LANDSEXAMEN HAVO

Transcriptie

1 Examenprogramma PAPIAMENTS H.A.V.O. LANDSEXAMEN HAVO Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het commissie-examen. Het centraal examen wordt afgenomen in één zitting van 2½ klokuren. Het commissie-examen wordt mondeling afgenomen. Het mondeling gedeelte Literatuur en Gespreksvaardigheid duurt ½ uur. 2 Het examenprogramma Het examenprogramma voor het centraal examen en het commissie-examen Papiaments bestaat uit de volgende (sub)domeinen: Examenprogramma Papiaments Domeinen Subdomeinen en eindtermen Centraal examen A Leesvaardigheid A1: Tekstbegrip x B Kijk- en Luistervaardigheid Commissieexamen C Gespreksvaardigheid C1: Gesprekken voeren x C2: Spreken x D Schrijfvaardigheid D1: Taalvaardigheden D2: Strategische vaardigheden E Literatuur E1: Literaire ontwikkeling x F Oriëntatie op studie en beroep* 3 Het centraal examen Papiaments Het centraal examen heeft betrekking op domein A. 4 Het commissie-examen mondeling gedeelte Papiaments Het commissie-examen mondeling gedeelte heeft betrekking op de eindtermen van de (sub)domeinen C (C1 en C2), en E (E1). 5 De leerstofomschrijving Centraal examen. De kandidaat kan leesstrategieën hanteren die zijn afgestemd op het leesdoel. De kandidaat kan tekstsoorten vaststellen op grond van het belangrijkste schrijfdoel. De kandidaat kan hoofd- en bijzaken onderscheiden.. De kandidaat kan feiten en meningen herkennen.. De kandidaat kan inhoudelijke en functionele relaties benoemen die expliciet of impliciet tussen tekstonderdelen aanwezig zijn.. De kandidaat kan onderwerpen en hoofdgedachten van gehele teksten en tekstgedeelten aanwijzen.. De kandidaat kan talige middelen herkennen die een schrijver hanteert om zijn/haar doel te bereiken.. De kandidaat kan stellingen, standpunten en argumenten identificeren en interpreteren en onderscheiden.. De kandidaat kan argumenten onderscheiden op basis van feiten, geloof, gevolgen, gezag, intuïtie, nut en wetenschap.. De kandidaat kan typen redeneringen onderkennen op basis van oorzaak en gevolg, voor- en nadelen, overeenkomst en vergelijking.

2 Commissie-examen mondeling gedeelte Aantal kopieën Uiterlijke Inleverdatum 3x 4 januari 2018 PA Vak Omschrijving HAVO LITERATUURLIJST incl. kopie van het gekozen artikel/onderwerp kopie van de twee gekozen gedichten 6 werken 2 volledige gedichten 1 artikel/onderwerp Het mondeling commissie-examen Literatuur en Gespreksvaardigheid duurt 30 minuten, exclusief 15 minuten voorbereidingstijd. De leerling is verantwoordelijk voor het op tijd inleveren van een correcte literatuurlijst en volledige artikel/onderwerp ( niet alleen de titel). De getypte literatuurlijst en artikel moeten 4 januari 2018 ingeleverd worden. In digitale vorm aangeleverde lijsten worden niet geaccepteerd. Literatuur /Gespreksvaardigheid Spreek-en gespreksvaardigheid worden getoetst aan de hand van een onderwerp gekoppeld aan een artikel dat de kandidaat zelf heeft uitgekozen en voorbereid. Het onderwerp/artikel voldoet aan de volgende eisen: - Relevant educatief onderwerp - omvang woorden - Afkomstig uit een tijdschrift, krant of internetsite van lopende schooljaar (vanaf augustus 2017), op HAVO - niveau. - Het onderwerp/artikel moet goedgekeurd worden door de examinator. De kandidaat heeft ten behoeve van de Literatuur/ Gespreksvaardigheid mondelinge commissie-examen een lijst ingeleverd met daarop minstens 6 literaire werken, 2 gedichten en 1 artikel/onderwerp. De literatuurlijst die de leerling inlevert bevat: drie Papiaments originele proza-werken, waarvan twee van Arubaanse auteur; twee in het Papiaments vertaalde proza-werken; één theater-werk; 2 volledige gedichten 1 artikel/onderwerp Van een auteur mag maar één literair werk op de literatuurlijst staan. De literatuurlijst bevat de naam van de kandidaat en de titels van de literaire werken in chronologische volgorde. Van elk literair werk dient respectievelijk de naam van de auteur, de titel en het jaar van de eerste uitgave te worden vermeld. Alle literaire werken moeten goedgekeurd worden door de examinator. Al uw in te leveren bescheiden voor bovengenoemd vak dienen geprint (dus niet met de hand geschreven) en in drievoud (3x gekopieerd en in 3 aparte mappen) ingeleverd te worden. Per vak dient u elk exemplaar in een aparte map in te leveren (dus voor de talen steeds 3 mappen). Bij het inleveren van genoemde stukken dient u persoonlijk langs te komen, daar deze gecontroleerd worden bij inlevering. Zorg ervoor dat u zelf ook een kopie behoudt, daar u de stukken op de dag van het mondeling examen dient mee te nemen. Kandidaten die te laat zijn met de inlevering van de literatuurlijst (inclusief onderwerp en/of artikel en/of gedichten) of die geen literatuurlijst hebben ingeleverd worden automatisch uitgesloten van verdere deelname aan het landsexamen voor het betreffende vak. Indien uw literatuurlijst wordt afgekeurd, wordt u via hiervan op de hoogte gesteld. U dient te allen tijde bereikbaar te zijn. Nadat u g d wordt dat uw literatuurlijst is afgekeurd, krijgt u éénmalig drie (3) dagen (vanaf de dag nadat u g d bent) de tijd om de literatuurlijst te verbeteren of aan te vullen. Indien u de gecorrigeerde literatuurlijst, in drievoud (3x gekopieerd en in 3 aparte mappen), niet binnen de vastgestelde termijn hebt ingeleverd, wordt u automatisch uitgesloten van verdere deelname aan het landsexamen voor dat vak

3 Aan de kandidaat worden vragen gesteld over zijn literatuurlijst. Deze vragen kunnen betrekking hebben op: 1. het thema, de motieven, de titel, (eventueel de ondertitel), het motto, de plaats van handeling, de tijd en ruimte en de personages in het literaire werk; 2. de auteur van het literaire werk; 3. het literair-historisch perspectief van het literaire werk; 4. het genre van het literaire werk; 5. de vorm en inhoud van het literaire werk; 6. de literatuurgeschiedenis, c.q. Caribische literatuurgeschiedenis. Tevens geeft de kandidaat: - een mondelinge uiteenzetting van het onderwerp/artikel - beantwoord de kandidaat vragen die het onderwerp/artikel als uitgangspunt hebben; - beantwoord de kandidaat vragen van een alledaags karakter. Bij de beoordeling wordt gelet op taal- en woordgebruik, grammaticale correctheid, interactie, vloeiendheid bij het spreken, coherentie en uitspraak. Opmerkingen: De kandidaat dient zich dus 15 minuten vóór de aanvang van het mondelinge examen te melden bij de examinatoren. Een kandidaat die zich niet tijdig voor de voorbereiding aanmeldt, verspeelt daarmee zijn voorbereidingstijd geheel of gedeeltelijk. * Dit onderdeel is geheel in het Papiaments. 6 Toegestane hulpmiddelen tijdens het centraal examen - Woordenboek (voor specificatie zie toelichting punt 2 rooster centraal schriftelijke examens 2018)

4 Bijlage 1 Te gebruiken literatuur lijst LANDSEXAMEN Nomber:. Ex nr : Scoge e obranan pa bo examen di literatura. Marca e hoki dilanti di e obra/autor of pone obra/ autor acerca. Entrega tur documento na bali di landsexamen, mas tarda: 04 di januari 2018 Prosa original(3) Scoge 2 of pone acerca: Aruba 1. Acompaña pa un angel 2. Buscando felicidad 3. E barbulet preto y otro cuentanan 4.E yamada 5. Muchila 6. E fucu di e piedra pretonan 7. Tres diferente ruta Scoge 1 di: of pone acerca: Curacao 1 E parto 2. Ubuntu 3. Superfecundacion 4.Marianita 5.Valerie Prosa traduci(2) Scoge 2 di: 1. E cas patras 2. Changa 3. Orkan y Mayra 4.Mi negrita mi ruman 5.Catibo di shon 6.Isla di Mosa Teatro (1) Scoge 1 di: 1. Antigona 2. Romeo y Julieta 3..E amor di Dorita 4. Macuarima 5. Ta Hulanda mi ta bay 6. Nos no ta hende mas 7. Den nomber di tata 8. Mari Malpais 9. Sonrisa di max 10. Poesia(2) Scoge 2 : autor di Aruba: 1.Belen Kock Marchena 2.Hubert Booi 3.Jossy Tromp 4.Olga Buckley 5.Rosabelle Illes 6.Desiree Correa autor di Curacao: 1.Ellis Juliana 2.Nydia Ecury 3.Pierre Lauffer 4.Phillip Rademaker 5. Frank Martinus Arion 6. Albert Schoobaar Articulo/Topico Titilo:... Origin/autor: Pa docente yena: Nomber di docente :.... Di acuerdo:..

5 Obra Autor 1. Acompaña pa un angel Yolanda Croes 2. Buscando felicidad Herman Hennep 3. E barbulet preto y otro cuenta Jossy Tromp 4. E yamada Frank Willems 5. E fucu di e piedra pretonan Yolanda Croes 6. Muchila Hubert Booi 7. Tres diferente ruta Herman Hennep 8. E parto Barche Baromeo 9. Ubuntu Diana Lebacs 10. Superfecundacion Menky Rojer 11. Marianita Amador Nita 12. Valerie Diana Lebacs 13. E cas patras Anne Frank 14. Changa Frank Martinus Arion 15. Orkan y Mayra Sonia Garmers 16. Mi negrita mi ruman Karel de Haseth 17. Catibo di Shon Cola Debrot 18. Isla di Mosa Desiree Correa 19. No yora cant I lama Richard Piternella 20. Antigona Sofocles 21. Romeo y Julieta William Shakespeare 22. E amor di Dorita Lilia Luidens 23. Nos no ta hende mas Albert Schoobaar 24. Den nomber di tata Albert Schoobaar 25. Ta Hulanda mi ta bay Eligio Melfor 26. Mari Malpais Raul Romer 27. Sonrisa di Max Oslin Boekhoudt 28. Macuarima Ernesto Rosenstandt

6 Bijlage 2 Eindtermen Vak: A Leesvaardigheid A Leesvaardigheid 1 De leerling kan leesstrategieën toepassen oriënterend lezen die zijn afgestemd op het leesdoel. globaal lezen intensief/studerend lezen selectief /gericht lezen zoekend lezen intensief lezen 2 De leerling kan hoofd- en bijzaken analyseren. hoofdzaken zijn te vinden in kernzinnen, sleutelfragmenten en argumenten bijzaken zijn dikwijls voorbeelden, opsommingen en dergelijke; zij voegen iets toe dat bij de kern van de boodschap ook gemist kan worden 3 De leerling kan in de tekst voorkomende feiten en meningen analyseren. 4 De leerling kan onderwerpen en hoofdgedachten van gehele teksten en tekstgedeelten analyseren. de leerling kan onderscheiden dat feiten objectieve gegevens zijn en meningen subjectieve gegevens onderwerp hoofdgedachte kernzin

7 A Leesvaardigheid A Leesvaardigheid 1 De leerling kan leesstrategieën toepassen die zijn oriënterend lezen afgestemd op het leesdoel. globaal lezen intensief/studerend lezen selectief /gericht lezen zoekend lezen intensief lezen 2 De leerling kan hoofd- en bijzaken analyseren. hoofdzaken zijn te vinden in kernzinnen, sleutelfragmenten en argumenten bijzaken zijn dikwijls voorbeelden, opsommingen en dergelijke; zij voegen iets toe dat bij de kern van de boodschap ook gemist kan worden 3 De leerling kan in de tekst voorkomende feiten en meningen analyseren. de leerling kan onderscheiden dat feiten objectieve gegevens zijn en meningen subjectieve 4 De leerling kan onderwerpen en hoofdgedachten van gehele teksten en tekstgedeelten analyseren. gegevens onderwerp hoofdgedachte kernzin

8 A Leesvaardigheid A Leesvaardigheid 5 De leerling kan talige middelen analyseren die denotatief taalgebruik een schrijver hanteert om zijn/haar doel te bereiken. connotatief taalgebruik figuurlijk taalgebruik persuasief taalgebruik ironie sarcasme 6 De leerling kan tekstsoorten vaststellen op grond van het belangrijkste schrijfdoel. het betreft teksten als folders, stickers en posters, gebruiksaanwijzingen, berichten of korte mededelingen, schema s en tabellen de teksten zijn bestemd voor een ontwikkeld publiek, ze beslaan een breed scala aan onderwerpen die buiten de belevingswereld van de leerlingen kunnen vallen, ze kunnen complex van opbouw zijn, ze vertonen een abstract karakter A Leesvaardigheid 7 De leerling kan inhoudelijke en functionele relaties analyseren. 8 De leerling kan stellingen, standpunten en argumenten identificeren, interpreteren en onderscheiden. 9 De leerling kan argumenten onderscheiden op basis van feiten, geloof, gevolgen, gezag, intuïtie, nut en wetenschap. 10 De leerling kan typen redeneringen onderkennen. de relatie van argument - conclusie de relatie van stelling argument - subargument de relatie van algemene uitspraak - toelichting termengebruik termengebruik verwijzing oorzaak en gevolg voor- en nadelen overeenkomst en vergelijking

9 A Leesvaardigheid 11 De leerling kan een betoog op aanvaardbaarheid beoordelen. het betreft teksten als krantenartikelen, tijdschriften, instructieteksten, studieteksten, reclameteksten, formulieren, folders en sticker, posters, presentatie, programmaboekjes, schema s en tabellen, naslagteksten, notities, elektronische vervaardigde niet-lineaire teksten op grond van type redeneringen, consistentie, controleerbaarheid en relevante gegevens over de bron, op grond van benodigde ondersteuning, geldigheid van redeneringen en correct gebruik van type van redeneringen 12 De leerling kan drogredenen onderkennen en onjuist beroep op causaliteit toepassen het maken van een verkeerde vergelijking het autoriteitsprincipe de overhaaste generalisatie de persoonlijke aanval A Leesvaardigheid 13 De leerling is in staat teksten en tekstgedeelten beknopt samen te vatten. Dat wil zeggen: reduceren tot de hoofduitspraak met bijbehorende ondersteuning of ondergeschikte uitspraken. het bespelen van het publiek Opmerking De oorspronkelijke tekst bestaat uit woorden, de oorspronkelijke tekst vertoont een overwegend abstract karakter, de maximale omvang van de samenvatting is ongeveer 10% van de oorspronkelijke tekst. De samenvatting moet een goed geformuleerde tekst zijn die los van de uitgangstekst te begrijpen valt, dit impliceert een eigen redactie met mogelijk een andere ordening dan de uitgangstekst, waarin echter wel plaats is voor woorden, zinswendingen en zinnen uit de uitgangstekst.

10 B Kijk- en luistervaardigheid B Kijk- en 1 De leerling kan kijk- en luisterstrategieën globaal luisteren en kijken luistervaardigheid toepassen die afgestemd zijn op het luisterdoel. selectief/gericht luisteren en kijken intensief luisteren en kijken schriftelijke aantekeningen maken 2 De leerling kan gegeven een bepaalde informatiebehoefte, de relevantie van de informatie analyseren. de teksten: o zijn bestemd voor een redelijk ontwikkeld publiek o beslaan een breed scala aan onderwerpen die buiten de belevingswereld van de leerling kunnen vallen o kunnen een beperkte mate van complexiteit in opbouw vertonen o vertonen een zekere B Kijk- en luistervaardigheid 3 De leerling kan de hoofdgedachte en het hoofdonderwerp van de tekst en tekstdelen analyseren. 4 De leerling kan de eigen mening vormen en verwoorden op de presentatievorm van de spreker. 5 De leerling kan op basis van het gehoorde anticiperen op het meest waarschijnlijke vervolg van een gesprek. mate van abstractie hoofdzaak/hoofdzaken begrijpen van bijvoorbeeld: o monologen o lezingen o discussies o debatten introductie (persoonlijk + onderwerp) toegepaste taal aanschouwingsmateriaal presentatiehouding inhoudelijke evaluatie evaluatie van de presentatie evaluatie van de discussie 6 De leerling kan op grond van belangrijke taaluiting en non-verbale communicaties conclusies trekken met betrekking tot intenties, opvattingen en gevoelens van de spreker. hoofdzaak en bijzaak hoofdonderwerp en deelonderwerpen toon en woordkeuze expressieve lichamelijke houding

11 C Spreek- en gespreksvaardigheid C Spreek- en 1 De leerling kan strategieën toepassen ten zich voorbereiden gespreksvaardigheid behoeve van spreek- en gespreksvaardigheid. informatie verwerven, verwerken en verstrekken reflecteren op de eigen deelname 2 De leerling kan relevante inhoudselementen informatie zoeken formuleren en daarbij gebruik maken van informatie rangschikken schriftelijke, mondelinge en audiovisuele bronnen, het formuleren en exact C Spreek- en mede met behulp van ICT uitleggen/uitdrukken van de gespreksvaardigheid verkregen informatie goede presentatie 3 De leerling kan een onderwerp inhoudelijk en houden van voordrachten gestructureerd presenteren in de vorm van een voldoende stekhoudende uiteenzetting of betoog en daarbij zo nodig gebruik argumentatie maken van audiovisuele hulpmiddelen. een uiteenzetting een betoog positieve instelling goed taalgebruik juiste presentatietechniek tempo, intonatie, volumen, articulatie aantrekkelijke voordrachtsvorm functionele inhoud Opmerking Een uiteenzetting houdt in dat objectief uitleg gegeven wordt, indelingen worden aangeduid, en samenhangen en processen worden verduidelijkt. Een betoog houdt in dat een duidelijk standpunt wordt bepaald dat met voldoende steekhoudende argumenten wordt gerechtvaardigd. 4 Een leerling kan een inhoudelijk gesprek hoofdgedachte opzetten en gestructureerd voeren over een gekozen of aangereikt onderwerp, of over een hoofdonderwerp en deelonderwerpen tekst met een geleide opdracht. argumentatie 5 De leerling kan een monoloog op adequate wijze structureren en presenteren. aantrekkelijke voordrachtsvorm

12 B Kijk- en luistervaardigheid C Spreek- en 6 Een leerling kan een eigen standpunt innemen en groepsdiscussie gespreksvaardigheid dit gepast toelichten of beargumenteren. debat monoloog met vragen/discussies voor onbekend publiek: o situatie beschrijven o uitleg geven o mening geven o bespreking van boek/film o verslag uitbrengen 7 De leerling kan inhoudelijk en vormelijk gepast vraagstelling reageren op het betoog van een spreker. meningsuiting argumentatie 8 De leerling kan materiaal verzamelen en ordenen voor het opzetten van een betoog. voldoende steekhoudende argumentatie 9 Een leerling kan inhoudelijk en vormelijk gepast reageren op vragen en kritiek die door de discussie/groepsdiscussie/deba t luisterende medeleerlingen naar voren worden nagaan of iets juist is of niet gebracht. het belang van de informatie beeldvorming oordeelvorming en besluitvorming

13 D Schrijfvaardigheid D Schrijfvaardigheid 1 De leerling kan schrijfstrategieën toepassen. een bij het schrijfdoel passende tekstsoort kiezen publiek herkenning een schrijfplan maken informatie verwerven, verwerken en verstrekken op basis van reacties en suggesties van een tekst herschrijven 2 De leerling kan vanuit verkregen informatie relevante inhoudselementen ontwikkelen en het selecteren van informatie uit gevonden uiteenzetten voor een te schrijven tekst. bronnen 3 De leerling kan visuele elementen toepassen in een schrijftekst ter ondersteuning van het tekstdoel of voor het attractief maken ervan. informatie verwerken onder relevante inhoudselementen wordt verstaan: o volledigheid o originaliteit o duidelijkheid grafieken tekeningen, foto s lay-out lettertype

14 D Schrijfvaardigheid D Schrijfvaardigheid 4 De leerling kan de verkregen informatie verwoorden in overeenstemming met het gegeven doel en in een voor het aangeduide publiek adequate stijl, met correct gebruik van regels van de spelling, interpunctie en de zinsbouw en van inhouds- en vormconventies. 5 De leerling kan een tekst reviseren, mede op basis van instructie of geleverd commentaar. het gaat hierbij, op basis van de verzamelde informaties, om de volgende tekstsoorten: o uiteenzetting van woorden, een objectief uitleg wordt gegeven, indelingen worden aangeduid en samenhangen en processen worden verduidelijkt. o betoog van woorden, een duidelijk standpunt wordt bepaald dat met voldoende steekhoudende argumentatie wordt gerechtvaardigd. de twee tekstsoorten kunnen in allerlei vormen worden gegoten, bijvoorbeeld: o artikelen o ingezonden stuk o notitie (paragraafgewijs kort stuk) o essay doel van de tekst taalgebruik: woordkeus; toon en zinsbouw informatie vragen informatie geven overtuigen

15 D Schrijfvaardigheid D Schrijfvaardigheid 6 De leerling kan bij het formuleren, reviseren en presenteren gebruik maken van de mogelijkheden van ICT, waaronder tekstverwerking en telecommunicatie. het werken met een tekstverwerkingsprogramma en met een spellingchecker het werken met een beamer en scherm het gebruik maken van Powerpoint Presentation of een gelijkwaardige programma informatie verstrekken op basis van reacties en suggesties van anderen een schrijfdossier samenstellen Vak: E Argumentatieve vaardigheden E Argumentatieve vaardigheden 1 De leerling kan een mondeling of schriftelijk betoog beoordelen. beoordelen op basis van voorgeschreven criteria redeneren ondersteunen controleren 2 De leerling kan een mondeling of schriftelijk betoog analyseren. analyse van tekst (grootte woorden) argumenteren identificeren redeneren 3 De leerling kan een correct en overtuigend materiaal verzamelen monoloog of betoog presenteren. ordenen structureren

16 F Literatuur F Literatuur 1 De leerling is in staat leerervaringen op te doen door het lezen van een gevarieerd aanbod van teksten, zodat hij in aansluiting op zijn persoonlijke voorkeuren zijn leessmaak kan ontwikkelen. Opmerking Hierbij gaat het om tekstervaring en heel concreet om emotionele beleving van een tekst, waarbij betrokkenheid en belangstelling belangrijk zijn. Aan de leerling wordt gevraagd heel persoonlijk op de gelezen tekst te reageren en te verwoorden wat hij daarbij denkt en voelt. Men onderscheidt bij de indruk die een tekst kan maken de spontane en de herhaalde en verdere beleving bij de individuele lezer. Het betreft hier fictiewerken als drama, poëzie, kort verhaal, roman, F Literatuur 2 De leerling is in staat aan de hand van literaire teksten leerervaringen op te doen ten aanzien van de maatschappij, op grond waarvan hij zijn visie op de werkelijkheid en zijn plaats kan ontwikkelen. 3 De leerling kan zijn kritiek en ervaring op de door hem gekozen literaire werkstukken verwoorden. 4 De leerling is in staat op grond van leerervaringen, genoemd in eindterm F1 en F2, van zijn persoonlijke leeservaringen beargumenteerd verslag uit te brengen aan de hand van een persoonlijke selectie van 8 werken. toneelstuk, proza. door teksten te lezen die in verschillende tijden en op verschillende plaatsen onder verschillende omstandigheden zijn ontstaan, kan de leerling een eigen visie krijgen op het sociaal milieu in de maatschappij waarin hij leeft en een poging doen om zijn eigen plaats daarin te overdenken identificatie met gelezen context; schrijfstijl genre de selectie van werken bestaat uit: o 2 vertaalde proza o 2 poëzie bundel o 1 toneelwerk o 3 originele werken (proza)

17 F Literatuur 5 De leerling is in staat adequate tekstbenaderingswijzen te hanteren, waarmee minder direct toegankelijke teksten en genres gelezen kunnen worden. F Literatuur 6 De leerling kan het gangbare literaire begrippenapparaat toepassen. 7 De leerling kan literaire tekstsoorten onderscheiden en aangeven waarin deze zich qua leerdoel en leeswijze onderscheiden van nietliteraire en non-fictionele tekstsoorten. wezenlijke aandachtspunten daarbij zijn: o het inlevingsvermogen van de leerling o het oog krijgen voor het bestaan (in heden en verleden) van geheel verschillende opvattingen over aard en functie van literatuur Opmerking Het is noodzakelijk aandacht te besteden aan het leesproces en de wijze waarop literaire tekst kan worden benaderd. tot het gangbare begrippenapparaat behoren: o algemeen: fictie, literatuur, lectuur, thema, motief, metafoor, symbool, ironie, literaire stijl, poëtica o proza: verteller, perspectief, tijdsverloop (verteltijd/vertelde tijd, chronologisch/nietchronologisch, flashback/flash forward, vooruitwijzing/terugverwijz ing), handeling, ruimte, personage, genre of tekstsoort o poëzie: bladspiegel (wit), rijm, ritme, metrum, dichtvorm niet-fictionele teksten gaan over de werkelijkheid literaire teksten verwijzen naar een andere werkelijkheid, ze behoren tot kunst aangezien vorm en inhoud geheel op elkaar zijn afgestemd

18 F Literatuur 8 De leerling kan met behulp van zijn kennis van literaire begrippen (fragmenten uit) literaire teksten analyseren, interpreteren en waarderen. Opmerking Het begrippenapparaat dient in dienst te staan van de reflectie op en de communicatie over literatuur.

19 F Literatuur 9 De leerling kan zijn persoonlijke leeservaring verdiepen en evalueren. F Literatuur F Literatuur 10 De leerling kan een overzicht geven van de hoofdlijnen van de geschiedenis van de literatuur, waaronder de eigentijdse literatuur. 11 De leerling kan de samenhang tussen auteur, manuscript, uitgever, productie, recensie, distributie binnen het literair productieproces aangeven. het betreft hier het bijhouden van een uitgewerkte leesdossier Opmerking In de beschrijving geeft de leerling een persoonlijke reactie op het werk, motiveert zijn boekkeuze en geeft de inhoud kort weer. De verdieping is gekoppeld aan een specifieke verwerkingsopdracht. De evaluatie houdt een eindoordeel in over het boek en een evaluatie van de eigen leeservaring en verdieping, waarbij de leerling onder meer aandacht besteedt aan wat hij moeilijk, verwarrend of onduidelijk vond. De beschrijving, verdieping en evaluatie van (fragmenten uit) literaire werken kan plaatsvinden rond een bepaald thema of aspect van de maatschappij. kennis van de chronologie en de globale karakteristieken van de voornaamste perioden van de Caribische cultuur in het algemeen en de Arubaanse en Antilliaanse cultuur in het bijzonder kennis van belangrijke verschuivingen in de loop der tijd ten aanzien van inhoud, vorm en opvattingen Opmerking Het gaat om het contact tussen auteur en uitgever en de weg die een manuscript moet afleggen. Het is noodzakelijk inzicht te hebben in de problemen van de literaire markt met de daaraan verbonden risico s.

20 G Taalbeschouwing 1 De leerling kan de relatie taal en cultuur uiteenzetten en presenteren. G Taalbeschouwing 2 De leerling kan de contemporaine invloed van andere talen en van het taalgebruik op Papiamento analyseren. Opmerking Dit betekent dat de leerling de geschiedenis van het Papiamento moet krijgen om zijn cultuur beter te leren kennen. Hieronder vallen spreekwoorden, uitdrukkingen en gezegdes, composities van liederen (tumba, dande, danza, calypso). De leerling moet weten welke talen een steentje hebben bijgedragen aan de ontwikkeling van Papiamento en zo kunnen zij zelf de herkomst van woorden analyseren. invloed van Spaans en Engels op Papiamento invloed van verkorte taalgebruik (telefoon/computer)

21 G Taalbeschouwing G Taalbeschouwing 3 De leerling kan (voor)oordelen over taalgebruik (specifiek Papiamento) analyseren. Opmerking Door na te denken hoe vooroordelen kunnen ontstaan, verkrijgt de leerling inzicht in het mechanisme waarmee taal en taaldrager dikwijls met elkaar verbonden worden, waardoor stereotypische beelden over bepaalde bevolkingsgroepen heel gemakkelijk ook op de taal 4 De leerling kan aangeven, dat er veel talen zijn naast de eigen taal en verschillende soorten gebruik van taal. 5 De leerling kan de ontwikkeling van en de varianten op Papiamento toelichten, waarbij de aandacht gaat op Papiamento op Aruba, Curaçao en Bonaire. overgedragen kunnen worden. Opmerking Dit houdt in dat de leerling het verschil in de verschillende gebruikstalen kan aangeven en weten wanneer elke taal gebruikt zou kunnen worden en het waarom daarvan. thuistaal, schooltaal, vaktaal, kunsttaal, techniektaal Opmerking Het gaat hierbij om de kennis en de erkenning van de multiculturaliteit en de multilingualiteit van deze eilanden en een genuanceerde visie daarop, om de bevestiging dat elke taal belangrijk is voor zijn sprekers, alsmede om de waardering van iedereen voor elke taal.

22 G Oriëntatie op studie en beroep F Oriëntatie op 1 De leerling kan zich bewust worden van de het zelf evalueren studie en beroep eigen achtergrond, interesses, motivatie, sterke en het reflecteren zwakke punten door terug te kijken op eigen het analyseren ervaringen en deze schriftelijk, mondeling en/of het corrigeren beeldend weer te geven. attitudevorming 2 De leerling kan de eigen mogelijkheden en interesses in het Papiamento verwoorden in het licht van vervolgstudie, beroepen en maatschappelijk functioneren. 3 De leerling heeft nagegaan in hoeverre hij de studiehouding, belangstelling en vaardigheden bezit die wenselijk dan wel noodzakelijk worden geacht voor verdere beroepsgerichte studies. 4 De leerling kan de rol en het belang aangeven van kennis van het Papiamento in verschillende arbeidsgebieden en werksoorten. overdracht van kennis relateren respect voor andere talen het uitvoeren van een eigen opdracht informeren naar toekomstperspectieven deelname aan studie- en beroepsoriëntatie over vervolgopleidingen en beroepen waarvoor Papiamento relevant is en/of een specifieke rol speelt omgaan met vaktaal goed taalgebruik is belangrijk ter verheldering van vraagstukken spreekvaardigheid en schrijfvaardigheid

23 F Oriëntatie op studie en beroep F Oriëntatie op studie en beroep 5 De leerling kan de eigen interesse en affiniteit verwoorden met bepaalde arbeidsgebieden, werksoorten, functies en opleidingen. 6 De leerling kan onderzoeksvaardigheden, keuzevaardigheden, reflectievaardigheden en sociaalcommunicatieve vaardigheden inzetten ten behoeve van het eigen keuzeproces. 7 De leerling kan eigen waarden en normen verwoorden ten aanzien van betaalde en onbetaalde arbeid en zorgtaken. 8 De leerling kan de betekenis verwoorden van een mogelijke arbeidsrol voor zichzelf en anderen. informaties inwinnen over vervolgopleidingen waarin het Papiamento een rol speelt. nagaan in hoeverre hij een studiehouding, belangstelling en vaardigheden bezit in verband met zijn keuze reflecteren onder woorden brengen eigen mening geven rollenspel