Nummer Toegang: A44b. Sophie, prinses der Nederlanden ( )

Transcriptie

1 Nummer Toegang: A44b Sophie, prinses der Nederlanden ( ) Koninklijke Verzamelingen, Den Haag (c) 2000

2

3 A44b 3 I N H O U D S O P G A V E BESCHRIJVING VAN HET ARCHIEF...5 Aanwijzingen voor de gebruiker...6 Aanvraaginstructie...6 Citeerinstructie...6 Archiefvorming...7 Geschiedenis van de archiefvormer...7 Sophie, prinses der Nederlanden...7 Inhoud en structuur van het archief...10 Bereik en inhoud...10 BIJLAGEN...11

4

5 A44b 5 Beschrijving van het archief Beschrijving van het archief Naam archiefblok: Wilhelmina Maria Sophie Louise (Sophie), prinses van Oranje-Nassau, prinses der Nederlanden ( ), echtgenote van Karel-Alexander, groothertog van Saksen- Weimar Periode: Archiefbloknummer: A44b Omvang: 0,6 m. Archiefbewaarplaats: Koninklijk Huisarchief, Den Haag Archiefvormers: Sophie, prinses der Nederlanden

6 6 A44b Aanwijzingen voor de gebruiker Aanwijzingen voor de gebruiker Aanvraaginstructie AANVRAAGINSTRUCTIE Voor de raadpleging van de archieven in het beheer van de Koninklijke Verzamelingen dient u toestemming te vragen. U kunt uw onderzoeksaanvraag schriftelijk indienen bij de Directeur van het Koninklijk Huisarchief. Gebruik hiervoor dit formulier. Nadat aan u toestemming voor onderzoek is verleend kunt u een afspraak maken voor een bezoek aan het Koninklijk Huisarchief. Citeerinstructie CITEERINSTRUCTIE Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling. VOLLEDIG: Koninklijke Verzamelingen, Den Haag, Archief: Wilhelmina Maria Sophie Louise (Sophie), prinses van Oranje-Nassau, prinses der Nederlanden ( ), echtgenote van Karel- Alexander, groothertog van Saksen-Weimar, inventarisnummer A44b... VERKORT: KV Archief: Sophie, prinses der Nederlanden ( ), inv.nr. A44b...

7 A44b 7 Archiefvorming Archiefvorming Geschiedenis van de archiefvormer GESCHIEDENIS VAN DE ARCHIEFVORMER Sophie, prinses der Nederlanden SOPHIE, PRINSES DER NEDERLANDEN SOPHIE van ORANJE-NASSAU, prinses der NEDERLANDEN (geb. Den Haag gest. Weimar ). Dochter van Willem II koning der Nederlanden ( ) en Anna Paulowna ( ). Sophie trouwde op in Den Haag met Carl Alexander August Johann van Saksen-Weimar-Eisenach ( ), de latere groothertog van Saksen-Weimar-Eisenach. Uit dit huwelijk werden 1 zoon en 3 dochters geboren, van wie 1 dochter jong overleed. Sophie was het jongste kind en de enige dochter van Willem II en de Russische grootvorstin Anna Paulowna. Zij groeide met haar drie broers op in Den Haag en op Soestdijk. Sophie had in de tuinen van paleis Soestdijk een eigen boerderijtje waar ze zelf boter en kaas maakte. Ze bracht zó veel tijd buiten spelend door dat ze een achterstand in haar intellectuele ontwikkeling opliep. Daarom werd haar vanaf haar tiende jaar een nieuwe gouvernante toegewezen, baronesse van Randwijck. Vanaf dat moment kreeg ze niet alleen lessen in Nederlands, Frans, Duits, Italiaans en Engels, maar ook in wiskunde, geschiedenis en muziek. Het buitenspeelkind bleek, naar het oordeel van haar leraren, intelligent en leergierig. Haar vader gaf haar godsdienstonderwijs, vrij van dogma s, zoals Sophie zelf het later zei. Op 16 april 1840 deed ze belijdenis. In een brief uit 1862 aan Christine Hebbel schreef Sophie over haar opvoeding dat zij vooral had geleerd wat niet mocht en níet wat juist was om te doen. Huwelijk In 1834 vergezelde Sophie haar moeder naar Weimar, waar de zestiende verjaardag gevierd werd van Carl Alexander, zoon van haar tante Maria Paulowna en van de groothertog van Saksen-Weimar-Eisenach. Het groothertogdom was op moderne leest geschoeid het had al sinds 1816 een liberale grondwet en het groothertogelijk huis Saksen-Weimar nam een vooraanstaande plaats in onder de Duitse vorstenhuizen. Carl Alexanders zuster Marie was gehuwd met prins Karl van Pruisen en zijn zuster Auguste met prins Wilhelm, de latere Duitse keizer. Sophie ontmoette Carl Alexander opnieuw toen deze in het najaar van 1841 Willem II zijn respect kwam betuigen in verband met diens troonsbestijging. Na zijn terugkeer schreef zijn moeder Marie, die op zeer goede voet stond met Willem II: ik wil je namens mijn zoon een simpele vraag stellen en graag een simpel antwoord ontvangen (brief van 12 november 1841). Dat antwoord kwam per kerende post en luidde ja. Op 8 oktober 1842 trouwden Sophie en Carl Alexander in de Witte Zaal van paleis Kneuterdijk, waarna het huwelijk in de Gotische Zaal werd ingezegend. Een week later vertrok het paar per schip vanuit Rotterdam naar Weimar. Sophie werd vergezeld door haar vroegere leraar Engels James Marshall, die haar 35 jaar als geheimsecretaris ( Geheimer Hofrath ) zou dienen. Het paar kreeg vier kinderen: Carl August ( ), Marie ( ), Anna Sophie ( ) en Elisabeth ( ).

8 8 A44b Naast de opvoeding van haar kinderen nam Sophie veel maatschappelijke initiatieven. Zij stichtte scholen en opleidingen, sanatoria, een weeshuis en een reclasseringsvereniging. Tijdens de Frans-Duitse oorlog van moest zij optreden als regentes, omdat haar man en zoon bij hun troepen verbleven. Ook op cultureel gebied was Sophie in Weimar van grote betekenis. Cultuur in Weimar Vanaf 1853, het jaar waarin Carl zijn overleden vader als groothertog opvolgde, steunden Sophie en haar man allerlei wetenschappelijke en culturele activiteiten die voor een deel al waren geïnitieerd door Carls ouders. In hun paleis te Weimar hadden wekelijks bijeenkomsten plaats met geleerden en kunstenaars. Onder leiding van hofkapelmeester Franz Liszt werd Weimar een centrum voor eigentijdse muziek, waar veel nieuw talent Wagner, Berlioz, Von Bülow, Brahms een kans kreeg. Liszt begeleidde ook Sophie op de piano, omdat hij vond dat zij een goede stem had. Zij was echter niet zo muzikaal als haar schoonmoeder, die ook zelf componeerde. Sophie werd beschermvrouwe van het in 1864 opgerichte Deutsche Shakespeare Gesellschaft. Dankzij haar financiële steun kon een begin worden gemaakt met een Shakespearebibliotheek. Het boekenbestand van meer dan tienduizend banden met veel vroege vertalingen is nog steeds een belangrijk onderdeel van de collectie van de Weimarbibliotheek. Maar het meest spande Sophie zich in voor de Duitse literatuur. Toen Goethes kleinzoon haar in 1885 de literaire erfenis van zijn grootvader naliet, besloot Sophie van Weimar een literair centrum te maken. Ze wilde een kritische editie van Goethes volledige werken publiceren en een goede biografie laten schrijven. Die Goethebiografie is er nooit gekomen, maar Weimar werd wél het centrum voor Duitse literatuur en ook de volledige uitgave van Goethes werken kwam tot stand. De editie werd naar haar de Sophien Ausgabe genoemd. Zij was de drijvende kracht achter dit project, hoewel ze met haar bemoeizucht de redacteuren soms tot wanhoop bracht. Omdat zij geen blasfemie en erotica duldde werden dergelijke teksten pas in 1914 na haar dood in een apart deel gepubliceerd. Bij hun vijftigjarig huwelijksfeest ontvingen Sophie en Carl van het land een substantieel bedrag. Zij besloten dit bedrag aangevuld met eigen middelen van Sophie aan te wenden voor een archiefgebouw. Op 28 juni 1896 kon het archief worden geopend, waarin naast Goethes literaire nalatenschap ook de Schillercollectie een plaats kreeg. Later volgden talloze andere handschriftenverzamelingen en literaire nalatenschappen. Nog altijd is het Goethe und Schiller Archiv een van Duitslands belangrijkste culturele instellingen. Prinses der Nederlanden Haar Nederlandse wortels herkomst Sophie nooit vergeten. Na de dood van Willem III in 1890 waren zij en haar kleinzoons tot de geboorte van prinses Juliana in 1909 eerste in lijn voor de troonopvolging in Nederland. De verstandhouding met haar broer Willem III was niet altijd even goed, maar met diens tweede vrouw Emma had zij een uitstekende band.

9 A44b 9 Emma vertrouwde haar en vroeg haar om raad. Ook Emma s dochter Wilhelmina was erg op tante Sophie gesteld. Sophie kwam geregeld naar Den Haag, mede om haar zakelijke belangen te behartigen. Ze had in 1865 van haar moeder Buitenrust, Rustenburg en Zorgvliet geërfd. Haar broer Hendrik liet haar behalve aandelen in bedrijven ook het paleis aan het Lange Voorhout na, dat zij in 1896 overdroeg aan Emma. Sophie verbleef s zomers enkele weken op Buitenrust en ontving dan vooral mensen uit de kunstwereld. Zij droeg bij aan de ontwikkeling van haar geboortestad door afstand te doen van onroerend goed ten behoeve van de aanleg van de wijk Duinoord, het verversingskanaal en de bouw van Bronovo, het diaconessenziekenhuis. Met het Nederlandse nationale geschenk bij haar gouden bruiloft in 1892 stichtte zij het Sophie-fonds, bestemd voor maatschappelijke projecten in Nederland en zijn koloniën. Op de van haar vader en haar broer geërfde landgoederen in Silezië en Posen richtte zij een modellandbouwbedrijf op Heinrichau waarvoor zij zelfs een landbouwcursus volgde. Sophies laatste jaren waren zwaar, onder meer omdat zoon Carl August in 1894 overleed. Zij zelf stierf drie jaar later, op 73-jarige leeftijd, en werd bijgezet in de Fürstengruft te Weimar, de graftombe van haar schoonfamilie Sachsen-Weimar-Eisenach. Daar rusten ook Goethe en Schiller, die zoveel hebben betekend in Sophies leven. Auteur: Hélène J. de Muij-Fleurke

10 10 A44b Inhoud en structuur van het archief Inhoud en structuur van het archief Bereik en inhoud BEREIK EN INHOUD Dochter van koning Willem II ( ) en koningin Anna Paulowna ( ). Sophie was getrouwd met Karel Alexander van Saksen-Weimar Eisenach ( ). Hierin bevinden zich stukken betreffende haar persoonlijk leven.

11 A44b 11 Bijlagen Bijlagen Biografie Sophie van Oranje-Nassau ( ) - Vrouwenlexicon