Wet- en regelgeving. Vraag en antwoord

Transcriptie

1 Wet- en regelgeving Vraag en antwoord In dit hoofdstuk vindt u de belangrijkste consequenties van wet- en regelgeving op het gebied van machineveiligheid. De Richtlijn Arbeidsmiddelen (2009/104/EG) is in Nederland geïmplementeerd in het Arbobesluit Hoofdstuk 7. Deze wetgeving is bedoeld voor de werkgever die arbeidsmiddelen ter beschikking stelt aan werknemers. Naast de wet- en regelgeving voor de werkgever worden de productrichtlijnen behandeld. De productrichtlijnen, ook wel Nieuwe Aanpak Richtlijnen genoemd, zijn gekoppeld aan de CE-markering. 1 Hoe is machineveiligheid Europees geregeld? In 1958 werd de Europese Gemeenschap opgericht door zes landen, officieel bekrachtigd in het Verdrag van Rome. Dit EG-verdrag was de basis voor de Europese sociale richtlijnen (Arbo) en de productrichtlijnen (CE). Het EG-verdrag kent twee artikelen waarin deze richtlijnen worden gedefinieerd: artikel 95 (oorspronkelijk: 100A): de Europese productrichtlijnen (CE-markering); artikel 138 (oorspronkelijk: 118A): de Europese sociale richtlijnen (Arbo). De richtlijnen vormen het fundament voor de Europese regelgeving op het gebied van: 1. veiligheid, gezondheid en consumentenbescherming (productrichtlijnen); 2. veiligheid, gezondheid en welzijn (sociale richtlijnen). De productrichtlijnen hebben vaste grond gekregen in de lidstaten van de EER (Europese Economische Ruimte). De Machinerichtlijn bijvoorbeeld is de afgelopen jaren veelvuldig onderwerp van discussie geweest. Hetzelfde is gebeurd met onder andere: de EMC-richtlijn; 13

2 wet- en regelgeving de Laagspanningsrichtlijn; de Richtlijn Drukapparatuur; de ATEX 95-richtlijn; de Richtlijn Eenvoudige Drukvaten; de Richtlijn Gastoestellen. De doelstellingen van de Europese productrichtlijnen zijn: het verlagen van risico s van producten die in de handel gebracht of in bedrijf genomen worden; het wegnemen van technische handelsbelemmeringen binnen de EER. De zogenoemde sociale richtlijnen (EG-verdrag artikel 138; oorspronkelijk 118A), ofwel de Richtlijnen voor Arbeidsveiligheid, werden in eerste instantie in de Nederlandse wet opgenomen door middel van een besluit. In 1997 zijn al deze besluiten in één Arbobesluit gevat. In het kader van de RI&E (risico-inventarisatie en -evaluatie) die elke werkgever moet uitvoeren, moet op de sociale richtlijnen dieper worden ingegaan (Cascade-aanpak). De doelstellingen van de Europese sociale richtlijnen zijn: het bevorderen van de veiligheid en de gezondheid op de werkplek (minder ongevallen en het verlagen van de kosten hiervan); het harmoniseren van de wetgeving in de Europese lidstaten. 2 Hoe zit het in de Nederlandse wetgeving? De Europese Commissie, het Raadgevend Comité of het bedrijfsleven stelt een voorstel voor een productrichtlijn op. De Europese Raad van Ministers doet vervolgens uitspraak en de richtlijn wordt al dan niet aangenomen. Als de richtlijn wordt aangenomen, zijn de lidstaten verplicht deze eisen binnen een bepaalde termijn in hun nationale wetgeving op te nemen. Deze termijn wordt wel de overgangsfase genoemd (meestal twee jaar). Elke richtlijn kent een overgangsfase. Na het verstrijken van deze periode moeten de betreffende producten voldoen aan de eisen. Vanaf de datum van verplichtstelling is de richtlijn juridisch bindend. Bij Productrichtlijnen kunnen de lidstaten in principe geen lichtere, maar ook geen zwaardere eisen stellen. Dit heeft tot gevolg dat in de meeste gevallen ook bestaande wetgeving moet worden aangepast ter voorkoming van doublures of tegenstellingen. 14

3 vraag en antwoord In onderstaande tabel staan een paar voorbeelden van productrichtlijnen en de Nederlandse implementatie. Europese richtlijnen geïmplementeerd in Nederlandse wetgeving Europese richtlijnen Laagspanningsrichtlijn Machinerichtlijn EMC-richtlijn Richtlijn Drukapparatuur ATEX 95-richtlijn Nederlandse wetgeving Warenwet Warenwet Wet op de Telecommunicatie Voorzieningen Warenwet Warenwet Uitvoeringsbesluit Besluit elektrotechnische producten Besluit machines Diverse besluiten Besluit drukapparatuur Besluit explosieveilig materieel Bij de implementatie van een sociale richtlijn in de nationale wetgeving mag een lidstaat geen lichtere maar eventueel wel zwaardere eisen stellen. De implementatie van de sociale richtlijnen in de Nederlandse wetgeving is overzichtelijk gebeurd (de Arbowet, met daaronder het Arbobesluit). 3 Hoe werkt de Richtlijn Arbeidsmiddelen? Een van de sociale richtlijnen is de Richtlijn Arbeidsmiddelen (2009/104/EG). Deze richtlijn is een bijzondere richtlijn in de zin van de Europese Kaderrichtlijn. De Richtlijn Arbeidsmiddelen vormt een belangrijk onderdeel bij de uitvoering van de risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) voor bijvoorbeeld productie- of verwerkende bedrijven (machinepark). Hier wordt ingegaan op zowel organisatorische als technische aspecten van dit onderdeel van de RI&E. De beschreven methoden kunnen uiteraard ook worden toegepast voor andere elementen in de RI&E. De Richtlijn Arbeidsmiddelen is vanaf 1 januari 1997 van kracht. Ze vormt een verlengstuk van de Machinerichtlijn en is van toepassing op de eigenaar of gebruiker van de arbeidsmiddelen (werkgever). De Richtlijn Arbeidsmiddelen verplicht de werkgever om: veilige arbeidsmiddelen ter beschikking te stellen aan het personeel; veilige machines in te kopen (voorzien van CE-markering). Definitie arbeidsmiddelen (2009/104/EG, art. 2) Arbeidsmiddelen zijn alle op de arbeidsplaats gebruikte machines, apparaten, gereedschappen en installaties. De basisgedachte van de Richtlijn Arbeidsmiddelen is het creëren van een minimaal vereist veiligheidsniveau voor arbeidsmiddelen. De 15

4 wet- en regelgeving veiligheid moet worden bekeken op grond van alle fasen van de levensduur, bijvoorbeeld: transport; installatie en afstelling; gebruik, instellen; in werking zijn, reinigen; programmeren, onderhoud; buiten gebruik stellen, sloop en verwijdering. Aan arbeidsmiddelen worden minimumvoorschriften inzake veiligheid en gezondheid gesteld. Deze voorschriften worden in bijlage I en II van de richtlijn beschreven. In de risicobeoordeling wordt onderzocht of de ter beschikking gestelde arbeidsmiddelen voldoen aan de minimumvoorschriften. Hierbij valt te denken aan: stabiliteit van de machine; beveiliging tegen wegschietende delen; noodstops; andere veiligheidsvoorzieningen. In de hierna volgende tabel is een stappenplan gegeven voor de Richtlijn Arbeidsmiddelen. 16

5 vraag en antwoord Tabel Stappenplan Richtlijn Arbeidsmiddelen 1 Inventarisatie arbeidsmiddelen bepaling machinegegevens bestaande veiligheidsmaatregelen documentatie/schema s enz. 2 Toetsing minimale eisen 3 Risicobeoordeling gevarenlijst risicoanalyse evaluatie van risico s 4 Risicoreductie (toetsing aan normen) 5 Plan van aanpak opstellen en uitvoeren Periodiek Risico-inventarisatie en -evaluatie 6 Keuringen en beproevingen tijdens gebruiksfase vóór ingebruikneming periodieke inspecties/testen na belangrijke wijzigingen 7 Onderhoudsplan opstellen 8 Organisatorische verplichtingen procedures werkinstructies opleidingen/trainingen/voorlichting taken, verantwoordelijkheden, bevoegdheden toezicht 4 Hoe werkt de CE-markering? CE is de afkorting van Conformité Européenne, wat betekent Overeenkomstig de Europese Richtlijnen. CE-markering waarborgt het vrije handelsverkeer in de EER (Europese Economische Ruimte). Dit zijn de 27 landen van de EU en drie landen van de EVA. De EU wordt gevormd door Nederland, België, Luxemburg, Frankrijk, Spanje, Portugal, Italië, Verenigd Koninkrijk, Ierland, Denemarken, Duitsland, Griekenland, Finland, Zweden en Oostenrijk. In 2004 zijn daaraan toegevoegd: Cyprus, Estland, Hongarije, Letland, Litouwen, Malta, Polen, Slovenië, Slowakije en Tsjechië. In 2007 zijn Bulgarije en Roemenië tot de EU toegetreden. De EVA bestaat uit Liechtenstein, IJsland en Noorwegen. Daarnaast zijn er landen waarmee een Mutual Recognition Agreement is gesloten (o.a. Zwitserland). Voor deze landen gelden de CE-verplichtingen eveneens. Voor de productrichtlijnen werd in 1985 besloten tot een nieuwe aanpak op het gebied van technische harmonisatie en normalisatie. 17

6 wet- en regelgeving Vanaf deze datum wordt iedere Europese productrichtlijn van het nieuwe aanpak -jasje voorzien. De Europese eenwording is een feit vanaf 1 januari De richtlijn(en) vormen het uitgangspunt van de CE-markering door essentiële eisen te stellen met betrekking tot veiligheid, gezondheid, milieu en consumentenbescherming voor producten die binnen de EER in de handel worden gebracht of in bedrijf worden genomen. Met in de handel brengen wordt bedoeld: de eerste terbeschikkingstelling tegen betaling of kosteloos van een in de richtlijn bedoeld product op de communautaire markt met het oog op de distributie of het gebruik ervan op het grondgebied van de Gemeenschap. De essentiële eisen zijn globaal geformuleerd en gelden voor verschillende productgroepen. Zo zijn er bijvoorbeeld Nieuwe Aanpak Richtlijnen voor speelgoed, gastoestellen en machines. Verplichtingen die in de meeste richtlijnen naar voren komen zijn onder andere het opstellen van een risicobeoordeling, een technisch dossier, een gebruiksaanwijzing en een verklaring van overeenstemming. Na de overgangsfasen die gelden voor de richtlijnen, moeten de betreffende producten voldoen aan de eisen in de richtlijnen. Een aantal voorbeelden zijn: Machinerichtlijn: verplicht per 1 januari 1995; EMC-richtlijn: verplicht per 1 januari 1996; Laagspanningsrichtlijn: verplicht per 1 januari 1997; Richtlijn Drukapparatuur: verplicht per 1 juni 2002; ATEX 95-richtlijn: verplicht per 1 juli De CE-markering moet serieus genomen worden. Zes argumenten daarvoor zijn: 1. Het is een wettelijke verplichting. Overtreding is een strafbaar feit. 2. Men heeft een belangrijk verweermiddel in handen in geval van een claim op het gebied van productaansprakelijkheid. 3. CE-markering waarborgt het vrije handelsverkeer in de EER. Het betreffende product mag dus vrij worden verhandeld in 30 landen zonder extra keuringen of certificaten. 4. Producten met CE-markering hebben het vermoeden te voldoen aan de essentiële eisen van de richtlijnen. Hierdoor worden de risico s voor de gebruikers van CE-gemarkeerde producten verminderd. 5. De eindgebruiker is, op grond van de Richtlijn Arbeidsmiddelen, verplicht om arbeidsmiddelen in te kopen met CE-markering. 18

7 vraag en antwoord Werkgevers zullen dus de voorkeur geven aan machines die op de juiste wijze CE-gemarkeerd zijn. 6. De continuïteit van de onderneming wordt niet in gevaar gebracht. Als de CE-markering niet op de juiste wijze is toegepast kan de ondernemer te maken krijgen met ongevallen, boetes, verhoging van verzekeringspremies, claims, negatieve publiciteit, stillegging van machines enzovoort. Stappenplan CE-markering Als u de CE-markering moet aanbrengen op een product kan over het algemeen het volgende stappenplan worden toegepast. 1. Definieer uw product (beschrijf het bedoelde gebruik en bepaal de belangrijkste risico s). 2. Bepaal welke Richtlijnen van toepassing zijn (controleer of uw product binnen het toepassingsgebied van de Richtlijn valt). 3. Voer een risicobeoordeling uit 4. Toets het product aan de essentiële eisen en bepaal welke Europese geharmoniseerde normen van toepassing zijn. 5. Evalueer de risico s (bepaal of risico s al dan niet aanvaardbaar zijn). 6. Reduceer risico s zoveel mogelijk in het ontwerp en neem veiligheidsmaatregelen (neem zoveel mogelijk Europese normen mee bij risicoreductie). 7. Voer de noodzakelijke testen en beproevingen uit. 8. Koop onderdelen in met de juiste documenten en verklaringen. Controleer of inkoopovereenkomsten volledig zijn en voorzien zijn van afspraken betreffende de CE-markering. 9. Stel een gebruikershandleiding samen en vertaal deze in de juiste taal indien nodig. 10.Stel een Technisch Constructie Dossier op en archiveer dit. 11. Voer de juiste certificeringsprocedure uit (schakel een keuringsinstantie in, indien nodig, als u bijvoorbeeld een gevaarlijke machine volgens bijlage IV maakt). 12. Stel een EG-Verklaring van Overeenstemming op en onderteken deze. 13. Breng CE-markering aan en de nodige informatie voor de gebruiker. 14.Algemeen: Borg de CE-procedures in de organisatie. 19

8 wet- en regelgeving 5 Wat is de relatie tussen de Richtlijn Arbeidsmiddelen en de CE-markering? De Richtlijn Arbeidsmiddelen stelt de werkgever in artikel 4.1 (7.2 van het Arbobesluit) verplicht om veilige arbeidsmiddelen in te kopen (voorzien van CE-markering). Het is verstandig een ingebruiknamekeuring uit te voeren alvorens de machine in bedrijf te nemen. Bij de RI&E moet rekening worden gehouden met de keuze van arbeidsmiddelen. In bepaalde gevallen is het beter te investeren in een nieuwe machine dan te proberen een oude machine in overeenstemming te brengen met de eisen. De werkgever moet bij aankoop de machine en de bijgeleverde documentatie controleren. Voor een arbeidsmiddel dat is voorzien van CEmarkering, is een gebruiksaanwijzing in de Nederlandse taal verplicht. De werkgever is formeel niet verplicht om de juiste uitvoering van de CE-markering te controleren. Dit kan een groot risico inhouden. Uit diverse onderzoeken van onder andere de Arbeidsinspectie is gebleken dat ongeveer 70% van de machines die in de handel worden gebracht, niet op de juiste wijze van de CE-markering is voorzien. De werkgever behoudt zijn werkgeversaansprakelijkheid bij een ongeval als een onveilige machine aan werknemers ter beschikking wordt gesteld. Hoe herkent men een correct aangebrachte CE-markering? Zijn de volgende zaken aanwezig? 1. Verklaring van overeenstemming? 2. CE-markering (grafische vorm)? 3. Typeplaatje compleet? 4. Signalering (teksten, pictogrammen enz.)? 5. Gebruiksaanwijzing volledig en in de juiste taal? 6. Taal van teksten op de machine? 7. Technisch veiligheidsniveau? CE-markering wordt aangebracht voordat de machine in bedrijf wordt gesteld. Verantwoordelijk hiervoor is de fabrikant of de importeur (let op, de werkgever kan zelf ook fabrikant of importeur zijn). De productaansprakelijkheid van de fabrikant is gekoppeld aan de CE-markering en loopt na een periode van tien jaar af. Vanaf de ingebruikneming heeft ook de werkgever verplichtingen, namelijk om in de zin van de Arbowet veilige arbeidsmiddelen en veilige werkplekken aan zijn personeel ter beschikking te stellen. Daarbij passen niet alleen CE-gemarkeerde arbeidsmiddelen, maar 20

9 vraag en antwoord Fasen en verantwoordelijkheid CE-markering Ontwerp Bouw Onderhoud Aanbrengen CE Transport Verantwoordelijkheid fabrikant (CE-markering) In bedrijf stellen Productie Ontmantelen Productie Verantwoordelijkheid werkgever (Arbo) Reparatie ook adequaat preventief periodiek onderhoud inclusief eventuele keuringen. De richtlijn Arbeidsmiddelen legt namelijk een verband tussen de veiligheid en de goede staat van een arbeidsmiddel, daarom dient de werkgever de goede staat van de arbeidsmiddelen te waarborgen. De fabrikant houdt in zijn risicobeoordeling rekening met risico s tijdens alle bouw- en gebruiksfasen (tot en met ontmanteling). 6 Wie brengt de CE-markering aan? De algemene stelregel is dat de fabrikant altijd verantwoordelijk is voor het aanbrengen van de CE-markering, of hij nu binnen of buiten de EER is gevestigd. In bepaalde gevallen gaat deze verantwoordelijkheid over op een derde partij. Bij de richtlijnen voor machines en liften gaat deze verantwoordelijkheid over op degene die het product binnen de grenzen van de EER in de handel brengt voorzover de fabrikant of zijn in de Gemeenschap gevestigde gevolmachtigde verzuimt om aan de verplichtingen te voldoen. Bij deze twee richtlijnen heeft de importeur dus aanzienlijk meer verantwoordelijkheden. Let op In het kader van de regelgeving productaansprakelijkheid ligt de aansprakelijkheid voor een CE-gemarkeerd product altijd bij een rechtspersoon of natuurlijk persoon die in de Gemeenschap is gevestigd. Verantwoordelijk voor de CE-markering (kunnen) zijn: 1. De fabrikant is altijd verantwoordelijk voor de CE-markering. Is de fabrikant buiten de EER gevestigd, dan zal de verantwoordelijkheid overgaan op de in de Gemeenschap gevestigde gevolmachtigde of op de importeur. 2. De in de Gemeenschap gevestigde gevolmachtigde wordt aangesteld door de fabrikant. Deze partij neemt bepaalde taken over van de 21

10 wet- en regelgeving fabrikant (bijvoorbeeld ondertekenen van de verklaring van overeenstemming, aanbrengen van naam en adres op het typeplaatje). In genoemde gevallen is de importeur gevolmachtigd alsof deze de fabrikant is. De overgenomen taken mogen alleen van administratieve aard zijn. 3. De importeur van producten van buiten de EER (dit geldt ook voor gebruikte producten): in dit geval is de importerende partij niet formeel door de fabrikant gemachtigd. De importeur is in deze situatie echter toch volledig verantwoordelijk voor de CE-markering (deze laatste situatie geldt alleen voor machines en liften). De in de Gemeenschap gevestigde gevolmachtigde of de importeur moet in staat zijn de autoriteiten (bijvoorbeeld de Arbeidsinspectie) op verzoek de technische documentatie en de EG-verklaring van overeenstemming te tonen. Het niet voldoen aan de wettelijke CEverplichtingen is een publiekrechtelijk misdrijf. Een dergelijk vergrijp wordt aangemerkt als een economisch delict. Het strafrecht is hierop van toepassing. In het licht van de Wet productenaansprakelijkheid is diegene verantwoordelijk die een product binnen de grenzen van de EER in de handel brengt of in gebruik neemt. Deze aansprakelijkheid is civielrechtelijk geregeld (Burgerlijk Wetboek). 7 Wanneer wordt de CE-markering aangebracht? De CE-markering moet zijn aangebracht op het moment dat een product in de handel wordt gebracht en/of in bedrijf wordt gesteld. CEmarkering bij productie voor eigen gebruik is niet verplicht voor de richtlijnen voor speelgoed, explosieven voor civiel gebruik, koelapparatuur en de laagspanningsrichtlijn. Bij deze richtlijnen geldt alleen het moment van in de handel brengen. Machines die voor eigen gebruik worden gebouwd, moeten wel CE-gemarkeerd worden. Op het moment van in de handel brengen en/of in bedrijf stellen moet het product voldoen aan alle relevante productrichtlijnen. Men is verantwoordelijk voor de CE-markering in de volgende gevallen: 1. Men fabriceert of assembleert een product zelf voor verkoop of voor eigen gebruik. 2. Men wijzigt een arbeidsmiddel (machine) in de gebruiksfase, waardoor bijvoorbeeld het veiligheidsniveau verandert of het door de fabrikant omschreven bedoelde gebruik wijzigt (zie hiervoor ook Wanneer geldt CE-markering bij wijziging van een machine?). 22

11 vraag en antwoord 3. Men verkoopt een product onder eigen naam (private label). Als het product onder eigen naam wordt verkocht, moet de nieuwe verkoper uiteraard zelf de benodigde gegevens op het product aanbrengen, de eigen EG-verklaring van overeenstemming op stellen en de NAW-gegevens in de gebruikershandleiding aan passen. Uitgangspunt hiervoor zijn de aangeleverde gegevens van de toeleveranciers. 4. Men importeert een product uit een niet-eer-land (geldt ook voor een gebruikt product). 5. Men koppelt diverse producten (bijvoorbeeld machines) tot een samenstel (bijvoorbeeld een productielijn). Samengevat is voor de werkgever (bestaande machines) de Richtlijn Arbeidsmiddelen belangrijk. Er zijn echter situaties denkbaar waarin CE-markering moet worden aangebracht (bij zelfbouw, eigen import, wijziging, uitbreiding of samenbouw). 8 Wanneer geldt CE-markering bij wijziging van een machine? De productrichtlijnen (CE-markering) gelden voor nieuwe producten (bijvoorbeeld voor machines) en voor gebruikte producten als deze voor het eerst in de EER verhandeld en/of in gebruik worden genomen. Bij vraag 7 zagen we dat de CE-markering van toepassing kan zijn als men bestaande machines zodanig wijzigt dat nieuwe of extra risico s ontstaan dan wel het beoogde gebruik verandert. Als men een in bedrijf gestelde machine reviseert of licht wijzigt (vervanging door gelijkwaardige componenten), dan is slechts de Richtlijn Arbeidsmiddelen van toepassing en behoeft geen CE-markering te worden aangebracht. Hierbij maakt het niet uit of de oorspronkelijke machine van CEmarkering was voorzien of niet. In de zogenoemde Blue Guide (Gids voor de tenuitvoerlegging van de Nieuwe Aanpak Richtlijnen) wordt een en ander als volgt omschreven: Producten waaraan belangrijke wijzigingen zijn aangebracht met de bedoeling de oorspronkelijke werking, het oorspronkelijke doel of het type te wijzigen, kunnen worden beschouwd als nieuwe producten. Als aanvullend criterium geeft de Blue Guide aan, dat een CE-traject van toepassing is indien de risicobeoordeling tot de conclusie leidt dat de aard van het gevaar of het risiconiveau is toegenomen. Voorbeelden hiervan kunnen zijn: verhoging van de machinesnelheid, vergroting van de capaciteit, automatisering van de productinvoer, vervangingen van de besturing en/of bediening, verbreding van een machine voor een groter 23

12 wet- en regelgeving type product, mechanische of elektrische koppeling van machines tot een productielijn. Daaraan wordt echter toegevoegd: Dit dient per geval te worden beoordeeld, en ook dat de afweging om wel of niet als nieuw product te beschouwen berust bij degene die wijzigt. Dergelijke beoordelingen kunnen in de praktijk behoorlijk lastig zijn. Belangrijk hierbij is dat u een grondige risicobeoordeling wordt uitgevoerd, waarmee de effecten van de wijziging in kaart worden gebracht als basis voor deze beslissing. Afhankelijk daarvan kan bijvoorbeeld besloten worden om een deel van de machine onder CE te brengen, namelijk dat deel waarop de wijzigingen significante (veiligheids)invloed hebben. Het in overeenstemming brengen van een bestaande machine als gevolg van een uitgevoerde risicobeoordeling zal over het algemeen niet leiden tot een nieuwe CE-markering. Denk hierbij aan het aanbrengen van een beveiliging of een noodstop. Bij het CE markeren van een bestaande machine is het handig om over de originele documentatie te beschikken. Zeker voor oudere machines kan dit problemen opleveren, omdat de oorspronkelijke fabrikant misschien niet meer bestaat of niet meer te achterhalen is. Een ander probleem is het originele technisch constructiedossier (TCD). De fabrikant is niet verplicht om dit te overhandigen. Bij de aanschaf van een nieuwe machine moet hiermee rekening worden gehouden en eventueel contractueel worden vastgelegd welke documentatie minimaal wordt meegeleverd. 9 Wie is verantwoordelijk voor CE-markering bij verhuur van machines? De eerste CE-verantwoordelijkheid ligt uiteraard bij de fabrikant. Indien de fabrikant zich buiten de EER bevindt, is de verhuurder productaansprakelijk (indien de verhuurder zijn machine rechtstreeks uit een niet-eer-land betrekt). De verhuurder is daarnaast verantwoordelijk om de CE-markering van de te verhuren machine te toetsen. Daarnaast moet de verhuurder controleren of de taal van de gebruikersinformatie de juiste is. De verhuurder kan strafrechtelijk worden vervolgd in geval van overtreding. Hij is de rechtspersoon die in eerste instantie aansprakelijk wordt gesteld. 24