Nummer Toegang: A28. Maria Louise, landgravin van Hessen-Kassel ( )

Transcriptie

1 Nummer Toegang: A28 Maria Louise, landgravin van Hessen-Kassel ( ) Koninklijke Verzamelingen, Den Haag (c) 2000

2

3 A28 3 I N H O U D S O P G A V E BESCHRIJVING VAN HET ARCHIEF...5 Aanwijzingen voor de gebruiker...6 Aanvraaginstructie...6 Citeerinstructie...6 Archiefvorming...7 Geschiedenis van de archiefvormer...7 Maria Louise 'Marijke Meu' van Hessen-Kassel, Prinses van Oranje...7 Inhoud en structuur van het archief...10 Bereik en inhoud...10 BESCHRIJVING VAN DE SERIES EN ARCHIEFBESTANDDELEN...11 A28-I Stukken betreffende het persoonlijk en openbaar leven...11 A28-IA Aantekeningen, memoires etc...11 A28-IB Correspondentie...11 A28-IB1 Algemeen...11 A28-IB2 Oranje-Nassau en Nassau...11 A28-IB3 Vorsten en hoge adel...19 A28-IB3a Hessen-Kassel...19 A28-IB3b Overigen...21 A28-IB4 Hoffunctionarissen...26 A28-IB5 Predikanten...29 A28-IB6 Particuliere personen...33 A28-II Stukken betreffende het persoonlijk leven...47 A28-IIA Particuliere aangelegenheden...47 A28-IIA1 Huwelijk...47 A28-IIA2 Familieaangelegenheden...47 A28-IIA3 Overlijden en boedel...49 A28-IIB Erfenissen, financiën en bezittingen...50 A28-IIB1 Erfenissen...50 A28-IIB2 Financiën...51 A28-IIB3 Bezittingen...55 A28-IIB3a Roerende goederen...55 A28-IIB3b Onroerende goederen (domeinen)...56 A28-IIB3b1 IJsselstein en Zevenbergen...56 A28-IIB3b2 Geschil met het Huis Isenghien...57 A28-IIB3b3 Overige domeinen...58 A28-IIC Hofhouding...59 A28-III Stukken betreffende het openbaar leven...61 A28-IIIA Bestuurlijke zaken...61 A28-IIIA1 Republiek...61 A28-IIIA1a Algemeen en Generaliteit...61 A28-IIIA1b Gewesten en steden...63 A28-IIIA1c Personen...65 A28-IIIA2 Overige landen...66 A28-IIIB Militaire Zaken...67 A28-IIIB1 Correspondentie...67 A28-IIIB2 Overige stukken...68 A28-IV Stukken betreffende de nalatenschap van stadhouder-koning Willem III, gevormd onder Henriette Amalia, Johan Willem Friso en Maria Louise...69

4 4 A28 A28-V Stukken waarvan het verband met het archief niet duidelijk is...74 BIJLAGEN... 75

5 A28 5 Beschrijving van het archief Beschrijving van het archief Naam archiefblok: Maria Louise, landgravin van Hessen-Kassel ( ), echtgenote van Johan Willem Friso, prins van Oranje, regentes in Friesland voor haar zoon prins Willem IV van en van voor haar kleinzoon prins Willem V Periode: Archiefbloknummer: A28 Omvang: 10 m. Archiefbewaarplaats: Koninklijk Huisarchief, Den Haag Archiefvormers: Maria Louise 'Marijke Meu' van Hessen-Kassel, Prinses van Oranje

6 6 A28 Aanwijzingen voor de gebruiker Aanwijzingen voor de gebruiker Aanvraaginstructie AANVRAAGINSTRUCTIE Voor de raadpleging van de archieven in het beheer van de Koninklijke Verzamelingen dient u toestemming te vragen. U kunt uw onderzoeksaanvraag schriftelijk indienen bij de Directeur van het Koninklijk Huisarchief. Gebruik hiervoor dit formulier. Nadat aan u toestemming voor onderzoek is verleend kunt u een afspraak maken voor een bezoek aan het Koninklijk Huisarchief. Citeerinstructie CITEERINSTRUCTIE Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling. VOLLEDIG: Koninklijke Verzamelingen, Den Haag, Archief: Maria Louise, landgravin van Hessen-Kassel ( ), echtgenote van Johan Willem Friso, prins van Oranje, regentes in Friesland voor haar zoon prins Willem IV van en van voor haar kleinzoon prins Willem V, inventarisnummer A28... VERKORT: KV Archief: Maria Louise, landgravin van Hessen-Kassel ( ), inv.nr. A28...

7 A28 7 Archiefvorming Archiefvorming Geschiedenis van de archiefvormer GESCHIEDENIS VAN DE ARCHIEFVORMER Maria Louise 'Marijke Meu' van Hessen-Kassel, Prinses van Oranje MARIA LOUISE 'MARIJKE MEU' VAN HESSEN-KASSEL, PRINSES VAN ORANJE MARIA LOUISE van HESSEN-KASSEL, vooral bekend als Marijke Meu (geb. Kassel, Duitsland gest. Leeuwarden ), door haar huwelijk prinses van Oranje. Dochter van Carl landgraaf van Hessen-Kassel ( ) en Maria Amalia hertogin van Koerland ( ). Maria Louise trouwde op in Kassel met Johan Willem Friso prins van Oranje ( ). Uit dit huwelijk werden 1 dochter en 1 zoon geboren. Maria Louise was het elfde kind van Carl van Hessen-Kassel en Maria Amalia van Koerland. Ze bracht haar jeugd door op het ouderlijk slot in Kassel, waar ze een gedegen protestantse opvoeding kreeg. Haar vader stond goed bekend in de Republiek: hij was een gewaardeerd bondgenoot in de anti-franse coalitie, zijn zoons waren in Staatse dienst en hij was een oomzegger van Frederik I, de protestantse koning van Pruisen. Dit alles maakte dat de moeder van de Friese stadhouder Johan Willem Friso, Henriette Amalia, in Carls dochters geschikte huwelijkskandidaten zag voor haar zoon. Zo bracht Johan Willem Friso in 1707 een bezoek aan Kassel en liet toen zijn keuze vallen op de 21-jarige Maria Louise. Het huwelijk werd op 26 april 1709 in Kassel voltrokken. Een maand na de bruiloft vertrok de stadhouder om zich te voegen bij zijn onderdeel in het Engels-Nederlandse leger, dat verwikkeld was in de Spaanse Successieoorlog. Maria Louise bleef bij haar ouders in Kassel achter en pas in januari 1710 volgde ze haar man naar Leeuwarden, waar ze plechtig ingehaald werd. Hun eerste kind, Anna Charlotte Amalia Louise, werd geboren op 2 oktober Regentes Na een huwelijk van amper twee jaar was Maria Louise al weduwe. Haar echtgenoot was sinds 1702 verwikkeld geweest in een dispuut over het testament van de in dat jaar kinderloos overleden stadhouder-koning Willem III, die hem tot universeel erfgenaam had benoemd. Dit testament was meteen aangevochten door onder anderen de Pruisische koning Frederik I, een neef van Willem III. Na jaren van onderhandelen leek in 1711 een oplossing voor de kwestie in zicht te zijn maar Johan Willem Friso verdronk in het Hollands Diep toen hij onderweg was naar Den Haag voor de laatste onderhandelingen met Frederik I zelf. Zeven weken na de dood van Johan Willem Friso, op 1 september 1711, beviel Maria Louise van een zoon, Willem Karel Hendrik Friso. Deze gebeurtenissen zo kort na elkaar ook haar moeder overleed datzelfde jaar waren een aanslag op de gezondheid van de prinses. De problemen werden nog verergerd door de aanwezigheid van haar schoonmoeder, Henriette Amalia, die naar Leeuwarden was gekomen in de verwachting aangesteld te worden als regentes en voogdes voor haar pasgeboren kleinzoon. De Staten van Friesland gaven echter de voorkeur aan Maria Louise, met wie ze een betere verstandhouding hadden.

8 8 A28 Maria Louise was niet voorbereid op de bestuurlijke taken die ze opeens moest vervullen: ze was tenslotte pas zo n anderhalf jaar in Leeuwarden en nog niet echt thuis in de verhoudingen binnen haar hofhouding, laat staan die binnen de Republiek. Ze kreeg te maken met de slepende erfeniskwestie, die pas in 1732 door haar zoon afgerond zou worden. Bovendien werd ze geconfronteerd met beperkte inkomsten en een grote schuldenlast, opgebouwd door haar schoonmoeder. Met hulp van haar vader, die ook voogd over haar kinderen was, probeerde Maria Louise de financiën op orde te brengen en het kapitaal te vergroten dat de basis moest vormen voor de ambities van de Friese Nassaus, die zij van harte deelde. Reglementen voor de hofhouding moesten de onkosten omlaag brengen, ze beknibbelde op het onderhoud van diverse buitenplaatsen, en in Amsterdam liet ze enkele schilderijen uit de erfenis van Willem III veilen. Maria Louises schoonmoeder keerde ten slotte terug naar Duitsland. Nadat haar zoon in 1731 meerderjarig was geworden en beëdigd als stadhouder Willem IV, trad Maria Louise terug als regentes. Met een kleine hofhouding betrok ze het Princessehof in Leeuwarden en buiten de stad liet zij het huis Mariënburg bouwen. In 1732 werd met de Pruisische verwanten een akkoord bereikt over de erfenis en in 1734 slaagde Maria Louise erin voor Willem een huwelijk te regelen met de Engelse prinses Anna van Hannover, wat de familie internationaal meer status verleende. In 1747 werd Willem IV, na enige woelingen in de Republiek, in alle gewesten tot erfstadhouder benoemd en verhuisde hij met zijn hof naar Den Haag. Bij een herverdeling van bezittingen in 1731 had Willem IV zijn moeder de baronie van IJsselstein als douarie geschonken. In IJsselstein hadden de piëtistische graaf van Zinzendorf en zijn volgelingen, de Herrnhutters, een wijkplaats gezocht, nadat ze in Duitsland in moeilijkheden waren gekomen. Maria Louise had affiniteit met de Hernhutters, maar omdat zoon Willem IV beducht was voor politieke problemen rond deze religieuze groep, moest de prinses zich onthouden van openlijke steun aan hen. Wel zorgde ze ervoor dat zij elders, op slot Zeist, onderdak kregen. Na het overlijden van Willem IV in 1751 en van diens vrouw in 1759 werd Maria Louise, ondanks haar zwakke gezondheid, opnieuw door de Staten van Friesland benoemd tot regentes, nu voor haar kleinzoon. Samen met de hertog van Brunswijk-Wolffenbüttel ontfermde zij zich over de belangen en de opvoeding van haar kleinzoon, de toekomstige Willem V. Dit regentschap leidde tot conflicten met haar kleindochter Carolina, die een aandeel in de voogdijschap van haar broer had gewild. Toen Willem in 1765 zeventien jaar werd, trachtte de anti-brunswijkfactie in Friesland de jonge prins volwassen te verklaren en hem tot stadhouder te verheffen. Zeer waarschijnlijk heeft Maria Louise niet begrepen dat deze actie gericht was tegen Brunswijk, want zij beschouwde het voorstel als een motie van wantrouwen tegen haarzelf. Na haar heftige reactie werd het voorstel ingetrokken. Een maand na dit incident, op 9 april 1765, overleed Maria Louise aan een beroerte. Zes dagen later werd zij in de Grote Kerk van Leeuwarden bijgezet in het familiegraf van de Oranje- Nassaus.

9 A28 9 Auteur: Marjo Barthels

10 10 A28 Inhoud en structuur van het archief Inhoud en structuur van het archief Bereik en inhoud BEREIK EN INHOUD Dochter van Karel van Hessen-Kassel ( ) en Maria Anna van Koerland ( ). Maria Louise (bijnaam Marijke Meu) trouwde met Johan Willem Friso op 26 april 1709 te Kassel. Zij was regentes van voor haar zoon stadhouder Willem IV. In haar archief bevinden zich ook stukken met betrekking tot haar voogdijschap over haar minderjarige kleinzoon stadhouder Willem V, Het archief bevat stukken van persoonlijke en staatkundige aard. Het gaat onder andere om stukken betreffende de nalatenschap van de stadhouderkoning Willem III.

11 A28 11 Beschrijving van de series en archiefbestanddelen Beschrijving van de series en archiefbestanddelen A28-I Stukken betreffende het persoonlijk en openbaar leven A28-IA Aantekeningen, memoires etc A28-I STUKKEN BETREFFENDE HET PERSOONLIJK EN OPENBAAR LEVEN A28-IA AANTEKENINGEN, MEMOIRES ETC A28-1 Aantekeningen, afschriften en onvolledige brieven betreffende religieuze onderwerpen 1727, 1739, 1746, 1752, 1759 en z.d. 1 omslag A28-IB Correspondentie A28-IB1 Algemeen A28-IB CORRESPONDENTIE A28-IB1 ALGEMEEN A28-2 Brieven van Maria Louise aan diverse personen en bestuurscolleges 1711, 1722, 1730, 1733, 1739, 1741, 1746, 1754, 1756, en z.d. Minuten en afschriften 1 omslag A28-3 Verzoekschriften van burgerlijke en militaire aard gericht aan Maria Louise 1712 en [1712] 1 omslag A28-4 Minuten van brieven van Maria Louise pak A28-IB2 Oranje-Nassau en Nassau A28-IB2 ORANJE-NASSAU EN NASSAU A28-5 Brieven, ingekomen bij Maria Louise van Johan Willem Friso en z.d. 1 pak A Brieven, ingekomen van haar zoon Willem IV 1719, 1722, 1726, en z.d. 6 pakken A , 1 pak A , 1 pak A , 1 pak A28-8, Brief van Willem IV aan zijn moeder 2 april 1738, 1 stuk A , 1 pak A , 1 pak A en z.d., 1 pak A28-12 Brieven, ingekomen van haar dochter Anna Charlotte Amalia Louise echtgenote van Friedrich, markgraaf van Baden-Durlach, met een brief van hem 1732 en z.d. 1 omslag N.B. Twee brieven vermelden haar slechte gezondheid.

12 12 A28 N.B. Brieven ernstig door vocht beschadigd. A28-13 Brieven, ingekomen van haar schoonmoeder Henriette Amalia 1708, 1711, 1722 en z.d. 1 omslag A28-14 Brieven, ingekomen van haar kleinzoon Willem V, 1753, en z.d. Met brieven van Maria Louise aan Willem V Minuten en afschriften 1 pak A Brief van prins Willem V aan zijn grootmoeder Maria Louise 9 januari 1753, 1 stuk MARIA LOUISE van HESSEN-KASSEL, vooral bekend als Marijke Meu (geb. Kassel, Duitsland gest. Leeuwarden ), door haar huwelijk prinses van Oranje. Dochter van Carl landgraaf van Hessen-Kassel ( ) en Maria Amalia hertogin van Koerland ( ). Maria Louise trouwde op in Kassel met Johan Willem Friso prins van Oranje ( ). Uit dit huwelijk werden 1 dochter en 1 zoon geboren. Maria Louise was het elfde kind van Carl van Hessen-Kassel en Maria Amalia van Koerland. Ze bracht haar jeugd door op het ouderlijk slot in Kassel, waar ze een gedegen protestantse opvoeding kreeg. Haar vader stond goed bekend in de Republiek: hij was een gewaardeerd bondgenoot in de anti-franse coalitie, zijn zoons waren in Staatse dienst en hij was een oomzegger van Frederik I, de protestantse koning van Pruisen. Dit alles maakte dat de moeder van de Friese stadhouder Johan Willem Friso, Henriette Amalia, in Carls dochters geschikte huwelijkskandidaten zag voor haar zoon. Zo bracht Johan Willem Friso in 1707 een bezoek aan Kassel en liet toen zijn keuze vallen op de 21-jarige Maria Louise. Het huwelijk werd op 26 april 1709 in Kassel voltrokken. Een maand na de bruiloft vertrok de stadhouder om zich te voegen bij zijn onderdeel in het Engels-Nederlandse leger, dat verwikkeld was in de Spaanse Successieoorlog. Maria Louise bleef bij haar ouders in Kassel achter en pas in januari 1710 volgde ze haar man naar Leeuwarden, waar ze plechtig ingehaald werd. Hun eerste kind, Anna Charlotte Amalia Louise, werd geboren op 2 oktober Regentes Na een huwelijk van amper twee jaar was Maria Louise al weduwe. Haar echtgenoot was sinds 1702 verwikkeld geweest in een dispuut over het testament van de in dat jaar kinderloos overleden stadhouder-koning Willem III, die hem tot universeel erfgenaam had benoemd. Dit testament was meteen aangevochten door onder anderen de Pruisische koning Frederik I, een neef van Willem III. Na jaren van onderhandelen leek in 1711 een oplossing voor de kwestie in zicht te zijn maar Johan Willem Friso verdronk in het Hollands Diep toen hij onderweg was naar Den Haag voor de laatste onderhandelingen met Frederik I zelf. Zeven weken na de dood van Johan Willem Friso, op 1 september 1711, beviel Maria Louise van een zoon, Willem Karel Hendrik Friso. Deze gebeurtenissen zo kort na elkaar ook haar moeder overleed datzelfde jaar waren een aanslag op de gezondheid van de prinses. De problemen werden nog verergerd door de aanwezigheid van haar schoonmoeder, Henriette Amalia, die naar Leeuwarden was gekomen in de verwachting aangesteld te worden als regentes en voogdes voor haar pasgeboren kleinzoon.

13 A28 13 De Staten van Friesland gaven echter de voorkeur aan Maria Louise, met wie ze een betere verstandhouding hadden. Maria Louise was niet voorbereid op de bestuurlijke taken die ze opeens moest vervullen: ze was tenslotte pas zo n anderhalf jaar in Leeuwarden en nog niet echt thuis in de verhoudingen binnen haar hofhouding, laat staan die binnen de Republiek. Ze kreeg te maken met de slepende erfeniskwestie, die pas in 1732 door haar zoon afgerond zou worden. Bovendien werd ze geconfronteerd met beperkte inkomsten en een grote schuldenlast, opgebouwd door haar schoonmoeder. Met hulp van haar vader, die ook voogd over haar kinderen was, probeerde Maria Louise de financiën op orde te brengen en het kapitaal te vergroten dat de basis moest vormen voor de ambities van de Friese Nassaus, die zij van harte deelde. Reglementen voor de hofhouding moesten de onkosten omlaag brengen, ze beknibbelde op het onderhoud van diverse buitenplaatsen, en in Amsterdam liet ze enkele schilderijen uit de erfenis van Willem III veilen. Maria Louises schoonmoeder keerde ten slotte terug naar Duitsland. Nadat haar zoon in 1731 meerderjarig was geworden en beëdigd als stadhouder Willem IV, trad Maria Louise terug als regentes. Met een kleine hofhouding betrok ze het Princessehof in Leeuwarden en buiten de stad liet zij het huis Mariënburg bouwen. In 1732 werd met de Pruisische verwanten een akkoord bereikt over de erfenis en in 1734 slaagde Maria Louise erin voor Willem een huwelijk te regelen met de Engelse prinses Anna van Hannover, wat de familie internationaal meer status verleende. In 1747 werd Willem IV, na enige woelingen in de Republiek, in alle gewesten tot erfstadhouder benoemd en verhuisde hij met zijn hof naar Den Haag. Bij een herverdeling van bezittingen in 1731 had Willem IV zijn moeder de baronie van IJsselstein als douarie geschonken. In IJsselstein hadden de piëtistische graaf van Zinzendorf en zijn volgelingen, de Herrnhutters, een wijkplaats gezocht, nadat ze in Duitsland in moeilijkheden waren gekomen. Maria Louise had affiniteit met de Hernhutters, maar omdat zoon Willem IV beducht was voor politieke problemen rond deze religieuze groep, moest de prinses zich onthouden van openlijke steun aan hen. Wel zorgde ze ervoor dat zij elders, op slot Zeist, onderdak kregen. Na het overlijden van Willem IV in 1751 en van diens vrouw in 1759 werd Maria Louise, ondanks haar zwakke gezondheid, opnieuw door de Staten van Friesland benoemd tot regentes, nu voor haar kleinzoon. Samen met de hertog van Brunswijk- Wolffenbüttel ontfermde zij zich over de belangen en de opvoeding van haar kleinzoon, de toekomstige Willem V. Dit regentschap leidde tot conflicten met haar kleindochter Carolina, die een aandeel in de voogdijschap van haar broer had gewild. Toen Willem in 1765 zeventien jaar werd, trachtte de anti- Brunswijkfactie in Friesland de jonge prins volwassen te verklaren en hem tot stadhouder te verheffen. Zeer waarschijnlijk heeft Maria Louise niet begrepen dat deze actie gericht was tegen Brunswijk, want zij beschouwde het voorstel als een motie van wantrouwen tegen haarzelf. Na haar heftige reactie werd het voorstel ingetrokken. Een maand na dit incident, op 9 april 1765, overleed Maria Louise aan een beroerte. Zes dagen later werd zij in de Grote Kerk van Leeuwarden bijgezet in het familiegraf van de Oranje-Nassaus. Auteur: Marjo Barthels

14 14 A28 essenkassel Prins Willem V werd op 8 maart 1748 in Den Haag geboren en op 11 april daaropvolgend gedoopt in de Grote of St. Jacobskerk. Zijn ouders overleden gedurende zijn minderjarigheid: Prins Willem IV in 1751 en Anna van Hannover in Anna werd als gouvernante bijgestaan door veldmaarschalk Lodewijk Ernst hertog van Brunswijk-Wolfenbüttel. Na haar overlijden trad de hertog als voogd op voor Willem V en diens in 1743 geboren zusje Carolina. Alleen in Friesland kwam de voogdij in bestuurlijke zin te liggen bij s prinsen grootmoeder Maria Louise van Hessen-Kassel. Carolina huwde in 1760 met Karel Christiaan van Nassau-Weilburg. Haar echtgenoot bekleedde posten in het Staatse Leger. De Republiek bleef hun hoofdverblijf tot na het huwelijk van Willem V. De opvoeding van de jonge stadhouder berustte geheel bij de hertog van Brunswijk. Al voor zijn meerderjarigheid nam Willem V zitting in de Raad van State. Het complex van hoge waardigheden verbonden aan het erfstadhouderschap aanvaardde de prins bij die meerderjarigheid op 8 maart Ook werd hij toen zelf bekleed met het bestuur van zijn Nassause vorstendommen, met de stad Dillenburg als regeringszetel. De intelligente maar onzekere prins continueerde het adviseurschap van de hertog van Brunswijk bij de geheime zogenaamde Acte van consulentschap. Dit zou aan het eind van de jaren 1770 tot een ernstig politiek conflict leiden. De hertog werd daardoor gedwongen zijn functies neer te leggen en in 1784 de Republiek te verlaten. Dat alles tegen de zin van Willem V. Na onderhandelingen met Pruisen trad Willem V op 4 oktober 1767 te Berlijn in het huwelijk met Wilhelmina, de zestienjarige dochter van een overleden broer van de Pruisische koning Frederik de Grote. Het echtpaar kreeg drie kinderen. Prinses Louise kwam in 1770 ter wereld. Zij huwde in 1790 Karel George August, erfprins van Brunswijk-Wolfenbüttel. Willem Frederik, de erfprins, geboren in 1772, trouwde in 1791 met zijn nichtje Frederika Louise Wilhelmina van Pruisen. De tweede zoon prins Frederik, die in 1774 geboren werd, overleed ongehuwd in Oostenrijkse militaire dienst te Padua in De opvoeding van de drie vorstelijke kinderen lag voornamelijk in handen van hun moeder. De nauwe betrekkingen tussen de kinderen en hun ouders laten zich goed aflezen aan de omvangrijke familiecorrespondentie, waaruit interessante gedeelten in een bronnenuitgave gepubliceerd zijn. (1) Willem V stond sinds de late jaren 70 bloot aan steeds scherper wordende kritiek. In 1785 verliet het stadhouderlijk gezin Den Haag nadat de Staten van Holland het bevel over het garnizoen in Den Haag aan de stadhouder ontnomen hadden. Van 1785 tot diep in 1787 namen zij hun intrek op paleis Het Loo te Apeldoorn en de burggrafelijke burcht te Nijmegen. Het stadhouderlijk gezag werd door een Pruisische militaire interventie hersteld na de aanhouding van Wilhelmina van Pruisen door een patriots vrijkorps in de omgeving van Gouda. Nog zeven jaar zouden de Republiek en het stadhouderlijk bestel in stand blijven. Maar op 18 januari 1795 verliet de stadhouder voor de tweede maal Den Haag. Ditmaal ging hij, bedreigd door het Franse leger, naar Engeland. De ballingschap in dat land zou duren tot eind 1801 voor de prins en tot diep in 1802 voor zijn echtgenote. Met

15 A28 15 een kleine hofhouding woonden zij in een gedeelte van paleis Hampton Court dat door koning George III aan zijn neef ter beschikking was gesteld. Pogingen om vanuit Engeland weer vaste voet in Nederland te krijgen mislukten. De vestiging in Duitsland vanaf 1801/1802 betekende het opgeven van die droom. Hoewel Willem V weinig op had met de plannen tot schadeloosstelling voor het verlies van het stadhouderschap accepteerde hij uiteindelijk ten behoeve van zijn Huis en in het bijzonder van de erfprins de voorgestelde territoria waarvan het vorstendom Fulda het belangrijkste was. Tot aan zijn overlijden in 1806 woonde Willem V ten dele in het barokslot Oranienstein in het graafschap Nassau-Diez en ten dele bij zijn familie. Hij overleed op 9 april 1806 in Brunswijk, waar zijn dochter Louise woonde. In de dom aldaar werd zijn stoffelijk overschot bijgezet. Eerst in 1958 vond bijzetting in de grafkelder van de Oranjes te Delft plaats, een waardige plaats voor een stadhouder die misschien niet uitmuntte in bestuurskracht, maar die oprecht van zijn vaderland hield. Zijn echtgenote en zijn dochter keerden beiden als weduwen naar Nederland terug, toen de erfprins na de nederlagen van keizer Napoleon in 1813 naar zijn geboorteland werd teruggeroepen als soeverein vorst. Louise stierf in 1819, Wilhelmina in Willem V en zijn vrouw beschikten over een brede culturele belangstelling. Zij woonden regelmatig muziek- en toneelvoorstellingen bij. Ondanks financiële problemen hield Willem V de hofkapel, opgericht door zijn muzikale moeder, in stand en subsidieerde de Franse Schouwburg. Voor de stadhouderlijke collecties werden wegens ruimtegebrek op het Binnenhof royale panden op het Buitenhof aangekocht en ingericht. De schilderijengalerij was voor belangstellende bezoekers te bezichtigen. Grote uitbreiding van de collecties vond na 1775 niet meer plaats. Toch nam de omvang daarvan nog wel toe door incidentele aankopen. Ook werden voorwerpen van kunst en kunstnijverheid aangekocht ten behoeve van de interieurvernieuwing van Huis ten Bosch en de door de stadhouder en zijn vrouw gebruikte vertrekken in het Stadhouderlijk Kwartier op het Binnenhof, daaronder begrepen de nieuwgebouwde vleugel met de grote balzaal, die na 1794 door de volksvertegenwoordiging als vergaderzaal in gebruik genomen is.(2) Verder groeiden de collecties door schenkingen, met name van voorwerpen verzameld door functionarissen van de V.O.C. en de W.I.C. en buitenslands verblijvende militairen. Het Haagse culturele leven heeft in hoge mate geprofiteerd van Willem V en zijn gulle hand. Als zodanig kunnen we in zijn tijd zeker spreken van een gevarieerde hofcultuur en een bescheiden mecenaat, passend bij een vorst die niet over de mogelijkheid beschikte om staatsmiddelen voor culturele doeleinden in te zetten. Na 1795 kon de stadhouder zich op cultureel gebied weinig meer permitteren. De beperkte onderdelen van de vorstelijke collecties die hij meegenomen had, kwamen na 1813 via Dillenburg en Oranienstein weer terug in Nederland. Het merendeel van de achtergebleven vorstelijke verzamelingen werd in 1795 afgevoerd naar Frankrijk vanwaar slechts een deel, met name schilderijen, na 1813 naar ons land terugkeerde. NOTEN

16 16 A28 A Correspondentie van de Stadhouderlijke Familie, , bewerkt door Johanna W.A. Naber, 5 delen, Den Haag Trudie Rosa de Carvalho-Roos, Hoe houdt de stadhouder hof? Een speurtocht naar het decor waartegen het dagelijks leven van de stadhouders Willem IV en Willem V zich afspeelde in de Stadhouderlijke Kwartieren van het Haagse Binnenhof, in: Oud Holland, jrg. 116 (2003), p Brief van prins Willem V aan zijn grootmoeder Maria Louise 8 augustus 1758, 1 stuk MARIA LOUISE van HESSEN-KASSEL, vooral bekend als Marijke Meu (geb. Kassel, Duitsland gest. Leeuwarden ), door haar huwelijk prinses van Oranje. Dochter van Carl landgraaf van Hessen-Kassel ( ) en Maria Amalia hertogin van Koerland ( ). Maria Louise trouwde op in Kassel met Johan Willem Friso prins van Oranje ( ). Uit dit huwelijk werden 1 dochter en 1 zoon geboren. Maria Louise was het elfde kind van Carl van Hessen-Kassel en Maria Amalia van Koerland. Ze bracht haar jeugd door op het ouderlijk slot in Kassel, waar ze een gedegen protestantse opvoeding kreeg. Haar vader stond goed bekend in de Republiek: hij was een gewaardeerd bondgenoot in de anti-franse coalitie, zijn zoons waren in Staatse dienst en hij was een oomzegger van Frederik I, de protestantse koning van Pruisen. Dit alles maakte dat de moeder van de Friese stadhouder Johan Willem Friso, Henriette Amalia, in Carls dochters geschikte huwelijkskandidaten zag voor haar zoon. Zo bracht Johan Willem Friso in 1707 een bezoek aan Kassel en liet toen zijn keuze vallen op de 21-jarige Maria Louise. Het huwelijk werd op 26 april 1709 in Kassel voltrokken. Een maand na de bruiloft vertrok de stadhouder om zich te voegen bij zijn onderdeel in het Engels-Nederlandse leger, dat verwikkeld was in de Spaanse Successieoorlog. Maria Louise bleef bij haar ouders in Kassel achter en pas in januari 1710 volgde ze haar man naar Leeuwarden, waar ze plechtig ingehaald werd. Hun eerste kind, Anna Charlotte Amalia Louise, werd geboren op 2 oktober Regentes Na een huwelijk van amper twee jaar was Maria Louise al weduwe. Haar echtgenoot was sinds 1702 verwikkeld geweest in een dispuut over het testament van de in dat jaar kinderloos overleden stadhouder-koning Willem III, die hem tot universeel erfgenaam had benoemd. Dit testament was meteen aangevochten door onder anderen de Pruisische koning Frederik I, een neef van Willem III. Na jaren van onderhandelen leek in 1711 een oplossing voor de kwestie in zicht te zijn maar Johan Willem Friso verdronk in het Hollands Diep toen hij onderweg was naar Den Haag voor de laatste onderhandelingen met Frederik I zelf. Zeven weken na de dood van Johan Willem Friso, op 1 september 1711, beviel Maria Louise van een zoon, Willem Karel Hendrik Friso. Deze gebeurtenissen zo kort na elkaar ook haar moeder overleed datzelfde jaar waren een aanslag op de gezondheid van de prinses. De problemen werden nog verergerd door de aanwezigheid van haar schoonmoeder, Henriette Amalia, die naar Leeuwarden was gekomen in de verwachting aangesteld te worden als regentes en voogdes voor haar pasgeboren kleinzoon. De Staten van Friesland gaven echter de voorkeur aan Maria Louise, met wie ze een betere verstandhouding hadden.

17 A28 17 Maria Louise was niet voorbereid op de bestuurlijke taken die ze opeens moest vervullen: ze was tenslotte pas zo n anderhalf jaar in Leeuwarden en nog niet echt thuis in de verhoudingen binnen haar hofhouding, laat staan die binnen de Republiek. Ze kreeg te maken met de slepende erfeniskwestie, die pas in 1732 door haar zoon afgerond zou worden. Bovendien werd ze geconfronteerd met beperkte inkomsten en een grote schuldenlast, opgebouwd door haar schoonmoeder. Met hulp van haar vader, die ook voogd over haar kinderen was, probeerde Maria Louise de financiën op orde te brengen en het kapitaal te vergroten dat de basis moest vormen voor de ambities van de Friese Nassaus, die zij van harte deelde. Reglementen voor de hofhouding moesten de onkosten omlaag brengen, ze beknibbelde op het onderhoud van diverse buitenplaatsen, en in Amsterdam liet ze enkele schilderijen uit de erfenis van Willem III veilen. Maria Louises schoonmoeder keerde ten slotte terug naar Duitsland. Nadat haar zoon in 1731 meerderjarig was geworden en beëdigd als stadhouder Willem IV, trad Maria Louise terug als regentes. Met een kleine hofhouding betrok ze het Princessehof in Leeuwarden en buiten de stad liet zij het huis Mariënburg bouwen. In 1732 werd met de Pruisische verwanten een akkoord bereikt over de erfenis en in 1734 slaagde Maria Louise erin voor Willem een huwelijk te regelen met de Engelse prinses Anna van Hannover, wat de familie internationaal meer status verleende. In 1747 werd Willem IV, na enige woelingen in de Republiek, in alle gewesten tot erfstadhouder benoemd en verhuisde hij met zijn hof naar Den Haag. Bij een herverdeling van bezittingen in 1731 had Willem IV zijn moeder de baronie van IJsselstein als douarie geschonken. In IJsselstein hadden de piëtistische graaf van Zinzendorf en zijn volgelingen, de Herrnhutters, een wijkplaats gezocht, nadat ze in Duitsland in moeilijkheden waren gekomen. Maria Louise had affiniteit met de Hernhutters, maar omdat zoon Willem IV beducht was voor politieke problemen rond deze religieuze groep, moest de prinses zich onthouden van openlijke steun aan hen. Wel zorgde ze ervoor dat zij elders, op slot Zeist, onderdak kregen. Na het overlijden van Willem IV in 1751 en van diens vrouw in 1759 werd Maria Louise, ondanks haar zwakke gezondheid, opnieuw door de Staten van Friesland benoemd tot regentes, nu voor haar kleinzoon. Samen met de hertog van Brunswijk- Wolffenbüttel ontfermde zij zich over de belangen en de opvoeding van haar kleinzoon, de toekomstige Willem V. Dit regentschap leidde tot conflicten met haar kleindochter Carolina, die een aandeel in de voogdijschap van haar broer had gewild. Toen Willem in 1765 zeventien jaar werd, trachtte de anti- Brunswijkfactie in Friesland de jonge prins volwassen te verklaren en hem tot stadhouder te verheffen. Zeer waarschijnlijk heeft Maria Louise niet begrepen dat deze actie gericht was tegen Brunswijk, want zij beschouwde het voorstel als een motie van wantrouwen tegen haarzelf. Na haar heftige reactie werd het voorstel ingetrokken. Een maand na dit incident, op 9 april 1765, overleed Maria Louise aan een beroerte. Zes dagen later werd zij in de Grote Kerk van Leeuwarden bijgezet in het familiegraf van de Oranje-Nassaus. Auteur: Marjo Barthels essenkassel

18 18 A28 A28-15 Briefwisseling van Maria Louise met haar kleindochter Wilhelmina Carolina, prinses van Oranje, vorstin van Nassau-Weilburg 1748, , 1755, 1757, omslag A28-16 Briefwisseling van Maria Louise met Karl Christian, vorst van Nassau-Weilburg, echtgenoot van haar kleindochter Wilhelmina Carolina 1753, omslag A28-17 Brieven, ingekomen van Henriette Albertine, zuster van Johan Willem Friso 1711, stukken A28-18 Briefwisseling met Maria Amalia, zuster van Johan Willem Friso 1711, 1723, 1731, 1749, 1751, 1754, 1757, pak A28-19 Brieven, ingekomen van Sophia Hedwig, echtgenote van Karl Leopold, hertog van Mecklenburg-Schwerin, zuster van Johan Willem Friso 1711 en z.d. 2 stukken A28-20 Brieven, ingekomen van Isabella Charlotte, zuster van Johan Willem Friso, later echtgenote/weduwe van Christiaan, vorst van Nassau- Dillenburg 1711, omslag A28-21 Briefwisseling met Christiaan, vorst van Nassau-Dillenburg, later echtgenoot van Isabella Charlotte, zuster van Johan Willem Friso 1703, 1713, 1714, omslag A28-22 Brief, ingekomen van Louise Leopoldina, zuster van Johan Willem Friso stuk A28-23 Brief, ingekomen van Johanna Agnes, zuster van Johan Willem Friso betreffende het overlijden van haar zuster Henriette Albertine stuk A28-24 Brief, ingekomen van Willem van Nassau-Dillenburg, waarin hij mededeling doet van het overlijden van zijn zuster Amalia Frederica Met condoleancebrief van Maria Louise, Minuut 2 stukken A28-25 Brief, ingekomen van Henriette Dorothea, vorstin van Oettingen- Oettingen, weduwe van George August Samuel, vorst van Nassau- Idstein, waarin zij mededeling doet van het overlijden van haar echtgenoot stuk

19 A28 19 A28-26 Brief, ingekomen van Willem Hendrik van Nassau-Ouwerkerk stuk A28-27 Brieven, ingekomen van Amalia Louise, hertogin van Koerland, weduwe van Frederik Willem Adolf, vorst van Nassau-Siegen 1722, omslag A28-28 Brief, ingekomen van Wilhelmina Charlotte Louise, vorstin van Nassau-Siegen, waarin ze het overlijden meedeelt van Amalia Louise, hertogin van Koerland, weduwe van Frederik Willem Adolf, vorst van Nassau-Siegen stuk A28-29 Brief van Willem Hyacinth, vorst van Nassau-Siegen Afschrift 1 stuk A28-30 Brief, ingekomen van vermoedelijk Frederik van Nassau- Zuijlenstein, Utrecht stuk A28-IB3 Vorsten en hoge adel A28-IB3a Hessen-Kassel A28-IB3 VORSTEN EN HOGE ADEL A28-IB3A HESSEN-KASSEL A28-31 Brieven, ingekomen van haar moeder, Maria Amalia, landgravin van Hessen-Kassel, geboren hertogin van Koerland 1707, en z.d. 1 omslag A28-32 Brieven, ingekomen van haar vader, Karl, landgraaf van Hessen- Kassel 1706, en z.d., met bijlagen 1725 en z.d. 1 pak A28-33 Brieven, ingekomen van haar broer Friedrich I, landgraaf van Hessen-Kassel, koning van Zweden , 1719, 1721, 1723, , 1733, 1734, , pak N.B. Vanaf 1720 koning van Zweden, vanaf 1730 regerend landgraaf. A28-34 Brieven, ingekomen van haar schoonzuster Ulrike Eleonore, echtgenote van Friedrich I, landgraaf van Hessen-Kassel, geboren prinses van Zweden , , , met vertaling, Met bijlage, pak N.B. Van 1718 tot 1720 regerend koningin van Zweden. A28-35 Brieven, ingekomen van haar zuster Sophia Charlotta, landgravin van Hessen-Kassel, echtgenote van Friedrich Wilhelm, hertog van Mecklenburg-Schwerin

20 20 A , 1720, 1723, 1725, 1731, 1733, , en z.d. 1 pak A28-36 Brieven, ingekomen van haar zuster Wilhelmine Charlotte, landgravin van Hessen-Kassel 1718, omslag A28-37 Brieven, ingekomen van haar broer Maximilian, landgraaf van Hessen-Kassel 1722, 1725, 1726, 1731, 1738, 1742, 1743, , 1751, omslag A28-38 Brieven, ingekomen van Friederike Charlotte, landgravin van Hessen-Darmstadt, echtgenote/weduwe van Maximilian, landgraaf van Hessen-Kassel 1749, 1752, 1753, 1759, 1760 en z.d. 1 omslag A28-39 Brieven, ingekomen van haar broer Wilhelm, landgraaf van Hessen- Kassel 1711, 1713, , , , 1734, 1736, , en z.d. 1 pak N.B. Vanaf 1730 stadhouder in Hessen voor zijn broer Friedrich, vanaf 1751 regerend landgraaf. A28-40 Brief, ingekomen van Dorothea Wilhelmina van Saksen-Zeitz, echtgenote van Wilhelm, landgraaf van Hessen-Kassel stuk A28-41 Briefwisseling met haar nicht Ulrica Frederica Wilhelmina, landgravin van Hessen-Kassel, echtgenote van Friedrich August, hertog van Sleeswijk-Holstein-Gottorp 1733, 1753, omslag N.B. Dochter van Maximilian. A28-42 Brieven, ingekomen van Friedrich August, hertog van Sleeswijk- Holstein-Gottorp, bisschop van Lübeck, echtgenoot van haar nicht Ulrica Friederica Wilhelmina, landgravin van Hessen-Kassel Met minuutbrief van Maria Louise, omslag A28-43 Briefwisseling met haar nicht Christina Charlotte, landgravin van Hessen-Kassel 1745, 1749, en z.d. 1 omslag N.B. Dochter van Maximilian. Op een minuutbrief uit 1759 tevens de minuut van een brief aan ds. Bertling. A28-44 Briefwisseling met haar nicht Wilhelmina, landgravin van Hessen- Kassel, echtgenote van prins Heinrich van Pruisen , omslag N.B. Dochter van Maximilian.

21 A28 21 A28-45 Brieven, ingekomen van Carolina Wilhelmina Sophia, landgravin van Hessen-Kassel, echtgenote van Friedrich August, vorst van Anhalt-Zerbst, , met een brief, ingekomen van Friedrich August 1753, met minuutbrief van Maria Louise aan Carolina, z.d. 1 omslag N.B. Dochter van Maximilian. A28-46 Brieven, ingekomen van Friedrich II, landgraaf van Hessen-Kassel 1740, 1741, 1745, , Met brieven van Maria Louise aan Friedrich II, 1762, Minuten en afschrift 1 omslag N.B. Zoon van Wilhelm VIII. A28-47 Brieven, ingekomen van Maria Amalia, landgravin van Hessen- Kassel 1733, 1740, omslag N.B. Dochter van Wilhelm VIII. A28-48 Briefwisseling met Wilhelm (IX), landgraaf van Hessen-Kassel omslag N.B. Zoon van Friedrich II. A28-49 Brieven, ingekomen van haar broer Georg 1718, , 1726, , , , , 1754, Met brieven van Maria Louise aan Georg, Afschrift, Minuut, met bijlage, [1744] 1 pak N.B. Bijlage tekening van leiboom in de vorm van een 'canapé'. A28-50 Brieven, ingekomen van Charlotte Amalia, landgravin van Hessen- Kassel, weduwe van Christiaan V, koning van Denemarken en z.d. 1 omslag N.B. Zuster van vader Karl, landgraaf van Hessen-Kassel. A28-IB3b Overigen A28-IB3B OVERIGEN A28-51 Brieven, ingekomen van niet geïdentificeerde personen (voornamelijk vorsten) 1722, 1730, 1732 en z.d. 1 omslag A28-52 Brieven van Maria Louise aan Duitse vorsten voornamelijk ter gelegenheid van nieuwjaar, met gelukwensen bij verlovingen en huwelijken en als condoleance Minuten en afschriften; met lijst van verzonden brieven, , met voorbeelden van titulatuur en gewenste ondertekening, z.d. 1 pak A28-53 Brieven, ingekomen van Charlotte Amalia de la Trémouille, echtgenote van Anton I, graaf van Aldenburg omslag A28-54 Brieven, ingekomen van Wilhelmina Maria, prinses van Hessen-

22 22 A28 Homburg, echtgenote, weduwe van Anton II, graaf van Aldenburg 1734, 1758, 1759, Met minuutbrieven van Maria Louise, 1760, omslag A28-55 Brieven, ingekomen van Karl Ludwig, vorst van Anhalt-Schaumburg Met minuutbrief van Maria Louise, z.d. 2 stukken N.B. Brief van Maria Louise is nieuwjaarsbrief en gericht aan `prince d'anhalt', en kan dus voor een van de anderen bedoeld zijn. A28-56 Brief, ingekomen van Friedrich, vorst van Anhalt-Schaumburg Met minuutbrief van Maria Louise, stukken A28-57 Brieven, ingekomen van Victor Amadeus Adolf vorst van Anhalt- Schaumburg 1721, omslag N.B. De brief uit 1764 is mede ondertekend door zijn zoon Karl Ludwig. A28-58 Brieven, ingekomen van Karl August, markgraaf van Baden-Durlach 1742, Met minuutbrief van Maria Louise, omslag A28-59 Brief, ingekomen van Magdalena Wilhelmina, hertogin van Württemberg, echtgenote van Karl III Wilhelm, markgraaf van Baden-Durlach, schoonmoeder van Maria Louises dochter Anna Charlotte Amalia stuk A28-60 Briefwisseling van Maria Louise met haar kleinzoon Karl Friedrich, markgraaf van Baden-Durlach 1746, 1760, 1761, en z.d., met bijlage, omslag A28-61 Brieven van Maria Louise aan Caroline Louisa, markgravin van Baden-Durlach, geboren landgravin van Hessen-Darmstadt, echtgenote van Karl Friedrich Minuten 1 omslag A28-62 Brieven van Maria Louise aan haar kleinzoon Wilhelm Ludwig, prins van Baden-Durlach 1759, 1761, Minuten, met twee brieven ingekomen van hem, 1741, omslag A28-63 Brieven van Maria Louise aan haar achterkleinzoon, Karl Ludwig, erfprins van Baden-Durlach 1764, Minuten 1 omslag A28-64 Brief, ingekomen van Elisabeth Sophie, markgravin van Brandenburg, weduwe van Friedrich Kasimir, hertog van Koerland, met dank voor de steun na het overlijden van haar derde echtgenoot Ernst Ludwig, hertog van Saksen-Meiningen stuk

23 A28 23 N.B. Friedrich Kasimir van Koerland was een broer van de moeder van Maria Louise. A28-65 Brieven, ingekomen van Maria Dorothea, hertogin van Koerland, echtgenote/weduwe van Albrecht Friedrich, markgraaf van Brandenburg-Schwedt 1723, 1740, 1741 en z.d. 1 omslag A28-66 Brieven, ingekomen van Karl (Albrecht), markgraaf van Brandenburg-Schwedt omslag N.B. Zoon van Maria Dorothea van Koerland en Albrecht Friedrich. A28-67 Brieven, ingekomen van Karl, hertog van Brunswijk-Lüneburg 1738, 1745, omslag A28-68 Brieven van Maria Louise aan Lodewijk Ernst, hertog van Brunswijk- Wolfenbüttel Minuten 1 pak A28-69 Brieven, ingekomen van (Maria) Theodora, landgravin van Hessen- Darmstadt, echtgenote van Antonio Fernando Gonzaga, hertog van Guastalla en Sabbieneta omslag N.B. Dochter van Ernst Ludwig. Brieven in het Italiaans. A28-70 Brieven, ingekomen van George I, koning van Groot-Brittannië 1722, 1723, Met minuutbrief van Maria Louise, omslag A28-71 Brieven, ingekomen van George II, koning van Groot-Brittannië , Met als bijlage een brief van George II aan Willem IV, Afschrift 1 omslag A28-72 Brieven, ingekomen van Caroline, markgravin van Brandenburg- Ansbach, echtgenote van George II, koning van Groot-Brittannië 1714, 1715, Met als bijlage een brief van Caroline aan Willem IV, Afschrift 1 omslag A28-73 Brieven, ingekomen van George III, koning van Groot-Brittannië Met minuutbrief van Maria Louise, omslag A28-74 Brief, ingekomen van Sophie Dorothea, prinses van Brunswijk- Lüneburg-Celle, echtgenote van Georg(e), keurvorst van Hannover stuk A28-75 Brieven, ingekomen van Ernst Ludwig, landgraaf van Hessen- Darmstadt Met minuutbrief, stukken

24 24 A28 A28-76 Brieven, ingekomen van Ludwig, landgraaf van Hessen-Darmstadt omslag N.B. Zoon van Ernst Ludwig. A28-77 Brief, ingekomen van Katharina Amalia, gravin van Solms-Laubach, weduwe van Philipp, landgaaf van Hessen-Philippsthal, betreffende het overlijden van haar echtgenoot Met condoleancebrief van Maria Louise, Minuut 2 stukken N.B. Philipp was broer van vader Karl. A28-78 Brieven, ingekomen van Karl, landgraaf van Hessen-Philippsthal 1746, omslag N.B. Zoon van Philipp. A28-79 Briefwisseling met Wilhelm, prins van Hessen-Philippsthal omslag N.B. Kleinzoon van Philipp via diens zoon Karl. A28-80 Briefwisseling met Ulrika Eleonora, prinses van Hessen-Philippsthal- Barchfeld, echtgenote van Wilhelm, prins van Hessen-Philippsthal Met bijlage, z.d. 1 omslag N.B. Een brief uit 1762 bevat ook een kort briefje van Wilhelm. Ulrike Eleonora is kleindochter van Philipp via diens zoon Wilhem. A28-81 Brieven, ingekomen van Wilhelm, landgraaf van Hessen- Philippsthal, generaal in het Staatse leger 1726, 1754, omslag N.B. Wilhelm is zoon van Philipp. A28-82 Brieven, ingekomen van Charlotte Wilhelmine, prinses van Anhalt- Bernburg naar aanleiding van het overlijden van haar echtgenoot Wilhelm, landgraaf van Hessen-Philippsthal, en met verzoek om steun stukken A28-83 Brieven, ingekomen van Dorothea Maria, prinses van Hessen- Philippsthal 1754, Met minuutbrief van Maria Louise, omslag N.B. Dorothea is een dochter van Wilhelm. A28-84 Brief, ingekomen van Anna, prinses van Hessen-Philippsthal Met minuutbrief van Maria Louise, stukken N.B. Anna is een dochter van Wilhelm. A28-85 Brief, ingekomen van Karl (Wilhelm), prins van Hessen-Philippsthal Met minuutbrief van Maria Louise, stukken N.B. Karl (Wilhelm) is een zoon van Wilhelm.

25 A28 25 A28-86 Brief, ingekomen van Adolph Friedrich, prins van Holstein-Gottorp, koning van Zweden, betreffende het overlijden van Frederik I, koning van Zweden stuk A28-87 Brief, ingekomen van Simon August, graaf van Lippe-Detmold Met minuutbrief van Maria Louise, stukken A28-88 Brief, ingekomen van Georg Albrecht, vorst van Oost-Friesland stuk A28-89 Brief, ingekomen van Johann Wilhelm, hertog van Saksen-Eisenach, waarin hij meedeelt dat zijn schoondochter, Albertine Juliana, prinses van Nassau-Idstein, echtgenote van Wilhelm Heinrich, is overleden 1722; met condoleancebrief van Maria Louise, Minuut 2 stukken A28-90 Brieven, ingekomen van Anton Ulrich, hertog van Saksen- Meiningen, Met minuutbrief van Maria Louise omslag A28-91 Brieven, ingekomen van Charlotte Amalia, prinses van Hessen- Philippsthal, echtgenote/weduwe van Anton Ulrich, hertog van Saksen-Meiningen omslag N.B. Charlotte Amalia is een kleindochter van Philipp via Karl. A28-92 Brieven, ingekomen van Ernest August, hertog van Saksen-Weimar- (Eisenach) 1714, stukken A28-93 Brieven, ingekomen van Charlotte Frederica, vorstin van Nassau- Siegen, echtgenote/weduwe van Albrecht Wolfgang, graaf van Schaumburg-Lippe-Bückeburg 1731, omslag A28-94 Brieven, ingekomen van (Johanna) Sophia, gravin van Hohenlohe, echtgenote van Friedrich Christian, graaf van Schaumburg-Lippe- Bückeburg 1731, 1734 en z.d. 1 omslag A28-95 Brieven, ingekomen van Christian August, graaf van Solms- Laubach omslag A28-96 Brief, ingekomen van De la Trémouille, prins van Talmont stuk

26 26 A28 A28-97 Brief, ingekomen van Eleonora Wilhelmina Charlotta, hertogin van Württemberg stuk A28-IB4 Hoffunctionarissen A28-IB4 HOFFUNCTIONARISSEN A28-98 Brief, ingekomen van een vroegere dienaar van Johan Willem Friso betreffende problemen met Hannover over rechten en over een boek betreffende de rechten op Orange z.d. 1 stuk N.B. Brief niet compleet, ondertekening ontbreekt. A28-99 Brieven, ingekomen van Nicolaas Arnoldi, thesaurier en secretaris van Willem IV , 1748, 1762, Met minuutbrieven van Maria Louise, pak N.B. Brieven 1733, 1734 grotendeels uit Engeland, waar Arnoldi in het gevolg van Willem IV verbleef. A Brieven, ingekomen van Hobbe Esaias baron van Aylva, opperstalmeester van Willem IV, voornamelijk uit Engeland met nieuws over (de voorbereidingen van) het huwelijk van Willem IV Met twee afschriften in de hand van Johan Duncan 1 omslag A Briefwisseling met Pieter Benjamin de Beaufort met een algemeen karakter omslag A Brieven, ingekomen van de generaal Gemme Onuphrius van Burmania, laatstelijk opperhofmeester van Willem IV 1730, 1752, omslag A Briefwisseling met Ulbo van Burmania, die in dienst was van Maria Louise en later van Willem V 1762, omslag A Brieven, ingekomen van Johan Duncan, onder meer raad en 'requestmeester' van Willem IV 1725, Met bijlagen, 1733, pak N.B en 1734 uit Londen. A Brief, ingekomen van Wilhelm Gehebe, aan het hof van Frederik I, koning van Zweden, te Stockholm stuk N.B. Brief gericht aan de rentmeester van Maria Louise. A Brieven, ingekomen van Douwe Sirtema van Grovestins, opperkamerheer, later opperstalmeester van Willem IV

27 A28 27 [ ] 2 pakken A Brieven, ingekomen van Robbert Hendrik van Hambroick tot Arendshorst, lid van de ridderschap van Overijssel, opperhofmeester van Maria Louise Met bijlagen, 1743, met minuutbrieven van Maria Louise, 1763, omslag N.B. Bijlagen: opstelling 'Hollandse leger' (het auxiliaire korps voor de legers van de Pragmatieke Sanctie bij het kamp van Northeim), lijst van militairen van de 11 'Hollandse' divisies en de marsroute van deze divisies uit Bieberich en Mosbach naar de Oostenrijkse Nederlanden. A Brieven, ingekomen van de heer De l'hermitage aan het hof in Londen, met uitleg waarom hij de memorie over de juwelen nog niet heeft kunnen aanbieden en over mensen met wie hij gesproken heeft, Met minuutbrief van Maria Louise over hetzelfde onderwerp, Uit Den Haag met dank dat Maria Louise de zoon van de heer Renaud in de gelegenheid stelt om theologie te studeren en met de aankondiging van zijn vertrek naar Londen omslag A Brieven, ingekomen bij Christiaan de Hertoghe, secretaris van Maria Louise pak NB. Bevat A28-109a met een brief van C. de Hertoghe, 1723 CORRESPONDENTENLIJST - Jan Alstorphius, Johan van Arnhem, Willem van Assendelft, Adriaan Backx, Hendrik van Bilderbeeck, Anne Hobbes de Boer, E. Brun, Bunstett (?), J. Danckaert, Philip Germain, Guerre, Gustav Georg baron van Halcke, Claes Hasselaer, Doecke van Hemmema, De l'hermitage, en z.j. - C. de Hertoghe, drie expedities aan onbekende, Simon Hiddema, W. Hooreman, 1713, 1715, Cyriacus Hoorn jr., Hendrik Casimir Hoorn, Hermannus Huber, Z. Huber, Ivoy, Anthony Lammens, 1715 en z.j. - Latané, De Leeuw, F.W. van Limburg Stirum, 1714.