Tweede Adventszondag 9 december 2018 in de Oosterkerk Ds. Jan Willem Nieboer

Transcriptie

1 Tweede Adventszondag 9 december 2018 in de Oosterkerk Ds. Jan Willem Nieboer Gelezen: Genesis 28: Jakob verliet dus Berseba en ging op weg naar Charan. 11Op zijn tocht kwam hij bij een plaats waar hij bleef overnachten omdat de zon al was ondergegaan. Hij pakte een van de stenen die daar lagen, legde die onder zijn hoofd en ging op die plaats liggen slapen. 12Toen kreeg hij een droom. Hij zag een ladder die op de aarde stond en helemaal tot de hemel reikte, en daarlangs zag hij Gods engelen omhoog gaan en afdalen. 13Ook zag hij de HEER bij zich staan, die zei: Ik ben deheer, de God van je voorvader Abraham en de God van Isaak. Het land waarop je nu ligt te slapen zal ik aan jou en je nakomelingen geven. 14Je zult zo veel nakomelingen krijgen als er stof op de aarde is; je gebied zal zich uitbreiden naar het westen en het oosten, naar het noorden en het zuiden. Alle volken op aarde zullen wensen zo gezegend te worden als jij en je nakomelingen. 15Ikzelf sta je terzijde, ik zal je overal beschermen, waar je ook heen gaat, en ik zal je naar dit land terugbrengen; ik zal je niet alleen laten tot ik gedaan heb wat ik je heb beloofd. 16Toen werd Jakob wakker. Dit is zeker, zei hij, op deze plaats is de HEER aanwezig. Dat besefte ik niet. 17Eerbied vervulde hem. Wat een ontzagwekkende plaats is dit, zei hij, dit is niets anders dan het huis van God, dit moet de poort van de hemel zijn! 18De volgende morgen vroeg zette Jakob de steen die hij als hoofdsteun had gebruikt rechtop, en wijdde hem door er olie over uit te gieten.19hij gaf die plaats de naam Betel; vroeger heette het daar Luz. 20Daarna legde hij een gelofte af: Als God mij terzijde staat en mij op deze reis beschermt, als hij mij brood te eten geeft en kleren aan mijn lichaam, 21en als ik veilig terugkom bij mijn verwanten, dan zal de HEER mijn God zijn. 22Deze steen die ik gewijd heb, zal dan een huis van God worden en ik beloof dat ik u dan een tiende deel zal afstaan van alles wat u mij geeft. Lucas 1: Toen Herodes koning van Judea was, leefde er een priester die Zacharias heette en tot de priesterafdeling Abia behoorde. Zijn vrouw, Elisabet, stamde af van Aäron. 6Beiden waren vrome en gelovige mensen, die zich strikt aan alle geboden en wetten van de Heer hielden. 7Ze hadden geen kinderen, want Elisabet was onvruchtbaar, en beiden waren al op leeftijd. 8Toen de afdeling van Zacharias eens aan de beurt was om de priesterdienst te vervullen, 9werd er volgens het gebruik van de priesters geloot en werd Zacharias door het lot aangewezen om het reukoffer op te dragen in het heiligdom van de Heer. 10De samengestroomde menigte bleef buiten staan bidden terwijl het offer werd gebracht. 11Opeens verscheen hem een engel van de Heer, die aan de rechterkant van het reukofferaltaar stond. 12Zacharias schrok hevig bij het zien van de engel en hij werd door angst overvallen. 13Maar de engel zei tegen hem: Wees niet bang, Zacharias, je gebed is verhoord: je vrouw Elisabet zal je een zoon baren, en je moet hem Johannes noemen. 14Vreugde en blijdschap zullen je ten deel vallen, en velen zullen zich over zijn geboorte verheugen. 15Hij zal groot zijn in de ogen van de Heer, en wijn en andere gegiste drank zal hij niet drinken. Hij zal vervuld worden van de heilige Geest terwijl hij nog in de schoot van zijn moeder is, 16en hij zal velen uit het volk van Israël tot de Heer, hun God, brengen. 17Als bode zal hij voor God uit gaan met de geest en de kracht van Elia om ouders met hun kinderen te

2 verzoenen en om zondaars tot rechtvaardigheid te brengen, en zo zal hij het volk gereedmaken voor de Heer. 18Zacharias vroeg aan de engel: Hoe kan ik weten of dat waar is? Ik ben immers een oude man en ook mijn vrouw is al op leeftijd. 19De engel antwoordde: Ik ben Gabriël, die altijd in Gods nabijheid is, en ik ben uitgezonden om je dit goede nieuws te brengen. 20Maar omdat je geen geloof hebt gehecht aan mijn woorden, die op de voorbestemde tijd in vervulling zullen gaan, zul je stom zijn en niet kunnen spreken tot de dag waarop dit alles gaat gebeuren. Gezongen: Lied 451: 1, 3 en 5, Lied 452: 1 en 2, Lied 437: 1, 3, 4 en 6,Lied 464: 1, 2, 6, 7 en 8, Lied 441: 1 en 5 en Lied 444: 1, 2 en 5 LADDER Vanmorgen horen we twee verhalen over engelen. Allereerst de droom van Jacob. Hij heeft net z n broer Ezau besodemieterd en is er met zijn zegen vandoor gegaan. Hij heeft zijn plaats ingenomen. Ezau is woest en terecht. Jacob, de huismus, moet er vandoor: op reis, alleen. Maar hij slaat dan wel twee vliegen in een klap: hij ontvlucht de wraak van zijn broer en gaat een leuke meid zoeken in zijn land van herkomst: een importbruid. Het is de eerste nacht dat hij in het open veld ligt. Overal geluidjes, pa en moe ver weg, geen lekker kussentje, maar een harde steen. Jacob is, zeg maar, behoorlijk buiten zijn comfortzone. Waar is hij gaan liggen? Zomaar een plekje onderweg, waar het een beetje beschut voelt nu het donker wordt. Tenminste, dat dacht Jacob. Maar wij, lezers, wij horen als we tenminste een goede vertaling hebben drie keer in een vers dat Jacob zijn moede hoofd op de plaats te rusten heeft gelegd. De plaats. Dat kan volgens de rabbijnen maar een plaats zijn. De berg Moria, de plek waar Abraham Isaäk zou offeren. De plek waar later de tempel gebouwd werd. Jeruzalem; de navel van de aarde die eens met een streng verbonden was met de hemel. Hier zou Isaäk, de vader van Jacob, als jochie bijna de grens tussen het tijdelijk en het eeuwige over zijn gegaan. Als offer. Dankzij de ietwat over-gehoorzame opa Abraham, die hier toch wel op het randje van de godsdienstwaanzin balanceerde. Maar gelukkig, er kwam plaatsvervangend een ram. Plaatsvervangend Dat is wel een thema dat Jacob herkent. Hij heeft heel bewust met een rotstreek zijn vader om de tuin geleid en is zo de plaatsvervanger van Ezau geworden. Plaatsvervanger, dat is een thema dat met zijn nakomelingen het volk Israël te maken zal hebben: zij zullen plaatsvervangend voor de hele mensheid God dienen. Plaatsvervanger, dat is wat zijn achter, achter, achter, kleinzoon Jezus zou worden.

3 Plaatsvervanger, en daarmee op een wonderlijke manier verbinder tussen hemel en aarde. Hier op de plaats, als zijn veilige bestaantje compleet op z n kop gezet is, hier droomt Jacob van die ladder. Kijk daar heb je hem Nicolas Dipre, ca 1500, Avignon Nicolaas Dipre heeft hem geschilderd rond In Zuid Frankrijk: de Provence. Zo mooi, zo zuiver, zo bijna kinderlijk onschuldig als alleen de Vlaamse primitieven dat in die tijd konden. Nicolaas is dan ook vanouds een Vlaming: Nicolaas d Ieper; Nicolaas uit Ieper. De familie Dipre was een schildersfamilie die minsten drie generaties in het vak hebben gezeten en in Zuid Frankrijk beland waren. Zie je de engeltjes? Ze klimmen van beneden naar boven. Ze zijn wit, dat hoort zo. Met vleugeltjes. Kan niet missen. En God piept boven door de wolken met een grijze baard. Zeg maar: het eenvoudige beeld van een klein kind, maar dan geschilderd met een meesterlijke verfijning. Dat heeft iets betoverends.

4 Toch is er iets vreemds in het schilderij. Dat zijn Jacob zijn kleren. Het is merkwaardige out-door reiskleding die Jacob aangetrokken heeft. Een wijd, monnikachtig gewaad, net zo smetteloos wit als dat van de engelen: van top tot teen. Het is een beetje alsof Jacob hier gewijd wordt. Alsof hij zelf een klein beetje engel wordt: grensganger tussen hemel en aarde. Zo komen we bij de kern van het verhaal. Dit is een mystieke ervaring. Op deze plek waar Jacob onbewust verbonden wordt met zijn verleden, met een traumatisch moment in zijn familiegeschiedenis en met de toekomst van zijn volk. Hier, buiten zijn veilige thuis, waar Jacob zo aan verknocht was. Op deze plek ontstaat een gevoeligheid die harde schillen poreus maakt. Daar ligt de bedrieger in als zijn onschuld en kwetsbaarheid. Jacob droomt zich een ladder die tot in de hemel reikt. Van beneden naar boven gaan de engelen en pas daarna van boven naar beneden. Dat vind ik zo mooi. God dropt zijn waarheid niet van boven: zo van slikken of stikken. God is niet van het top-down denken. God is van bottom up. Eerst gaan de engelen van beneden naar boven. Ze nemen Jacob zijn vragen mee, zijn angst, zijn liefde, zijn twijfels, zijn goede bedoelingen, zijn woede, zijn schaamte, zijn schuldgevoel. Tree voor tree nemen ze het mee naar boven en brengen het voor God. De God voor wie het niet moeilijker is onze fouten te gebruiken dan de daden waarvan wij denken dat ze goed zijn 1. Alles waar Jacob trots op is en waar hij zich dood voor schaamt, het gaat mee naar boven. En met dat het naar boven gaat worden Jacob zijn kleren wit als die van de engelen. Wordt hij gelouterd en gewijd. Pas dan komen de engelen van boven naar beneden. God levert maatwerk; hij reageert nauwkeurig op onze persoonlijke situatie. 1 Deze prachtige uitspraak is van Dietrich Bonhoeffer

5 Hij levert kracht, wijsheid, innerlijke rust, vergeving, veerkracht, incasseringsvermogen, onvoorwaardelijke liefde en alles wat meer nodig is om je fouten onder ogen te durven komen. Want dat is wat er staat te gebeuren. Jacob zal ná dit verhaal zijn fouten onder ogen komen. Keihard wordt de bedrieger bedrogen. Laban, de linkmiegel die zijn oom is, is uit hetzelfde hout gesneden en geeft Jacob een koekje van eigen deeg. Hij bedondert Jacob net zo hard als die Ezau bedonderd heeft. Maar het is deze droom die Jacob door al die ellende heen gidst. Die Jacob op een wonderlijke manier zuiver houdt. Op het moment dat Jacob zijn hoofd op de steen legt in het verhaal, gaat de zon onder in zijn leven. Nu begint het schaduwstuk, waarin hij het voor de kiezen krijgt. Twintig jaar is hij in de macht van zijn spiegelbeeld Laban. Zeven jaar voor Lea. Zeven jaar voor Rachel. En 6 jaar voor het wolvee. Maar dan in het 21 ste jaar (3x7) zal hij terugkomen als een ander mens. Gerijpt, geworteld, gezegend. Dan worstelt Jacob met God als hij zijn broer Ezau weer onder ogen moet komen. En dan, dán pas lezen wij dat de zon weer opgaat in Jacobs leven. Deze droom van de ladder en de engelen is dus een hart onder de riem. Dat hij zich, door alles wat hem overkomt heen, verbonden mag weten met de hemel. Wat wezenlijk is: dit gebeurt in zijn slaap. De volgende dag roept Jacob: Had ik dat geweten dat dit zo n heilige plek is dat God er woont. Dan was ik hier nooit gaan liggen pitten!. Nee, want Jacob is zo n type dat liefst alles zelf doet, overal heel hard voor werkt. En nu overkomt hem het meest wezenlijke terwijl hij slaapt! Eigenlijk is dat zijn eer te na. Hij begint ook niet voor niets direct na zijn droom weer te sjouwen met een enorme steen en gaat met olie in de weer. Heeft hij toch nog een beetje het gevoel dat hij er iets voor gedaan heeft. Maar diep van binnen weet hij, dat hij zichzelf daarmee voor de gek houdt. De verbinding tussen hemel en aarde komt buiten zijn wil, buiten al zijn geploeter om tot stand. Het is een cadeautje dat hem toegeworpen wordt. Juist op het moment dat hij zat te suffen. En, oh ja, Jacob is de plaatsvervanger hè. Jij mag dus ook jezelf op zijn plaats invullen. Jij kunt deel krijgen aan deze mystieke ervaring. En vergeet dan niet dat die engeltjes op het schilderij vergeefs vleugels hebben. In Jacobs droom hadden ze die waarschijnlijk helemaal niet. Anders was die trap immers helemaal niet nodig geweest. Met andere woorden, de engelen in Jacobs droom, zijn in niets te onderscheiden van gewone mensen.

6 Iedereen die je tegenkomt kan zo n engel zijn. Eentje die van beneden naar boven gaat: jouw diepste vragen naar boven haalt. Of eentje die van boven naar beneden gaat: er een hemels lichtje op laat schijnen. Let goed op dus, dat ze je niet ontgaan, die engelen. Tot slot die tweede engel. Bij Zacharias in de tempel. Let wel, dat is dus op dezelfde plek. Op de navel van de aarde. Weer kust de hemel eventjes de aarde. Er rolt een engel uit genaamd Gabriël. Die vertelt Zacharias dat zijn vrouw Elizabeth een zoon zal krijgen. Elizabeth is een afstammeling van Aäron. Zij staat in een lijn van priesters; Priesters, dat zijn zeg maar de mensen die trappen timmeren die hemel en aarde kunnen verbinden, zodat er engelen naar boven kunnen. En engelen naar beneden. Maar die lijn dreigt bij haar te stoppen. Dan is daar die engel, op het moment van het offer. Dat is wel een klein beetje komisch. Zacharias staat daar heel toegewijd zijn reukoffer te brengen en doet wat een priester moet doen. Maar op het moment dat de hemel eindelijk eens iets terug zegt, kan hij het niet geloven. Ach gelukkig denk ik dan, ik ben niet de enige dominee met een haperend geloof. Maar de hemel legt zijn ongeloof het zwijgen op. Misschien is dat wel mijn taak, in mijn witte engelenjurk, als gewijd geestelijke. Dat ik het ongeloof in mezelf een bepaalde tijd het zwijgen opleg. Zodat er ruimte komt voor verwachting. Voor verbeelding. Voor Advent. Waarin iets kan groeien wat ik niet voor mogelijk houdt. Een kind. Johannes heet het eerste kind. Jo-Chanan: God is genadig: God geeft het meest wezenlijke op het meest onverwachte moment, zonder dat je er iets voor hoeft te doen. Johannes, daar ben ik naar genoemd. Het is mijn eerste naam: Jan. Een priesterkind dat de ladder bouwt waarmee hemel en aarde verbonden kunnen worden. Het priesterkind brengt daarlangs onze vragen, twijfels, angsten, woede, tekortkomingen naar boven. Ons hele menszijn legt hij open voor God. Dan, als wij ons ongeloof lang genoeg het zwijgen opleggen, komt het tweede kind. Van boven naar beneden. Het Christuskind Het kruipt in ons menszijn.

7 En verbindt de hemel met de aarde. Hij geeft ons wijsheid, innerlijke rust, vergeving, veerkracht, onvoorwaardelijke liefde en alles wat meer nodig is om onze fouten onder ogen te durven komen. Hij gidst ons door alle ellende heen die ons overkomt. Zodat we op een wonderlijke manier zuiver blijven. Gelouterd, gerijpt, geworteld. Gezegend Gekleed in ongebroken wit.