Determinanten van het gebruik van langdurige zorg

Transcriptie

1 Determinanten van het gebruik van langdurige zorg Pieter Bakx 1 Door de veroudering van de bevolking en de verschuiving van acute naar chronische ziekten, zal het gebruik van langdurige zorg de komende decennia sterk stijgen. Een groot deel van de gebruikte langdurige zorg is publiek gefinancierd op basis van de AWBZ. Het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ) kent deze AWBZ-zorg toe op basis van zorgbehoefte en beschikbaarheid van informele zorg (CIZ 2009). Om het toekomstig gebruik van langdurige zorg te kunnen voorspellen en te kunnen beïnvloeden, is het nodig om meer inzicht te krijgen in de factoren die dit gebruik verklaren. Ook is het van belang wat bepaalt van welke voorzieningen mensen gebruik maken mantelzorg, thuiszorg en opname in een verpleeghuisen hoe verschuivingen (transities) daarin verklaard kunnen worden. Op basis van gegevens van het Survey on Health, Ageing, and Retirement in Europe 2 (SHARE) is onderzocht welke persoonlijke kenmerken het gebruik en de verschuivingen (transities) in langdurige zorg in Nederland verklaren. Dit onderzoek geeft daarnaast inzicht in de allocatie van langdurige zorg en in de relatie tussen informele en professionele zorg. Het sluit aan bij eerder onderzoek naar cross-sectionele verschillen (de Meijer et al. 2009) en transities (Geerlings et al. 2005) in zorggebruik van ouderen binnen Nederland. In dit artikel worden de belangrijkste resultaten samengevat 3. Het artikel is als volgt opgebouwd. Eerst wordt kort besproken welke gegevens zijn gebruikt en wordt het empirische model beschreven. Vervolgens worden de schattingsresultaten besproken. Ten slotte wordt kort ingegaan op de implicaties van de bevindingen en suggesties voor nader onderzoek. Data De data zijn afkomstig van de eerste meetmomenten (2004 en 2006) van SHARE. In 2004 namen in Nederland 2979 vijftigplussers deel aan dit onderzoek, in Van deze respondenten participeerden er 1766 in beide jaren. De gebruikte steekproef bestaat uit alle respondenten zonder ontbrekende relevante informatie (89% van de totale steekproef). Voor het transitiemodel zijn alleen respondenten gebruikt die in beide jaren deelnamen aan het onderzoek en die in 2004 geen zorg of alleen informele zorg gebruikten (1453 respondenten). Verklaringsmodel In dit onderzoek zijn twee modellen gebruikt: het eerste model onderzoekt het gebruik van langdurige zorg, het tweede model de transities: veranderingen van één (combinatie van) zorgtype(n) naar een andere. De afhankelijke variabele van het gebruiksmodel heeft drie keuzealternatieven: geen zorg, alleen informele zorg en professionele zorg (mogelijk in combinatie met informele zorg). Elke respondent valt dus binnen één categorie. Het geschatte model is een mixed multinomial logit model. Dit model heeft twee voordelen ten opzichte van multinomiale en geneste modellen: het is minder restrictief en gebruikt de panel data structuur om te corrigeren voor ongeobserveerde verschillen tussen respondenten, zoals lichamelijke zwakte (frailty), zorggedrag en assertiviteit (Train 2003). 1 Ik zou graag Claudine de Meijer, Marc Koopmanschap, Teresa Bago d Uva, Eddy van Doorslaer en Erik Schut bedanken voor hun commentaar op eerdere versies van dit artikel. 2 Zie voor meer informatie over het survey. 3 Zie voor de volledige versie. VGE Bulletin maart

2 Het transitiemodel schat met behulp van het logistische regressiemodel het effect van persoonskenmerken op de kans op een transitie in de toekomst. Hierbij is een transitie gedefinieerd als een overgang van geen zorggebruik of alleen informele zorg in 2004 naar gebruik van professionele zorg in Geen transitie betekent dat de respondent in beide jaren geen of alleen informele zorg gebruikte. Het model van patiëntgerelateerde determinanten van zorggebruik van Andersen en Newman (1973) is gebruikt als uitgangspunt bij het selecteren van de onafhankelijke variabelen. De drie dimensies die dit model onderscheidt en de hier gebruikte indicatoren zijn: Neiging tot zorggebruik: leeftijd, geslacht, alleenstaand en opleidingsniveau. Mogelijkheid tot zorggebruik: stedelijkheidsgraad, het vermogen om financieel rond te komen en kinderloosheid. Behoefte aan zorg: - Beperkingen: Algemene Dagelijkse Levensverrichtingen (ADL), Instrumentele Dagelijkse Levensverrichtingen (IADL), mobiliteit. - Gezondheid: aantal chronische ziekten, mentale gezondheid, cognitief vermogen en algemene gezondheid. In het transitiemodel zijn daarnaast variabelen opgenomen die aangeven hoe de gezondheid en beperkingen van de respondent veranderden tussen 2004 en 2006, of de respondent informele zorg kreeg en of de respondent zijn/haar partner tussentijds verloor, bijvoorbeeld door overlijden of een scheiding. Resultaten Het gebruiksmodel laat zien dat leeftijd en afwezigheid van een partner de kans op gebruik van zowel informele als professionele zorg verhoogden. De kans dat een beroep gedaan werd op professionele zorg was groter voor vrouwen. Hetzelfde geldt voor kinderloze respondenten. De andere factoren die de neiging en mogelijkheid tot zorggebruik meten opleiding, stedelijkheidsgraad en het vermogen om financieel rond te komen- hadden geen effect. De indicatoren die de behoefte aan zorg meten laten zien dat zowel beperkingen als gezondheid invloed hadden op het gebruik van informele en professionele zorg: de beperkingenmaten IADL en mobiliteit en de gezondheidsindicatoren chronische ziekten, mentale gezondheid en een slechte of zeer slechte gezondheid beïnvloedden allen significant het gebruik voor beide typen zorg. ADL had daarentegen slechts een klein effect op het gebruik van professionele zorg. Cognitief vermogen en een matige gezondheid hadden geen effect. De R 2 -score van het transitiemodel is Het transitiemodel toont dat de afwezigheid van een partner in 2004 en het verlies van een partner tussen 2004 en 2006 de kans op een transitie verhoogden met respectievelijk 5,9 procentpunt en 7,3 procentpunt. De gemiddelde kans op een transitie tussen 2004 en 2006 was 5,9 procent. Ook een achteruitgang in mobiliteit en een verslechterde mentale gezondheid verhoogden de kans op een transitie, net als het gebruik van informele zorg, een verslechterde en een verbeterde algemene gezondheid. Discussie Deze studie bevestigt dat een aantal conclusies van eerdere onderzoeken overeind blijft indien gecorrigeerd wordt voor ongeobserveerde heterogeniteit. Ten eerste, afwezigheid van een partner en beperkingen zijn belangrijke determinanten van het gebruik en transities in het gebruik van langdurige zorg onder vijftigplussers. (De Meijer et al. 2009) Ten tweede bevestigt het transitiemodel dat gebruik van informele zorg een opstap vormt voor gebruik van professionele zorg (Bonsang 2009; Bolin et al 2009; Geerlings et al. 2009). Ten derde, ook het effect van leeftijd is ondanks de beperkingenmaten in beide modellen significant. Mogelijk 20 VGE Bulletin maart 2010

3 meten de gebruikte beperkingenmaten dus niet alle relevante dimensies van behoefte aan zorg of wordt bij de toedeling van langdurige zorg rekening gehouden met de leeftijd van de patiënt. (zie de Meijer et al 2009b) De conclusie van de Meijer et al. (2009) dat gezondheid (de kans op) langdurig zorggebruik niet langer beïnvloedt indien gecorrigeerd wordt voor beperkingenstatus wordt niet onderschreven: ondanks de drie beperkingenmaten zijn een aantal gezondheidsindicatoren significant. ADL is een (inter)nationaal veel gebruikte maat om beperkingenstatus te meten en wordt bovendien veel gebruikt in overheidsbeleid. Het merendeel van de studies concludeert dat ADL een goede voorspeller is voor gebruik van langdurige zorg. In deze studie hebben ADLbeperkingen echter slechts een beperkt effect op zorggebruik. Dit afwijkende resultaat wordt veroorzaakt door uitgebreid te controleren voor beperkte mobiliteit: als de mobiliteitsmaat uit het model wordt gelaten wordt ADL belangrijk. Deze resultaten laten zien dat binnen het Nederlandse systeem de behoefte aan zorg leidend is bij de toedeling van langdurige zorg, niet koopkracht. De behoefte aan zorg en de aanwezigheid van een partner en kinderen belangrijke bronnen van informele zorg- hebben in beide modellen een grotere invloed dan opleiding en de factoren die van invloed zijn op de mogelijkheid tot zorggebruik. De gebruikte set indicatoren geeft een goed beeld van het gebruik van langdurige zorg en kan gebruikt worden als input voor beleid. Het uitgebreide sociale verzekeringssysteem voor langdurige zorg in Nederland heeft wellicht invloed op welke factoren de kans op (transities in) zorggebruik beïnvloeden, waardoor deze resultaten echter op internationaal niveau mogelijk slechts beperkt generaliseerbaar zijn. Het onderzoek zou op een aantal manieren verbeterd kunnen worden. Ten eerste zou de afhankelijke variabele minder grof gedefinieerd kunnen worden, bijvoorbeeld door meer keuzealternatieven te onderscheiden of door de kosten van langdurige zorg te onderzoeken in plaats van het gebruik. In dat geval zou de analyse het startpunt kunnen vormen voor onderzoek naar de beste manier om een systeem van risicoverevening op te zetten binnen de AWBZ en verzekeraars risicodragend te maken, zoals het kabinet zich voorgenomen heeft. (Ministerie van VWS 2009) Ten tweede zou dit onderzoek verder verbeterd kunnen worden als ziekenhuisopnames, inkomen en vermogen als patiëntgerelateerde determinanten van zorggebruik toegevoegd zouden worden aan het model. Ten derde wordt het gebruik van langdurige zorg niet alleen beïnvloed door regulering van de toegang door het CIZ maar ook door aanbodregulering, zoals budgettering op zowel regionaal als instellingsniveau. De analyse zou vollediger worden als er rekening gehouden zou worden gehouden met aanbodregulering. Pieter Bakx MSc is werkzaam als promovendus bij het instituut Beleid en Management Gezondheidszorg (ibmg) van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Referenties Andersen, R. en Newman, J Societal and individual determinants of medical care utilization in the United States. Milbank Fund Quarterly. 51 (1): Bolin, K., B. Lindgren en P. Lundborg Informal and formal care among single- living elderly in Europe. Health Economics. 17 (3): Bonsang, E Does informal care from children to their elderly parents substitute for formal care in Europe? Journal of Health Economics. 28 (1): CIZ Indicatiewijzer 2.0. Driebergen: CIZ. de Meijer, C., M. Koopmanschap, X. Koolman en E. van Doorslaer The role of disability in explaining LTC utilization. Medical Care. 47 (11): de Meijer, C., M. Koopmanschap, T. Bago d Uva en E. van Doorslaer. 2009b. Time to drop time-to-death? - Unraveling the determinants of LTC spending in The Netherlands. HEDG Working Paper Series. WP 09/33. HEDG: York, UK. VGE Bulletin maart

4 Geerlings, S., A. Pot, J. Twisk en D. Deeg Predicting transitions in the use of informal and professional care by older adults. Ageing & Society. 25 (1): Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Nadere uitwerking toekomst AWBZ. Den Haag: Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Toegang via Train, K Discrete choice methods with simulation. Cambridge: Cambridge University Press. Aankondiging Pfizer HTAcademy Het internationale farmaceutisch bedrijf Pfizer is een studiebeursprogramma gestart speciaal voor jonge wetenschappers op het terrein van Health Technology Assessment (HTA): de Pfizer HTAcademy. Dit programma beoogt een bijdrage te leveren aan de persoonlijke ontwikkeling van onderzoekers en aan de multidisciplinaire evaluatie van medische innovaties. Vanwege het succes van de HTAcademy in Duitsland is dit programma nu uitgebreid naar België, Zwitserland en Nederland, om zo ook internationale kennisuitwisseling te bevorderen. Het programma bestaat uit een Nederlandse studiebeurs van en een Europese studiebeurs van De deadline voor indiening van voorstellen voor de ronde 2010/2011 is 7 april Uitgebreide informatie over het HTAcademy studiebeursprogramma, inclusief het aanmeldingsformulier en de onderzoeksprioriteiten voor de ronde 2010/2011, is te vinden op 22 VGE Bulletin maart 2010