent dat vergunningverlening aan de orde is. Omdat het effect zeker niet significant is, volstaat de zogenoemde Verslechterings- en Verstoringstoets. 3. er is kans op een significant negatief effect. Dit betekent dat vergunningverlening aan de orde is. Omdat er een kans op een significant negatief effect bestaat, is een Passende Beoordeling vereist. Figuur 2.1 Stroomschema habitattoets (LNV,2005). Oriënterende fase De Natuurbeschermingswet 1998 stelt een vergunning van het Bevoegd Gezag (Gedeputeerde Staten, het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit of het ARCADIS 8

9 ministerie van Verkeer en Waterstaat) verplicht voor plannen en projecten die de natuurlijke kenmerken van een beschermd gebied kunnen aantasten. Wanneer deze aantasting significant zou kunnen zijn, mag het Bevoegd Gezag alleen vergunning verlenen wanneer uit een zogenaamde Passende Beoordeling blijkt dat de natuurlijke kenmerken niet aangetast kunnen worden. Alleen onder strikte voorwaarden mag hiervan worden afgeweken. De Natuurbeschermingswet 1998 is nog niet volledig geïmplementeerd. Voor Habitatrichtlijngebieden moeten de aanwijzingsbesluiten en de instandhoudingsdoelstellingen nog definitief worden vastgesteld. Ook voor Vogelrichtlijngebieden moeten de doelstellingen nog definitief worden vastgesteld. In de oriënterende fase wordt gekeken naar de doelstellingen geformuleerd in het ontwerpbesluit VOORTOETS In 2007 is door Natuurbalans Limes Divergens, adviesbureau voor natuur en landschap een voortoets voor de locatie Jordens in Wolfheze uitgevoerd. De conclusies van de voortoets waren als volgt (Felix, 2007): Ten tijde van de voortoets is de herbegrenzing van de Natura 2000-gebieden niet meegewogen. Maar op de locatie Jordens komen geen voor de Veluwe kwalificerende habitats en soorten voor. Mogelijke effecten op de in de buurt gelegen habitattypen (de zogenaamde externe werking) en verwachte vogelsoorten zijn weergegeven in Tabel 2.1. Tabel 2.1 Verwachte effecten op habitattypen en doelsoorten van Natura 2000-gebied Veluwe door de werkzaamheden op locatie Jordens in Wolfheze (Felix, 2007). Habitat- en Vogelrichtlijn Kans op Kans significant effect? negatief effect? Habitattypen Droge Europese heide [H4030] ja nee Oude zuurminnende eikenbossen op zandvlakten met Quercus robur ja nee [H9190] Broedvogels Boomleeuwerik ja nee Roodborsttapuit ja nee Nachtzwaluw ja nee Zwarte specht ja nee Soort toets Verslechtering- en Verstoring Verslechtering- en Verstoring Verslechtering- en Verstoring Verslechtering- en Verstoring Verslechtering- en Verstoring Verslechtering- en Verstoring Bij uitvoering van de voorgenomen activiteiten (bouw van 49 woningen) is er een kans op negatieve effecten op de genoemde soorten en/of op de instandhoudingsdoelstellingen met betrekking tot bovenstaande soorten. Omdat gedetailleerde gegevens over de aanwezigheid van kwalificerende soorten in de directe omgeving van het plangebied (heide en bos tussen Jordens en A50) ontbraken, konden geen gefundeerde uitspraken worden gedaan over hoe groot de kans is op negatieve effecten voor aanwezige diersoorten voor dit deel van de Veluwe. Op basis van expert judgement over de aanwezige biotopen en status en eisen van de betreffende kwalificerende soorten, werd geconcludeerd dat het in het uiterste geval gaat om slechts een handvol territoria van Roodborsttapuit, Boomleeuwerik, Zwarte specht ARCADIS 9

10 en/of Nachtzwaluw. Van significant negatieve effecten op de instandhouding van populaties van deze soorten in Natura 2000-gebied Veluwe was daarom naar alle waarschijnlijkheid geen sprake. Op basis van het bovenstaande dient ten behoeve van de voorgenomen activiteiten een Verslechtering- en Verstoringstoets te worden uitgevoerd, om in lijn te komen met de bepalingen in de Natuurbeschermingswet Een onderzoek naar het voorkomen van kwalificerende vogelsoorten in de heide- en bosgebieden tussen Jordens en A50 dient daarvan een onderdeel te zijn. 2.2 VERSLECHTERINGS- EN VERSTORINGSTOETS In een Verslechterings- en Verstoringstoets wordt op een kwantitatieve manier gekeken naar verschillende mogelijke negatieve effecten van het plan op natuurwaarden in het plangebied en de omgeving. Een beschrijving wordt gemaakt van kenmerkende en kwalificerende soorten en habitats en de gevolgen van de plannen voor deze natuurwaarden. Vervolgens wordt uitgebreid ingegaan op de ingrepen en de uitvoering van de werkzaamheden en worden mogelijke effecten op deze natuurwaarden beoordeeld. Uit de resultaten van de toets is te bepalen wat de effecten zijn van de voorgenomen werkzaamheden op de natuurwaarden van het gebied en welke mitigerende maatregelen genomen moeten worden. De definities van verslechtering en verstoring zijn vastgesteld door de Europese Commissie in het Beheer van Natura 2000-gebieden; beschreven in de bepalingen van artikel 6 van de Habitatrichtlijn in VERSLECHTERING Onder verslechtering wordt de fysische aantasting van een habitat verstaan. Hiervan is sprake als in een bepaald gebied van deze habitat, de oppervlakte afneemt of wanneer het met de specifieke structuur en functies die voor de instandhouding van de habitat op de lange termijn noodzakelijk zijn, dan wel met de staat van instandhouding van de met deze habitat geassocieerde typische soorten, in dalende lijn gaat in vergelijking tot de instandhoudingsdoelstellingen VERSTORING In tegenstelling tot de kwaliteitsverslechtering heeft verstoring geen directe invloed op de fysische kenmerken van een gebied; een verstoring betreft soorten en is vaak in de tijd beperkt (lawaai, lichtbronnen, enz.). Belangrijke parameters zijn intensiteit, duur en frequentie van de verstoring. Verstoring van een soort in een gebied treedt in dat gebied op wanneer uit de populatiedynamische gegevens betreffende die soort in dat gebied blijkt dat de soort gevaar loopt niet langer een levensvatbare component van de natuurlijke habitat te zullen blijven ARCADIS 10

11 VERSLECHTERINGS- EN VERSTORINGSTOETS HOOFDSTUK Gebiedsbeschrijving PLANGEBIED Locatie Jordens ligt aan de Johannahoeveweg, die weer parallel loopt aan de spoorlijn Utrecht-Arnhem. Het terrein ligt in het noorden ingeklemd door Camping & Chaletpark Lindenhof aan de Wolfhezerweg 111/113. Deze camping heeft 90 ruime plaatsen voor caravans, campers en tenten, nog eens 80 jaarplaatsen in het chaletpark en een aantal verhuurchalets en huisjes. In het noordwesten grenst Jordens aan woonzorgcentrum Het Schild. In het oosten grenst Jordens aan een bos- en heidegebied (zie Afbeelding 3.3). De bossen en heide ten westen van rijksweg A50 zijn vrij toegankelijk en worden regelmatig door bewoners van Wolfheze en camping Lindenhof gebruikt als wandelgebied. De oostelijke helft van het plangebied ligt thans nog binnen de begrenzing van Natura 2000 gebied Veluwe, maar na herbegrenzing zal er het buiten vallen (zie paragraaf 2.1.1) Afbeelding 3.3 Ligging en begrenzing van het plangebied op locatie Jordens te Wolfheze (groen). Het Woonzorgcentrum het Schild Camping Lindenhof Natura 2000-gebied Veluwe is ook op de kaart aangegeven (geel) (Bron: Google Maps, via de website van LNV). Spoorlijn Utrecht Arnhem Heide- en bosgebied tussen plangebied en A50 Johannahoeveweg A50 Het plangebied was in de Tweede Wereldoorlog oorlogsgebied tijdens de Slag om Arnhem. Na de oorlog werd het terrein aanvankelijk gebruikt als army-dump. Na dit gebruik is de bodem op de locatie gesaneerd: de vervuilde toplaag is in een aantal daartoe gegraven geulen geschoven, waarna een nieuwe toplaag van grof zand is aangebracht ARCADIS 11

12 Het plangebied beslaat 3 ha en was in gebruik als manege. Het oostelijke deel (1,7 ha) is weiland dat tot 1999 beweid werd met paarden. Het is nu een verruigd grasland met in het midden een voormalige paardenstal. Ook nu grazen daar nog Shetlandponies. Het centrale deel (0,5 ha) is verhard en bebouwd met enkele loodsen. Ten zuiden hiervan ligt een verruigde, voormalige tuin met zwembad. Het westelijke deel is weiland, dat tot 2005 beweid werd met ponies. De vegetatie van beide weilanden kan gekarakteriseerd worden als grasland op droge tot enigszins vochtige, matig voedselrijke zandbodem. Dominant zijn de grassen Gewoon struisgras (Agrostis capillaris), Kweek (Elytrigia repens) en Kropaar (Dactylis glomerata). Aspectbepalend zijn verder Gewoon duizendblad (Achillea millefolium) en Sint-Janskruid (Hypericum perforatum), en plaatselijk Grote brandnetel (Urtica dioica) en Speerdistel (Cirsium vulgare) (Felix, 2007). 3.2 VOORGENOMEN WERKZAAMHEDEN EN ACTIVITEITEN Afbeelding 3.4 Toekomstige situatie in het plangebied. Aanlegfase Het plangebied zal worden bebouwd met 49 woningen. Hiertoe zal het terrein geheel worden heringericht (zie Afbeelding 3.4). Alvorens het terrein bouwrijp te maken zullen alle aanwezige structuren worden gesloopt. Alle vegetatie zal worden verwijderd; dit betekent dat de huidige weilanden en ruigten zullen verdwijnen. Uiteindelijk zullen de bouwwerkzaamheden starten op het bouwrijp gemaakte perceel. Materialen, materieel en mensen zullen via bestaande wegen worden aangevoerd naar het plangebied. Geluid van de bouwwerkzaamheden zal afstralen op de omgeving, maar wordt snel gedempt door het aangrenzende bos. Daardoor zal het geluidsniveau op de heideterreinen verderop niet toenemen ARCADIS 12

13 Gebruiksfase Nadat de werkzaamheden zijn afgerond zullen de woningen in gebruik worden genomen. Hierdoor zal waarschijnlijk het recreatieve gebruik op de omgeving toenemen. Hierbij moet met name gedacht worden aan het heide- en bosterrein ten oosten van het plangebied. Hier lopen een aantal wandelpaden. Toename van recreatiedruk op overige delen van de Veluwe wordt als verwaarloosbaar beschouwd, omdat deze gebieden van het plangebied gescheiden worden door de spoorlijn, de snelweg A50 en de bebouwing van Wolfheze (Felix, 2007). Vooral wandelaars met honden kunnen voor negatieve effecten (verstoring en predatie) zorgen. Het geluidsniveau op de heideterreinen wordt grotendeels bepaald door geluid van verkeer op de A50. In de gebruiksfase wordt geen toename van het geluidsniveau verwacht door bewoning ARCADIS 13

14 HOOFDSTUK 4Beoordelingskader 4.1 INLEIDING De voorliggende Verslechterings- en Verstoringstoets is opgesteld aan de hand van de kwalificerende habitattypen (plus bijbehorende typische soorten), kwalificerende soorten en de begrenzing zoals opgenomen in het ontwerpbesluit van de Veluwe. De Veluwe is één van de grotere Natura 2000-gebieden in Nederland. Het landschap bestaat uit verschillende stuwwallen met zandige puinwaaiervlaktes, dekzanden, stuifzanden, maar ook beekdalen. Binnen het gebied zijn veel bossen (zowel naald-, loof- als gemengd bos). Daarnaast zijn binnen de Veluwe ook landgoederen te vinden en een groot areaal landbouwgronden in de vorm van enclaves. 4.2 ONTWERPBESLUIT VELUWE Het aanwijzen van een Natura 2000-gebied heeft een aantal doelen. Deze doelen zijn overgenomen uit het ontwerpbesluit voor de Veluwe: Behoud van de bijdrage van het Natura 2000-gebied aan de biologische diversiteit en aan de gunstige staat van instandhouding van natuurlijke habitats en soorten binnen de Europese Unie. Behoud van de bijdrage van het Natura 2000-gebied aan de ecologische samenhang van het Natura 2000-netwerk zowel binnen Nederland als binnen de Europese Unie. Behoud en waar nodig herstel van de ruimtelijke samenhang met de omgeving ten behoeve van de duurzame instandhouding van de in Nederland voorkomende natuurlijke habitats en soorten. Behoud en, waar nodig, herstel van de natuurlijke kenmerken en van de samenhang van de ecologische structuur en functies van het gehele gebied voor alle habitattypen en soorten waarvoor instandhoudingsdoelstellingen zijn geformuleerd. Behoud of herstel van gebiedsspecifieke ecologische vereisten voor de duurzame instandhouding van de habitattypen en soorten waarvoor instandhoudingsdoelstellingen zijn geformuleerd. Om bovenstaande doelen te behalen, zijn voor de Veluwe concrete doelstellingen opgesteld. Deze instandhoudingsdoelstellingen zijn gericht op habitattypen en soorten die op de Veluwe aanwezig zijn HABITATTYPEN EN TYPISCHE SOORTEN VELUWE In Tabel 4.2 staan de habitattypen waarvoor de Veluwe is aangewezen in het kader van de Habitatrichtlijn. In de tabel zijn ook de instandhoudingsdoelstellingen opgenomen. De werkzaamheden mogen niet in strijd zijn met de doelstellingen die in deze tabel staan weergegeven ARCADIS 14

15 Tabel 4.2 Habitattypen met doelstellingen waarvoor de Veluwe is aangewezen in het kader van de Habitatrichtlijn. * = prioritaire habitattypen, hier heeft Nederland een speciale verantwoordelijkheid voor. Code Habitatype Doelstelling H2310 Psammofiele heide met Calluna en Genista Behoud verspreiding, uitbreiding oppervlakte en verbetering kwaliteit H2320 Psammofiele heide met Calluna en Empetrum nigrum Behoud verspreiding, oppervlakte en kwaliteit H2330 Open grasland met Corynephorus- en Agrostis-soorten op landduinen Behoud verspreiding, uitbreiding oppervlakte en verbetering kwaliteit H3130 Oligotrofe tot mesotrofe stilstaande wateren met vegetatie behorend tot het Littorelletalia uniflorae en/of Behoud verspreiding, behoud oppervlakte en kwaliteit Isoëto-Nanojuncetea H3160 Dystrofe natuurlijke poelen en meren Behoud verspreiding, behoud oppervlakte en verbetering kwaliteit H3260 Submontane en laagland rivieren met vegetaties behorend tot het Ranunculion fluitantis en het Callitrichio-Batrachion Uitbreiding verspreiding, uitbreiding oppervlakte en verbetering kwaliteit beken en rivieren met waterplanten H4010 Noord-Atlantische vochtige heide met Erica tetralix Behoud verspreiding, uitbreiding oppervlakte en verbetering kwaliteit vochtige heiden H4030 Droge Europese heide Behoud verspreiding, uitbreiding oppervlakte en verbetering kwaliteit H5130 Juniperus communis-formaties in heide of kalkgrasland Behoud verspreiding, behoud oppervlakte en verbetering kwaliteit H6230 Soortenrijke heischrale graslanden op arme bodems van berggebieden (en van submontane gebieden in het binnenland van Europa)* Behoud verspreiding, uitbreiding oppervlakte en verbetering kwaliteit H6410 Grasland met Molinia op kalkhoudende, venige, of lemige kleibodem (Molinion caeruleae) Behoud verspreiding, uitbreiding oppervlakte en verbetering kwaliteit H7110 Actief hoogveen* Behoud verspreiding, uitbreiding oppervlakte en verbetering kwaliteit actieve hoogvenen H7150 Slenken in veengronden met vegetatie behorend tot het Rhynchosporion Uitbreiding oppervlakte en verbetering kwaliteit. H9120 Atlantische zuurminnende beukenbossen met Ilex en soms ook Taxus in de ondergroei (Quercion roboripetraeae of Ilici-Fagenion) Uitbreiding oppervlakte en behoud kwaliteit H9160 Sub-Atlantische en midden-europese wintereikenbossen of eikenhaagbeukenbossen behorend tot het Carpinion-betuli Uitbreiding oppervlakte en behoud kwaliteit eikenhaagbeukenbossen H9190 Oude zuurminnende eikenbossen op zandvlakten met Quercus robur Uitbreiding oppervlakte en verbetering kwaliteit H91E0 Bossen op alluviale grond met Alnus glutinosa en Fraxinus excelsior* Uitbreiding oppervlakte en verbetering kwaliteit vochtige alluviale bossen Voor de verschillende habitattypen heeft het ministerie van LNV profielen opgesteld. Aan deze profielen zijn typische soorten gekoppeld. Het doel van het vaststellen van typische ARCADIS 15

16 soorten is niet bescherming (hoewel beschermde soorten wel typisch voor een bepaald habitattype kunnen zijn), maar de kwaliteit van het habitattype kan beoordeeld worden aan de hand van de aanwezige soorten (Ministerie van LNV, 2008). Hier worden niet van alle habitattypen de typische soorten genoemd. Alleen voor habitattypen die mogelijk beïnvloed worden door de werkzaamheden en veranderende functie van het plangebied worden de typische soorten gegeven (in paragraaf 5.2). Vanwege mogelijke veranderingen wordt in de onderliggende toets bekeken wat de effecten van de werkzaamheden op deze soorten zijn HABITATRICHTLIJNSOORTEN EN VOGELRICHTLIJNSOORTEN VELUWE In Tabel 4.3 staan de plant- en diersoorten weergegeven die voor de Veluwe zijn aangewezen in het kader van de Habitatrichtlijn en de Vogelrichtlijn. Voor onderstaande soorten zijn instandhoudingsdoelstellingen gegeven. In een aantal gevallen zijn voor soorten het aantal individuen of het aantal broedpaar gegeven waar voor de (gehele) Veluwe naar gestreefd wordt. Tabel 4.3 Plant- en diersoorten waarvoor de Veluwe is aangewezen in het kader van de Habitatrichtlijn en Vogelrichtlijn. Soortgroep Code Soort Instandhoudingsdoelstelling Uitbreiding verspreiding, omvang, verbetering Gevlekte H1042 kwaliteit leefgebied voor uitbreiding populatie witsnuitlibel Insecten > 500 individuen H1083 Vliegend hert Omvang, verbetering kwaliteit leefgebied voor uitbreiding populatie Vissen H1096 Beekprik Omvang, verbetering kwaliteit leefgebied voor uitbreiding populatie H1163 Rivierdonderpad Omvang, verbetering kwaliteit leefgebied voor uitbreiding populatie Amfibieën H1166 Kamsalamander Behoud verspreiding, omvang, kwaliteit leefgebied voor behoud populatie Zoogdieren H1318 Meervleermuis Behoud omvang en kwaliteit leefgebied voor behoud populatie Planten H1831 Drijvende Behoud, verspreiding, omvang, kwaliteit waterweegbree biotoop voor behoud populatie A072 Wespendief Behoud omvang kwaliteit leefgebied 150 paren A224 Nachtzwaluw Behoud omvang kwaliteit leefgebied 610 paren A229 IJsvogel Behoud omvang kwaliteit leefgebied 30 paren A233 Draaihals Behoud omvang kwaliteit leefgebied 100 paren A236 Zwarte specht Behoud omvang en kwaliteit leefgebied 430 paren Broedvogels A246 Boomleeuwerik Behoud omvang en kwaliteit leefgebied 2400 paren A255 Duinpieper Behoud omvang en kwaliteit leefgebied 40 paren A276 Roodborsttapuit Behoud omvang en kwaliteit leefgebied 1000 paren A277 Tapuit Behoud omvang en kwaliteit leefgebied 100 paren A338 Grauwe klauwier Behoud omvang en kwaliteit leefgebied 40 paren ARCADIS 16

17 VERSLECHTERINGS- EN VERSTORINGSTOETS HOOFDSTUK 5 Aanwezigheid habitattypen en soorten 5.1 PLANGEBIED EN VERSTORINGSZONE De werkzaamheden en het toekomstig gebruik dat samengaat met de veranderende functie van het plangebied, hebben mogelijk niet alleen effecten binnen het plangebied maar ook op omliggende zones. Dit is de zogenaamde externe werking. In Afbeelding 5.5 is niet alleen het plangebied en het Natura 2000-gebied aangegeven maar ook het bos en heidegebied ten oosten van het plangebied. Het gebied dat oranje is aangegeven is extra onderzocht op het voorkomen van Habitat- en Vogelrichtlijnsoorten. Dit gebied wordt aangeduid als het studiegebied. Afbeelding 5.5 Luchtfoto met plangebied (geel). In de foto is verder het Natura 2000-gebied Veluwe aangegeven (groene lijn). Met oranje is de zone aangegeven waarbinnen extra aandacht aan Habitat- en Vogelrichtlijnsoorten is besteed; het zogenaamde studiegebied (bron: Google maps). 5.2 AANWEZIGE HABITATTYPEN Volgens de Voortoets worden habitattypen genoemd in paragraaf niet aangetroffen binnen het plangebied. Binnen de mogelijke invloedssfeer van de werkzaamheden (in het studiegebied) liggen wel de habitattypen Droge Europese Heide [H4030] en Oude zuurminnende eikenbossen op zandvlakten met Quercus robur [H9190]. Droge Europese Heide wordt aangetroffen ten oosten van het plangebied, tussen de A50, de spoorlijn en het plangebied (zie Afbeelding 5.5, oranje gebied). Van Oude zuurminnende eikenbossen is bekend dat deze in de omgeving van het plangebied aanwezig zijn, maar verspreidingsgegevens van dit habitattype ontbreken (Felix, 2007). Tijdens veldbezoeken is vastgesteld dat in het studiegebied het bos voornamelijk bestaat uit Grove dennen. Oude zuurminnende ARCADIS 17

18 eikenbossen liggen waarschijnlijk niet binnen de invloedsfeer van de werkzaamheden en veranderende functie van locatie Jordens. In Tabel 5.4 zijn de typische soorten van het habitattype Droge Europese Heide opgenomen. Voor het habitattype Oude zuurminnende eikenbossen op zandvlakten met Quercus robur zijn geen typische soorten aangewezen. Tabel 5.4 Typische soorten van het habitattype Droge Europese heide [H4030] Soortgroep Dagvlinders Korstmossen Mossen Reptielen Sprinkhanen & Krekels Vaatplanten Vogels Soort Groentje Heideblauwtje Heivlinder Kommavlinder Vals heideblauwtje Kronkelheidestaartje Open rendiermos Rode heidelucifer Gekroesd gaffeltandmos Glanzend tandmos Kaal tandmos Levendbarende hagedis Zandhagedis Blauwvleugelsprinkhaan Wrattenbijter Zadelsprinkhaan Zoemertje Klein warkruid Kleine schorseneer Kruipbrem Rode dopheide Stekelbrem Boomleeuwerik Klapekster Roodborsttapuit Veldleeuwerik Van de meeste bovenstaande soorten zijn geen gedetailleerde verspreidingsgegevens beschikbaar voor het plangebied en de directe omgeving. De typische korstmossen en vaatplanten zijn in het plangebied en studiegebied niet aangetroffen en worden ook niet verwacht. In het plangebied is alleen de Zandhagedis waargenomen. Verder zijn in het naastgelegen studiegebied de Levendbarende hagedis, Boomleeuwerik en Roodborsttapuit waargenomen. 5.3 AANWEZIGE SOORTEN In de Voortoets zijn atlasgegevens onderzocht op de aanwezigheid van vogelsoorten. Hierbij is vastgesteld dat binnen het plangebied en de directe omgeving de Roodborsttapuit en de Zwarte specht voorkomen. Van de Roodborsttapuit wordt vermoed dat deze op het heideterrein aanwezig was ten tijde van onderzoek. De Zwarte specht komt voor in de bossen die rond het plangebied liggen. Op basis van verspreidingsgegevens is van de overige soorten vastgesteld dat deze niet in het plangebied of de directe omgeving aanwezig zijn, met uitzondering van de Nachtzwaluw en de Boomleeuwerik. In de Voortoets is de aanbeveling gedaan om aanvullend onderzoek betreffende deze soorten te doen (Felix, 2007) ARCADIS 18

19 In de zomer van 2007 en 2008 hebben een zestal veldbezoeken (vijf dagbezoeken en één avond/nachtbezoek) plaatsgevonden om de aanwezigheid van Habitatrichtlijn- en Vogelrichtlijnsoorten te onderzoeken. Deze veldbezoeken hebben zich niet beperkt tot alleen het plangebied, maar juist ook tot het heide- en bosgebied ten oosten van het plangebied (studiegebied). De onderzoeken hebben de volgende resultaten gegeven: In de noordwesthoek van het studiegebied zit één broedpaar Boomleeuwerik; In het studiegebied op de heide zitten twee broedpaar Roodborsttapuit; De Zwarte specht is niet in het plangebied of het studiegebied aangetroffen. Het is niet de verwachting dat het plangebied en het bos- en heideperceel een belangrijke rol spelen voor de aanwezigheid van de Zwarte specht op de Veluwe. De Zwarte specht is wel gehoord in de bossen die ten noorden van het studiegebied liggen, op ca. 1-1,5 km afstand van het plangebied; Tijdens een nachtelijk bezoek aan de heide is de Nachtzwaluw niet waargenomen. De weersomstandigheden van het veldbezoek waren zeer gunstig. De Nachtzwaluw is een storingsgevoelige soort. Verschillende factoren zijn waarschijnlijk de oorzaak van de afwezigheid van de Nachtzwaluw in het studiegebied: - In het studiegebied is veel geluidsverstoring. Het gebied ligt ingeklemd tussen de A50 en de spoorlijn. Bovendien ligt aan de overzijde van de snelweg een tankstation. De bomen tussen de snelweg en het studiegebied zorgen voor weinig afscherming van deze vormen van verstoring; - In het studiegebied liggen een aantal wandelpaden binnen het gebied die gebruikt worden. De grootste successen met deze vogelsoort worden geboekt in uitgestrekte heidegebieden en zandverstuivingen die zijn afgesloten voor mensen; - Het studiegebied wordt begraasd door een kleine kudde Tudanca-runderen (begrazingseenheid gemeente Arnhem). Grondbroeders als de Nachtzwaluw zijn zeer gevoelig voor betreding door grote grazers; Het is niet de verwachting dat het gebied een belangrijke rol speelt in de aanwezigheid van de Nachtzwaluw op de Veluwe ARCADIS 19

20 HOOFDSTUK 6Toetsing effecten 6.1 UITGANGSPUNTEN EFFECTBEOORDELING Hieronder worden de uitgangspunten genoemd die zijn gebruikt voor de effectbeoordeling: De werkzaamheden vinden plaats binnen de grenzen van het plangebied; Personeel, materiaal en materieel worden via bestaande wegen naar het plangebied aangevoerd; Het bouwterrein wordt niet kunstmatig verlicht; Wandelaars in de omgeving van het plangebied zullen in de gebruiksfase op de paden blijven, conform de bepalingen van de gemeente Arnhem (eigenaar) in de huidige situatie. Honden zijn niet toegestaan of blijven aangelijnd. 6.2 EFFECTEN OP DE VELUWE Effecten van de realisatie van 49 woningen in en langs Natura 2000 gebied Veluwe op kwalificerende habitats en soorten worden mogelijk veroorzaakt door (Felix, 2007): afname van potentieel voor oppervlaktevergroting van aangewezen habitattypen (zoals habitattype H4030, Droge Europese heide); een toename van geluid en licht tijdens de bouwwerkzaamheden (vooral externe werking op het studiegebied); veranderende functie van het plangebied wat bijvoorbeeld zorgt voor een plaatselijke toename van bezoekers van het studiegebied (externe werking). De (mogelijke) effecten kunnen in verschillende categorieën worden ingedeeld. In de eerste plaats kan een onderverdeling in tijd worden gemaakt. De effecten tijdens de aanlegfase en na de aanlegfase (gebruiksfase) moeten worden bekeken. In de tweede plaats is er een onderverdeling in ruimte: wat zijn de effecten op het plangebied en de nabijgelegen Natura 2000-gebieden (studiegebied). Deze laatste categorie is de zogenaamde externe werking. Effecten worden beoordeeld voor de habitattypen van de Veluwe, en de aanwezige Habitatrichtlijn- en Vogelrichtlijnsoorten WERKZAAMHEDEN Effecten plangebied Habitattypen zijn niet aanwezig in het plangebied. Habitatrichtlijn- en Vogelrichtlijnsoorten zijn niet aangetroffen in het plangebied en effecten worden dan ook niet verwacht. Externe werking (effecten studiegebied) De werkzaamheden in het plangebied kunnen gepaard gaan met geluids- en lichtverstoring. Het aangrenzende naaldbos fungeert echter als licht- en geluidsbuffer. Het is onwaarschijnlijk dat verstoring van licht en geluid habitattypen in het studiegebied aantast ARCADIS 20

21 Plantensoorten horend bij de habitattypen worden in niet verstoord door licht- of geluid. De (mogelijk) aanwezige typische soorten van habitattype H4030 bevinden zich op een dusdanige afstand van het plangebied, dat het niet waarschijnlijk is dat de werkzaamheden een verstorende werking hebben. Hetzelfde geldt voor de aanwezige Vogelrichtlijnsoorten. Habitatrichtlijnsoorten zijn in het studiegebied niet aangetroffen VERANDERENDE FUNCTIE PLANGEBIED Effecten plangebied In de voortoets wordt gesproken dat de verandering van het plangebied samengaat met het verlies van een potentieel gebied voor uitbreiding van habitattypen van de Veluwe. In de eerste plaats zal het plangebied na herbegrenzing geen onderdeel meer uitmaken van het Natura 2000-gebied, waardoor mogelijke aanwezig van habitattypen binnen het plangebied niet relevant is. In de tweede plaats is het potentieel tot natuurontwikkeling binnen het plangebied zeer beperkt vanwege de bodemsanering na de Tweede Wereldoorlog. Verlies van potentieel is hier niet aan de orde. Vogelrichtlijnsoorten zouden het plangebied mogelijk kunnen gebruiken als foerageergebied. Met het verdwijnen van het plangebied blijven in de omgeving voldoende foerageermogelijkheden voor vogels aanwezig. De in de omgeving aangetroffen Vogelrichtlijnsoorten (Boomleeuwerik en Roodborsttapuit) zijn soorten van heideterreinen, en die liggen te ver van het plangebied. Externe werking (effecten studiegebied) Het plangebied wordt ingericht als woonwijk. Dit gaat gepaard met een toename van recreatief gebruik in de omgeving. Met name in het studiegebied wordt een toename verwacht van wandelaars. De relatieve toename van wandelaars is vooral in de kwetsbare periode (zomerhalfjaar) beperkt vanwege de aangrenzende camping en het Sportcentrum Papendal die voor meer wandelaars zorgen. Hieronder worden de effecten op Vogelrichtlijnsoorten en typische soorten van habitattype H4030 Droge Europese heide - besproken. Habitatrichtlijnsoorten zijn niet aangetroffen in het plangebied, noch in het studiegebied. Vogelrichtlijnsoorten In het meest extreme geval gaat dit gepaard met verstoring en een afname van de broedparen Boomleeuwerik en Roodborsttapuit. In Tabel 6.5 is weergegeven wat het aandeel van de broedparen in het studiegebied is van de instandhoudingsdoelstelling. Tabel 6.5 Vogelrichtlijnsoorten, maximaal verlies aan broedparen in het studiegebied door wandelaars, instandhoudingsdoelstelling en een vergelijking van verlies met de doelstelling. Soort Maximaal verlies Instandhoudingsdoelstelling broedpaar Veluwe (aantal broedpaar) Percentage Boomleeuwerik ,04 % Roodborsttapuit ,2 % Zwarte specht % Nachtzwaluw % Wespendief % IJsvogel % Draaihals % Duinpieper % Tapuit % Grauwe klauwier % ARCADIS 21

22 De maximale verstoring van broedparen ten opzichte van de geformuleerde instandhoudingsdoelen ligt laag, tot 0,2 % worst case. In de praktijk is echter niet te verwachten dat broedparen Boomleeuwerik en Roodborsttapuit verstoord zullen worden, omdat de wandelaars op de wandelpaden blijven, net als in de huidige situatie. De verspreiding van de aanwezige broedparen is in de huidige situatie zodanig dat ze al ver van de wandelpaden zitten. Andere Vogelrichtlijnsoorten zijn niet in het studiegebied aangetroffen. Het studiegebied ligt ingeklemd tussen de A50 en de spoorlijn waardoor het de verwachting is dat de meest verstoringsgevoelige soorten andere broedlocaties dan het studiegebied kiezen. De Nachtzwaluw ontbreekt als broedvogel, onder andere vanwege het verkeerslawaai van de A50 die vlak langs de heide loopt. Het mogelijke effect van een toename van wandelaars op kwalificerende broedvogels is in elk geval niet significant, maar is eigenlijk verwaarloosbaar klein tot nihil te noemen. Typische soorten van Droge Europese heide De Zandhagedis is een typische soort van de Droge Europese heide. Dit habitattype is aangetroffen in het studiegebied en de soort is ook binnen het plangebied aangetroffen. Het is niet de verwachting dat het verlies van leefomgeving binnen het plangebied, effecten heeft op de populatie van het studiegebied. Bovendien wordt voor het verlies aan leefomgeving voor Hazelwormen en overige reptielen vanuit de Flora- en faunawet gecompenseerd. De Zandhagedis profiteert daar mee. Een mogelijk effect van wandelaars die hun hond uitlaten vanuit de nieuwe woonwijk is dat honden hagedissen zouden kunnen doodbijten waardoor de sterfte toeneemt. Dit zal incidenteel gebeuren, ofschoon in elk geval Zandhagedissen bijzonder snel reageren op naderend gevaar en zich niet door honden laten pakken. 6.3 CUMULATIEVE EFFECTEN In de Voortoets is aangegeven dat cumulatieve effecten niet worden verwacht en dat de bouwplannen op locatie Jordens een op zichzelf staand project zijn (Felix, 2007). Momenteel bestaan plannen voor het ontwikkelen van een tweede bouwlocatie in Wolfheze. Deze bouwlocatie ligt ongeveer een kilometer ten westen van het plangebied langs het spoor (Locatie Willemsen Naaldhout aan de Duitsekampweg, zie Afbeelding 6.6). De effecten van de werkzaamheden en veranderend gebruik van deze tweede bouwlocatie op het Natura 2000-gebied Veluwe zijn verwaarloosbaar. Het is mogelijk dat in het bos en op de heide meer gewandeld gaat worden dan alleen door de nieuwe bewoners van de locatie Jordens. De tweede bouwlocatie ligt echter verder van het studiegebied, waardoor het niet de verwachting is dat de bewoners van die locatie gebruik van het studiegebied gaan maken. Bovendien ligt deze tweede bouwlocatie op gelijke afstand van het studiegebied als van een groter bosgebied in het westen. Om te wandelen zal dit grotere gebied voor de bewoners van de locatie Willemsen Naaldhout aantrekkelijker zijn. Het is daarom niet de verwachting dat het aantal wandelaars in het studiegebied veel zal toenemen door woningbouw op de tweede locatie ARCADIS 22

23 VERSLECHTERINGS- EN VERSTORINGSTOETS Afbeelding 6.6 Luchtfoto met daarop aangegeven de locatie Jordens (oranje) en het gebied waarbinnen de nieuwe bouwlocatie komt te liggen (groen). Het is niet bekend waar precies en hoe groot de locatie wordt (Bron: Google Maps) ARCADIS 23

24 HOOFDSTUK 7Conclusies 7.1 VERSLECHTERING Onder verslechtering wordt de fysieke aantasting van een habitat verstaan. Na herbegrenzing van het Natura 2000-gebied zal het plangebied geen onderdeel meer uitmaken van de Veluwe. Dit betekent dat binnen het Natura 2000-gebied geen werkzaamheden plaats zullen vinden. Uit de effectbeoordeling blijkt verder dat geen habitattypen verloren gaan, omdat deze binnen het plangebied niet aanwezig zijn. Ook de instandhouding van aanwezige Habitatrichtlijn-, Vogelrichtlijn- en typische soorten wordt niet aangetast door de werkzaamheden. De kwaliteit van leefgebieden binnen de Veluwe verslechteren niet. Toename van de recreatiedruk binnen het bos- en heidegebied ten oosten van het plangebied zorgt niet voor verslechtering van de habitattypen. Als bezoekers op de paden blijven, komen de instandhoudingsdoelstellingen niet in gedrang als gevolg van toegenomen recreatie van de Veluwe. 7.2 VERSTORING Verstoring betreft niet zozeer gebieden, maar veelal soorten die binnen het plangebied en de directe omgeving aanwezig zijn. De werkzaamheden gaan voornamelijk gepaard met geluid en licht. Het plangebied en aanliggende deel van het Natura 2000-gebied Veluwe liggen ingeklemd tussen een snelweg en een spoorbaan. Het is niet de verwachting dat het extra geluid en licht zorgen voor verstoring binnen de habitattypen die in de buurt aanwezig zijn. Aanwezige soorten binnen het plangebied worden hooguit beperkt verstoord. Voor geen van de aanwezige soorten zal de verstoring een effect hebben op de gunstige staat van instandhouding. 7.3 CUMULATIEVE EFFECTEN Er worden geen cumulerende effecten verwacht van de woningbouwprojecten op de locaties Jordens en Willemsen Naaldhout. 7.4 JURIDISCHE CONSEQUENTIES Uit bovenstaande toets volgt dat als gevolg van de werkzaamheden hooguit beperkte negatieve gevolgen optreden. Significante gevolgen op habitattypen, Habitatrichtlijn- of Vogelrichtlijnsoorten treden niet op. Een Passende Beoordeling is niet noodzakelijk. Op grond van de voorgaande Verslechterings- en Verstoringstoets dient wel een vergunning ex artikel 19 van de Natuurbeschermingswet 1998aangevraagd te worden voor de woningbouw op de locatie Jordens ARCADIS 24

25 HOOFDSTUK 8Bronnen ARCADIS, Vogelinventarisaties Wolfsheide. Felix, R.P.W.H., Voortoets Locatie Jordens Wolfheze in het kader van de Natuurbeschermingswet 1998, concept 25 juli Natuurbaland Limes Divergens B.V., Nijmegen, In opdracht van ARCADIS, s-hertogenbosch. Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (2005). Algemene Handreiking Natuurbeschermingswet, september Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (2008). Leeswijzer Natura 2000 profielendocument, versie 1 september Directie Kennis, Ede. Websites: Ministerie van LNV, voor onder andere het Ontwerpbesluit van de Veluwe Google Maps, ARCADIS 25