FICEDULA. Kwartaalblad van de Twentse Vogelwerkgroep. Jaargang 47 (2018) - Nummer 3-4 ISSN

Transcriptie

1 FICEDULA Kwartaalblad van de Twentse Vogelwerkgroep Jaargang 47 (2018) - Nummer 3-4 ISSN

2 FICEDULA Kwartaalblad van de Twentse Vogelwerkgroep ISSN e jaargang nr. 3-4 December 2018 Redactieadres: Bert Blauw Gerdastraat 50, 7555VZ Hengelo en/of Joke Welp Minister Loudonlaan 29, 7521BA Enschede redactie@tvwg.nl Inhoud Berichten van het bestuur..harry de Jong 1 Artikelen: 15 jaar oeverzwaluwwand Oelemars Ben Hulsebos 2 Broedvogel inventarisatie Oelemars-Zandbergen Ben Hulsebos 7 Excursie naar de Rieselfelder nabij Münster (D)..Judith Boltjes 13 Groep Patrijzen bezoekt tuin Stroomesch te Borne Leen Smits 16 Excursie naar de kop van Drenthe..Ineke Kerkhof 17 Waarnemingen in Twente (Juni t/m Aug2018).Timo Roeke en 20 Harry de Jong Excursie Zeeland Ineke Kerkhof 27 Nachtzwaluw Engbersdijkveen...Geert Euverman 34 Uiterste inleverdatum kopij Ficedula 47 (2019) nr.1: 10 januari 2018 Foto omslag: Zeeuwsekust met inzet de pijlvorkstaart plevier.. Ineke kerkhof Layout en foto bewerking: Bert Blauw

3 Berichten van het bestuur Na een lange, hete zomer en een mooi begin van de herfst is het weer wennen aan kouder weer met s nachts enige nachtvorst. Grote groepen ganzen, voornamelijk kolganzen, vliegen alweer zuidwaarts. Ook zijn er al flinke aantallen overvliegende kraanvogels gemeld. Evenals klapeksters in de veengebieden in Twente. In Ootmarsum zit al enige tijd een groepje van 10 pestvogels. Er is momenteel weer veel te zien en te beleven op vogelgebied. Geniet ervan. Activiteitenprogramma voor het eerste halfjaar 2019 Excursies: 9-feb Excursie naar de IJsseldelta 23-mrt Egheria de Lutte: Spechten 20-apr Excursie naar de Weerribben en de Wieden 4 t/m 11 mei Excursie naar Hongarije (volgeboekt) 18-mei Excursie naar Zwillbrock en het Ellewickerfeld 11-jun Avondexcursie: Beuninger Achterveld. Nachtzwaluw. Verenigingsavonden: 14-jan Nieuwjaarsreceptie (voor de pauze foto's excursie Zeeland) 11-feb Engbertsdijksvenen 11-mrt Uilen (onder voorbehoud) 8-apr Algemene ledenvergadering. Na de pauze Vogels van het Hoge Noorden 13-mei Cursus Vogelherkenning: Kraaiachtigen 10-jun Geen bijeenkomst (2de Pinksterdag) Nieuwe leden De volgende personen zijn recent lid geworden van de TVWG: Han Nijhuis, André van den Berg, Jan Stegeman, Bernard Wielinga, Harold Lansink en Angelique Geels. Het bestuur heet u allen hartelijk welkom. Namens het bestuur Harry de Jong (voorzitter@tvwg.nl) Ficedula 47 (2018) nr.3-4 1

4 15 jaar oeverzwaluwwand Oelemars In 2002 deed de unieke situatie zich voor dat de gemeente Losser en het Duitse Gronau de Landesgartenschau (Laga) toegewezen kregen. Aan de inwoners werd gevraagd ideeën en projecten aan te dragen om deze Laga gestalte te geven. Vogelwerkgroep Losser heeft toen een grootschalig project opgezet met een inrichtingsvoorstel voor de Oelemars bij Losser. In de projectaanvraag stonden zaken als een nieuwe observatiehut, een permanente betonnen oeverzwaluwwand, aanleg van slikvelden en nog vele andere ideeën, waaraan in onze ogen toch een zodanig duur prijskaartje hing, dat we al blij mochten zijn met een nieuwe observatiehut. Onze projectaanvraag won een van de publieksprijzen en daardoor was uitvoering gegarandeerd. De gemeente Losser ging daarna voortvarend te werk om ons plan te realiseren. Tot ons groot genoegen bleek er dankzij dit grensoverschrijdende Lagaproject zoveel subsidie te zijn, dat alle plannen inclusief de oeverzwaluwwand direct konden worden uitgevoerd. Sinds 22 maart 2003 staat er in de zuidoostelijke hoek van de Oelemars een permanente betonnen wand voor oeverzwaluwen. Voor die tijd werd jaarlijks de steile koloniewand handmatig afgegraven, maar het verder graven werd door boomwortels vrijwel onmogelijk gemaakt en ook werd langzamerhand de grens van het gebied bereikt. De nieuwe betonnen wand zou dus echt een uitkomst zijn. Via Internet zijn we op zoek gegaan naar voorbeelden van een kunstwand voor oeverzwaluwen. Dit voorbeeld vonden we bij de Vogelwacht Bergum, die ten westen van het Bergumermeer in Friesland een kunstwand gebouwd had. Voor de bouw van de wand in Losser werd eerst de ondergrond afgevlakt en daarna zijn er 20 L-vormige betonnen elementen van elk 3 m hoog en 2 m breed in een flauwe bocht aan de rand van de zandafgraving geplaatst. Elk element telde 12 nestopeningen met elk een doorsnede van 11 cm en had een gewicht van 3300 kg. Er kwam dus zwaar materieel aan te pas voor de plaatsing van de elementen. Direct na de oplevering op 22 maart 2003 zaten er al 121 broedparen in de wand. De ruimte achter de elementen is opgevuld met zand uit het naastgelegen zanddepot. De voorzijde van de wand is ruw met een gebezemde structuur en telt 240 nestopeningen in vier rijen. Vanaf 2004 is de wand jaarlijks bezet. De aantallen schommelen jaarlijks, maar elk jaar weer is de kolonie op de Oelemars de grootste in Twente. Een deel van de kolonie zit jaarlijks in de wand en een deel in het naast gelegen zanddepot. 2 Ficedula 47 (2018) nr.3-4

5 Bouw oeverzwaluwwand Oelemars bij Losser foto s Sander Wansing. De oeverzwaluwen arriveren eind maart/begin april uit hun Afrikaanse winterkwartieren en beginnen bij aankomst in Losser onmiddellijk met het uitgraven van een nestgang in de wand. Deze nestgangen kunnen meer dan een meter lang zijn en achterin bevindt zich de broedkamer die met wat grassprietjes bekleed wordt. Vogelwerkgroep Losser onderhoudt deze wand, telt jaarlijks de bewoonde nesten en geeft de resultaten door aan Sovon Vogelonderzoek Nederland. Ook wordt elk jaar overleg gevoerd met de exploitant over de werkzaamheden in het zanddepot om verstoring te voorkomen. Eind augustus/begin september zijn de oeverzwaluwen weer naar Afrika vertrokken, nadat een of twee broedsels zijn groot gebracht. Voor het begin van het nieuwe broedseizoen wordt half maart de wand weer zwaluwklaar gemaakt door de oude nestgangen weer met zand op te vullen, zodat er weer wat te graven valt voor de oeverzwaluwen. Ficedula 47 (2018) nr.3-4 3

6 Vanuit de kijkhut aan de Grensweg is tijdens het broedseizoen het aan- en afvliegen van de zwaluwen in de wand goed te zien. In de grafiek is te zien dat de populatiegrootte nogal wat schommelingen kent. Deze verschillen zijn te verklaren uit de wisselende omstandigheden in de Sahelzone waar de zwaluwen in het voorjaar door moeten trekken en door toevallige calamiteiten in naburige oeverzwaluwkolonies. Als er door erosie of werkzaamheden de kolonie daar verloren gaat, zoeken de zwaluwen een andere nestlocatie in de omgeving. En dat kan bv. de Oelemars zijn. Aangezien onze wand vaak (op afstand) wordt gecontroleerd, zien we soms late vestigingen van tientallen paartjes tegelijkertijd. Waarschijnlijk is dan hun eigen locatie verloren gegaan Aantal bewoonde nesten De oeverzwaluwen hebben een voorkeur voor het zanddepot, want daar kan op 8-10 meter hoogte gebroed worden. Maar ook een groot deel gaat direct de wand in om daar een nest uit te graven. Daarbij is de bovenste rij van de vier rijen gaten favoriet. Als die vol is dan gaan ze het centrum van de derde rij in en bij uitzondering soms in de tweede rij. De onderste rij is nog nooit gebruikt. De verdeling tussen wand en zanddepot is afhankelijk van de aard van de werkzaamheden in het zanddepot. Als het daar rustig is zitten ze daar in meerderheid, maar bij grote drukte zoals in de tijd van de zandlevering voor de N18 zit alles in de wand. 4 Ficedula 47 (2018) nr.3-4

7 Nestgangen in het zanddepot Onderhoud aan de betonnen wand Een keer per jaar wordt in juni de wand en het zanddepot van dichtbij door twee tellers met een speciale vergunning voor toegang tot de locatie gecontroleerd op bewoonde nesten, want lang niet altijd zit achter elke vliegopening een doorgang naar de nestkamer. Door vlak voor de wand te staan kan men zien of de gangen doorlopen of al direct in het begin doodlopen. Bij tellingen vanaf afstand lijken alle gaten door te lopen, maar van dichtbij bekeken valt minimaal 10% af, omdat de gangen toch doodlopen. De telresultaten worden direct daarna aan Sovon vogelonderzoek Nederland doorgegeven. Ficedula 47 (2018) nr.3-4 5

8 In het voorjaar wordt half maart de wand weer zwaluwklaar gemaakt door alle nestgangen weer vol te proppen met vers zand. Dit zand wordt ons gratis verstrekt door de exploitant en wordt vanuit het eigen depot met kruiwagens aangevoerd en van bovenaf in een soort trechter gestort. Daarna wordt het zand met een stamper in de nestgang gedrukt. Net zolang tot de gang helemaal opgevuld is. Aangezien het vaak meer dan 100 nestgangen zijn is dit een behoorlijke klus. Ook moet de omgeving opgeschoond worden, zodat de zwaluwen niet door begroeiing gehinderd worden bij het aan- en afvliegen. Zo n twintig leden van VWG Losser zijn hier dan ook een hele ochtend mee bezig. Maar het resultaat is dan ook geweldig, want elk jaar is dit de grootste oeverzwaluwkolonie in Twente Oeverzwaluw op de ijsvogelstok voor de kijkhut foto s Sander Wansing Ben Hulsebos benhulsebos@home.nl 6 Ficedula 47 (2018) nr.3-4

9 Broedvogelinventarisatie Oelemars-Zandbergen Waarom BMP? In Nederland wordt door Sovon Vogelonderzoek Nederland het monitoren van broedvogels gestimuleerd via het Broedvogel Monitoring Project (BMP), teneinde inzicht te krijgen in de verspreiding van de Nederlandse broedvogels en de ontwikkeling van de populaties. Op honderden plaatsen in het land vindt jaarlijks een steekproef plaats door de broedvogels volgens een vastomlijnd onderzoeksmodel in vaste telgebieden jaar in jaar uit te monitoren. De gegevens worden mede gebruikt om jaarlijks de Vogelbalans uit te brengen, waarbij een overzicht wordt gepresenteerd van de populatieontwikkelingen. Ook worden deze gegevens gebruikt om vogels beter te beschermen en om natuurontwikkeling te bevorderen. Al met al een zeer waardevol project, dat ook nog eens bijzonder leuk is om te doen. Je ziet dan in de loop der jaren verschuivingen in de populaties in je eigen gebied, ziet het effect van ingrepen in de natuur en je levert bovendien een bijdrage aan het vogelonderzoek in Nederland. Alle vogelaars met een minimale basiskennis van 40 vogelsoorten (op zicht en geluid) kunnen een BMP-A (Alle soorten) project starten. Het is leuk om een interessant gebied vlak bij huis jaarlijks te onderzoeken op alle broedvogelsoorten. Hoe dat moet is te lezen in de Handleiding Sovon Broedvogelonderzoek bij uiteraard met toestemming van de grondeigenaar om het gebied te mogen inventariseren. Gebied Dicht bij huis op 5 minuten fietsafstand ligt mijn BMP-plot Oelemars-Zandbergen. In het voorjaar van 2006, 2007, 2008, 2011, 2015, 2016, 2017 en 2018 heb ik er een broedvogelonderzoek (BMP-A = Broedvogel Monitoring Project Alle vogels) uitgevoerd in een gebied van 135,3 ha rondom de Oelemars-Zandbergen in de gemeente Losser. Het gebied is goed toegankelijk via een netwerk van kleine paadjes in de Zandbergen en is zeer overzichtelijk in het agrarische deel op de Oelemars. Als vergunninghouder kan ik ook binnen het terrein van de zandafgraving mijn onderzoek uitvoeren. Aangezien het gebied tegen de Duitse grens aan ligt, zijn er in het donker nogal wat ongewenste activiteiten, zodat ik het nachtelijk onderzoek naar uilen en rallen tot een minimum heb beperkt. Ficedula 47 (2018) nr.3-4 7

10 Aan de noordkant van de Ravenhorsterweg bevindt zich het gebied van de Zandbergen, een ijstijdrelict met stuifzanden die als oeverwallen langs de Dinkel gesitueerd zijn. Dit stuifzandgebied is grotendeels bedekt met gemengd bos met Eik, Grove den en Jeneverbes met een schrale onderbegroeiing. Het gebied is een uitloopgebied voor de bewoners van Losser en het wordt veel belopen door trimmers, hondenuitlaters en ruiters. Ook is hier een clubhuis voor een scoutingvereniging, een trimbaan en een uitzichttoren. In het hart van de Zandbergen is een afgesneden meander van de Dinkel, die nog wel gedeeltelijk in verbinding staat met de hoofdstroom. Deze meander omsluit een drassig weiland en heeft zeer steile oevers. Ten zuiden van de Ravenhorsterweg ligt zandafgraving de Oelemars. De oevers zijn beplant met dicht struweel en Eiken. Op de rand van water en land bevinden zich riet- en lisdoddencomplexen. Er is een betonnen oeverzwaluwwand in de zuidoosthoek van de zandafgraving. 8 Ficedula 47 (2018) nr.3-4

11 Zuidelijk en westelijk van de afgraving ligt een zeer open gebied met maïs- en grasland. In 2014/2015 zijn in het kader van landinrichting Losser-Zuid diverse percelen herverkaveld, waarbij veel afrasteringen, een sleedoornbosje, ruige perceel scheidingen, bomen en een houtwal zijn verdwenen. Ook is het aandeel maïs toegenomen. De eilandjes voor de observatiehut zijn opnieuw aangelegd. De totale oppervlakte van het onderzoeksgebied is 135,3 ha. Daarvan bestaat ongeveer 32 ha uit bos, 22 ha uit open water, 79 ha uit akkers en grasland en 2,3 ha divers (bebouwing, tuinen, wegen, sloten, zanddepot). Op de kaart is het onderzoeksgebied omkaderd. Methode Het onderzoek is uitgevoerd volgens de uitgebreide territoriumkartering, zoals omschreven in de Handleiding Sovon Broedvogelonderzoek (van Dijk en Boele, 2016). Dit is een landelijk gestandaardiseerd onderzoek. Hierbij wordt niet naar nesten gezocht, maar worden de territoria op basis van het aantal waarnemingen, de tijd van het jaar en zang en gedrag van de vogels, in kaart gebracht. De veldkaarten worden omgezet in soortkaarten en met behulp van de handleiding worden geldige waarnemingen omgezet in territoria, waarbij de mate van broedzekerheid in 16 klassen wordt aangeduid. Er zijn 7 volledige rondes gelopen in de periode februari t/m augustus met steeds een verschillend startpunt, bestaande uit 1 avondbezoek, 5 vroege ochtendbezoeken waarbij bij zonsopgang werd begonnen en 1 ochtendbezoek. Ook dit jaar is de invoer van de gegevens via Autoclustering gedaan, waarbij het handmatige bepalen van de territoria is vervangen door een speciaal computerprogramma van Sovon. Ook is veel gebruik gemaakt van aanvullende waarnemingen buiten de reguliere tellingen o.a. tijdens het trektellen op Telpost Oelemars en bezoeken aan de observatiehut. De gegevens zijn aan Sovon Vogelonderzoek Nederland overgedragen en zijn opgenomen in het landelijke bestand. Ficedula 47 (2018) nr.3-4 9

12 Resultaten Nadat de balans was opgemaakt konden dit jaar 78 broedvogelsoorten op de lijst worden bijgeschreven. Van deze 78 soorten staan er 14 op de Rode Lijst van de Nederlandse Broedvogels (uitgave 2004). Zowel het totale aantal soorten als het aantal soorten van de Rode Lijst is opmerkelijk hoog, zeker als het gerelateerd wordt aan de oppervlakte van 135 ha. Menig Twents natuurreservaat haalt deze aantallen niet, maar de veelheid aan verschillende biotooptypen vormt de verklaring hiervoor. Het aantal territoria bedroeg 721. Landelijk schaarse broedvogelsoorten (Z-soorten) zijn Grote Canadese Gans, Brandgans, Kleine Plevier, Wespendief, Steenuil, Zwarte Specht, Middelste Bonte Specht, Roodborsttapuit en IJsvogel. Minder algemene soorten waren Sperwer, Buizerd, Wulp, Groene Specht, Kleine Bonte Specht, Oeverzwaluw, Wielewaal, Gele Kwikstaart, Appelvink en Geelgors. Vergeleken met voorgaande jaren zijn er ook enkele soorten als broedvogel verdwenen. Boerenlandvogels als Veldleeuwerik, Scholekster en Patrijs hebben het nog lang volgehouden op de Oelemars, maar dit jaar waren ze voor het eerst niet meer aanwezig. De Kievit dreigt ook te gaan verdwijnen, want de aantallen nemen jaarlijks verder af. Terug van weggeweest waren: Dodaars, Torenvalk, Kwartel, Middelste Bonte Specht, Roodborsttapuit, Braamsluiper en Rietgors. Water- en moerasvogels De 7 paartjes Brandganzen en het paar Grote Canadese Gans hebben zich tot ver in het broedseizoen in het gebied opgehouden. De Brandgans heeft succesvol gebroed, want een van de 7 paartjes had 3 jongen. De Grauwe Gans was met 4 paar in het gebied vertegenwoordigd en alle paren hebben succesvol gebroed. De 3 paren Soepganzen hadden dit jaar geen jongen. Het paartje Knobbelzwanen had wel een nest, maar dat is weggespoeld door regenval. De IJsvogel broedt al jaren in de Zandbergen/Oelemars en komt vaak visjes halen voor de observatiehut op de Oelemars. Overige territoria watervogels: Dodaars 1, Fuut 5 waaronder 3 broedgevallen, Nijlgans 2, Krakeend 1, Wilde Eend 10, Kuifeend 1, Waterhoen 1, Meerkoet 5, Kleine Karekiet 9, Bosrietzanger 1 en Rietgors Ficedula 47 (2018) nr.3-4

13 Roofvogels en uilen Een paartje Wespendief vertoonde zich enkele keren boven en ook in de Zandbergen. Sperwer (1), Torenvalk (1) en Buizerd (1) konden ook op de broedvogellijst worden bijgeschreven. De Bosuil zat dit jaar weer op 2 locaties in het onderzoeksgebied. De Ransuil lijkt definitief verdwenen te zijn. De Steenuil onder de golfplaten van een schuurdak kon dit jaar niet worden getraceerd. Maar de Steenuil die in een holle knotwilg bij een andere boerderij aanwezig was, liet zich wel horen. Steltlopers De Kleine Plevier broedt jaarlijks op de Oelemars. Hier is perfect biotoop in de vorm van mineraal zand ruimschoots voorhanden. Van deze soort broeden in Twente hooguit 20 paren. De Kleine Plevier die voor de hut op het grind een nest inrichtte, kwam niet tot broeden. Het paar Kleine Plevieren dat het zanddepot als broedplaats uitkoos, heeft wel succesvol gebroed met als resultaat één jong. De 3 paartjes Kieviten op het cultuurland hebben geen van allen jongen voortgebracht. De Wulp had 1 territorium. Bebouwing Bij een van de boerderijen zaten in de schuren 6 nesten van de Boerenzwaluw. Inmiddels zijn alle Ringmussen uit het onderzoeksgebied verdwenen, maar de open plekken zijn opgevuld door Huismussen (4). De Kauw had 2 territoria en de Witte Kwikstaart 4. Kolonievogels De Huiszwaluw is inmiddels als kolonievogel verdwenen uit het gebied, evenals de Aalscholver. De talrijkste broedvogel was de Oeverzwaluw met 200 bewoonde nesten, waarvan 66 in de betonnen wand en 134 in het zanddepot. Dit is de grootste kolonie van de Oeverzwaluw in Twente. Bos- en struweelvogels Bij de bosvogels waren verder geen opmerkelijke verschillen in aantallen. Wel bereikte de Merel een dieptepunt (usutu-virus?). Fluiter en Vuurgoudhaan waren dit jaar helaas afwezig. De overige territoria: Holenduif 3, Houtduif 35, Koekoek 1, Groene Specht 1, zwarte Specht 1, Kleine Bonte Specht 2, Middelste Bonte Specht 1, Grote Bonte Specht 10, Winterkoning 27, heggenmus 11, Roodborst 36, Gekraagde Roodstaart 4, Merel 20, Zanglijster 7, Grote Lijster 3, Braamsluiper 1, Zwartkop 44, Tjiftjaf 21, Fitis 27, Grasmus 9Tuinfluiter 8, Goudhaan 4, Bonte Vliegenvanger 7, Grauwe Vliegenvanger 4, Staartmees 4, Glanskop 6, Matkop 1, Ficedula 47 (2018) nr

14 Kuifmees5, Zwarte Mees 1, Pimpelmees 16, Koolmees 26, Boomklever 9, Boomkruiper 11, Wielewaal 1, Gaai 1, Spreeuw 1, Vink 43, Putter 2, Goudvink 2 Appelvink 4. Cultuurland Opmerkelijk in 2015 was de spectaculaire groei van de Roodborsttapuit in cultuurland met allemaal succesvolle broedgevallen. Deze soort was vorig jaar echter totaal verdwenen. De oorzaak ligt in het verdwijnen van ruige perceel scheidingen door de landinrichting en het starten van een extra zanddepot. Dit jaar dook weer een mannetje op, dat wel een geldig territorium had, maar daarna verdween. Opmerkelijk is de aanwezigheid van 5 paartjes Gele Kwikstaart. De Veldleeuwerik heeft het echter opgegeven evenals de Patrijs. overige territoria: Fazant 2, Kwartel 1, Zwarte Kraai 2, Kneu 1 en Geelgors 5. Ben Hulsebos benhulsebos@home.nl Gele Kwikstaart op de Oelemars 12 Ficedula 47 (2018) nr.3-4

15 Excursie naar de Rieselfelder bij Münster Thema: Water- en moerasvogels Verslag: Judith Boltjes Casarca s Riesefelder foto: Judith Boltjes Za.15 sept kwamen we tegen 8u. aan bij dit bijna 450 ha grote natuurreservaat. We wandelden er onder leiding van de ervaren Aldert Schenk via menig paadje langs oa water- en moerasvelden om de talrijke vogelsoorten te observeren. Met scoop en camera werd menige vogel herkend. Kijkhutten gaven ons ook een mooie blik op de vogels. We zagen ook heckrunderen, die de weides begrazen. Ficedula 47 (2018) nr

16 Dit gebied was aanvankelijk een rioolwaterzuiveringsgebied van de stad Münster van Daarna kwam er een moderner systeem en kon dit gebied zich langzaam ontwikkelen tot dit paradijs. We liepen zo n 9 km door dit gebied, dat vele paadjes heeft. Tussendoor ons brood gegeten en gedronken. Zo konden we ons hier de gehele dag vermaken, waarbij we ons 1x per auto verplaatsten. Langs de paden soms appel- en perenbomen met valfruit eronder. Een paar kleintjes stak ik in m n zak om op te eten, maar ze waren niet lekker. Thuisgekomen zaten ze nog in m n zak en met de paar appels van m n eigen appelboompje heb ik nu lekkere appelmoes. Soms kleine slootjes met kikkertjes, wat de laatste jaren gezorgd heeft voor ooievaars hier. We lopen langs rietvelden die boven de mens uittorent en vogels beschutting biedt. In tijden, dat ze bovenin de halmen zitten, geeft het ons nog meer vreugde. Onderweg waren wel borden met info geplaatst voor ook kinderen. Ik nam er foto s van en leerde nog eens dat de aarde een magnetische werking heeft. De bron ervan blijkt in de aarde te liggen. Daarmee is de aarde een reusachtige magneet. Die magneet heeft 2 uiteinden: de Noord- en de Zuidpool. De mens maakt er gebruik van middels het kompas, dat naar het noorden wijst. Zo is ontdekt, dat vogels ook een magnetisch kompas hebben. Ze weten waarheen te vliegen. Dagtrekkers gebruiken daarbij de zon en bijv. kustlijnen en Nachttrekkers de poolster en de sterren er omheen. Er is veel info op Google te vinden voor geïnteresseerden. Aldert stuurde mij een lijst met 67 soorten, die we zagen. Stuur deze mee, zodat ik niet vele details hoef te vermelden. Opvallend was het grote aantal van 120 casarca s. Bij de Oelemars zag ik deze zomer 1 paartje casarca Toen de middag gevorderd was en wij moe van de dag, reden we in 50 min. huiswaarts. Aldert, we hebben allen enorm genoten. Hartelijk dank voor het invullen van deze prachtige dag. 14 Ficedula 47 (2018) nr.3-4

17 Dodaars Visarend Merel Aalscholver Fazant Zanglijster h Blauwe reiger Waterral h Zwartkop Grote zilverreiger 3 Waterhoen Tjiftjaf Lepelaar 2 Meerkoet Baardmannetjes 2 h Knobbelzwaan Kievit Staartmees Grauwe gans Watersnip 15 Glanskop Canadese gans Witgatje 2 Pimpelmees Nijlgans 4 Bosruiter 1 Koolmees Indische gans 9 Kokmeeuw Boomklever h Casarca 120 Zilvermeeuw Boomkruiper h Bergeend 1 Holenduif 6 Gaai h Smient Houtduif Ekster Krakeend Turkse tortel Kauw Wintertaling Grote bonte specht Zwarte kraai Wilde eend Boerenzwaluw Spreeuw Slobeend Huiszwaluw Huismus Kuifeend Oeverzwaluw Vink Tafeleend Gele kwikstaart 3 Putter Pijlstaart 6 Witte kwikstaart Kneu Bruine kiekendief 1 Winterkoning Rietgors Buizerd 3 Heggenmus h Torenvalk 2 Roodborst h = gehoord Totaal 67 soorten Rieselfelder 15 september 2018 Deelnemers: Angelique en Frank Geels, Judith Boltjes, Ewa en Wout v. Zomeren en Frans Waanders Aldert Schenk ( excursieleider ) Ficedula 47 (2018) nr

18 Groep Patrijzen bezoekt tuin Stroomesch te Borne Door: Leen Smits Het was zondagmorgen 29 juli 2018 en mooi weer toen ineens de ene na de andere Patrijs, uit de borders op ons gazon stapte achter in de tuin. Sinds begin 2011, toen wij in Borne zijn komen wonen, zien wij regelmatig Patrijzen, zowel op het boerenland achter onze tuin als ook in onze tuin. Alhoewel het overal slecht gaat met de Patrijs, zien we ze in de buurt van ons huis juist steeds meer. Maar zoveel Patrijzen als dit jaar heb ik niet eerder bij elkaar gezien. Volgens mij komt de toename door biotoopverbetering. Er is in het kader van rood voor rood nieuwbouw gekomen, waarbij grote aangrenzende percelen veelal natuurvriendelijk zijn ingericht. Je ziet daar ruige hoekjes en kruidenrijk grasland. Ook is er vlakbij iemand die aan biologische akkerbouw doet met een faunarand en een meidoornhaag om zijn perceel van ca 5 hectare. Het aangrenzende grasland, dat naast een beek ligt, wordt niet intensief gemaaid. Hierop zie ik de laatste tijd regelmatig een groep van 18 vogels, waarschijnlijk dezelfde groep als op de foto. Ook ten noorden van Hertme zag ik eind juli een paartje met minimaal 6 jongen in een perceel grasland. Op de onderstaande foto staan minstens 17 vogels; helemaal links een adult mannetje, daarna 4 volwassen vogels van onbekend geslacht en vervolgens minstens 12 juvenielen. Het is bekend dat families Patrijzen zich bij elkaar aansluiten en grotere groepen kunnen vormen. In dit geval zullen het vanwege het aantal adulte vogels waarschijnlijk 3 families betreffen. Minstens 17 Patrijzen, tuin Leen Smits te Borne foto: Leen Smits 16 Ficedula 47 (2018) nr.3-4

19 Excursie naar de kop van Drenthe. Zaterdag 13 oktober. We stonden voor 7.30 uur bij de carpoolplaats in Enter om met 16 personen op pad te gaan naar De Onlanden, vervolgens de Oostpolder, Onnerpolder en het Roegwold, o.l.v Herman Grouve. Terwijl we over de N36 richting Ommen reden verscheen een rode gloed in de lucht, de zon kwam langzaam boven de horizon en het beloofde een mooie dag te worden. Na een uur reden we De Onlanden binnen. Het gebied ligt in het noorden van Drenthe en is ongeveer 2500 ha. groot. De in 2009 gekozen naam dankt het gebied aan de combinatie van grootschalige natuurontwikkeling en waterberging, waardoor een deel van het gebied weer 'onland' wordt. De natuur van De Onlanden is nauw verbonden met de beken en andere wateren die het gebied kenmerken. Tot het gebied behoren de bestaande natuurgebieden Peizer- en Eeldermaden en het Drentse deel van het Leekstermeergebied We vinden er naast open water, verschillende soorten graslanden, moeras met moerasbos en beekdalen. Deze bieden plaats aan honderden planten- en diersoorten. Het karakter zal veranderen omdat vele graslanden verdwijnen en de daarbij behorende dieren zoals weidevogels. Verwacht wordt dat andere soorten profiteren bijv. de orchidee rietorchis. Vogels als paapje, baardman, blauwborst, rietzanger, snor en roerdomp leven er in het riet, ook vinden verschillende libellen en amfibieën er hun weg. Op termijn verwacht men soorten als de bever en de otter. Natuurmonumenten heeft een aantal onbemande camera's geïnstalleerd in het gebied. Nadat eerder al pootafdrukken en uitwerpselen werden gevonden werd in mei 2013 voor het eerst een otter op foto en film vastgelegd. In juli 2015 werd bekendgemaakt dat er bewijzen waren voor de geboorte van een of meer jonge Otters. We beklommen de vrij nieuwe hoge uitkijktoren en konden van daaruit het hele gebied overzien. Van Peize richting Matsloot, de Stad met zijn mooie Martinitoren tot het lager gelegen Paterswolde. We zagen en hoorden eerst de meest voorkomende soorten vogels zoals kraai, Vlaamse gaai, kool- en pimpelmees, vink en zanglijster. Een buizerd zat op een paal, echter toen werd onze aandacht getrokken naar een torenvalk die gepest werd door een kraai en in een laag dood struikje ging zitten. Door de verrekijkers en telescopen kon je dit mooi volgen totdat iemand van de groep riep dat in hetzelfde struikje een klapekster zat. Dit was een erg mooie waarneming. Torenvalk en klapekster in dezelfde struik. ( zie foto) Ficedula 47 (2018) nr

20 De klapekster vloog een paar keer op om daarna toch weer in hetzelfde struikje terug te komen of een boompje er naast. Leuk om hem weer te zien. Torenvalk en klapekster foto Door: Ineke kerkhof Een groepje veldleeuweriken vlogen roepend over, gelijk een groep putters die met z n allen opvlogen toen er weer een kraai in de buurt kwam. Beneden gekomen reden we een stukje verderop, aan het eind van de Drentsedijk parkeerden we de auto s en gingen te voet verder. We zagen een havik op een tak in een dode boom zitten, even ging hij jagend over het water waar vele wintertalingen en slobeenden lagen, echter kwam weer terug zonder prooi in op dezelfde tak. We hoorden en zagen een rietgors, krakeenden, grauwe ganzen en een bruine kiekendief (v) Toch bleven we waakzaam kijken in het luchtruim want misschien zouden we de ruigpootbuizerd wel eens kunnen zien. En ja hoor op een gegeven moment vloog er een buizerd waarvan we dachten dat kon hem wel eens zijn. 18 Ficedula 47 (2018) nr.3-4

21 De donkere polsvlekken en witte staart met donkere eindband, donker buikschild en enigszins bevederde poten.. Enkele foto s bevestigden het vermoeden. Volgens waarneming.nl was het een ruigpootbuizerd. Elke keer weer leerzaam zulke momenten. Rond de middag reden we naar de Oostpolder, hier stond het hele gebied droog, geen vogel te bekennen op een blauwe- en grote zilverreiger na die tussen de koeien stonden die rustig stonden te grazen waar normaal watervogels en steltlopers foerageren. Aan het eind van de Osdijk lagen diverse ganzen in een weiland. De grauwe gans, toendra rietgans, kolgans en grote Canades gans lagen gebroederlijk naast elkaar. Ten oosten van Groningen ligt 't Roegwold, een gebied met oude natuur én steeds meer nieuwe natuur. Landbouwgronden tussen de al bestaande natuurgebieden worden hier heringericht. In de Westerpolder heeft de eentonige grasmat al plaatsgemaakt voor een ruige bodem. Hier komen nu mooie bloeiers voor als goudknopje en rietorchis, en vogelsoorten als de roodborsttapuit en kleine karekiet. In Ae s Woudbloem is een gevarieerd landschap ontstaan met gras en struwelen, lage plassen en hoger gelegen zandkoppen. De rietmoerassen van Tetjehorn herbergen vogelsoorten als baardmannetje en porseleinhoen. De komende jaren wordt ook het Dannemeer aangepakt. Hier komen bossen, open water en graslanden vol kruiden. In het lage gedeelte waar overigens gelukkig nog wel water stond liepen een paar steltlopers, bontbekplevieren en bonte strandlopers. En eentje waarvan we nog steeds niet precies weten welke het was ook dat hoort erbij. Dat houdt het leuk en spannend. Ook een grote groep grauwe ganzen, brandganzen en diverse eendensoorten. Nadat we over het 750 m lange vlonderpad gelopen hadden die dwars door het moeras liep werd het tijd om weer naar het oosten terug te keren. Het was een geslaagde ongekend zonnige warme herfstdag met 27 gr. en ondanks dat we wat droge gebieden bezochten waar weinig vogels te zien waren kwamen we toch op 57 soorten. Door: Ineke kerkhof Ficedula 47 (2018) nr

22 Waarnemingen in Twente (juni t/m augustus 2018) Timo Roeke en Harry de Jong Inzenden van waarnemingen In deze rubriek vindt u een selectie van waarnemingen uit het voorgaande kwartaal. U kunt uw waarnemingen insturen via: waarneming.nl of evt. via: Bespreking bijzondere waarnemingen Inmiddels is de koude weer terug. Deze rubriek gaat echter nog over de periode die achter ons ligt. Een zomer met een zinderende hitte waarin de vogels nog net niet van hun stok vielen. Qua zeldzaamheden was het rustig. Zelfs in de periode waarin de vogeltrek al was begonnen. De zeldzaamheden lijken elk jaar later te komen. De winter is de afgelopen jaren interessanter dan het najaar. Uit de volgende rubriek zal blijken of dat dit jaar weer het geval is. Blijf zoeken. Buiten is namelijk altijd iets moois te vinden. Draaihals Qua kleur kun je deze specht de saaiste van Nederland noemen. 50 tinten bruin. Maar toch spreekt deze soort enorm tot de verbeelding van ons vogelaars. Komt dit omdat de soort zeldzaam is of door het simpele feit dat hun gedrag onnavolgbaar is. Leo Hassing en Siegfried Ekkel waren de enigen die een draaihals zagen Overdinkel, Ringstation Overdinkel: 1 ex. roepend (Leo Hassing) Vriezenveen, Vriezenveen [centrum O]: 1 ex. overvliegend (Siegfried Ekkel) Duinpieper Losser, Oelemars [Z]: 1 ex. overvliegend Z (Meerdere wnrs) Enschede, Aamsveen [W]: 1 ex. overvliegend Z (Meerdere wnrs) Dwergstern Het gaat slecht met de Dwergstern in Nederland. De soort staat niet voor niets op de Rode Lijst. Op Texel zijn een paar goede plekken waar je de soort met gemak kunt observeren. In onze mooie Twente heeft deze kleine stern echter weinig te zoeken. De verbazing moet dan ook groot zijn geweest toen deze soort zich op 25 juni op de Oelemars liet zien. De 8 e melding van de soort in Twente en al de 3 e keer voor de Oelemars Losser, Oelemars: 1 ex. foeragerend (Meerdere wnrs) 20 Ficedula 47 (2018) nr.3-4

23 Europese Kanarie Rijssen, Hollands Schwarzwald [Z]: 2 ex. overvliegend (Jan Meijerink) Grauwe Kiekendief Delden, Klaverblad A1: 1 ex. overvliegend (Jan Eerbeek) Sibculo, Engb.venen [NW]: 1 ex. (V) ter plaatse (Gerrit Schepers) Grauwe Klauwier Enschede, Aamsveen [W]: 1 ex. (M) ter plaatse (Willem Broer) Wierden, Notterveen [N]: 1 ex. (M) ter plaatse (Brend Jansen) Hezingen, Paardenslenkte [O]: 1 ex. paar in broedbiotoop (Patrick Scholten) Sibculo, Engb.venen [midden ZW]: 1 ex. (M) ter plaatse (Marco Zomer) Enschede, Aamsveen [W]: 1 ex. (M) ter plaatse (Willem Broer) Haaksbergen, Haaksbergerveen [ZO]: 1 ex. ter plaatse (Dirk den Ottelander) Enschede, Aamsveen [W]: 1 ex. (M) ter plaatse (Willem Broer) Enschede, Aamsveen [W]: 1 ex. (M) ter plaatse (Willem Broer) Haaksbergen, Groene plas (Horsterveen): 2 ex. ter plaatse (Marco Zomer) Enschede, Aamsveen [W]: 2 ex. ter plaatse (Mark Beekhof) Enschede, Aamsveen [W]: 1 ex. (M) ter plaatse (Willem Broer) Enschede, Aamsveen [W]: 1 ex. (M) alarmerend (kees rosenbrand) Enschede, Aamsveen [W]: 1 ex. (M) ter plaatse (Willem Broer) Enschede, Aamsveen [W]: 1 ex. (M) ter plaatse (Meerdere wnrs) Enschede, Vliegbasis Twente [N]: 1 ex. (V) ter plaatse (johan verloop) Enschede, Aamsveen [W]: 1 ex. (M) ter plaatse (Willem Broer) Enschede, Aamsveen [W]: 1 ex. (M) ter plaatse (Meerdere wnrs) Enschede, Aamsveen [W]: 1 ex. (M) ter plaatse (Willem Broer) Enschede, Aamsveen [W]: 2 ex. (M) ter plaatse (Willem Broer) Enschede, Aamsveen [W]: 1 ex. (M) ter plaatse (Willem Broer) Enschede, Aamsveen [W]: 2 ex. (M) ter plaatse (Willem Broer) Hezingen, Grenspaal 79: 1 ex. ter plaatse (Mark van Veen) Haaksbergen, Haaksbergerveen [N]: 1 ex. ter plaatse (Marco Zomer) Enschede, Aamsveen [W]: 1 ex. ter plaatse (kees rosenbrand) Haaksbergen, Haaksbergerveen [N]: 2 ex. ter plaatse (Marco Zomer) Haaksbergen, Haaksbergerveen [N]: 1 ex. ter plaatse (Marco Zomer) Haaksbergen, Haaksbergerveen [N]: 1 ex. ter plaatse (Marco Zomer) Wierden, Notterveen [N]: 1 ex. roepend (Meerdere wnrs) Wierden, Notterveen [N]: 2 ex. roepend (Pieter Baalbergen) Ficedula 47 (2018) nr

24 Hop Een soort die zich zelden laat zien in Twente. En als er dan eindelijk één wordt gemeld dan is die vaak weg als je aankomt. B. Smid had het geluk om een foeragerende vogel te vinden in Zenderen Zenderen: 1 ex. foeragerend (B.Smid) Hop. foto: Harry de Jong Jufferkraanvogel Het kleinere neefje van de voor ons zo bekende kraanvogel. Deze soort ziet er net iets eleganters uit en broedt in Centraal-Eurazië. Het gros van de Nederlandse vogels zijn ontsnapt uit een kooi of tuin. Door het uiterlijk zijn ze populair bij vogelhouders Enschede, Horsterveld: 1 ex. ter plaatse (Meerdere wnrs) Kortsnavelboomkruiper Enschede, Smalenbroek: 2 ex. baltsend paar (ook paring (Piet Schermerhorn) De Lutte, Arboretum Poortbulten: 1 ex. roepend (Timo Roeke) Beuningen, Borgbosch: 1 ex. roepend (Harm Meek) De Lutte, Lutke Beverborg: 1 ex. ter plaatse (Rick Ruis) 22 Ficedula 47 (2018) nr.3-4

25 Kraanvogel Westerhaar, Engb.venen [ZW]: 1 ex. roepend (Marco Zomer) Haaksbergen, Ammeloer veen [W]: 2 ex. ter plaatse (Marco Zomer) Haaksbergen, Haaksbergerveen [W]: 1 ex. ter plaatse (Marco Zomer) Sibculo, Engb.venen [midden ZW]: 4 ex. overvliegend N (Gerrit Schepers) Sibculo, Engb.venen (Kijkhut): 2 ex. ter plaatse (Ineke Kerkhoff) Haaksbergen, Haaksbergerveen [ZO]: 3 ex. ter plaatse (Wim Bakker) Buurse, Grensovergang Harmulle: 3 ex. foeragerend (Jan Goolkate) Wierden, Notterveen [N]: 3 ex. ter plaatse (Brend Jansen) Wierden, Notterveen [N]: 4 ex. foeragerend (Mees Bettink) Wierden, Huurnerveld: 4 ex. ter plaatse (Mees Bettink) Wierden, Notterveen [midden]: 4 ex. ter plaatse (Meerdere wnrs) Wierden, Notterveen [midden]: 1 ex. ter plaatse (Mees Bettink) Haaksbergen, Haaksbergerveen [W]: 1 ex. roepend (Wim Bakker) Haaksbergen, Haaksbergerveen [ZO]: 2 ex. overvliegend (Wim Bakker) Haaksbergen, Haaksbergerveen [W]: 1 ex. baltsend / zingend (Carl Derks) Haaksbergen, Haaksbergerveen [W]: 2 ex. ter plaatse (Meerdere wnrs) Enschede, Aamsveen [W]: 2 ex. overvliegend (Willem Broer) Enschede, Aamsveen [W]: 3 ex. ter plaatse (Willem Broer) Wierden, Notterveen [midden]: 1 ex. nestbouw (Jacob vd Weele) Sibculo, Engb.venen [midden ZW]: 4 ex. opvliegend (Melchior van Tweel) Buurse, Zuiderzendvelderveld [W]: 2 ex. overvliegend NW (W. Waanders) Rijssen, Middelveen [O]: 6 ex. opvliegend (Wilko Grob) Enschede, Aamsveen [W]: 3 ex. roepend (Willem Broer) Sibculo, Engb.venen [midden ZO]: 2 ex. overvliegend O (Gerrit Schepers) Enschede, Aamsveen [W]: 2 ex. roepend (Meerdere wnrs) Haaksbergen, Haaksbergerveen [N]: 2 ex. roepend (Marco Zomer) Haaksbergen, Haaksbergerveen [O]: 2 ex. ter plaatse (Renish n) De Pollen, Engb.venen [ZO]: 1 ex. roepend (Marco Zomer) De Pollen, Engb.venen [ZO]: 2 ex. overvliegend (van den Berg, Jos) Enschede, Aamsveen [W]: 2 ex. roepend (Jaap Dekker) Buurse, Hufterveld [Z]: 2 ex. ter plaatse (Meerdere wnrs) Buurse, Buurserveen [O]: 2 ex. foeragerend (G. H. Hildering) Enschede, Aamsveen [W]: 5 ex. overvliegend (Meerdere wnrs) Buurse, Buurserveen [O]: 2 ex. ter plaatse (Marco Zomer) Sibculo, Engb.venen [NW]: 2 ex. slaapplaats (Douwe vd Zee) Haaksbergen, Haaksbergerveen [ZO]: 2 ex. overvliegend (Marco Zomer) Wierden, Notterveen [N]: 4 ex. overvliegend ZW (Berry Bekkering) Losser, Oelemars [Z]: 2 ex. overvliegend ZO (Meerdere wnrs) Ficedula 47 (2018) nr

26 Krombekstrandloper Het gaat niet goed met de steltlopers in Twente. Elk jaar worden er minder te zien. We kunnen slechts hopen dat dit een tijdelijke trend is. De enige zeldzame steltloper die in Twente werd gezien is de krombekstrandloper Enschede, Twenthekanaal: 2 ex. foeragerend (van den Berg, Jos) Enschede, Twenthekanaal: 2 ex. foeragerend (Meerdere wnrs) Noordse Kwikstaart Goor, Mossendamse weg (Goor): 1 ex. ter plaatse (Rinze Kroeskop) Noordse kwikstaart foto: Bert Blauw Oehoe Het was te verwachten dat de oehoe zijn Nederlandse opmars ook in Twente zou doorzetten. Het kon toch niet bij 1 broedpaar blijven? Zeker niet nu de landelijke cijfers explosief groeien. Gelukkig voor ons werden er meerdere oehoe s ontdekt. Op de ex-vuilnisbelt tussen Almelo en Zenderen werd een vogel ontdekt maar deze werd slechts een korte periode waargenomen en betrof bovendien één vogel. De ontdekking die volgde gaf meer hoop. In de haven van Enschede werden twee vogels ontdekt. Een man en vrouw. Bovendien leken ze al een een broedsel te zijn begonnen. Eieren zijn helaas niet gevonden en later ook geen jongen. Het paartje heeft nog een tijd tegenover de haven gebivakkeerd maar ook daar is het hen niet gelukt om tot een legsel te komen. Bijzonder jammer want het zou het eerste Nederlandse broedgeval in stedelijk gebied zijn geweest. Beide vogels zijn inmiddels spoorloos maar lieten zich weken prachtig bekijken. De meeste waarnemers kunnen beamen dat het de rattenpopulatie in de haven flink heeft beinvloed. Ortolaan Losser, Oelemars [Z]: 1 ex. overvliegend (Meerdere wnrs)26-08 Hulsen, Notterveen [NW]: 1 ex. overvliegend (Rinze Kroeskop) De Pollen, Engb.venen [ZO]: 2 ex. overvliegend ZW (Siegfried Ekkel) 24 Ficedula 47 (2018) nr.3-4

27 Ortolaan. foto: Harry de Jong Porseleinhoen Rijssen, Middelveen [W]: 1 ex. roepend (Herman Bruggink) Enschede, Twenthekanaal: 1 ex. ter plaatse (Meerdere wnrs) Hengelo, Kristalbad: 1 ex. foeragerend (Job Noordkamp en FA) Enschede, Twenthekanaal: 1 ex. ter plaatse (Meerdere wnrs) Enschede, Twenthekanaal: 1 ex. ter plaatse (Meerdere wnrs) Enschede, Twenthekanaal: 2 ex. ter plaatse (Meerdere wnrs) Enschede, Twenthekanaal: 1 ex. ter plaatse (René Wijering) Enschede, Twenthekanaal: 1 ex. foeragerend (Mark Beekhof) Enschede, Twenthekanaal: 1 ex. ter plaatse (Meerdere wnrs) Enschede, Twenthekanaal: 1 ex. ter plaatse (Meerdere wnrs) Enschede, Twenthekanaal: 1 ex. foeragerend (Meerdere wnrs) Enschede, Twenthekanaal: 1 ex. ter plaatse (Meerdere wnrs) Enschede, Twenthekanaal: 1 ex. ter plaatse (Meerdere wnrs) Enschede, Twenthekanaal: 1 ex. ter plaatse (Meerdere wnrs) Enschede, Twenthekanaal: 1 ex. ter plaatse (Marco Zomer) Enschede, Twenthekanaal: 1 ex. ter plaatse (Meerdere wnrs) Ficedula 47 (2018) nr

28 Roodpootvalk Losser, Oelemars [Z]: 1 ex. overvliegend Z (Meerdere wnrs) Vriezenveen, Daarlerveen [Z]: 1 ex. overvliegend Z (Douwe vd Zee) Rouwkwikstaart Enschede, Aamsveen [W]: 1 ex. ter plaatse (Willem Broer) Velduil Losser, De Kolker: 1 ex. jagend (Meerdere wnrs) Losser, Waterzuivering: 1 ex. jagend (Job Noordkamp en FA) Sibculo, Engb.venen [midden ZO]: 1 ex. foeragerend (Gerrit Schepers) Zeearend Landelijk gezien al lang geen zeldzaamheid meer. Toch moeten de Tukkers het doen met weinig Zeearenden. Op 3 augustus zag Henri Bouwmeester 2 exemplaren ter plaatste bij de Domelaar. Zwarte Ooievaar Enschede, Aamsveen [W]: 1 ex. ter plaatse (Paul Kruger) Enschede, Aamsveen [W]: 1 ex. overvliegend Z (kees rosenbrand) Usselo: 1 ex. overvliegend (Marina Pruysers) Enschede, Twenthekanaal: 3 ex. overvliegend N (Mark Beekhof) Hengelo, Hengelo [NO]: 1 ex. overvliegend (annie de groot) Hengelo, Groot Driene [Z]: 1 ex. ter plaatse (Frans Bakker) Vriezenveen, Daarlerveen [Z]: 3 ex. overvliegend O (Douwe vd Zee) Enschede, Het Leutink: 2 ex. foeragerend (Frans Snoeijs) Losser, Oelemars [Z]: 1 ex. overvliegend (Meerdere wnrs) Enschede, Aamsveen [W]: 1 ex. overvliegend (William van Dieten) Haaksbergen, Haaksbergerveen [ZO]: 1 ex. overvliegend Z (Marco Zomer) Losser, Oelemars [Z]: 1 ex. overvliegend ZW (Meerdere wnrs) Zwartkopmeeuw Enschede, Twenthekanaal: 1 ex. foeragerend (Meerdere wnrs) Timo Roeke, timoroeke@gmail.com Harry de Jong, webmaster@tvwg.nl 26 Ficedula 47 (2018) nr.3-4

29 Door: Ineke kerkhof Excursie Zeeland. Vrijdag 19 oktober om 7.00 uur vertrokken we met 15 personen van de TVWG vanuit Hengelo richting Zeeland. Onze eerste stop was bij Hardinxveld - Giessendam waar we de meest voorkomende watervogels op een plas zagen,o.a. tafeleend, slobeend, grote Canadese ganzen enz. We reden door naar de Maasvlakte bij de slikken van Voorne. Onderweg zagen we een weiland met wel 70 grote zilverreigers en één ooievaar. Op de plassen in dit gebied werden krakeend, tafeleend, bonte strandlopers, goudplevieren, een havik en vele andere mooie vogelsoorten waargenomen. Aan de Noordzeekust vlogen 8 zwarte zee-eenden en een Jan -vangent over het water richting zuid. In een struik werden kneutjes en een frater ontdekt, of waren het fraters en een enkele kneu? De zon scheen volop, de lucht was blauw...voor ons kon het niet mooier! In de haven van Stellendam werden grote mantelmeeuw, kokmeeuwen, zilvermeeuwen, steenloper, grote Canadese ganzen, nijlganzen en een groep tureluurs gezien. Zat er ook een pontische meeuw tussen?? Dat gingen we die avond in het boek opzoeken met daarnaast de foto's om te vergelijken. Op de Brouwersdam werden de telescopen opnieuw voor de dag gehaald en zagen we ver op zee middelste zaagbekken, eidereenden en een roodhalsfuut. drie zeehonden zwommen bij de spuisluis evenals aalscholvers en meeuwen die een visje probeerden mee te pikken. Een grote stern maakte af en toe een sierlijke duik en kwam met vis weer boven. Vele scholeksters peuzelden mosselen open, rotganzen foerageerden op de kleine plasjes tussen zee en stenen en drie drieteenstrandlopers scharrelden langs de kustlijn over het strand. Onze aandacht werd getrokken door een zwarte hond die ver op zee zwom. Nogmaals door de verrekijker en telescopen werd er naar het beest getuurd, ja het bleek een echte hond te zijn. Al snel begrepen we van een paar Duitsers dat het om de hond van hun vrienden ging. De reddingsbrigade was gebeld en even later zagen we een snelle boot naderen echter deze schoot de hond zo voorbij... via telefonisch contact werd hij terug gesommeerd en gelukkig zagen ze de hond zwemmen die al zeker een goede kilometer uit de kust was en richting noord zwom. ( Hij zou zijn "vaderland", de Duitse wateren niet halen ben ik bang voor) Het was nog niet eenvoudig het dier aan boord te krijgen want hij liet zich niet snel pakken, we zagen dat hij van zich af beet. Echter de redders in nood hadden voor hetere vuren gestaan en gooiden een jas of zeil over het dier waarna hij aan boord gehesen werd. Opluchting bij de Duitsers naast ons die het gebeuren net als wij vanaf de kant hadden gevolgd. Na dit avontuur vertrokken we richting "De Rietgors" in Moriaanshoofd midden in het plan Tureluur in de Prunjepolder waar we de komende dagen onderdak hadden. Ficedula 47 (2018) nr

30 Een prachtige groepsaccommodatie waar iedereen een goede slaapplaats kreeg en waar onze "kok" Henk met zijn "hulptroepen" een heerlijke stamppot boerenkool op tafel zette. Na het eten liepen de meesten nog even naar buiten om te zien en te horen welke vogels er (nog) te zien waren in plan Tureluur. Een sperwer vloog over en direct daarna een blauwe kiekendief (v), twee slechtvalken zaten ver weg op de grond, brandganzen volgen luid "blaffend" over en de wulp liet zich regelmatig horen alsof het voorjaar was. De zon verdween achter de horizon en de dag maakte plaats voor de nacht... rond uur gingen we opnieuw naar buiten om de nachtelijke geluiden te horen, tot onze verbazing hadden we "contact" met een klein waterhoen! Na een dag optimaal vogelen zochten we ons bed op, de volgende dag om 7 uur liep de wekker af voor een nieuwe dag... Middelste Zaagbek foto Door: Ineke kerkhof Zaterdag 20 oktober, een mooie zonsopkomst bij "De Rietgors". We stonden al weer vroeg buiten om zodra het licht werd weer op pad te gaan. Nogmaals naar de Brouwersdam waar rond 8.30 uur nog drie personen vanuit Twente zich bij onze groep voegden. Nu waren we compleet, de telescopen werden weer opgesteld en de eerste zwarte zee-eenden werden al waargenomen. Even later kwam er een roodkeelduiker in beeld. 28 Ficedula 47 (2018) nr.3-4

31 Middelste Zaagbekken, eider eenden een brilduiker en vier kuifduikers werden eveneens gezien. Dit alles ver op zee, te ver voor een goede foto Vlak over het water vloog een wulp met een krab die hij net gevangen had. Drieteenstandlopers speelden opnieuw langs de kustlijn met het water en de wind. Scholeksters hadden het voorjaar in hun bol en liepen luid schreeuwend met hun kop naar voren als een stel haantjes achter elkaar aan. Een enkele maakte zich niet druk en peuzelde een mossel uit zijn schelp. Een aalscholver ving een paling of "zeeslang"!! Dit bleek later een GroteZeenaald te zijn. Nog nooit van een Grote- Zeenaald gehoord, trouwens ik wist ook niet dat een zeeslang alleen in Tropische zeeën voor kwam. Nu hebben we natuurlijk wel een tropische zomer gehad... dus wie weet... in de toekomst? foto Door: Gerrit Schepers Een nieuwsgierige zeehond liet zich even bewonderen. We reden richting de Plompe toren bij Koudekerke. Hier Zagen we kramsvogels, koperwieken, rietgors en een waterpieper tussen de zeekraal, ook liep er een zwarte ruiter en Groenpootruiters. Ficedula 47 (2018) nr

32 Een bruine kiekendief vloog traag jagend over de ruige vegetatie. Verderop stonden twee kleine zilverreigers en we keken uit over een prachtig landschap met vele kleuren waarop vele soorten vogels foerageerden. Van Koudekerke reden we naar het krekengebied Ouwerkerk, hier staat ook het watersnoodmuseum. Tijd om hier een bezoekje te brengen hadden we niet, dus dat is voor een volgende keer. Er werd "gevogeld". Een mooie pijlstaart (m) was al in winterkleed. Brandganzen in hun vlucht, groenpootruiter en een oeverpieper lieten zich mooi zien. Bij "De Rietgors" aangekomen hadden we trek, in de keuken hing al snel de geur van erwtensoep. Met roggebrood en spek lieten we dit ons goed smaken. Drieteen strandloper foto Door: Gerrit Schepers Zondag 21 oktober begon voor ons de dag weer om 7 uur. Dit keer reden we naar de Stormvloedkering, het Deltapark Neeltje Jans. Een paar kokmeeuwen ( waarvan we even dachten dat er een dunbekmeeuw tussen zat ) en een stormmeeuw liepen in een paar kleine plasjes op het strand. Twee witte kwikstaarten, een groepje rotganzen, steenlopers en een oeverpieper zaten tussen de stenen te zoeken naar voedsel. Twee luie zeehonden tilden hun kop op om te zien welke gasten op deze vroege zondagochtend een kijkje in hun gebiedje kwamen nemen. We liepen de hele pier af echter er was weinig aan vogelsoorten te zien. 30 Ficedula 47 (2018) nr.3-4

33 We reden een stukje verderop en maakten een wandeling van een half uurtje. Een groepje van 20 putters deden zich tegoed aan de zaden van de zandteunisbloem. Een heggenmus zong het hoogste lied. Harry kon een aantal wilde planten benoemen, dit was weer een leerzaam momentje. Na een koffiepauze vertrokken we richting Westkapelle. Voor dit dorpje parkeerden we de auto's en klommen over de dijk, de Noordzee lag voor ons. Turend door de telescopen en verrekijkers zagen we steenlopers, paarse strandlopers, drieteenstrandlopers en opnieuw een Janvan- gent over het water vliegen. In de zoetwaterplas aan de andere kant van de dijk lagen honderden vogels, o.a bonte strandlopers, twee watersnippen, goudplevieren en kieviten. Ook wintertaling, kemphaantjes, grutto's, slob- en bergeend, nijlgans, bontbekplevieren, dodaars en grauwe ganzen lagen op de plas. Keep en kneu lieten zich horen en even later vlogen ze naar een andere struik. Een prachtige biddende torenvalk bleef voor ons "hangen", helaas bracht het speuren hem geen prooi en liet hij het na tien minuten voor gezien. Een sperwer cirkelde hoog in de lucht. We reden door naar Westkapelle en hielden daar een koffiepauze, we keken over de dijk waar vissers op zeebaars aan het vissen waren. Grote schepen vanuit Rotterdam voeren voorbij richting Antwerpen. Wulp foto: Bert Blauw Westkapelle, de Deltawerken richting de "Prunjepolder". Hier stonden wel 2000 wulpen!! Bonte strandlopers en een paar kieviten sloten de rij. Op de Flauwersinlaag lagen honderden watervogels waaronder knobbelzwanen, twee zwarte zwanen, bontbekplevieren, zilverplevieren, kanoeten, grote- en kleine zilverreigers, aalscholvers, een kleine mantelmeeuw en 6 kuifduikers. Vlak bij huis werd een groep kluten en goudplevieren gezien, ook de slechtvalk zat weer op zijn bekende plekje. "Thuis" aangekomen werd er een heerlijke macaronischotel gekookt met tonijn en veel verse groenten. Met ons allen hebben we er een zeer goed en gezellig onderkomen gehad, na een gezellige avond doken we ons bed in...al weer de laatste nacht. Ficedula 47 (2018) nr

34 foto: José Uitslag Maandag 22 oktober, tijd om weer richting het oosten te gaan. We besloten een bezoekje aan de Biesbosch te brengen in de buurt van Werkendam. Hier hoorden we meerdere cetti's zangers. Eentje vloog zelfs uit het riet over ons heen naar een andere rietkraag waarin hij snel verdween. Het horen en zelfs zien van het zeldzame vogeltje was voor ons voldoende. Bert en José zagen twee ijsvogels bij de "wassende maan". Blij dat deze prachtige blauwe flitsen weer mondjesmaat gezien worden na de strenge winter. 32 Ficedula 47 (2018) nr.3-4

35 foto Door: Ineke kerkhof In Batenburg op de Molendijk bij de Liedense Waard hebben we de zeer zeldzame steppevorkstaartplevier gezien. Er stonden vele vogelaars met hun telescopen op de dijk in een akker heel ver weg te turen. Daar moest hij ergens zitten tussen een groep kieviten... ja zoek hem dan maar eens op. Met hulp van derden konden we hem welles of nietes zien tussen de kieviten? Plotseling vloog hij op en met de verrekijker kon je hem prima volgen, eerst tussen de hoogspanningsmasten, toen richting de bosrand en hup er over heen... dag steppevorkstaartplevier... geen plaatje kunnen maken van deze zeldzame vogel echter we hadden hem gezien. Mooie waarneming. Echter na een minuut of tien werd hij weer gezien over de bomen boven de kerk, hij kwam onze kant op. Hij kwam dichterbij, gaf een prachtige vliegshow langs en boven ons. Wat mooi hem zo te zien vliegen met zijn sternachtige manier van vliegen. Het is een vogel uit de familie der renvogels en vorkstaartplevieren. Met deze afsluiter gingen we allemaal zeer voldaan naar huis van een prachtig en gezellig vogelweekend in Zeeland. Ficedula 47 (2018) nr

36 Nachtzwaluwen Engbertsdijksvenen Door: Geert Euverman Het begint al heel gewoon te worden: een mooie, warme zomeravond in het veen, en in het tweeduuster klinkt plotseling het intussen zo bekende snorren van een Nachtzwaluw. Toch zijn ze er nog maar een paar jaar als vaste broedvogel. De echte opmars begon pas in 2010, met meteen veertien territoria. Daarna zijn ze alleen maar in aantal gestegen, met alleen vorig jaar een dip met twaalf territoria. Uit het broedvogelverslag van 2016: Als er één soort is, die heeft geprofiteerd van het kappen van de bosranden van het veen, is het wel de Nachtzwaluw. Vanaf 1999 werden ze nog maar mondjesmaat aangetroffen, al zullen ze toen ook wel deels zijn gemist. Voor deze soort moet je immers een extra inspanning doen, na de reeks reguliere tellingen. Het hoogtepunt was 2013, met negenentwintig territoria. De tweeëntwintig van dit jaar komen daar aardig bij in de buurt. Nachtzwaluw Engbertsdijksvenen Wat een extra telling voor de Nachtzwaluw kan betekenen, bleek tijdens een klein rondje op Zuid. Op een warme, stille avond op 11 juni werden er acht gehoord, wat zes nieuwe territoria opleverde Dat stil slaat dan op het weer: het snorren van de vogels werd vanuit het westen begeleid door de kermisgeluiden van Westerhaar, vanuit het noorden en oosten de muziekfeesten van Sibculo en Bruinehaar, en vanuit het zuiden een motortreffen aan de Paterswal. Een unieke combinatie van natuur en Cultuur. 34 Ficedula 47 (2018) nr.3-4

37 Die plotselinge kolonisatie kan dus best deels een waarnemereffect wezen. Jarenlang is het bezoekschema vooral afgestemd op de watervogels, en verder de meer bijzondere soorten van het open veld. De Nachtzwaluw is dan ook vaak bijvangst bij de laatste broedvogelronde eind mei, begin juni, wanneer de teller nog in het donker al op pad is. Om ze goed te tellen, moet je s avonds het veld in. Dat laatste is meteen ook een struikelblok, letterlijk. Het beluisteren kan eigenlijk alleen maar goed vanaf de reguliere paden. Op zich hoeft dat niet zo heel veel uit te maken: de Nachtzwaluwen hier tref je vooral aan op plaatsen waar bos is gekapt. Dat was de laatste jaren vooral in de randen van het veen het geval. Soms grootschalig, soms op maar een kleine oppervlakte voor brandhout. Die kleine stukjes bleken zeer in trek bij Nachtzwaluwen. Je wandelde dan ook via de zandpaden zo van de ene naar de andere snorder. Dit jaar werd dat een stuk moeilijker: in het middendeel van het veen is in de voorgaande winter over een grote oppervlakte achterstallig onderhoud gepleegd. Met grote kranen met speciale apparatuur zijn daar de opgeslagen jonge berken versnipperd, ook op de smalle dammen. Het resultaat was een prachtig weids landschap, je kunt daar nu weer over het hele veen kijken. Het bleek meteen ook een heel aantrekkelijk leefgebied voor de Nachtzwaluw: bijna de helft van de territoria van dit jaar werden hier vastgesteld. Alleen: ook nu uitsluitend vanaf de randen, en dan ook nog niet rondom. Het kan haast niet anders, of ondanks de tien gevonden territoria is de soort hier nog onderteld! Dieper dit opgeschoonde deel in, is er geen speciaal rondje voor Nachtzwaluwen gelopen, terwijl ook hier toch dezelfde omstandigheden zijn ontstaan. De Nachtzwaluwen blijken namelijk een grote voorkeur te hebben voor deze ondergrond met overal wel een laagje houtsnippers. Maar: om te beginnen is hier steeds heel terughoudend geïnventariseerd, om verstoring te voorkomen. Je kon er niet ongezien komen, toch gaan zou voor veel onrust hebben gezorgd, ook voor andere soorten als Kraanvogels. Maar buiten dat zou het al een hele expeditie zijn geweest. Strompelend in het donker, met ook nog kans op een ontmoeting met een stelletje Wilde zwijnen: het moet wel een liefhebberij blijven. Dat hier veel Nachtzwaluwen waren dit jaar, bleek ook wel uit een nagekomen melding van een imker, die zijn bijenstand heeft in het bosrijke gebied tegen de noordwestkant van Engbertsdijksvenen. Hij meldde dat hij vanaf het bankje bij zijn bijen s avonds kon genieten van in ieder geval vier tegelijk snorrende Nachtzwaluwen! En hij vertelde er stellig bij, dat die niet uit het veen komen. Dat klopt ook helemaal met de gevonden territoria in het veen, die waren niet op gehoorafstand in de buurt. Het betreft hier een kleinschalig landschap van weitjes, oude zandafgravingen en een oude motorcrossbaan. Ficedula 47 (2018) nr

38 De bijenstand is aan het eind van een langgerekt grasland, waar hij de Nachtzwaluwen heel mooi kan zien baltsen langs de bosrand. Waarom ze het in het veen ineens zo goed doen? Deels zal het vooral het gevolg zijn van het beheer. De Nachtzwaluwen blijken vooral veel schik te hebben aan de verse open plekken. Dit zagen we al jaren eerder op de Sallandse Heuvelrug, waar veel bos is omgezet in heide, ondermeer voor het Korhoen. Aan de andere kant laat de onverwachte concentratie buiten het veen zien, dat dit geen voorwaarde hoeft te wezen, er wordt daar niet of nauwelijks gekapt. Wat zo te zien in orde is! in iedergeval het beschikbare voedsel. Blijkbaar kunnen ze prima leven van wat ze daar voor de snavel komt, maar of dat nu alleen maar de grotere nachtvlinders zijn? Misschien pakken ze ook wel andere insectensoorten, als libellen die s avonds in de schemering iets te lang doorvliegen. De imker viel het op, dat de Nachtzwaluwen vooral laag boven het grasland jaagden, als dit pas was gemaaid. Alle reden, om komend seizoen er toch nog maar eens extra aandacht aan te besteden. Temeer, omdat ook voor komende winter nog weer aanvullend op dezelfde wijze wordt verdergegaan met het verwijderen van berken. Na het broedseizoen, voor de meeste soorten dan, is een schaapskudde ingezet om de vegetatie kort te houden. Daarbij werd een enkele keer een Nachtzwaluwop geschrikt, ook van het nest. Op aanwijzen van de schaapherder kon Herman Stevens hier bijgaande foto maken. Mooi is te zien, dat de eitjes op een bedje van houtsnippers zijn gelegd. De foto is van 26 augustus. Eieren van de Nachtzwaluw foto: Herman Stevens 36 Ficedula 47 (2018) nr.3-4