Basistekst. Niet-interventionele studies. Opzet van deze voordracht

Transcriptie

1 Niet-interventionele studies prof. dr. P. Cras Ethisch Comité UZA Opzet van deze voordracht FAQs bloemlezing uit de wetteksten aangeven waar er ruimte voor interpretatie is nadruk op nuttige termen en definities, praktische oplossingen verplichtingen van onderzoekers waar kan het Ethisch Comité helpen? 2 Basistekst Document gebaseerd op de rondetafel over niet-interventionele studies van 9 februari 2007 die gezamenlijk werd ingericht door het Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten en het Raadgevend Comité voor Bio-ethiek

2 Relevante richtlijnen en wetteksten Europese richtlijn 2001/20/EG van 4 april 2001 tot onderlinge aanpassing van de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen van de lidstaten inzake de toepassing van goede klinische praktijken bij de uitvoering van klinische proeven met geneesmiddelen voor menselijk gebruik Belgische wet van 7 mei 2004 inzake experimenten op de menselijke persoon De wet tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer ten opzichte van de verwerking van persoonsgegevens (1992) KB Ethische Comités 12 augustus 1994 Omzendbrieven minister van Volksgezondheid KB van 13 januari verslag ivm de privacywet Caroline Trouet - Clinical Trials in Belgium FAQs Wat is een experiment? studie? proef? Wanneer valt een experiment onder de bepalingen van de wet van 7 mei 2004? Is er een verschil tussen een retro- en een prospectieve studie? Wanneer is een studie niet-interventioneel of observationeel? Moet ik een dossierstudie indienen bij het Ethisch Comité? 5 FAQs Wat moet ik indienen bij het Ethisch Comité? Wanneer moet ik een informed consent bekomen? Wat moet ik doen als het tijdschrift mij vraagt naar de goedkeuring van de Institutional Review Board? 6

3 Wat is een experiment? Wet van 7 mei 2004, art. 2, 11 «experiment» oorspronkelijk als volgt gedefinieerd: «elke op de menselijke persoon uitgevoerde proef, studie of onderzoek, met het oog op de ontwikkeling van de biologische of medische kennis» na Arbitragehof en programmawet: met het oog op de ontwikkeling van de kennis eigen aan de uitoefening van de gezondheidszorgberoepen Wat is een proef? Onder proef of klinische proef wordt verstaan in de experimentenwet van 7 mei 2004 een klinisch onderzoek met geneesmiddelen bij de mens. Niet-interventionele proef In deze wet wordt een proef zonder interventie in art. 2, 8 gedefinieerd als volgt: onderzoek waarbij de geneesmiddelen worden voorgeschreven op de gebruikelijke wijze, overeenkomstig de in de vergunning voor het in de handel brengen vastgestelde voorwaarden ; en de indeling van de patiënt bij een bepaalde therapeutische strategie wordt niet van tevoren door een onderzoeksprotocol bepaald het besluit om het geneesmiddel voor te schrijven staat geheel los van het besluit een patiënt te laten deelnemen aan het onderzoek ; en de patiënt in kwestie hoeft geen extra diagnostische of controleprocedure te doorlopen* ; en voor de analyse van de verkregen resultaten worden epidemiologische methodes gebruikt. -> er is geen akkoord van de minister nodig, geen EudraCT nr 9

4 Wat is een niet interventionele studie of onderzoek? «experiment: elke op de menselijke persoon uitgevoerde proef, studie of onderzoek, met het oog op de ontwikkeling van de kennis eigen aan de uitoefening van de gezondheidszorgberoepen Niet interventioneel onderzoek de patiënt in kwestie hoeft geen extra diagnostische of controleprocedure te doorlopen mag wel: dagboeken, vragenlijsten mag niet: extra bezoek aan de arts Wat is een interventie... Wat wordt als een interventie beschouwd? vragenlijst of dagboek niet extra patiëntencontact wel In een andere omzendbrief... interventioneel vs niet- Er is sprake van een interventioneel onderzoek van zodra het gaat om een georganiseerd onderzoek (met onderzoeksprotocol) waarbij: een intentioneel contact met de patiënt plaatsvindt, of afgeweken wordt van de routinepraktijk waarbij van de patiënt een bijkomende medische act (extra diagnostische procedure, bijvoorbeeld bloedafname) of een andere persoonlijke inspanning wordt gevraagd (bijvoorbeeld het invullen van een gerichte enquête thuis). Als een vragenlijst wordt ingevuld tijdens een routineconsultatie, maakt zoals reeds vermeld, het invullen van de vragenlijst door de patiënten op zich een proef niet interventioneel (cfr. omzendbrief nr. 472).

5 Belang van het interventionele karakter Dus ook voor de wetgever is het niet helemaal duidelijk hoeveel interventie een onderzoek interventioneel maakt Is van belang voor proeven, maar niet voor andere niet interventionele studies of onderzoeken Heeft te maken met goedkeuring van competent authority Definities experiment: elke op de menselijke persoon uitgevoerde proef, studie of onderzoek, met het oog op de ontwikkeling van de biologische of medische kennis proef: een klinisch onderzoek met geneesmiddelen bij de mens niet-interventionele proef: onderzoek waarbij de geneesmiddelen worden voorgeschreven op de gebruikelijke wijze, overeenkomstig de in de vergunning voor het in de handel brengen vastgestelde voorwaarden niet-interventionele studie of onderzoek: alle andere experimenten die geen proef zijn en die geen interventie impliceren 14 Voorbeelden van experimenten een dubbelblind, gerandomizeerd en gecontroleerd onderzoek met medicatie X versus placebo een vragenlijst voor de patiënt de familie van een patiënt bevragen naar gebruik van gezondheidsvoorzieningen de verpleegkundigen bevragen over de redenen waarom een patiënt gefixeerd werd een extra bloedname voor wetenschappelijk onderzoek

6 Prospectief vs retrospectief Het gaat om prospectief onderzoek indien gepland wordt tijdens toekomstige contacten met patiënten (of verwanten c.q. wettelijke vertegenwoordigers) gegevens in te zamelen. Prospectief niet-interventioneel onderzoek valt onder de toepassing van de experimentenwet van 7 mei Het gaat om retrospectief onderzoek indien bestaande gegevens uit de medische dossiers van patiënten of andere bronnen worden verzameld. Gezien in deze gevallen er geen contact is met de patiënt, valt zulk onderzoek niet onder de experimentenwet. Dossierstudies alleen wanneer retrospectief vallen dan niet onder wet van 7 mei 2004 geen bindend advies Ethisch Comité, maar... gegevens verwerkt voor doeleinden waarvoor ze verzameld zijn of wetenschappelijk onderzoek (uitzonderingen privacywet) Wat zijn persoonsgegevens? In art. 1, 1 van de WVP worden persoonsgegevens gedefinieerd als iedere informatie betreffende een geïdentificeerde (nietgecodeerde persoonsgegevens) of identificeerbare (gecodeerde persoonsgegevens) natuurlijke persoon. 1. gecodeerde gegevens: gegevens die slechts door middel van een code in verband kunnen worden gebracht met een geïdentificeerd of identificeerbaar natuurlijk persoon ; 2. niet-gecodeerde gegevens: andere dan gecodeerde gegevens ; zij laten een directe persoonsidentificatie toe. Anonieme gegevens zijn geen persoonsgegevens omdat in tegenstelling tot gecodeerde persoonsgegevens - een terugkoppeling naar de persoon zowel direct als indirect niet meer mogelijk is. (Privacywet)

7 Persoonsgegevens die de gezondheid betreffen... sociale gegevens van persoonlijke aard die de gezondheid betreffen als alle sociale gegevens van persoonlijke aard waaruit informatie kan worden afgeleid omtrent de vroegere, huidige of toekomstige fysieke of psychische gezondheidstoestand van de natuurlijke persoon die is of kan worden geïdentificeerd, met uitzondering van de louter administratieve of boekhoudkundige gegevens betreffende de geneeskundige behandelingen of verzorging. (Privacywet) Informed consent voor verwerking van persoonsgegevens krachtens het grondbeginsel werken met anonieme gegevens - geen persoonsgegevens werken met gecodeerde gegevens zo mogelijk na verzamelen gegevens anonimiseren academisch ziekenhuis mag doorgeven aan faculteit geneeskunde (artikel 8 - verslag aan de Koning ) ontcijferen code strafbaar werken met niet-gecodeerde gegevens aangifteplicht kennisgeving van betrokkene, tenzij wanneer onmogelijk Uitzonderingen privacywet wet van 8 december 1992 tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer («privacywet») latere verwerking waarvan de doeleinden verenigbaar zijn met de doeleinden van de oorspronkelijke verwerking en zal deze latere verwerking onderworpen worden aan dezelfde regels als de oorspronkelijke verwerking, ofwel gaat het om een latere verwerking waarvan de doeleinden niet verenigbaar zijn met de doeleinden van de oorspronkelijke verwerking. In dit geval is deze latere verwerking verboden in toepassing van artikel 4, 1, 2 van de privacywet, behalve indien het gaat om een latere verwerking voor statistische of wetenschappelijke doeleinden die beantwoordt aan de voorschriften van hoofdstuk II van het Koninklijk besluit van 13 februari 2001 (verslag over privacywet).

8 Wat zijn verenigbare doeleinden? KB 13 februari 2001 interpretatieregels van het begrip «verenigbare» doeleinden «Een verenigbaar doeleinde is dus een doeleinde dat de betrokken persoon kan voorzien of dat op grond van een wetsbepaling als verenigbaar wordt beschouwd.» Er bestaan dus drie gevallen waarin verwerkingen voor historische, statistische of wetenschappelijke doeleinden plaatsvinden: ofwel worden de persoonsgegevens oorspronkelijk voor historische, statistische of wetenschappelijke doeleinden verzameld. In dat geval gaat het niet om een latere verwerking en is hoofdstuk II van dit besluit niet van toepassing; verwerkingen van die gegevens zijn onderworpen aan de gewone regeling betreffende verwerkingen van persoonsgegevens ofwel worden de persoonsgegevens oorspronkelijk verzameld voor een doeleinde dat niet van historische, statistische of wetenschappelijke aard is en later hergebruikt voor historische, statistische of wetenschappelijke doeleinden die op zich verenigbaar zijn met die oorspronkelijke doeleinden. In dat geval is hoofdstuk II niet van toepassing; ofwel worden de persoonsgegevens oorspronkelijk verzameld voor een doeleinde dat niet van historische, statistische of wetenschappelijke aard is en later hergebruikt voor historische, statistische of wetenschappelijke doeleinden die alleen met de oorspronkelijke doeleinden verenigbaar zijn indien de voorwaarden gesteld in hoofdstuk II in acht worden genomen.» twee mogelijke scenario s Dossierstudies onderzoeker maakt deel uit van behandelende team of handelt in opdracht van - geen informed consent onderzoeker staat los van behandelend team - wel informed consent inzage van dossier in principe door een beoefenaar verzorgingsberoep (door de Koning te bepalen) aangifteplicht Commissie voor de bescherming van de persoonlijke levenssfeer Tekst rondetafel over niet-interventionele studies van 9 februari 2007 Welke experimenten vallen onder de wet van 7 mei 2004? Alle experimenten zijn onderhevig aan de bepalingen van de wet Vereisen een bindend advies van het Ethisch Comité

9 Wat als de wet van 7 mei 2004 niet van kracht is? K.B. van 12 augustus 1994 Het Comité, telkens het een verzoek in die zin ontvangt, 3 een adviserende functie (uitoefent) met betrekking tot alle protocollen inzake experimenten op mensen Situatie gewijzigd door wet 7 mei 2004 voor alle experimenten. Dossierstudie niet verplicht voorgelegd, maar kan nuttig zijn voor latere publicatie... Bovendien voorziet het K.B. niet dat het advies gunstig moet zijn. Wat moet ik indienen bij het Ethisch Comité? Inlichtingenblad, protocol, informed consent, bewijs van verzekering, contracten, hulp voor recrutering Protocol een document waarin doelstelling(en) (onderzoeksvraag, nulhypothese,...) opzet (bv dubbelblind, gerandomizeerd, placebo gecontroleerd,...) methodologie (in- en exclusiecriteria, interventie,...) statistische aspecten (hoeveel proefpersonen?, powerberekening, methode,...) organisatie van een experiment (zal lopen op dienst X, in ziekenhuizen Y en Z,...) oorspronkelijke protocol en latere versies en wijzigingen daarvan (bevat dus een datum, auteur en eventueel versienummer) Extract uit de wet van 7 mei 2004

10 Informed consent Deze toestemming geschiedt schriftelijk. Wanneer de persoon die aan het experiment deelneemt niet in staat is te schrijven, kan hij zijn toestemming mondeling geven in aanwezigheid van ten minste één meerderjarige getuige, die onafhankelijk is tegenover de opdrachtgever en de onderzoeker. bedoelde inlichtingen betreffen ten minste de aard, de draagwijdte, de doelstellingen, de gevolgen, de verwachte voordelen, de risico's van het experiment, de omstandigheden waarin het plaatsheeft de identificatie en het advies van het bevoegde ethische comité overeenkomstig de bepalingen van artikel 11. De deelnemer of zijn vertegenwoordiger in de gevallen bedoeld in de artikelen 7 en 8, zijn bovendien ingelicht over hun recht om zich op elk ogenblik terug te trekken, of de deelnemer terug te trekken uit het experiment, zonder dat deze laatste daardoor enig nadeel ondervindt. Deze inlichtingen worden voorafgaand schriftelijk meegedeeld, op een duidelijke en begrijpelijke manier, aan de persoon die aan het experiment deelneemt of aan zijn vertegenwoordiger Inzagerecht (wet op de privacy) + verzekering + aanspreekpersoon Conclusies definitie van niet-interventionele studie is vrij strikt niet-interventionele of observationele studies zijn experimenten die onder de wet van 7 mei 2004 vallen vereist bindend advies Ethisch Comité opstellen protocol, informed consent, verzekering retrospectieve dossierstudies vallen niet onder de wet van 7 mei 2004, dus geen bindend advies EC vergen soms informed consent, soms niet, afhankelijk van of het doel waarvoor de gegevens verzameld werden overeenstemt met de latere verwerking ervan en de persoon die inzage vraagt in het dossier Wat moet ik doen als het tijdschrift mij vraagt naar de goedkeuring van de Institutional Review Board? Beter voorkomen dan genezen,... een dossier indienen bij het Ethisch Comité het Ethisch Comité kan altijd helpen...