Nieuwsbrief Synagoge Groningen Maart 2018

Transcriptie

1 Nieuwsbrief Synagoge Groningen Maart 2018 Nieuwsbrief van de Stichting Folkingestraat Synagoge Jaargang 2018, nr 3, maart 2018 foto s : dhr. Oudeman Synagoge Groningen Folkingestraat JZ GRONINGEN Reguliere openingstijden voor bezoekers van Synagoge Groningen: Dinsdag t/m vrijdag en zondag geopend van uur info@synagogegroningen.nl

2 2 Ook in de maand maart 2018 bericht de nieuwsbrief van de SFS over een bijzonder evenement in Synagoge Groningen: Dansen met de Vijand, de expositie waarover in de vorige nieuwsbrief al bericht werd en die op 11 maart door burgemeester Den Oudsten van Groningen zal worden geopend. In deze brief meer toelichting. De expositie loopt tot en met 6 mei Voorts is er weer een boeiende bijdrage van Catharina Groenendal over de Joodse religie: dit keer over de Davidster. Tenslotte stelt een nieuw bestuurslid van de Stichting Folkingestraat Synagoge zich aan u voor: Camara van der Spoel. Wij hopen dat u na lezing van deze brief ook in de maand maart de synagoge komt bezoeken. Geert Volders (algemeen manager) Marcel Wichgers (programmering, educatie, communicatie) Diederik Krijtenburg (redactie Nieuwsbrief)

3 3 Inhoud van de nieuwsbrief van de SFS van maart 2018 Klik op een van de onderstaande (blauwe) titels om naar de betreffende tekst te springen Evenementen georganiseerd in de Synagoge in maart 2018 Expositie Dansen met de vijand over Roosje Glaser; een Joodse danseres die moest aanpappen met SS-ers Mazzel en Sores verhalen over Joodse Groningers en over Joodse gebruiken, rituelen en religie aflevering 3: De Davidster : wat is het verhaal? Nieuws uit de Stichting Folkingestraat Synagoge Aanwinst van nieuw boek over Ben Ali Libi te koop in de sjoelshop van Synagoge Groningen Camara van der Spoel, nieuw bestuurslid van de SFS (Stichting Folkingestraat Synagoge) stelt zich voor Nieuws uit Joodse organisaties in Noord-Nederland kwartaaltijdschrift JaGDaF zoekt nieuwe eindredacteur en opmaker

4 4 Evenementen in maart 2018 Expositie Dansen met de Vijand, over Roosje Glaser: een Joodse danseres die moest aanpappen met SS-ers expositie: Dansen met de Vijand locatie: Synagoge Groningen adres: Folkingestraat 60, 9711 JZ Groningen periode: 11 maart t/m 6 mei 2018 dagen: dinsdag t/m vrijdag PLUS zondag tijdstippen: van tot uur entree: 3,-(kinderen: gratis) Burgemeester Peter den Oudsten van Groningen opent op zondagmiddag 11 maart a.s. in Synagoge Groningen de expositie Dansen met de Vijand. Klik hier voor het programma op de openingsmiddag. (Dit programma is alleen toegankelijk voor genodigden, waaronder donateurs van de Stichting Folkingestraat Synagoge). De expositie gaat over de Joodse danslerares Roosje Glaser ( ) die in de Tweede Wereldoorlog tot het uiterste moest gaan om aan de gaskamer te ontkomen: ze gaf dansles aan officieren van de SS, én ging relaties met hen aan. Roosje Glaser in de Drunense Duinen, 1941 (foto: archief Roosje Glaser) Dankzij de vele foto s en films die Roosje zelf voor en na de oorlog maakte, kruipen bezoekers van de expositie in haar huid en beleven zij haar indrukwekkende

5 5 levensverhaal door haar ogen. Tevens zijn er originele film- en Polygoonbeelden van Roosje Glaser te zien. Verraden door echtgenoot Roosje Glaser is aan het begin van de oorlog een geëmancipeerde vrouw die als danslerares succes heeft geboekt op internationale podia. Helaas verliest ze haar grote liefde door een ongeluk. Vervolgens trouwt Roosje met een man die sympathie krijgt voor de nationaal socialisten. Roosje, 25 jaar oud en Joods, wordt het slachtoffer van verraad door haar eigen man. Onder moeilijke omstandigheden in verschillende concentratiekampen probeert Roosje de regie te houden over haar eigen leven. Ze belandt in Vught, Westerbork en Auschwitz. Door in Vught relaties aan te knopen met Nederlandse kampbewaaksters schopt Roosje het tot barakleidster en sportlerares. Ze maakt teksten voor een vrouwencabaret; dit treedt in alle barakken op. Ze werkt in het naaiatelier van het kamp. De SS kiest haar uit om de atelierkleding te showen voor clientèle en kampleiding. Kiezen tussen goed en kwaad Haar gewaagde strategie van opvallen, jezelf nuttig maken, meewerken en vermaken toont aan dat het kiezen tussen goed en kwaad onder deze omstandigheden echt niet zo simpel was. Want om niet in de gaskamer te eindigen gaf ze, zoals gezegd niet alleen dansles aan officieren van de SS, maar ging ze ook relaties met hen aan. Pas enkele jaren geleden werd het levensverhaal van Roosje Glaser opgetekend door haar neef, Paul Glaser. Tot die tijd was hij zich niet bewust van zijn Joodse afkomst en de levensgeschiedenis van zijn tante. Paul Glaser verwerkte zijn zoektocht in het boek Tante Roosje. Het oorlogsgeheim van mijn familie. Educatieproject voor scholieren Aan de expositie in Synagoge Groningen is een educatieproject gekoppeld voor

6 6 leerlingen van het H.N. Werkman College (Stadslyceum) in Groningen. Door middel van een lesbrief en een bezoek aan de expositie krijgen de leerlingen inzichten op het gebied van geschiedenis, levensbeschouwing en maatschappijleer. Door het levensverhaal van Roosje Glaser zullen ze aan het nadenken worden gezet. Meer informatie: Het boek waarvan hier de cover getoond wordt is in de shop van de synagoge te koop voor 19,90. Nota Bene: In verband met de opbouw van de expositie is de synagoge NIET geopend op woensdag 7, donderdag 8 en vrijdag 9 maart. Programma openingsmiddag van de expositie Dansen met de Vijand (alleen toegankelijk voor genodigden, waaronder donateurs van Stichting Folkingestraat Synagoge) Ontvangst genodigden Welkom door Paula Benjamins-van Oudheusden, voorzitter Synagogestichting Toelichting door Henk Mulder over onderwijsproject H.N. Werkman Stadslyceum Muzikaal intermezzo Toelichting door Paul Glaser Muzikaal intermezzo Openingswoord door Peter den Oudsten, burgemeester van Groningen Gelegenheid tot het bezichtigen van de tentoonstelling en een informeel samenzijn onder het genot van een hapje en drankje. Klik hier om terug te gaan naar de inhoudsopgave

7 7 VAN MAZZEL EN SORES In deze rubriek levert Catharina Groenendal bijdragen over Joodse Groningers en over Joodse gebruiken, rituelen en religie aflevering 3 De Davidster : wat is het verhaal? De Davidster is als vorm een hexagram, zespuntig, bestaande uit twee in elkaar geschoven driehoeken. Het is van oorsprong een heidens symbool, zonder Joodse oorsprong. De vorm is al oeroud en ze werd en wordt in diverse culturen op verschillende manieren geduid. Onlangs hoorde ik van bezoekers dat zij de Davidster in een wand van een historisch pand in India gegraveerd zagen, overigens naast een swastika (hakenkruis). Dit laatste symbool fascineerde Hitler nogal, het resultaat is bekend. De Davidster in de synagoge. De ster is in de synagoge volop aanwezig! Allereerst in het grote ronde vensterraam aan de westkant (rozet met Davidster) en het grote gebrandschilderde raam aan de noordzijde. Maar ook in de vloer bij de entree, in het mooie gietijzeren hekwerk op de voormalige vrouwengalerij en middenin de talloze oosterse achthoekige sterren in het grote houten tongewelf. Davidster mét swastika in het embleem van het door Helena Blavatsky gestichte Theosofische Genootschap. De theosofie combineert Indiase leringen met christelijke gnostiek. Veel New Age-richtingen gaan hier op terug.. Als de vrijwilligers die in de Groninger Synagoge bezoekers rondleiden de vraag gesteld wordt naar de oorsprong van de Davidster, wat is dan het verhaal? Het antwoord is: er zijn meerdere verhalen. Hieronder een kleine greep daaruit.

8 8 Zowel symbool als gewoon ornament Het hexagram kent een lange, mystieke geschiedenis, die teruggaat tot de oudheid. Onder Egyptenaren, Chinezen en Hindoes was het al vroeg een veelgebruikt, spiritueel teken. Als oeroud tantrisch symbool (Vedisch, gericht op geestelijke verruiming en bevrijding) staat het voor de vereniging van het mannelijk statische (punt boven) en het vrouwelijk dynamische (punt beneden) aspect. Volgens een meer religieuze interpretatie is de driehoek met de punt naar beneden het hemelse element als symbool in India dat naar de aarde streeft en de driehoek met de punt naar boven het aardse element dat naar de hemel streeft. Als ornament werd het hexagram ook gebruikt in de Byzantijnse tijd en zelfs in Arabische geschriften. Er zijn zelfs moskeeën gevonden met de Davidster. Franz Rosenzweig heeft in zijn hoofdwerk Der Stern der Erlösung de Davidster gebruikt om de sferen van diesseits en jenseits weer te geven. Men kan de rustende driehoek als symbool voor de natuur, de hangende als symbool voor de cultuur (mensengeest) opvatten. Voor wie zich hier verder in wil verdiepen is o.a. een boekje van drs H. Van Praag aan te raden, Het verschijnsel Israël, waarin vanaf pagina 56 over de duidingen van het hexagram geschreven wordt. Van Praag verbindt de zes punten van het hexagram met twee keer drie bijbelse figuren die symbool staan voor een bepaalde sfeer, en met wie God een verbond sluit of aan wie een belofte wordt gedaan. Zij worden daarmee de garant voor die sferen: de eerste drie verbonden liggen in het natuurlijke vlak, Adam voor de aarde, het paradijsverbond (met Eva), garant voor leven, Noach, (garant voor de dieren). De sferen bij het tweede drietal personen liggen in het geestelijk vlak: Abraham (het geloof in de belofte), Mozes (de leer) en Aäron (de liefde). Dit heeft, zo schrijft Van Praag, dan weer zijn pendant in de oude kosmogonieën, waarin men zes rijken onderscheidde, die elk onder de bescherming stonden van een godheid. Later werden de planeten in deze volgorde - die thans nog geldt - benoemd: Saturnus, Jupiter, Mars, Aarde (Tellus), Venus en Mercurius. De Griekse equivalenten zijn Kronos, Zeus, Ares, Gea, Aphrodite en Hermes. In de oude

9 9 astrologieën werden deze rijken aangeduid als: Saturnus-rijk of rijk der mineralen Jupiter-rijk of rijk van het leven Mars-rijk of rijk van de dierlijke strijd Aard-rijk of rijk van de mens Venus-rijk of rijk van de liefde Mercurius-rijk of rijk van de leer. Zo begon het daar dus. De Bijbelse verhalen en de kabbala In de bijbel gaat het vooral over fysieke sterren, maar in Numeri 24:17 is het de eerste keer dat er iets anders wordt bedoeld. Ik zal hem zien, maar niet nu; ik zal hem aanschouwen, maar niet van nabij. Er zal een ster uit Jakob voortkomen, er zal een scepter uit Israël opkomen; hij zal de flanken van Moab verbrijzelen en alle zonen van Seth vernietigen. Dit kan een verwijzing zijn naar de komst van de Messias, de Redder van Israël. Dit zou de enige keer zijn dat een ster met een profetische, symbolische betekenis genoemd wordt in het Oude Testament, Maar er wordt in de bijbel ook een andere ster genoemd (Handelingen van de Apostelen 7:43). : Ja, gij hebt opgenomen de tabernakel van Moloch, en het gesternte van uw god Remfan (= ster / nl. de saturnus ster), de afbeeldingen, die gij gemaakt hebt, om die te aanbidden, en Ik zal u wegvoeren op gene zijde van Babylon De genoemde ster werd door sommigen van de Hebreeën door de woestijn meegedragen. Dan is daar het verhaal van David. De latere koning David werd achtervolgd door koning Saul. David verkeerde in groot gevaar en was genoodzaakt om een grot in te vluchten, hopende dat Saul en zijn troepen hem niet zouden vinden (I Samuël. 24:4). Toen stuurde God een grote spin naar de grot en deze spon een reusachtig web voor de ingang. Toen Saul bij de ingang van de grot kwam dacht hij: in deze grot kan niemand zijn, want dat web hangt daar vast al een lange tijd. Volgens deze legende zat in dit web de vorm van een Davidster, die daar als schild fungeerde.

10 10 Hier spreekt men misschien wel voor het eerst over het Schild van David ofwel (in het Hebreeuws): de Magen David, zoals de Davidster meestal wordt genoemd door leden van de Joodse gemeente. Ook voor Davids zoon Salomo (die leefde rond 922 voor de gebruikelijke jaartelling) had de Davidster een beschermende functie. Maar hij ging er duidelijk anders mee om. Het verhaal gaat dat hij een altaar had voor de god Astharoth/Astarte (=ster), een god van de Kanaänieten en oude Egyptenaren. Salomo zou ook het zespuntige symbool op de zegelring gedragen hebben en met een speciaal gebaar kon hij daarmee de duivel verdrijven. Ook binnen de bekendste mystieke richting van het Jodendom, de Kabbala, wordt de zespuntige ster gezien als een soort talisman die zou beschermen tegen boze geesten. Meerdere opgravingen in en rond Israël uit het begin van de jaartelling laten een mogelijke decoratieve functie zien. Zo komt o.a. in een Joodse synagoge uit de 3e of 4e eeuw de Davidster in het gewelf van het gebouw terug. De Davidster verdreef de menora De menora (de zevenarmige kandelaar) was eeuwenlang het belangrijkste religieuze symbool van het Jodendom. Maar al in 1354 duikt de Davidster op in officiële papieren in Praag. Dat jaar kreeg de Joodse gemeenschap daar toestemming voor een eigen vlag, en daarop kwam de zespuntige ster te staan. Sindsdien wordt de Davidster vaker gesignaleerd, vooral bij Joodse geschriften. Onder invloed van de 15e eeuwse Kabbalist Izaäk Luria, kwam de ster symbool te staan voor het Jodendom. Deze mysticus had in zijn tijd een grote autoriteit en na zijn dood nam de Davidster langzaamaan de plaats in van de menora. Symbool van het zionisme Een doorbraak als Joods symbool lijkt er te zijn bij het eerste Zionistencongres in 1897, georganiseerd door Theodoor Herzl. Men had al langere tijd behoefte aan een herkenbaar Joods nationaal symbool en dit werd de Davidster. Dus daar verscheen

11 11 de blauwe Magen David, met als achtergrond de blauw-witte gebedssjaal. De Davidster werd daarna een internationaal erkend symbool voor alles wat Joods is. De gele ster werd weer stralend blauw Tijdens de nazi-tijd bedacht Hitler als stigmatisering de Davidster, aangebracht op gele stof, met hierin gedrukt het woord Jood. Hitler ontleende dit idee aan de lange traditie van christelijk antisemitisme, die in de Middeleeuwen het Joodse volk al brandmerkte doordat zij een gele lap stof op hun kleding moesten dragen.ja, ja Toch werd het symbool van de Davidster na de gruwelijkheden van de Tweede Wereldoorlog niet afgeschreven, maar kwam terug op de nationale vlag die op 28 oktober 1948 officieel in gebruik werd genomen. Er valt nog veel meer te zeggen over dit Schild van David. Zo is daar ook: de Magen David Adom, het Israëlische equivalent van het Rode Kruis. En wat denkt u dan van de naam Rothschild?. Maar dat zijn weer andere verhalen. Klik hier om terug te gaan naar de inhoudsopgave

12 12 NIEUWS UIT DE STICHTING FOLKINGESTRAAT SYNAGOGE en nogmaals: Nieuwe aanwinst in de 'Sjoelshop' van Synagoge Groningen Ben Ali Libi : Handelaar in illusies, Wageningen, 2017 door: Ben Hummel Afkomstig uit een armoedig Joods gezin, met een vader met artistieke aspiraties, begon Michel Velleman al jong onder de naam Ben Ali Libi te goochelen. Vingervlug en met vaardige tong vertoonde hij zijn kunsten. Hij was meer bekend dan beroemd. Tot de oorlog aan alles een einde maakte. Willem Wilmink schreef een gedicht over hem. Maar wie was Ben Ali Libi? Historicus Hummel zocht het uit voor deze biografische schets, die begint in Groningen, aan de rand van de oude Joodse buurt. Sjoelshopprijs 18,75 Dansen met de vijand door: Paul Glaser Roosje Glaser was een jonge Joodse vrouw uit Den Bosch die als danslerares werkte. Ze trad ook zeer succesvol op als danseres. Om Auschwitz te overleven, moest ze moeilijke keuzes maken. In Synagoge Groningen is vanaf 11 maart t/m 6 mei 2018 een expositie over Roosje te zien, eveneens onder de titel Dansen met de vijand. Zie hier meer informatie Sjoelshopprijs 12,50 Klik hier om terug te gaan naar de inhoudsopgave

13 13 Even voorstellen: Camara van der Spoel, nieuw in het SFS-bestuur Sinds begin dit jaar ben ik bestuurslid van de Stichting Folkingestraat Synagoge. Mijn naam is Camara van der Spoel, 60 jaar oud, woonachtig in Groningen en werkzaam als vakbondsbestuurder Zorg & Welzijn bij FNV. Ik heb een uitgebreide ervaring op het gebied van fondsenwerving, en zo ben ik ook bij het bestuur van SFS betrokken geraakt. Mij was gevraagd het bestuur te ondersteunen bij de financiering van de museale herinrichting, een project dat ik een warm hart toedraag. Eerder werkte ik o.a. als senior adviseur voor het VSBfonds, een groot vermogensfonds dat donaties verstrekt aan maatschappelijke en culturele projecten. Ook was ik als fondsenwerver voor een aantal grote projecten actief, bijvoorbeeld voor GRID Grafisch Museum Groningen toen de financiering van de verhuizing naar een nieuw pand moest worden gerealiseerd. Daarnaast heb ik ervaring opgedaan in diverse functies in uiteenlopende sectoren zoals het welzijnswerk, het bedrijfsleven en bij de overheid. Als bestuurslid zal ik mij inzetten voor de realisering van de museale herinrichting van de Synagoge, een prachtig project dat mij na aan het hart ligt. Het prachtige Joodse cultureel erfgoed bewaren en doorgeven aan komende generaties, het levend houden van het erfgoed, is een belangrijke opgave waar ik graag mijn steentje aan bijdraag. Vriendelijke groeten, Camara van der Spoel Klik hier om terug te gaan naar de inhoudsopgave

14 14 Vacatures JaGDaF JaGDaF is een driemaandelijks magazine over hedendaags Jodendom. JaGDaF informeert haar lezers over de verschillende aspecten van het Jodendom en het Joods leven, in het bijzonder in Noord Nederland. Door een breed en gevarieerd aanbod aan bijdragen is JaGDaF een kwalitatief en aantrekkelijk blad voor een brede groep geïnteresseerden. Het blad is sinds 1988 nu aan haar een en dertigste jaargang begonnen. De huidige hoofd /eindredacteur en de opmaker van JaGDaF hebben besloten terug te treden. Zij hebben gedurende vele jaren met veel deskundigheid en inzet het blad vorm en inhoud gegeven. Vanwege de continuïteit kiest het bestuur ervoor de taken van de huidige hoofdredacteur onder te brengen bij een bestuurslid. Dit betekent dat het bestuur op zoek is naar een nieuwe eindredacteur en een opmaker voor JaGDaF. JaGDaF is een vereniging zonder winstoogmerk. Alle functies betreffen vrijwilligerswerk en zijn onbezoldigd. Vacature Eindredacteur (m/v) De eindredacteur is samen met de opmaker van JaGDaF verantwoordelijk voor het redigeren en bewerken van artikelen. Als eindredacteur onderhoudt u de contacten met de auteurs en overlegt over hun bijdragen. In voorkomende gevallen levert u een inhoudelijke bijdrage aan de vaste rubrieken van JaGDaF en zoekt u in overleg met de auteurs passend beeldmateriaal. Van de eindredacteur verwachten wij: uitstekende (schriftelijke) beheersing van het Nederlands; goede communicatieve vaardigheden en samenwerkingsgerichtheid; een groot verantwoordelijkheidsgevoel; ruime ervaring met het redigeren en beoordelen van teksten; praktische ervaring in het werken met Word (Office); kennis van en affiniteit met het Jodendom. Vacature Opmaker (m/v) De opmaker is verantwoordelijk voor de opmaak van JaGDaF. Hij/zij overlegt met de eindredacteur over de aangeleverde teksten. Hij/zij praat en denkt dus mee met de redactie. Gezamenlijk wordt gewerkt aan een goed eindproduct. Van de opmaker verwachten wij dat hij/zij: kan werken met Indesign, Adobe Photoshop en Word; beschikt over creativiteit, accuratesse en flexibiliteit; in staat is onder druk te werken met afspraken en deadlines ; belangstelling heeft voor het Jodendom. Ervaring met het opmaken van een tijdschrift en een grafische achtergrond zijn een pré. Geïnteresseerden in een van de bovengenoemde vacatures kunnen contact opnemen met de heer A. van der Star, telefoon Klik hier om terug te gaan naar de inhoudsopgave van de SFS-nieuwsbrief