Maria Louise van Hessen-Kassel 9 april april 2015

Transcriptie

1 Maria Louise van Hessen-Kassel 9 april april 2015 Herdenkingsrede bij de bijeenkomst ter gelegenheid van het overlijden van Maria Louise van Hessen-Kassel, (Marijke Meu) 9 april 2015 in de Grote of Jacobijnerkerk Leeuwarden. 9 april 1765: Maria Louise, prinses van Oranje en van Nassau, geboren prinses van Hessen-Kassel overlijdt. Nu 250 jaar geleden. Het nieuws gaat als een schok door Leeuwarden, door Friesland. De zeer geliefde landsmoeder Marijke Meu was niet meer. Een lang tijdperk werd afgesloten. Maria Louise kwam uit het verre Kassel. Zij was in 1688 geboren als tiende kind van de veertien, van landgraaf Karel van Hessen-Kassel en prinses Maria Amalia van Koerland, die overigens neef en nicht waren. Zij was in 1709 naar Friesland gekomen door haar huwelijk met Johan Willem Friso prins van Oranje en van Nassau, stadhouder van Friesland en Groningen. Hij was de enige mannelijke Oranje die leefde. In 1702 was immers de Hollandse tak van de Oranjes uitgestorven met de kinderloze stadhouder-koning Willem III. Er was oorlog toen Maria Louise trouwde en die heeft een zwaar stempel gedrukt op haar leven. Dat was de Spaanse Successieoorlog, die duurde van 1701 tot 1713, door sommige historici wel genoemd: de állereerste Wereldoorlog. Heel Europa maar ook wel daarbuiten, vocht mee. Al heel jong werd Maria Louise geconfronteerd met deze oorlog. Haar vader Karl vocht mee aan Nederlandse zijde en verhuurde zijn Hessische soldaten wel aan de Republiek der Nederlanden. Haar oudste broer Frederik vocht ook met de Hessische troepen samen met de Nederlanden, Pruisen en Oostenrijk tegen de Fransen. Broer Karl vocht mee, hij was de eerste die in de familie in deze oorlog sneuvelde, meteen al in het begin in 1702, 22 jaar oud. Dat was

2 een slag voor moeder Maria Amalia en voor zusje Maria Louise, die toen 14 jaar was. Twee jaar later sneuvelde broer Leopold, 20 jaar oud en weer twee jaar later sneuvelde broer Ludwig van Hessen-Kassel, ook 20 jaar oud. Het was zwaar voor haar moeder, die wellicht ook mee daardoor een zeer vrome vrouw was, sober leefde en haar kinderen leerde zo godvruchtig mogelijk te leven. Dat heeft Maria Louise haar lange leven gevormd, sterk in haar geloof, dat was haar houvast. Haar hele leven lang had zij zorgen over de gezondheid en naderende dood van anderen, van haar familie, haar omgeving. Zij maakte het mee dat al haar broers en zusters voor haar stierven, zij werd degene die het oudst werd en het langst leefde, 77 jaar. Haar huwelijk met Johan Willem Friso bracht haar naar een heel ander land, naar Friesland, naar de Nederlanden. Dat was ver en dat was moeilijk, zeker omdat haar man ook al mee vocht in dezelfde Spaanse Successieoorlog. Ze vestigen zich in Leeuwarden, en zomers in Oranjewoud. De oorlog bracht met zich mee, dat de stadhouder lang en ver van huis was, alleen winters even in Leeuwarden. Een dochtertje werd geboren, Anna Charlotte Amelia, in oktober Pas in december hield de vader de kleine Amelia in zijn armen. Voorjaar 1711 ging Johan Willem Friso weer naar het slagveld, in Noord-Frankrijk. Er was een constante dreiging van de dood. De prins kwam om het leven, maar niet op het slagveld. Voor het regelen van de Oranje-erfenis ging hij voor overleg met de koning van Pruisen naar Den Haag. Op reis er naar toe, verdronk hij door een storm bij het oversteken van het Hollands Diep. Dat was 14 juli Hij is dan nog net niet 24 jaar. Maria Louise was al in diepe rouw, want net van te voren was haar moeder Maria Amalia overleden. Maria Louise kon niet uit Leeuwarden vandaan, zij was in verwachting van haar tweede kind, bovendien was het ook niet de gewoonte dat prinsessen, vrouwen, naar een begrafenis gingen. Eenzaam en met veel verdriet wachtte ze af in Leeuwarden en nu was haar man dood.

3 De stadhouder had zijn vrouw nog een brief geschreven, om haar te troosten. De brief dateert van 29 juni Hij zegt daarin dat hij hoopt dat de dood van haar moeder geen slechte invloed heeft op haar toestand. En hij vervolgt, -ze schrijven elkaar altijd in het Frans-: "Il n y a pas de remède contre la mort et qu il faut se soumettre à la volonté de notre Seigneur en tout, et vous aurez beaucoup de force de vivre." Er is geen middel tegen de dood en men moet zich onderwerpen aan Gods wil en zij heeft, zo zegt hij, voldoende kracht om te leven. Er komt nóg één brief, die was geschreven op 9 juli, die komt dan ook aan, als zij het bericht al heeft ontvangen dat hij verdronken is. Daarin zegt hij dat hij naar Den Haag moet, en hij verzoekt haar dringend daarover niet wrevelig te worden. Hij smeekt haar daar niet heen te gaan en als het even kan, komt hijzelf wel naar Leeuwarden. "Ik bid u overtuigd te zijn dat ik ben en blijf, mijn leven lang Uw zeer trouw echtgenoot de Prins van Oranje." Dat waren zijn laatste woorden aan haar. Anderhalve maand later werd er een zoontje geboren. De latere Willem IV. Zij was nu bekleed met de stadhouderlijke bevoegdheden, dus zij was regentes voor haar zoon, die pas als hij 20 jaar is, zelf het stadhouderschap op zich kan nemen. De dood bleef altijd zeer nabij in haar leven. Haar trouwe raadgever Hessel Vegelin van Claerbergen stierf al in het vierde jaar van haar regentschap. Zorgen waren er over haar twee kinderen. Amelia was vaak melancholisch, depressief. Moeder hoopte dat dat voorbij zou gaan als zij een goed huwelijk sloot, maar dat liep anders. Amelia trouwde toen ze net 17 was in deze kerk met Friedrich erfprins von Baden. Daarop vertrokken zij naar Karlsruhe. Het ging echter niet goed. Er kwamen brieven van de familie dat Amelia veel heimwee had en depressief was. En toen het bericht kwam, dat pal na de geboorte van het tweede kind, Maria Louise s schoonzoon na een korte ziekte was overleden, herhaalde zich alles. Amelia bleef achter met twee kleine kinderen, ze was toen 21 jaar. Daarna ging het snel bergafwaarts met haar geestelijke gezondheid. Ze leed aan godsdienstwaanzin en werd geheel krankzinnig verklaard. De rest van haar leven, ze zou nog 45 jaar leven, leefde ze opgesloten in het kasteeltje in Durlach. Contact was niet meer mogelijk. Maria Louise

4 voelde het als een verlies door de dood. Zij schreef dat ze nu nog één kind had om voor te leven. Ook Maria Louise s zoon baarde haar veel zorgen. Hij had een zwakke lichamelijke gezondheid, maar bezat een sterke geest. Het ging bij hem niet alleen om de gezondheid, vooral om de toekomst als mogelijke stadhouder van de gehele Republiek der Verenigde Nederlanden. Eerst werd Willem Carel Hendrik Friso, zoals hij voluit heette, nog stadhouder van eerst Groningen en later van Friesland en Drenthe. Een jarenlange voorbereiding tot een huwelijk en nog wel met de Britse koningsdochter Anna van Hannover, vond plaats in maart 1734 in Londen. Toch bleven de zorgen om haar zoon, ze kende hem door en door en als hij dan eindelijk in 1747 algemeen erfstadhouder wordt van de Nederlanden, vertrekt hij met zijn gezin van Leeuwarden naar Den Haag. Zware jaren volgen. Willem IV kan het niet aan, delegeren kan hij niet en het gaat allemaal ten koste van zijn lichamelijke gezondheid. Maria Louise waarschuwde in elke brief, dat hij het kalmer aan moet doen. Hij stierf al na vier jaar en zijn vrouw Anna van Hannover werd regentes voor de minderjarige Willem V. Nu heeft Maria Louise ogenschijnlijk niets meer om voor te leven, haar zoon was haar alles. Als dan ook nog eens acht jaar later schoondochter Anna overlijdt, is Maria Louise van slag. Weer zijn twee jonge kinderen achtergelaten. Een paar maanden daarna stierf haar beste vriendin Henriette van Nassau-Zuylestein, waar zij veel mee correspondeerde en die ze geregeld bezocht. Toen haar enig overgebleven broer landgraaf Wilhelm van Hessen-Kassel waar zij veel contact mee had, óók nog eens stierf, voelde zij zich alleen. Vijf jaar later stierf Marijke Meu zelf. De dinsdag na Pasen Drie zondagen er voor was Marijke Meu nog hier ter kerke geweest en vierde ze met de gemeente samen het Heilig Avondmaal. Dat was haar diepe wens en ze schreef nadien opgetogen dat het zo goed ging en dat ze alles had kunen horen en mee had kunnen maken. Zij had diverse bekenden nog hartelijk gegroet, dat viel nog zo op. En nu plotseling haar einde. Het einde ook van het hofleven in de hofstad Leeuwarden.

5 Einde van een markant regentschap, tweemaal regentes, eerst voor haar zoon, 20 jaar lang, en met 27 jaar tussenpoos, ten tweede male, toen voor haar kleinzoon, 6 jaar lang. Meteen schreef een van de burgemeesters van de stad Leeuwarden, Nicolaas Arnoldi, een brief aan de kleindochter van Maria Louise, prinses Carolina van Oranje en Nassau, de nieuwe regentes, die met man en kinderen in Den Haag woonde. Arnoldi was thesaurier en tegelijk zaakwaarnemer van de belangen voor de Oranjes en de Nassaus in Friesland. De rechtmatige stadhouder Willem V was nog minderjarig en daarom was zuster Carolina die ouder was, nu eerst regentes, totdat haar broer meerderjarig verklaard zou worden. Zo was het vastgelegd. De Leeuwarder Courant kwam met een bijlage, eerst over het sterven van de prinses en nogmaals bij de bijzetting die op 13 juni plaats vond. We krijgen uitvoerige informatie wat er gebeurde, wie meeliep in de stoet door de stad en vooral, dat er zoveel belangstelling was. Arnoldi schreef aan Carolina dat er bij de voorbereiding onenigheid ontstond. Hij had vast moeten stellen, dat "de pluvaliteit van de macht deser stad gelieven te deficulteren in eenige weinigie puncten over de kosten daarvan tot laste van de stad genomen sou worden", met andere woorden, er ontstond geharrewar over wie de kosten zouden dragen van deze begrafenis. Arnoldi is er zeer onstemd over en hij schrijft dat: "het Collegie van Gedeputeerde Staten daarvan uiterst misnoegt is", hij betuigt dat dit gedrag "mij mee voorkomt als gans onbedacht en ondankbaar aan de dierbare Memorie van de princess aan welke de stad so een groote verplichting heeft." Kortom, onenigheid, over wie welke kosten betaalt, maar de stad Leeuwarden betaalt tenslotte alles, want zo zegt Arnoldi, ook bij de voorzaten bij "Hunne Hoge Furstelije begrafenissen" heeft de stad betaald... Heel veel mensen waren op de been, erewachten, gewapende burgerij. Ze vormden samen met schutters, infanteristen, ruiters en grenadiers de erehaag, langs de hele route. Men moest omlopen, want de stoet was dermate lang, dat ze niet in één keer van het Princessehof door de Grote Kerkstraat naar de Grote en Jacobijnerkerk konden lopen. Ze liepen dan ook via de Kleine

6 Kerkstraat, Nieuwstad en Voorstreek naar de kerk. Voorop liepen de lakeien, de koks, de kamerdienaren, maar ook de lijfarts dr Ouwens liep mee, veel edelen, ja wie liep er niet mee, iedereen die belangrijk was, Hof van Friesland, predikanten, gedeputeerden en vroedschap. etc. Veel mensen waren naar Leeuwarden gekomen, mensen huurden kamers boven, klommen in bomen om maar niets te missen. Op de straten lagen houten staketsels met zand, om zo opdringerige massa s te voorkomen. Ook hiervan doet Arnoldi uitvoerig verslag aan Carolina. Hij heeft daar kennelijk wat te haastig in een brief meegedeeld dat er een vrouw in het gedrang was omgekomen, want in de volgende brief, van 18 juni 1765 schreef hij aan de prinses-regentes, toen het ging over een benoeming en hij nog net het volgende in een post scriptum kwijt kon: "ps. de oude vrouw wiens (!) been ten tijde van de hoog statie verpletterd is, is nog niet overleden, gelijk bij mijne eerbiedigste voorige, volgens een constant gerugt, gemeld had, maar is seer gevaarlijk, zijnde ook reeds 78 jaren oud." De lijkrede in de kerk werd uitgesproken door haar favoriete predikant ds. Schrader. Hij had er Openbaring 14 vers 13 voor gekozen. "En ik hoorde een stem uit de Hemel die tot mij zeide: Schrijf, zalig zijn de doden die in de Here sterven, van nu aan. Ja zegt de Geest, opdat zij rusten mogen van hun arbeid en hun werken volgen met hen." Volgens Schrader was zij een Tabitha, rijk in goede werken en haar kinderen voedde ze op in de lering en vermaning des Heeren. Uit alles, uit de Leeuwarder Courant, uit de lijkrede van Schrader, uit de brieven van die dagen, bleek dat men diep getroffen was door het overlijden van deze vrouwe, deze prinses, die zo door en door menselijk en sociaal was, maar vooral waardig, eenvoudig en bescheiden, maar zeker een echte prinses was van haar tijd en die door haar prinses-zijn door haar houding en uitstraling gezag uitstaalde en die daardoor, de juiste vrouw op het juiste moment in Friesland was. Een groot provinciaal bestuurder, zouden wij nu zeggen, een echte landsmoeder die de belangen van Friesland, maar ook van Groningen en Drenthe, want ook daar is zij enige jaren regentes geweest, jazelfs de belangen van de Nederlanden en van het Huis Oranje wist te dienen, maar die, als men het haar gevraagd zou hebben, zou zeggen,

7 dat zij in dienst stond van haar God en dat zij ondanks alles dankbaar was, want had zij niet meermalen gezegd, "Mij ontbreekt niets, als dankbaarheid aan den Heere." Maria Louise: een inspirerend voorbeeld voor ons allen. Bearn Bilker Voorzitter Stuurgroep Maria Louise 2015 Voorzitter Stichting Nassau en Friesland 9 april