INSTRUCTIE BOUWSTUK maçonniek NIEUWJAAR.

Transcriptie

1 1 INSTRUCTIE BOUWSTUK maçonniek NIEUWJAAR. Achtbare Meester, Waarde Broeders, Alvorens in te gaan op het rituaal van het maçonniek Nieuwjaar, wil ik graag wat aandacht besteden aan de verschillende kalenders zoals die in het verleden en heden ten dage worden gebruikt. Hierbij beperk ik me tot de geografische gebieden die behoren tot de westerse wereld. Vele duizenden jaren geleden was het vooral het ontwaken van de natuur wat ervaren werd als het begin van het nieuwe jaar. In het cyclische karakter van het jaar met haar seizoenen waar na de winter, waarbij alles dood lijkt, het herleven van de natuur als het nieuwe begin wordt ervaren. Het nieuwe jaar begon dan ook als de natuur ontwaakte, begin maart. De datum 1 maart als begin van het nieuwe jaar is door Julius Ceasar in 44 voor de jaartelling veranderd in 1 januari als een ode aan Janus de God van het begin en het einde. Deze Juliaanse kalender heeft geleid tot het uit de pas gaan lopen met zonnewendes en equinoxen door het ontbreken van juiste schrikkeljaren. Paus Gregorius heeft bij decreet bepaald dat op donderdag 4 oktober 1582, vrijdag 15 oktober volgde. Er zijn dan 10 dagen gecorrigeerd. De Gregoriaanse kalender is in Holland, Zeeland en de zuidelijke provincies direct aanvaard. In de andere Nederlandse gewesten pas rond In Groot Brittannië en Ierland volgde op 2 september 1752, 14 september en is daarmee de Gregoriaanse kalender ingevoerd. In Japan in 1873, in Rusland in 1918 (31 januari werd gevolgd door 14 februari), Griekenland in 1924 en in Turkije in In enkele Oost Orthodoxe katholieke kerken wordt soms nog steeds de Juliaanse kalender gebruikt. Ook in enkele dorpen in Wallis, Zwitserland, wordt tot op heden Nieuwjaar gevierd op 14 januari zo werd ik gewaar dit jaar. De Nederlandse Vrijmetselarij viert het begin van het nieuwe jaar op 1 maart, dit blijkt uit een publicatie in THOT van 1977: Vraag: (THOT 1977) Waarom hebben wij niet de beschikking over een officieel Rituaal ter viering van het Maçonniek N ieuwjaar? Is hierover in de literatuur iets te vinden? Antwoord: Het maçonniek N ieuwjaar heeft ritueel gezien geen bijzondere betekenis, anders dan Sint Jan. Onze tijdrekening (Jaar des Waren Lichts) is gebaseerd op oude overleveringen, volgens welke de Messias 4000 jaar na de Schepping zou worden geboren. Hebreeuwse maanjaren en christelijke zonnejaren moesten daarbij in elkaar worden gepast, hetgeen tot ingewikkelde en vrij onbevredigende berekeningen leidde ten aanzien van de nieuwjaarsdatum, die soms, in de maand maart, wisselde (vgl. de huidige Paasdatum). In 1798 (Wetgeving Uitenhage de Mist) besloot de Nederlandse Orde het jaar, tevens verenigingsjaar, te doen aanvangen op I maart. Voor literatuur wordt verwezen naar Notice Historique sur le Calendritr van J. M. Ragon (1842).

2 2 In Duitsland begint het maçonniek Nieuwjaar veelal op 24 juni, de Schotse ritus laat dit plaatsvinden in de tweede helft van september. De Yorkse Ritus doet dit op 1 januari en de Franse op 1 maart. Als we er vanuit gaan dat de viering van het maçonniek Nieuwjaar alles te maken heeft met de lente equinox, het moment waarbij de duur van de dag langer gaat worden dan de nacht, lijkt het merkwaardig dat dit gevierd wordt op de eerste dag van de maand maart. Gedacht kan worden dat dit een praktische grond heeft, immers de datum van de equinox varieert, een vaste datum is wel zo praktisch. Dit wordt gesteld in een leerling instructie uit 1861: Ik citeer, de vraag: Waarom heeft men de maand maart gekozen om het maçonniek jaar te doen aanvangen? Antwoord: Omdat de Egyptische mysteriën begonnen op het nachteveningspunt in het voorjaar (printemps, zoo voegt hij toe, beteekent primum tempus, eerste seizoen, begin van het jaar); doch omdat de dag, waarop de nachtevening valt, veranderlijk is, koos men den vasten dag van 1 maart. Tot zover het één en ander over de datum. Hierover is veel literatuur. Lastiger wordt het als we ons richten op het rituaal. In geen van de artikelen in THOT of De Vrijmetselaar heb ik iets kunnen vinden. Dit heeft het voordeel dat we geheel vrijdenkend het rituaal zoals dit in onze loge gehanteerd wordt kunnen bekijken. In tegenstelling tot het begin van andere open loges, waarbij de broeders zich zwijgend maçonniek kleden in de kelder en zich ingetogen naar de tempel begeven, gaan de broeders hier luid converserend, niet maçonniek gekleed richting tempel. Daar aangekomen klinkt chaotisch muziek. Aan deze chaotisch toestand wordt door de achtbare meester een eind gemaakt door één klap met de hamer: de muziek stopt onmiddellijk. De achtbare meester vervolgt met de woorden: De chaos wacht op ordening en verzoekt de dekker de poort te sluiten en de broeders wordt gevraagd de aanwijzingen van de Ceremoniemeester op te volgen. In een redactioneel artikel in De Vrijmetselaar van 1907 wordt vermeld dat de Joden twee nieuwjaarsdagen hanteren: die van de uittocht uit Egypte en die van de schepping der wereld. Verwijst de beëindiging van de chaos en beginnen met de ordening naar de heersende chaos onmiddellijk na de Big Bang en het begin van de ordening? Of is het veel meer een begin van de ordening van de tempel zelf? Nadat de broeders zich maçonniek gekleed hebben en het paswoord is afgenomen worden de broeders er op gewezen dat de Grote en de kleine

3 3 lichten, alsmede het tableau niet aanwezig zijn. Waarom deze zaken niet aanwezig zijn wordt, des gevraagd, verklaard door de Bouw en Meubelmeester: Om ons bewust te worden van de wijze waarop de Tempel voor de arbeid ingericht dient te worden. Vervolgens roept de achtbare de broeders op vanuit de chaos tot innerlijke ordening te komen. Nu wordt verwezen naar een niet stoffelijke ordening, een geestelijke. Hierna controleren de beide opzieners of een ieder leerling vrijmetselaar is. Juist voordat de achtbare en de beide opzieners de kleine lichten zullen ontsteken, wordt op verzoek van de achtbare het tableau uitgerold, met een verwijzing dat het tableau in oude tijden met zand en krijt werd getekend. Voordat de kleine lichten worden ontstoken spreekt de redenaar: In het begin was het woord, als rede en wijsheid Hierna ontsteekt de 2 e opziener zijn kleine licht met de woorden: Wijsheid heeft de bouw ontworpen De redenaar vervolgt: Uit het woord ontplooide zich de daad als leven en kracht, de 1 e opziener ontsteekt zijn kleine licht met de woorden: Kracht volvoert de bouw. De redenaar vervolgt met Aldus in woord en daad gegrondvest, was het Licht onder de mensen als schoonheid. De achtbare ontsteekt zijn kleine licht met de woorden: Schoonheid zal de bouw sieren In dit deel van het rituaal wordt, nadat weer een verwijzing gevonden kan worden naar schepping, de ordening in de chaos, voor het eerst LICHT genoemd en DE BOUW. Nadat de loge geopend is verzoekt de achtbare de aanwezigen te concentreren op het bouwplan. Daartoe tekent de achtbare het Pentagram op het tekenbord. Deze figuur is niet alleen de naam van onze loge, maar een figuur die geconstrueerd wordt met behulp van de sacrale geometrie, de GULDEN SNEDE. Als symbool komt het Pentagram al voor in de periode 4000 jaar geleden op stenen potten. In de literatuur zijn diverse betekenissen van het pentagram te vinden: Pythagoras zou er de betekenis Man aan gegeven hebben, verder de 5 elementen aarde, lucht, vuur, water en psyche. Het Latijnse kruis. In de Kabbalah vertegenwoordigt het pentagram de hoogste 5 sferen van de boom van het leven welke gerechtigheid, medeleven, wijsheid, begrip en ultieme schoonheid omvatten. De planeet Venus beschrijft gedurende de periode van 4 jaar en 1 dag de figuur een pentagram in haar baan. Nadat het pentagram door de achtbare is geconstrueerd verklaart de achtbare dat : het verwijst naar het plan van de meester, waarin maat en orde heersen volgens de Zuivere Verhouding. Moge zo de bouw plaatsvinden.

4 4 De achtbare roept een ieder vervolgens op om bewust te worden van de wijze waar onze werkzaamheden geordend zijn in klank, in ruimte en tijd. Nadat een ieder bewust is geworden van de ordening in materie en geest, worden nu klank, ruimte en tijd toegevoegd. Als eerste volgt een muzikaal bouwstuk, vervolgens besteedt de redenaar aandacht aan de (tempel) ruimte. Dit gebeurt op een manier die doet denken aan de wijze waarop in een aantal open loges, het tableau wordt verklaard: alle aanwezige elementen worden benoemd en geduid, terwijl een ieder zijn verdere invulling kan geven aan datgene wat gezegd wordt. Om de ruimte te beschrijven wordt allereerst de Br Dekker gevraagd wat zijn positie is bij de Tempelpoort, aan de Ceremoniemeester de betekenis van de twee kolommen), de Bouw en meubelmeester betreffende de Mozaïeke vloer, de Thesaurier beschrijft de ruimte van de loge, de Secretaris verklaart de aanwezigheid van de dierenriem en de achtbare wordt gevraagd iets te vertellen over het alziend oog. In alle gevallen geven de ondervraagden een antwoord op de gestelde vraag, b.v. op de vraag aan de Secretaris, waarom de dierenriem op de wanden is aangebracht, wordt geantwoord: In zijn totaliteit symboliseert de dierenriem het besef dat de kosmos één enorm krachtenveld is, waarbinnen alles met alles samenhangt. De dierenriem herinnert ons ook aan het cyclische karakter van de tijd. Nadat de achtbare meester het alziend oog heeft omschreven als het symbool van een groot onnoembaar geheim komt de redenaar aan het woord en noemt o.a. dat wij zelf beeld zijn van de macrokosmos als ook van de microkosmos. Wordt hier verwezen naar het middeleeuwse geloof dat de planeten directe invloed hebben op de organen van ons lichaam, dit is tot ver in de nieuwe tijd verdedigd, of is het een filosofische beschouwing? Vervolgens volgt een muzikaal bouwstuk. Nadat klank en ruimte aan de orde geweest zijn wordt een ieder uitgenodigd zich te bezinnen op ordening van de tijd. In een vraaggesprek van de achtbare met de beide opzieners komt de lentezon, ontkiemen van de natuur, de lente equinox en de methode van het meten van de tijd. De 24- delige meetstok en de zandloper worden op het tableau gelegd en tijdens het lopen van het zand beleven de Bbr in stilte dat de taak moet worden uitgevoerd in de beschikbare tijd. Dit is duidelijk een moment waarbij verwezen wordt naar de beperktheid van de tijd die we allen hebben ons leven in te richten. De diverse begrippen worden vervolgens nogmaals door de achtbare belicht en verwijst ook naar de drie vensters op het tableau die het voortschrijden van onze dagelijkse werkzaamheden illustreren.

5 5 Na de broederketen wordt overgegaan tot het gewone werk met een leerling, een gezel en een meester. Er wordt aandacht besteed aan het Maçonniek Nieuwjaar, het ontluikend groen, het leven, de universele belevingen hiervan, de arbeid die wacht, het overwinnen van de duisternis en nader te komen tot het plan van de meester waar maat en orde heerst. Na muziek wordt aandacht besteed aan de operatieve bouw: verteld wordt dat na de winter de bouwplaats wordt afgebakend en de hoeksteen in de noordoost hoek wordt geplaatst. De achtbare plaatst ook daadwerkelijk deze eerste steen, gevolgd door de opzieners en alle andere Bbr Ook dit gedeelte van het rituaal wijkt sterk af van andere open loges door concreet stenen te stapelen. Nadat de hof en keldermeester de Bbr verzekerd heeft dat hen een goed maal wacht worden de metalen ingezameld door de aalmoezenier. Vervolgens wordt de loge op de gebruikelijke wijze gesloten. Het rituaal van het Maçonniek Nieuwjaar geeft vele duidelijke antwoorden op gestelde vragen, maar laat hopelijk toch voldoende ruimte open voor een levendige comparitie. A M ik hoop hiermede aan Uw opdracht te hebben voldaan. Teun van Orden, 28 februari 2018.