de kracht van je gemeente

Transcriptie

1 de kracht van je gemeente op weg naar een duurzaam gemeentelijk beleid voor de periode

2 WOORD VOORAF 5 1. EEN SAMENWERKENDE GEMEENTE Geen milieubeleid zonder participatie Huidige situatie Aandachtspunten voor de volgende bestuursperiode 9 2. EEN VOORBEELDIGE GEMEENTE De gemeente moet het voorbeeld geven Huidige situatie Aandachtspunten voor de volgende bestuursperiode ZUIVER WATER 23 COLOFON Deze publicatie is een uitgave van Tandem en is tot stand gekomen met de medewerking van de Tandempartners Bond Beter Leefmilieu (BBL), Velt, Natuurpunt, Dialoog, Ecolife, WWF, Vereniging voor Bos in Vlaanderen (VBV), VIBE, SLA21 en Centrum voor Natuur- en Milieueducatie (CVN). Dit boek is een handleiding om tot een duurzaam gemeentelijk beleid te komen. We moedigen dan ook de overname van de teksten aan in partijprogramma s en bestuursakkoorden. Verantwoordelijke uitgever Danny Jacobs, Tweekerkenstraat 47, 1000 Brussel Redactie Relinde Baeten (Velt), Bram Claeys (BBL), Steven Geirnaert (BBL), Erik Grietens (BBL), Alice Maes (Velt), Wim Van Gils (BBL), Steven Vanholme (Natuurpunt). Eindredactie Linda Sonck (BBL) Vormgeving Jurgen Maelfeyt / Fotografie Cover- en titelbeelden: VPM; BBL (p 11, 35, 43, 51, 58, 65, 67); Velt (p 13, 21); Natuurpunt (p 26, 28); Tandem (p 49); BBL/Frans Geys (p 72) Druk Druk In De Weer, Gent Solventvrij gedrukt met vegetale inkten op kringlooppapier. Secretariaat Tandem Tweekerkenstraat 47, 1000 Brussel, tel , info@tandemweb.be, De gemeente en integraal waterbeleid Huidige situatie Aandachtspunten voor de volgende bestuursperiode GROENE ENERGIE Voor gemeenten mag Kyoto geen ver van mijn bed -show zijn Huidige situatie Aandachtspunten voor de volgende bestuursperiode NATUUR VOOR IEDEREEN Groen, natuur en bos als opstap naar duurzame ontwikkeling Huidige situatie Aandachtspunten voor de volgende bestuursperiode KERNACHTIGE RUIMTELIJKE ORDENING De gemeente en de provincie: cruciale spelers in het ruimtelijke ordeningsbeleid Huidige situatie Aandachtspunten voor de volgende bestuursperiode VERSTANDIG MOBIEL De gemeente kiest voor een veilige leefomgeving van haar inwoners Huidige situatie Aandachtspunten voor de volgende bestuursperiode VEILIG EN GEZOND De gemeente kiest voor de gezondheid van haar inwoners Huidige situatie Aandachtspunten voor de volgende bestuursperiode 71

3 WOORD VOORAF Gezonde lucht, proper water, een leefbare omgeving en voldoende natuur in de buurt. Zelfs in het dichtbevolkte Vlaanderen hoeft dit geen utopie te zijn, maar zijn het basisbehoeften en basisrechten van elke inwoner. Je gemeente draagt daarbij een grote verantwoordelijkheid. Zelfs met minder geld en personeel, kan er op lokaal niveau veel gebeuren voor een beter milieu en een sterkere natuur. Pleidooien voor een groenere, gezondere gemeente stoten vaak op praktische bezwaren. De gemeente is niet bevoegd voor dit, de gemeente heeft geen geld voor dat. Ze vindt ook vaak dat haar werk een druppel op een hete plaat is. Waarom zouden wij ons inspannen als de anderen niet meedoen? Nochtans is de gemeente een cruciaal niveau als het op milieu en natuur aankomt. Bovendien heeft ze een zeer grote troef: zij staat het dichtst bij de burgers. Ze kan mensen aanspreken op een begrijpbare, zichtbare manier. Nieuws over lokale ontwikkelingen en gebeurtenissen wordt gretig gevolgd. En de inwoners merken ook sneller de resultaten van het beleid. Zelfs met beperkte middelen kan je veel doen. Anders dan vaak gedacht, zijn mensen en middelen meestal niet de beperkende factor, maar wel durf en ambitie. In dit boek reiken we concrete mogelijkheden aan om tot een duurzaam lokaal milieubeleid te komen en illustreren we die met voorbeelden. Jouw gemeente kan ook een duurzame gemeente worden. Zelfs als de andere gemeenten of andere landen niet meteen volgen, is het in alle opzichten gezelliger, gezonder en veiliger om in een milieubewuste gemeente te wonen. En meestal ook goedkoper. Dit boek wil (toekomstige) mandatarissen, vertegenwoordigers van milieu- en natuurvereningen en politieke partijen de weg tonen naar een krachtig en kwalitatief duurzaam gemeentebeleid tijdens de volgende legislatuur. We hopen alvast dat de lokale milieubeschermer en partijen zoveel mogelijk standpunten overnemen. Onze voorstellen worden geïllustreerd met concrete voorbeelden. Dit is slechts een selectie van wat onze lokale groepen en afdelingen ons aangereikt hebben. Met deze voorbeelden willen we aantonen dat er op veel plaatsen reeds allerlei positieve dingen gebeuren. We doen geen uitspraak over het totaalbeleid van de vermelde gemeente. We hebben ook geen vergelijkend onderzoek gevoerd. Ken je zelf betere, leukere en efficiëntere initiatieven, laat dan zeker iets weten aan Tandem, of Op vind je een lijst terug met alle voorbeeldprojecten die we toegezonden kregen. 4 5

4 1. een samenwerkende gemeente BURGERS EN VERENIGINGEN ZIJN HET MENSELIJK KAPITAAL VAN DE GEMEENTE. HET LOONT OM HEN IN EEN VROEG STADIUM REEDS TE BETREKKEN BIJ HET BELEID. DOOR BEWONERS INSPRAAK EN MEDEVERANTWOORDELIJKHEID TE GEVEN CREËER JE EEN LOKALE DYNAMIEK EN GA JE DE VERZURING TEGEN. BEWONERS KUNNEN BIJVOORBEELD SAMEN BUURTPARKEN VERZORGEN OF SAMEN ENERGIE SPAREN, EEN LOKALE NATUURVERENIGING KAN EEN BOS VAN DE GEMEENTE BEHEREN. DIT BETEKENT NIET DAT BELEIDSMAKERS ZELF GEEN BESLISSINGEN MOETEN NEMEN. NA EEN OPEN MAATSCHAPPELIJK DEBAT MOET EEN DOORTASTENDE POLITIEKE BESLISSING VOLGEN. 6 7

5 1.1 GEEN MILIEUBELEID ZONDER PARTICIPATIE Milieubeleid en participatie moeten hand in hand gaan. Milieuzorg en natuurbehoud vragen een inspanning van iedereen. Daarom is het belangrijk dat mensen positief staan tegenover bepaalde maatregelen en zelf ook oplossingen en verbeteringen kunnen voorstellen. De problemen waarmee we geconfronteerd worden zijn ook zo complex en verscheiden dat alle input welkom is. Discussies over zaken die de mensen kennen, en die hen rechtstreeks raken, verhogen de betrokkenheid. Het gebruik van pesticiden in eigen tuin, het gasverbruik met 8% terugschroeven en een park in de buurt zijn maar een paar voorbeelden die iedereen nauw aan het hart liggen. Het is voor de inwoners trouwens maar een relatief kleine stap naar hun vergaderlokaal of hun gemeentehuis. Veel mensen kennen ook zelf een gemeenteraadslid. Om dit soort projecten te realiseren zou de gemeente milieu- en natuurverenigingen als een belangrijke gesprekspartner moeten zien. Dankzij hun expertise op het vlak van natuur en milieu kunnen zij een belangrijke bijdrage leveren tot een kwalitatieve maatregel. Maar ook omdat zij vaak als spreekbuis optreden voor een deel van de milieubewuste bevolking. Wanneer je burgers en belangengroepen vanaf de startfase een volwaardige stem geeft, heb je meer kans dat er een breder draagvlak ontstaat voor het milieu- en natuurbeleid. Hierdoor zullen er achteraf ook minder juridische procedures volgen. 1.2 HUIDIGE SITUATIE De voorbije jaren is er een grote stap vooruit gezet in de wettelijke omkadering van de participatie. In verschillende decreten zijn systemen voorzien omtrent openbare onderzoeken en de raadpleging van het publiek. Het decreet Openbaarheid van Bestuur van 26 maart 2004 betekende een grote stap vooruit op het vlak van de informatieverschaffing. Veel gemeenten hebben grote inspanningen geleverd om de bevolking bij het milieubeleid te betrekken: goede websites, gemakkelijk verteerbare informatie in de gemeentelijke infobladen, acties voor het brede publiek, Ook de Samenwerkingsovereenkomst voorziet middelen: in het bijzonder de instelling van de milieuraad. Deze weg moeten we verder bewandelen en tegelijkertijd moeten we lessen trekken uit de vastgestelde problemen. Bij Tandem kan je terecht voor interessante formats om participatie in je gemeente een duwtje in de rug te geven. 1.3 AANDACHTSPUNTEN VOOR DE VOLGENDE BESTUURSPERIODE Participatie kan evenwel gepaard gaan met enkele problemen. Omdat de betrokken partijen en belanghebbenden zo goed gekend zijn, is het op lokaal vlak vaak bijzonder moeilijk om wantoestanden aan te klagen. Een ander probleem is dat de gemeente soms maar een beperkte groep van inwoners bereikt. Vooral voor technische aangelegenheden komt men steeds bij dezelfde mensen terecht. Zij krijgen dan te kampen met overbevraging. De gemeente moet de uitdaging aangaan om een ruimer publiek te bereiken opdat ook zij hun mening kwijt kunnen. Er ontstaat ook al eens verwarring tussen participatie en goedkeuring. Vooral in heikele dossiers worden beslissingen uitgesteld tot alle betrokkenen akkoord gaan. Dit is een nefaste situatie. Om een efficiënt en coherent milieubeleid te voeren mag je - jammer genoeg - niet wachten tot iedereen het eens is. Bovendien ondergraaft deze aanpak de bereidheid van mensen tot participatie en wordt de antipolitiek gevoed. Mensen verwachten van politici niet alleen luisterbereidheid, maar ook de moed om op cruciale momenten knopen door te hakken. Participatie is dan een levend proces waarbij de gemeente op geen enkel moment op haar lauweren mag rusten. [1] TOEGANG TOT INFORMATIE Zonder informatieverschaffing, geen participatie en betrokkenheid. De gemeente moet daarom actief informatie verspreiden over haar natuur- en milieubeleid en over de toestand van de natuur en het milieu binnen de gemeente. De gemeente moet een actieve communicatiepolitiek voeren rond dit thema. Via het gemeentelijk infoblad, via de perswerking en of via andere publicaties moet ze de burgers op de hoogte brengen. Dit gebeurt idealiter met een bijzondere aandacht voor indicatoren die de inwoners iets vertellen over hun eigen levenswijze: afvalproductie, energieverbruik, Via haar website kan ze zeer actuele dossiers of verslagen ter inzage geven. Een kleinere gemeente, met weinig ervaring, kan eventueel een samenwerkingsverband sluiten met een andere gemeente om de kwaliteit van de informatie te garanderen. Daarnaast helpt de gemeente burgers die zelf op zoek zijn naar informatie zo goed mogelijk en leeft hierbij het decreet Openbaarheid van Bestuur na. Indien er informatie gekopieerd moet worden, rekent de gemeente ten hoogste de gewone kopieerkosten aan. Wanneer deze informatie zich op het internet bevindt moet de gemeente daarvoor de nodige computers voorzien. 8 9

6 En waarom zouden plannen en besluiten niet op verschillende plaatsen ter inzage gelegd kunnen worden? In de plaatselijke bibliotheek bijvoorbeeld. Die heeft vaak gemakkelijkere toegangsuren. [2] SENSIBILISERING EN PARTICIPATIE [3] NATUUR- EN MILIEUVERENIGINGEN ALS PARTNER De gemeente neemt de lokale natuur- en milieuverenigingen serieus. Die verenigingen zijn immers belangrijk voor het gemeentelijk natuur- en milieubeleid. Ze leveren expertise en ideeën aan. Ze werpen vaak een ander, interessant licht, op gemeentelijke dossiers. Vaak sporen zij de gemeente aan tot vernieuwing en verbetering. De gemeente moet alle mogelijke inspanningen leveren om gezinnen, scholen, bedrijven en landbouwers bij het milieu- en natuurbeleid te betrekken. Die doelgroepen moet je telkens op een andere manier benaderen. De gemeente kan daarbij soms een beroep doen op verenigingen en organisaties als tussenpersoon. Maar daarnaast moet je de inwoners steeds ook individueel aanspreken. Welke methode het meest geschikt is hangt niet alleen af van dossier tot dossier en van doelgroep tot doelgroep, maar ook van gemeente tot gemeente: welke methodes hadden in het verleden succes? Zijn er actieve verenigingen die kunnen helpen om informatie te verspreiden bij hun achterban? Hebben we een goede website? Daarnaast helpen ze informatie rond milieuthema s te verspreiden. Omdat zij een kritische houding hebben, vertrouwt de burger hen. Via hun activiteiten kunnen allerlei problemen en mogelijkheden een ruimere bekendheid krijgen en effenen ze het pad voor gemeentelijke milieumaatregelen. Je kan verenigingen op verschillende manieren tonen dat je hen als een gelijkwaardige partner ziet: hen informatie geven opdat ze hun dossiers goed kunnen voorbereiden, hen uitnodigen om constructieve oplossingen te zoeken voor concrete knelpunten, samen activiteiten organiseren, De gemeente kan ook logistieke steun geven: een lokaal ter beschikking stellen, activiteiten opnemen in een gemeentelijke activiteitenkalender, Op het vlak van participatie spelen de adviesraden een centrale rol. Rond natuur- en milieuthema s zijn dit in het bijzonder de plaatselijke milieuraad en om gemeentelijke commissie ruimtelijke ordening (Gecoro). Om een goede werking uit te bouwen moeten deze raden alle kansen en het vertrouwen van het gemeente bestuur krijgen. De gemeente moet die raden ondersteunen, relevante teksten op tijd doorsturen en hen feedback geven over wat er met hun opmerkingen zal gebeuren. Het lijkt ook erg zinvol om rond bepaalde grote dossiers de milieuraad en de Gecoro samen te zetten. Eén van de hoofddoelstellingen van de Samenwerkingsovereenkomst is de participatie van de bevolking aan het gemeentelijk milieubeleid bevorderen. Momenteel stimuleert de Samenwerkingsovereenkomst duurzame acties van de gemeente. Ideeën en projecten van de bevolking worden echter niet structureel ondersteund. Om dit euvel op te vangen kan de gemeente een lokaal projectenfonds voor duurzame activiteiten of projecten oprichten. Andere formules zijn debat- en informatie-avonden, enquêtes, spreekuren, babbelboxen, hoorzittingen, werken in een beleidsvoorbereidende stuurgroep, opzetten van burger- jury s, terreindiscussies, bewonersvergaderingen, Door de bevolking tijdig op de hoogte te brengen van plannen en in een vroeg stadium reeds te polsen naar hun voorkeuren en problemen, creëert men een breder draagvlak. Je kan bewoners actief laten meewerken om je doel te behalen. Bewoners kunnen bijvoorbeeld in samenspraak met de gemeente werk maken van een groenere wijk door afspraken te maken rond de aanleg van geveltuintjes of groendaken. Veel mensen willen graag meebouwen aan hun eigen leefomgeving. Zoals eerder gezegd mag participatie niet leiden tot het voor zich uitschuiven van noodzakelijke beslissingen. Politici moeten niet alleen luisterbereid zijn, maar ook de moed hebben om op cruciale momenten knopen door te hakken. Participatie wekt ook weinig enthousiasme als eerdere plannen en beloftes keer op keer in de kast bleven

7 [4] ANDERE DOELGROEPEN Om andere doelgroepen te betrekken bij het gemeentelijk milieu- en natuurbeleid, moet de gemeente haar boodschap vertalen op maat van de beoogde doelgroep. Dit kan onder door andere raden en verenigingen uit te nodigen om na te denken over een bepaald probleem. Je kan bijvoorbeeld de lokale jeugdverenigingen of het jeugdhuis vragen wat hoe zij afvalpreventie, energiebesparing en de natuurlijke inrichting van terreinen zien. De cultuurraad, de sportraad en/of de landbouwraad kunnen op deze manier ook een interessante bijdrage leveren. Indien er geen adviesraad is, moet je rechtstreeks naar de afzonderlijke verenigingen stappen die in de gemeente actief zijn. Je kan verschillende doelgroepen op allerlei creatieve manieren bij je beleid betrekken. Een gemeentelijke milieuprijs voor duurzame ontwikkeling, initiatieven van wijkcomités belonen zijn maar enkele voorbeelden. In Schoten besteedt de milieuraad sinds een vijftal jaar 80% van het werkingsbudget aan de uitreiking van de jaarlijkse Milieuprijs. Zo profileert de raad zich niet alleen tegenover de bevolking en het Schotense middenveld, maar zorgt ze er ook voor dat enkel projecten die echt het verschil maken in de kijker staan. Dit gebeurt liefst niet met de zoveelste folder, brochure, uitstap of receptie. Aan deze prijs hangt ook 500 euro vast. Elke individuele burger, vereniging of instelling die een duurzaam natuur- of milieuproject indient, kan elk jaar opnieuw meedingen. [5] NATUUR- EN MILIEUEDUCATIE De gemeente kan en moet ook een rol spelen bij de natuur- en milieueducatie. Ze kan hieromtrent zelf initiatief nemen of een coördinerende rol spelen. De jeugd is daarbij een bijzondere doelgroep. De gemeente moet ruimte voorzien voor natuur- en milieueducatie in het (gemeentelijk) onderwijs. Ze kan ook een lokaal steunpunt voor NME-activiteiten inrichten, zodat niet elke school moet investeren in eigen accommodatie. Genk heeft een heus milieu- en natuurcentrum Het Heempark. Hier kunnen kinderen uit de basisscholen aan natuuractiviteiten deelnemen. Op woensdagnamiddag komen jongeren er samen. Wevelgem geeft per natuurwandeling 25 euro aan een natuurvereniging die dit voor de Wevelgemse scholen organiseert. De gemeente ondersteunt ook andere educatieve projecten van natuurverenigingen. Turnhout sponsort het Natuur.museum

8 2. een voorbeeldige gemeente ZOWEL BIJ HET UITSTIPPELEN VAN HET BELEID, ALS BIJ DE DAGELIJKSE WER- KING MOET JE GEMEENTE HAAR VOORBEELDFUNCTIE OPNEMEN. ALS LOKAAL BESTUUR KOMT ZIJ HET VAAKST IN CONTACT MET DE BURGER. WAT ZIJ DOET EN HOE ZIJ WERKT, WORDT GEZIEN. HOE KAN JE MENSEN OVERTUIGEN OM AFVAL TE VOORKOMEN, HET GEBRUIK VAN PESTICIDEN STOP TE ZETTEN OF DUURZAAM TE BOUWEN ALS JE GEMEENTE DAT ZELF NIET DOET? HET CONSUMPTIEPATROON VAN DE GEMEENTE HEEFT DAARNAAST NOG EEN ECONOMISCHE DIMENSIE. ALS BEDRIJF IS ZE EEN KLEINE, MAAR BELANG- RIJKE MARKTSPELER. EEN CONSEQUENTE KEUZE VOOR ECOLOGISCH VERANT- WOORDE TECHNIEKEN EN PROCESSEN KAN EEN GROTE STIMULANS BETEKENEN VOOR DE TEWERKSTELLING IN ONDERNEMINGEN DIE HIEROP INSPELEN

9 2.1 DE GEMEENTE MOET HET VOORBEELD GEVEN Van goede bestuurders mag men verwachten dat zij het goede voorbeeld geven. Als een dynamische en efficiënte entiteit moet de gemeente het voortouw nemen op het vlak van een duurzaam consumptiepatroon. 2.3 AANDACHTSPUNTEN VOOR DE VOLGENDE BESTUURSPERIODE [1] MILIEUVERANTWOORDE AANKOPEN VOOR DAGDAGELIJKSE WERKING Indien de gemeente als speler in de markt consequent kiest voor ecologisch verantwoorde technieken en processen kan dit een grote stimulans zijn voor dit marktsegment. Deze voorbeeldfunctie werkt op verschillende manieren. In de eerste plaats op de eigen werknemers, maar ook ruimer naar de bevolking in het algemeen. Bovendien is het een noodzakelijk gegeven om dit gedrag efficiënt te kunnen aanprijzen bij de eigen inwoners. Hoe geloofwaardig is een overheid die zelf niet toepast wat ze van haar burgers vraagt? Het verhaal van behoorlijk bestuur hangt hiermee samen: geen efficiënt milieubeleid zonder een efficiënte overheid en een efficiënte afdwinging. De gemeente moet een milieubewust aankoopbeleid voeren. Via haar aankoopbeleid kan de gemeente de markt in een groenere richting sturen en de voorbeeldfunctie waarmaken. De gemeente koopt voor de dagdagelijkse werking van haar diensten milieu- en natuurvriendelijk materiaal kantoormateriaal: gerecycleerd papier, hervulbare toners, cateringproducten: producten van biologische landbouw, retourflessen, drinkwaterfonteinen, schoonmaakproducten: ecologische producten met een biologische afbreekbaarheid van minstens 98%. 2.2 HUIDIGE SITUATIE Veel gemeenten willen effectief een voorbeeldrol spelen. Dat wordt in veel milieubeleidsplannen expliciet vermeld. Ze laten dit ook geregeld blijken in hun communicatie. Maar in praktijk zien we dat dit niet zo eenvoudig is. In de voorbije zes jaar is er al een hele weg afgelegd, maar toch blijft er veel ruimte voor verbetering. De Samenwerkingsovereenkomst biedt daar mogelijkheden voor, ook op niveau 1. Voorbeelden daarvan zijn de toepassing van waterbesparende maatregelen en het bijhouden van een energieboekhouding. De Vlaamse gemeenten en provincies hebben in de voorbije jaren een zeer grote vordering gemaakt op het vlak van dienstverlening en efficiëntie. Al dan niet verplicht door de hogere overheden, heeft de gemeente verschillende planningsprocessen opgezet. Het decreet Algemene Bepalingen Milieubeleid (5 april 1995) voorziet een regeling in verband met de milieubeleidsplanning en het milieujaarprogramma. Dit alles maakt dat het milieubeleid meer geordend verloopt dan tevoren. Daarnaast voorziet de Samenwerkingsovereenkomst ook financiële ondersteuning voor het realiseren van bepaalde aspecten (zie hoofdstuk instrumentarium): een gemeentelijke adviesraad voor natuur en milieu, gemeentelijke diensten, Bij het aankoopbeleid wordt ook altijd een directe link gemaakt met het afvalbeleid. De gemeente koopt zoveel mogelijk afvalarme en of recycleerbare producten. De Milieukoopwijzer ( helpt je gemeente om een duurzaam aankoopbeleid te realiseren. Izegem, Lanaken, Bekkevoort, Schilde en vele anderen deden mee aan de actie Groen Bestek. Zij kregen van Bond Beter Leefmilieu ondersteuning om hun plannen rond milieubewuste aankopen om te zetten in de praktijk, en ook om anderen aan te zetten tot duurzame consumptie. Leuven heeft beslist om voortaan milieuvriendelijke schoonmaakmiddelen te gebruiken. In hun bestek aankoop schoonmaakmiddelen werden verscheidene milieucriteria opgenomen. Met dit bestek worden de schadelijkste producten geweerd en vervangen door minder schadelijke producten. Indien voor deze schadelijke producten geen milieuvriendelijker alternatief bestaat, wordt het product in minieme hoeveelheden aangekocht. Bovendien kiest Leuven voor schoonmaakmiddelen die in de natuur verder afbreken dan de wet vereist. Toch zijn er zeer grote verschillen tussen de gemeenten. In sommige gemeenten is er nog een zeer lange weg te gaan. Bovendien leert de ervaring ons dat het tij soms snel kan keren. Waar de aandacht verslapt, komt het al gauw tot een stilstand of zelfs tot een achteruitgang. [2] ZUINIG OMSPRINGEN MET ENERGIE EN WATER De gemeente moet spaarzaam omspringen met energie. Het gemeentelijk patrimonium zou gebouwd, verbouwd, herbouwd moeten worden volgens strengere normen dan die opgelegd door de hogere instanties. De energieaudit en energieboekhouding zijn ideale instrumenten om het energieverbruik binnen het eigen patrimonium tijdens de volgende legislatuur met 20 tot 40% te doen 16 17

10 dalen. Bij openbare aanbestedingen moet de gemeente eveneens stilstaan bij het energieverbruik (aankoop van zuinige toestellen, auto s, ). Ze mag hierbij niet vergeten om ook eens de verlichting van gebouwen en straten te evalueren. Daarnaast kiest de gemeente best voor hernieuwbare energie. We komen hier later op terug in hoofdstuk 4. De investering in deze maatregelen verdient zich vast en zeker op korte of lange termijn terug. Bovendien is het goed voor het imago van de gemeente. En hebben deze inspanningen ook een belangrijke sensibiliserende waarde. Naast energieverbruik moet de gemeente haar waterverbruik in de gaten houden. Bij de nieuwbouw of verbouwing van het gemeentelijk patrimonium worden best zoveel mogelijk waterbesparende toepassingen geïntegreerd. Aan de hand van een wateraudit kan men het waterverbruik met minstens 15% te doen dalen. De opvang van regenwater gepaard met infiltratie of hergebruik voor toilet, schoonmaak en tuin, de installatie van spaartoetsen op toiletten, spaardouchekoppen, zijn enkele belangrijke toepassingen. Ook op vlak van begroening kan heel wat water worden uitgespaard: door de plantenkeuze af te stemmen op de locatie, door te kiezen voor vaste planten in plaats van eenjarigen, door regenwater te gebruiken voor het begieten van bloembakken en hangmanden, op het verbod krijgen indien ze een reductieprogramma opstelt dat de afbouw van chemische bestrijdingsmiddelen in het openbaar domein verduidelijkt. De gemeente moet in de komende bestuursperiode resoluut gaan voor de correcte uitvoering van de reductieplannen. Daarbij moet ze maximaal gebruik maken van de mogelijkheden die in de handleiding Zonder is gezonder staan. Grobbendonk kiest voor een nulgebruik: er worden geen bestrijdingsmiddelen meer gebruikt. Dit vraagt een preventieve aanpak zowel bij de aanleg van openbaar groen, als bij de keuze van verhardingen. Daarnaast investeert de gemeente in een alternatieve aanpak bijvoorbeeld met borstelmachines. Een procesmatige aanpak en een positieve houding en communicatie zijn essentieel om deze nulaanpak te kunnen realiseren. Berlaar, Duffel, Mechelen, Sint-Amands, Sint-Katelijne-Waver en Willebroek gebruikten 450 kg minder gif in vijf jaar tijd. De provincie Vlaams-Brabant is er in geslaagd om het gebruik van bestrijdingsmiddelen tot één vijfde terug te dringen in een tijdspanne van vijf jaar. Edegem heeft een aantal fietsen aangekocht. Met dit initiatief wil de gemeente haar personeel op de fiets krijgen. Fietsen is goed voor gezondheid, mobiliteit én milieu. Bovendien is de fiets voor korte dienstverplaatsingen een uitstekend alternatief voor de wagen. Halle: In het kader van het project Watercontracten en Watermeesters, engageerde de gemeente Halle zich om in 3 gemeentelijke gebouwen vernieuwende waterbesparende toepassingen te integreren: spaarkranen, een groot extensief groendak van 430m 2, hergebruik van regenwater voor spaartoiletten en een overloop van de regenwaterput naar infiltratiekom. Destelbergen startte een ecoteam voor de werknemers. Vanuit dit team zijn een dertigtal acties rond interne milieuzorg uitgevoerd. Ook de inwoners zijn betrokken bij het project. Via een tentoonstelling in de hal van het gemeentehuis kon iedereen de resultaten volgen. Een veertigtal gemeenten startten de voorbije jaren met een gelijkaardig ecoteam op het Werk. [3] EEN GEZONDE EN NATUURVRIENDELIJKE GEMEENTE Het Vlaams decreet van 21 december 2001, omtrent de vermindering van het gebruik van bestrijdingsmiddelen door openbare diensten in het Vlaams Gewest, verbiedt sinds 1 januari 2004 de openbare besturen om chemische bestrijdingsmiddelen te gebruiken op het openbaar domein, tenzij ze een afwijking aanvroeg. De gemeente kan enkel een afwijking [4] DUURZAAM BOUWEN Bij de bouw en inrichting van de gebouwen zou de gemeente gebruik moeten maken van natuur- en milieuvriendelijk materiaal zoals hout van duurzaam geëxploiteerde bossen (in het bijzonder hout met FSC-label), natuurverven of breekpuin met COPRO-keuring. Op het vlak van gebouwbegroening (gevelgroen, daktuinen, groendaken) en ecologisch groen kan je gemeente een voortrekkersrol spelen. Zij kan de burgers overtuigen dat ecologisch groen ook mooi en functioneel kan zijn. Beveren gebruikt indien mogelijk FSC-gelabeld hout: bij de Schooltuin (natuureducatief project), bij de heraanleg van de speelplaats in de school in Kieldrecht. Daarnaast kocht ze tien FSC-zitbanken aan voor verschillende parken en pleintjes.sinds kort moedigt Beveren haar inwoners aan om FSC-hout te gebruiken. Ze kunnen hiervoor subsidies krijgen. Destelbergen stelde in het kader van het interne milieuzorgsysteem een checklist voor gemeentelijke bouwprojecten op. Deze lijst somt een aantal minimumvereisten op waaraan gemeentelijke bouwprojecten moeten voldoen op het gebied van energie, water en materiaalkeuze. De principes van ecologisch en duurzaam bouwen werden al toegepast bij de bouw van het nieuwe gemeentelijke jeugdcentrum

11 [5] GOED BESTUUR [8] DE VERVUILER BETAALT Geen efficiënt milieubeleid zonder een efficiënt en behoorlijk bestuur. Een essentieel onderdeel van het milieu- en natuurbeleid ligt dan ook in het voortdurend verbeteren van de omkadering en de werkwijze. Dit betekent in elk geval dat de gemeente over een moderne administratie beschikt. Een administratie met voldoende mensen en middelen om de taken die de gemeente op zich neemt naar behoren uit te oefenen. Het principe de vervuiler betaalt moet de gemeente bij de uitvoering van het milieubeleidsplan zoveel mogelijk hanteren. Dit is een duidelijk, eerlijk en efficiënt beginsel, dat op een ruime aanvaarding kan rekenen. Dit sluit natuurlijk niet uit dat er correcties en vrijstellingen mogelijk zijn om sociale of andere redenen. De gemeente moet zich laten leiden door de algemene beginselen van behoorlijk bestuur: respect voor het gelijkheidsbeginsel, het rechtszekerheidsbeginsel en de zorgvuldigheidsplicht. De gemeente houdt rekening met de verzuchtingen van de inwoners en betrekt de verenigingen, in het bijzonder de milieu- en natuurverenigingen bij het uitstippelen van het milieubeleid. Ze moet ook de algemene beginselen van het natuurbeleid implementeren: stand still, de zorgplicht, de vervuiler betaalt, In Herk-de-Stad en Overpelt kunnen inwoners enkel met de Gemeentekaart hun afval kwijt op de geautomatiseerde recyclageparken. Elk gezin krijgt een gratis quotum voor recycleerbaar materiaal (vb. papier en karton, groenafval, ) en breekpuin op zijn de kaart. De inwoners moeten ook weten wat de uitdagingen voor de toekomst zijn. De gemeente heeft dus een langetermijnplanning waarbinnen de kortetermijnbeslissingen gekaderd kunnen worden. De kosten en de baten van het beleid moeten op een redelijke manier verdeeld worden. En, wie de regels niet naleeft, mag er niet goedkoper en makkelijker vanaf komen dan wie dit wel doet. [6] DE GEMEENTELIJKE MILIEUDIENST De gemeente moet investeren in een goed werkende gemeentelijke milieudienst. Een milieuambtenaar en duurzaamheidsambtenaar aanwerven is een minimumvereiste voor een gemeente die het milieubeleid serieus neemt. Er is ook minstens één persoon die de rol vervult van natuurambtenaar. Die is op de hoogte van ecologische processen en functioneert als aanspreekpunt voor vragen in verband met het gemeentelijk natuurbeleid. Eventueel kan dit ook een groenambtenaar zijn die, mits bijkomende vorming, opereert onder toezicht van de milieuambtenaar. [7] PLANNEN EN BELEID [10] HANDHAVING Een goed milieubeleid staat of valt met een goede handhaving. Voor de inwoners is het weinig motiverend de regels na te leven als anderen die regels telkens opnieuw ongestraft naast zich neer leggen. De gemeente speelt op het vlak van afdwinging een belangrijke rol. De gemeentelijke milieudienst en de dienst ruimtelijke ordening zijn uitermate geschikt om inbreuken in kaart te brengen en op te volgen. Klachten van inwoners over eventuele inbreuken moet men serieus nemen en op een eenvormige wijze registreren. Milieucriminaliteit moet ook een centraal aandachtspunt zijn van de politiezones. Die moeten daarbij intensief samen werken met o.a. de cel leefmilieu van de federale politie, met de mestbank en met de OVAM. De gemeente investeert tijd en middelen in de oprichting en exploitatie van de milieucellen van de politie. De gemeente gaat best planmatig te werk. De opmaak van een milieubeleidsplan is geen vervelende en dure verplichting, maar een kans om knelpunten en mogelijkheden in kaart te brengen en om op systematische manier aan oplossingen te werken. Het is belangrijk dat ze in deze plannen zoveel mogelijk meetbare doelstellingen opneemt zoals het aantal hectare natuurgebied, de hoeveelheid restafval per inwoner, de bespaarde tonnen CO2, Via de gemeentelijke infokanalen, de website of eventueel via het milieujaarverslag kan ze de burger informeren over de voortgang en de resultaten. Ook preventie is belangrijk. Er moet meer toezicht gebeuren los van een klacht of ongeval, bij voorbeeld naar aanleiding van een vergunningsaanvraag of bij de doorlichting van een bepaalde sector. De gemeente kan met het gewest een minimumniveau (frequentie en kwaliteit) van preventief toezicht afspreken en samen de inspecties plannen

12 3. zuiver water HET AFVALWATER VAN VIER OP TIEN VLAMINGEN BELANDT NOG STEEDS ONGE- ZUIVERD IN DE NATUUR. HET AFVALWATER DAT WEL HET ZUIVERINGSSTATION HAALT, IS VERMENGD MET (PROPER) REGEN- EN GRONDWATER. DAT BEMOEI- LIJKT DE ZUIVERING. BOVENDIEN KOMT BIJ ELKE STORTBUI ONGEZUIVERD WATER EN SLIB VIA OVERSTORTEN IN DE BEKEN TERECHT. REGENWATER AF- KOPPELEN EN AFVALWATER AANSLUITEN MOET HET MOTTO ZIJN. DE GEMEENTE MOET BIJ NIEUWE RIOLERINGEN EN OOK BIJ HET VERNIEUWEN ERVAN EEN GESCHEIDEN AFVOERSYSTEEM VOOR REGENWATER EN AFVALWA- TER VOORZIEN. REGENWATER HOORT THUIS IN GRACHTEN. GROTE VERHARDE OPPERVLAKTES, DRAINAGES, BEKEN EN GRACHTEN MOGEN NIET AFWATEREN IN HET RIOLERINGSNET. OOK BIJ DE GEZINNEN MOET HET REGENWATER AF- GEKOPPELD WORDEN NAAR EEN REGENPUT OF NAAR EEN TUIN. DE GEMEENTE KAN DERGELIJKE AFKOPPELING BEVORDEREN, VIA BEWUSTMAKING, VIA SUBSIDIES EN/OF VIA VERPLICHTINGEN. HET VUILE AFVALWATER MOET EF- FECTIEF GEZUIVERD WORDEN. DE GEMEENTE ZORGT OOK VOOR CONTROLE OP DE AANSLUITING VAN DE BURGER OP HET NETWERK. 23

13 3.1 DE GEMEENTE EN INTEGRAAL WATERBELEID Via Europa en Vlaanderen heeft het begrip integraal waterbeleid in de voorbije jaren ook de gemeenten bereikt. Integraal waterbeleid veronderstelt dat water in al zijn vormen en functies tegelijk wordt bekeken: Integraal waterbeleid heeft aandacht voor de onderlinge samenhang tussen oppervlaktewater, grondwater, riolering, drinkwaterbereiding, Alle mogelijke functies worden in rekening gebracht: het gebruik door de verschillende sectoren (landbouw, huishoudens, industrie, ) maar ook in de natuur- en milieufunctie. Naast het gebruik van vandaag, moet de gemeente ook naar de (verre) toekomst kijken. Dit is de zorg voor duurzame ontwikkeling. In de komende jaren moet dit begrip de ideeën- en planfase ontgroeien en resoluut in de praktijk gebracht worden. Ook de gemeente speelt daarbij een cruciale rol. 3.2 HUIDIGE SITUATIE De vooropgestelde timing is kort en de investeringsbehoefte is groot ten opzichte van het gemeentelijke budget. Bovendien is de situatie niet in iedere gemeente gelijk, afhankelijk van de inspanningen in het verleden en de al dan niet verspreide bebouwing. In veel gevallen werkt men momenteel aan overeenkomsten met drinkwatermaatschappijen om in min of meerdere mate taken uit te besteden. Daarbij gaat veel aandacht naar de financiële aspecten van de zaak maar blijft de inhoud (wat gaan we doen, hoe halen we onze doelstellingen) veelal onderbelicht. De gevolgen van deze achterstand rond waterzuivering (en andere) zijn voor iedereen zichtbaar. Slechts 2% van de waterlopen haalt de Vlaamse basiskwaliteitsnormen. 74% van de meetplaatsen heeft een verontreinigde of sterk verontreinigde waterbodem. Vlaanderen heeft de slechtste waterkwaliteit in Europa. Ook overstromingen en de aanpak ervan blijven een probleem. Ondanks geregeld terugkomende problemen blijkt het heel moeilijk om brongerichte maatregelen zoals afkoppeling en infiltratie in de praktijk om te zetten. Het zelfde probleem geldt voor geïntegreerde oplossingen zoals natuurlijke overstromingsgebieden. De juridische onzekerheden rond de watertoets door het ontbreken van een uitvoeringsbesluit maken dat ook dit instrument te weinig zichtbare effecten op het terrein haalt. In Vlaanderen heeft men de Europese kaderrichtlijn Water vertaald in het decreet Integraal Waterbeleid van 18 juli Het was lang wachten op het eerste uitvoeringsbesluit, en ook nu blijven er nog een aantal vraagtekens. Gelukkig blijkt dit op de meeste plaatsen geen excuus om stil te zitten. Via de Samenwerkingsovereenkomst werken gemeenten volop aan de DuLo-waterplannen, de aanloop naar de deelbekkenbeheersplannen. Op de meeste plaatsen zijn de lokale en provinciale milieuraden betrokken partij. Vlaanderen hinkt zwaar achterop als het over de zuivering van huishoudelijk afvalwater gaat. In theorie is zo n 60% van de huishoudens aangesloten op een zuiveringsstation. Nochtans is er een verplichting (de Europese Richtlijn Stedelijk Afvalwater) om sinds 31 december 2005 alle huishoudelijk afvalwater te zuiveren. Voor de grote agglomeraties had dit zelfs al het geval moeten zijn tegen einde De gemeenten staan daarbij voor enorme uitdagingen. Enerzijds moet er nog veel geïnvesteerd worden in rioleringen die aansluiten op het bestaande centrale netwerk. Daarbij gaat het om bijkomende aansluitingen van woningen én het onderhoud en de verbetering van de bestaande infrastructuur niet in het minst door afkoppeling (zie verder). Anderzijds geven de laatste schattingen aan dat minstens 20 tot 25% van de woningen niet op dit systeem zullen kunnen worden aangesloten. Daar moet er een oplossing komen via kleinere netwerken aangesloten op kleinschalige waterzuiveringsinstallaties (KWZI s) en individuele behandeling van afvalwater (IBA s). Het driesporenbeleid van de Vlaamse regering schuift die verantwoordelijkheid door naar de gemeenten (via riolering en KWZI s) en de particulieren (in het geval van individuele behandeling van afvalwater). Dit zet gemeentebesturen in een ongemakkelijke positie. 3.3 AANDACHTSPUNTEN VOOR DE VOLGENDE BESTUURSPERIODE [1] DEELBEKKENBEHEERSPLAN: UITVOEREN, EVALUEREN, NIEUWE PLANNEN Tegen 22 december 2006 moeten de deelbekkenbeheersplannen klaar zijn. In die plannen komen vooral concrete acties. Hieronder geven we voor vier thema s aan welke acties nodig zijn. De gemeente moet ervoor zorgen dat de acties die in dit plan zijn aangekondigd, ook effectief worden uitgevoerd en tot de gewenste resultaten leiden. In de tweede helft van de periode is een evaluatie nodig, waarin de gemeente moet kijken welke doelstellingen gehaald zijn, en waar nog werk is. Op basis daarvan kan ze in 2012 nieuwe deelbekkenbeheersplannen maken. [2] AFVALWATER: AFKOPPELEN EN AANSLUITEN Het grootste probleem in onze afvalwaterzuivering is dat er te weinig vuil - en te veel proper water de waterzuiveringstations bereikt. Het afvalwater van meer dan vier op de tien Vlamingen belandt ongezuiverd in de natuur. Het afvalwater dat wel de zuivering haalt, is vermengd met (proper) regen- en grondwater. Dat bemoeilijkt de zuivering. Bovendien komt bij elke stortbui via overstorten ongezuiverd water en slib in de omgeving terecht. Er is nochtans een oplossing: afkoppelen en aansluiten! 24 25

14 Afkoppelen! De gemeente moet bij nieuwe of vernieuwde rioleringen in zoveel mogelijk gevallen een volledig gescheiden afvoersysteem voor regenwater en voor afvalwater te voorzien. Regenwater hoort thuis in grachten. Zo bouwen we toekomstgericht naar een volledig gescheiden systeem. Grote verharde oppervlaktes, drainages, beken en grachten mogen zeker niet afwateren in het rioleringsnet. De gemeente zorgt voor een inventarisering van de knelpunten én een actieplan om ze op te lossen. Ook bij de gezinnen kan vaak (een deel van) het regenwater afgekoppeld worden naar een regenput, of naar de tuin. De gemeente kan dergelijke afkoppeling bevorderen, zowel via bewustmaking, via subsidies als via het opleggen van verplichtingen. En aansluiten! Het vuile afvalwater moet effectief de zuivering bereiken. Op basis van het zoneringsplan (dit zou eind 2005 op tafel liggen) moet er een uitvoeringsplan komen met daarin een oplijsting van alle projecten die nodig zijn om een volledige sanering van het gemeentelijk grondgebied uit te voeren en het afvalwaterstelsel goed te laten functioneren inclusief timing en financiering! De gemeente moet haar bestaande rioleringen onderhouden en de vastgestelde gebreken daadwerkelijk aanpassen. Een onderhoudsplan voor de rioleringen is geen luxe, maar een noodzaak. De controle op de aansluiting en afkoppeling is een cruciale taak voor de gemeenten. De gedane investeringen in rioleringen geven te weinig resultaat doordat er niet of foutief op wordt aangesloten. Controles op het terrein doen de investeringen renderen. Ze leveren veel resultaat op én met weinig geld. Afvalwaterzuivering is financieel bekeken de grootste milieu-uitdaging voor de gemeente tijdens de komende legislatuur. De moeilijke kostenverdeling en de grote verschillen tussen gemeenten mogen geen reden zijn om bij de pakken te blijven zitten. De gemeente kan één of meerder taken die hierboven beschreven staan (laten) uitvoeren in samenwerking met anderen (vb. de drinkwaterintercommunales) maar het blijft wél de eindverantwoordelijkheid van de gemeente om ervoor te zorgen dat het effectief gebeurt. Opwijk: 14 % van de woningen in Opwijk is nog niet aangesloten op een riolering met zuivering. Opwijk wil de milieudoelstelling om tegen 2010 alle afvalwater te zuiveren waar maken. De gemeente heeft daarom een studie laten uitvoeren om de beste oplossingen te selecteren. Ze ging er daarbij vanuit dat alle kosten voor deze zuivering door de gemeenschap moeten worden gedragen. Leuven (en vele anderen) heeft een uitgewerkt controle- en onderhoudsplan. Aalst heeft goed werkend beleid rond nieuwe aansluitingen en haalt in strak tempo de lozingspunten uit de beek: in zouden alle Aalsterse beken afgekoppeld zijn. Bij nieuwbouwwoningen of ingrijpende verbouwingen mag men geen regenwater meer aansluiten op de riolering, tenzij onder zeer strenge voorwaarden. Genk kiest bij rioleringswerken zo veel mogelijk voor het volledig gescheiden rioleringssysteem. Bierbeek levert al jaren pionierswerk rond kleinschalige waterzuivering en de infiltratie van regenwater. Halle geeft subsidies voor infiltratie. [3] ZUINIG WATERGEBRUIK De gemeente heeft de blijvende opdracht om de inwoners aan te zetten tot zuinig waterverbruik. Niet alleen bij de gezinnen, maar ook bij de landbouwers en de industrie ligt nog een groot besparingspotentieel. De gemeente moet geregeld informatie verschaffen over het actueel waterverbruik binnen de gemeente. Daaraan moeten tips gekoppeld worden om het waterverbruik omlaag te halen. Ze moet het hergebruik van water en het gebruik van regenwater stimuleren. Een wateraudit is een uitstekend middel om een duurzaam watergebruik te realiseren bij bouwkundige ingrepen. Geraardsbergen, Buggenhout, Asse, Oud-Heverlee, Halle, Gooik, Dilbeek, Sint- Pieters-Leeuw, Olen, Kapellen, Bonheiden, Sint-Katelijne-Waver, Berlaar, Duffel en Sint-Truiden werkten samen met lokale verenigingen en scholen aan een watercontract voor duurzaam waterverbruik. Via duidelijke communicatie hebben zo een 1000-tal huishoudens via de school van de kinderen of via hun vereniging tips gekregen hoe zij thuis en ook op school duurzaam kunnen omspringen met water. [4] WATEROVERLAST VOORKOMEN Het beleid is er eeuwen lang op gericht geweest om water zo snel mogelijk af te voeren. In de voorbije jaren zijn we geleidelijk tot het besef gekomen dat het oude beleid van indammen en afvoeren niet meer werkt. Een te snelle afvoer van regenwater leidt op sommige 26 27

15 plaatsen tot wateroverlast en zelfs overstromingen, en elders tot verdroging. Door de klimaatverandering (stijging zeespiegel, meer geconcentreerde regenval) zullen deze problemen in de toekomst nog groter worden. Een andere aanpak dringt zich op. We moeten ervoor zorgen dat het water daar waar het valt langer vastgehouden wordt. Wat we niet kunnen vasthouden of infiltreren, moeten we bergen en vertraagd afvoeren. Concreet wil dit zeggen: VASTHOUDEN, INFILTREREN EN HERGEBRUIK. Water moet zo lang mogelijk tegengehouden worden op de plaats waar het valt en waar mogelijk in de grond sijpelen. De toepassing van de bestaande stedenbouwkundige verordening is daarbij een begin. De gemeente moet instaan voor een efficiënte controle daarop. Dit gaat natuurlijk hand in hand met een controle op de aansluiting op de riolering. De gemeente speelt ook een voorbeeldrol in de vertraagde afvoer van regenwater. Ze past infiltratievoorzieningen (wadi, infiltratieput of -buis, infiltratietegels, ) en groendaken toe bij de gemeentelijke gebouwen en communiceert hierover met de bevolking. Dankzij haar voorbeeldfunctie kan ze haar burgers oprecht stimuleren om dit voorbeeld te volgen. [5] RUIMTE VOOR WATER... IS RUIMTE VOOR NATUUR. Niet alleen de mens en zijn activiteiten zijn gebaat bij meer ruimte voor (proper) water. Het kan ook een goede zaak zijn voor de natuur. Want waar ruimte komt voor water, komt ruimte voor natuur. Rechtgetrokken grachten en beken die weer kans krijgen om te meanderen, zorgen niet alleen voor een vertraagde afvoer (en dus minder overstromingen) maar ook voor meer en vooral een betere natuur. Idem voor bovenlopen die zo natuurlijk mogelijk beheerd worden en valleigebieden die hun winterse overstromingsfunctie terugkrijgen. De gemeente moet nieuwe waterbergingen benutten voor natuurontwikkeling en versterking van de natuur en het landschap. Beekvalleien verdienen herwaardering en een plaats in de ruimtelijke structuur van de gemeente als natuurgebied of als verbindingsgebied. De gemeente kan ook een bijdrage leveren tot het wegwerken van vismigratieknelpunten. In de databank van vismigratieknelpunten kan ze nagaan welke knelpunten prioritair zijn en wat de mogelijkheden zijn om daaraan iets te veranderen. [6] EROSIE EN SEDIMENT Erosie vormt niet overal een probleem. Waar dat wel het geval is, is een erosiebestrijdingsplan aangewezen. De Code van Goede Praktijk voor het Opmaken van een Erosiebestrijdingsplan dient als leidraad. De inventarisering van de knelpunten en de erosiepreventie door maatregelen aan de bron zijn daarvan enkele belangrijke onderdelen. De beste manier om dit probleem aan te pakken is landbouwers aanzetten hun teelt of teeltmethode te veranderen en de begrazingsintensiteit te verminderen. Sinds 2005 kunnen landbouwers een beheersovereenkomst sluiten rond erosiebestrijding. In ruil voor het uitvoeren van maatregelen tegen erosie zoals een niet-kerende bodembewerking, de aanleg van grasbufferstroken en de aanleg en het onderhoud van een dam met erosiepoel krijgen ze subsidies. De gemeente kan samen met de provincie de landbouwsector informeren over de voordelen, de implicaties en de vergoedingen van deze beheersovereenkomsten en hen aanmoedigen om deze overeenkomst aan te gaan. RUIMTELIJKE PLANNEN. De gemeente moet infiltratie- en overstromingsgebieden een plaats geven in de ruimtelijke planning. De stedenbouwkundige voorschriften moeten de functie van deze gebieden duidelijk vermelden. GRACHTENBELEID. Een herwaardering van het grachtenstelsel is cruciaal. De gemeente stelt een onderhoudsplan voor de grachten op. Grachten moeten, waar mogelijk, terug opengelegd worden. Een verbod om bestaande grachten te dempen of te overwelven is eveneens een mogelijkheid. Een voorbeeldverordening over dit laatste punt maakt deel uit van de Samenwerkingsovereenkomst. Sint-Truiden heeft in het deelbekken van de Melsterbeek het probleem aangepakt door zowel kleinschalige erosiebestrijdingswerken uit te voeren als door proefvelden voor minimale bodembewerking op te zetten. Herent, een gemeente met veel erosiegevoelige holle wegen, herstelt actief onstevige taluds, en streeft naar afspraken met de landbouwers die langs de holle wegen actief zijn

16 4. groene energie HET KLIMAAT VERANDERT, DE OLIEPRIJZEN BLIJVEN STIJGEN EN DE KLASSIEKE BRANDSTOFVOORRADEN RAKEN LANGZAAM OP. TIJD OM HET ENERGIEBELEID OVER EEN ANDERE BOEG TE GOOIEN. STAP ÉÉN IS ZO WEINIG MOGELIJK ENERGIE GEBRUIKEN. STAP TWEE IS ZOVEEL MOGELIJK HERNIEUWBARE ENERGIE OP- WEKKEN. DE EERSTE STAP DRINGT MEER EN MEER DOOR OP ALLERLEI BELEIDS- NIVEAUS. DAAROM VINDEN WIJ HET TIJD OM NAAR ANALOGIE VAN HEEL WAT EUROPESE STEDEN EN GEMEENTEN EEN NIEUWE STAP VOORUIT TE ZETTEN. IEDERE GEMEENTE KAN KIEZEN VOOR EEN DUURZAME ENERGIEVOORZIENING. SINDS DE VRIJMAKING VAN DE ENERGIEMARKT HEEFT DE GEMEENTE NOG MEER MOGELIJKHEDEN OM DUURZAME ENERGIE TE GEBRUIKEN OP HAAR GRONDGE- BIED. OM EEN KWALITATIEF DUURZAAM GEMEENTEBELEID TE VOEREN VRAGEN WE TWEE DINGEN. TEN EERSTE, DAT DE GEMEENTE DE STROOM DIE ZE ZELF AAN- KOOPT VERGROENT. GROENE STROOM KOPEN ONDERSTEUNT DE ONTWIKKELING VAN NIEUWE PROJECTEN IN VLAANDEREN. TEN TWEEDE, DAT DE GEMEENTE ACTIES ONDERNEEMT OP HAAR GRONDGEBIED OM ZO VEEL MOGELIJK DUURZAME ENERGIE OP TE WEKKEN: GROTE OF KLEINE WINDTURBINES, BIOMASSAPRO- JECTEN, ZONNEBOILERS, KLEINE WATERKRACHT, KLEINE OF GROTE WARMTE- KRACHTKOPPELING OP WIJKNIVEAU. IEDERE GEMEENTE KAN, ALLEEN OF IN SAMENWERKING MET ANDERE GEMEENTEN EN MET HAAR BEWONERS, ZOEKEN WAAR DE BESTE GEBIEDEN EN GEBOUWEN ZIJN OM PROJECTEN OP TE ZETTEN. OM DAN VERVOLGENS DIE PROJECTEN TE LANCEREN

17 4.1 VOOR DE GEMEENTE IS KYOTO GEEN VER VAN MIJN BED -SHOW 4.3 AANDACHTSPUNTEN VOOR DE VOLGENDE BESTUURSPERIODE Op 16 februari 2005 trad het Kyotoprotocol in werking. België moet de uitstoot tegen 2012 met 7,5% verminderen ten opzichte van 1990 (en eigenlijk is de vereiste inspanning groter, want onze uitstoot is in de voorbije jaren verder gestegen). Volgens sommigen is dit een onmogelijke opdracht. Maar dat is het niet als iedereen een steentje bijdraagt. Zeker de gemeente kan en moet daarbij een rol spelen. Zij staat het dichtst bij de gezinnen, en die staan, via hun woning en hun auto, in voor een alsmaar toenemend aandeel van de vervuiling. 4.2 HUIDIGE SITUATIE Ondertussen komt het klimaatbeleid in België en Vlaanderen maar traag van de grond. De overtuiging leeft dat Vlaanderen nu al meer inspanningen doet dan andere landen, en dat wij als doorvoerland met een zware chemische industrie ook niet veel bewegingsruimte hebben. Alleen al over de verdeling van de inspanningen tussen de Vlaanderen, Wallonië en de federale overheid werd jaren gediscussieerd. Op dit moment stoot Vlaanderen 12% meer uit dan in Het jongste milieurapport, MiRa-T 2004, windt er geen doekjes om. De evolutie is op alle vlakken negatief. De emissie daalt niet, wel integendeel; de concentratie van broeikasgassen in de atmosfeer neemt verder toe en de temperatuur stijgt. In Vlaanderen is 84 % van de broeikasgasuitstoot een direct gevolg van het energiegebruik, in het bijzonder van de verbranding van fossiele brandstoffen (steenkool, aardolie en aardgas). Dat betekent dat de vermindering vooral moet gezocht worden in de ontwikkeling van zuiniger technieken en processen, rationeel energiegebruik (REG) en omschakeling naar hernieuwbare energie. De verschillende overheden kijken vooral naar elkaar en de gemeente wordt vaak over het hoofd gezien. Jammer, want bij net bij je gemeente is er interesse en veel potentieel. Sommige gemeenten traden zelfs toe tot het klimaatverbond en gingen het engagement aan om hun uitstoot met 50 % te verminderen. Deze campagne werd recent concreter uitgewerkt en in de praktijk gebracht door het initiatief klimaatwijken. Groepen gezinnen in de wijk en de gemeente, samengebracht in klimaatwijken, gaan vanaf oktober, Maand van de Energiebesparing, een zes maanden durende weddenschap aan. Ze wedden met hun gemeentebestuur dat ze 8 % kunnen sparen op hun energiefactuur in zes maanden tijd. [1] INWONERS AANZETTEN TOT ZUINIG ENERGIEGEBRUIK De gemeente moet natuurlijk zelf het voorbeeld geven, maar daar mag het niet bij blijven. Een mix van informatie en premies is de beste lokale Kyotococktail om effectieve resultaten te bereiken op lokaal niveau: De gemeente biedt informatie op maat aan via één centraal loket. Dit kan een energieloket of een energie- en milieuwinkel zijn. De gemeente zet educatieve acties op voor bouwheren, architecten, installateurs,... in samenwerking met de provincie of de intercommunale. Milieuorganisaties of adviesbureaus zijn hiervoor uitstekende partners. Premies zorgen voor dat extra duwtje in de rug. Een gemeente kan premies uitreiken voor e-novatie bij renovatie zodat de renovatie een duurzaam karakter heeft (doorgedreven isolatie is de basis, zowel voor muren, dak, vloeren als ramen). Bij nieuwbouw kan een premie gegeven worden voor de installatie van hoogrendementglas, doorgedreven isolatie (K30-norm), ventilatietechnieken, efficiënte verwarmingstechnieken of het gebruik van zonne-energie. Deze premie vervangt dan de huidige losse zonneboilersubsidie die in sommige gemeenten het licht gezien heeft. Een eigen voorbeeldwoning neerplanten is een schitterend idee. Dit gebouw kan de gemeente gebruiken als informatiehuis of energie- en milieuwinkel. Ze kan ook een wedstrijd uitschrijven voor architecten en bouwheren voor het (ver)bouwen van een laagenergiewoning in de gemeente, waarbij de gemeente voor de beste project(en) een financiële stimulans voorziet. De bouwheer kan daarna jaarlijks meewerken aan de opendeurdagen van laagenergiewoningen en zo andere bewoners laten kennis maken met de pluspunten van een laagenergiewoning. Een gemeente kan ingaan op een klimaatweddenschap met wijken en hen belonen met een buurtpremie indien de wijken samen energie sparen. Stedenbouwkundige voorschriften (bij bouwvergunningen, verkavelingvergunningen en ruimtelijke uitvoeringsplannen) mogen geen belemmeringen opleggen voor duurzaam bouwen. Verbouwingen die nodig zijn om de wettelijk voorziene isolatiewaarden voor nieuwbouw te bereiken moet de gemeente in principe altijd toestaan. En in de bouwverordening moet ze een paragraaf opnemen over duurzaam bouwen. De gemeente kan ook creatief gebruik maken van instrumenten zoals lokale reglementen (verkavelingverordeningen, criteria bij het bouwen en wonen, verbod op elektrische verwarming,...), premies en subsidies (zonne-energie, isolatie,...) maar ook een hele waaier aan sociale instrumenten zoals cursussen voor de bouw van laagenergiewoningen, opzetten van klimaatwijkcampagnes, coöperaties die samen investeren in duurzame energiebronnen steunen, Als je gemeente een kwalitatief energiebeleid wil opzetten, zet ze deze mix van instrumenten in en gaat ze zelfs nog enkele stappen verder. Ze promoot energiezuinige wijken, sociaal en ecologisch wonen met wijkverwarmingssystemen met kleine warmtekrachtkoppe

18 lingssystemen, zonne-installaties en maakt ruimte voor participaties in windenergie. Deze integrale gemeentelijke energieaanpak is nodig om laagenergiewoningen te promoten. Je gemeente kan nog verder gaan en echt sturend optreden naar Zwitsers of Scandinavisch model. Ze kan milieubelastende en verspillende elektrische verwarming ontmoedigen via een gemeentelijke verordening. Ze kan een maximumvermogen voor nieuwe aansluitingen vastleggen en zo een aanzet geven voor een efficiënt energiehuishouden. Gent geeft bouwadvies-cheques aan de inwoners die milieuvriendelijk willen bouwen of verbouwen. Een cheque is goed voor drie uur gratis advies over ecologisch bouwen en verbouwen bij de Milieuadvieswinkel van het Gents MilieuFront. Ook Merelbeke, Wachtebeke en Destelbergen bieden deze service aan. Gent richtte in 2005 de leefweek in. Eén van de acties uit de leefweek was een opendeurdag van energievriendelijke woningen. Met de projecten EcoScore en Groene Voeten zijn in alle Vlaamse provincies projecten opgezet waarbij burgers gestimuleerd worden om hun ecologische voetafdruk (en CO2-uitstoot) te verminderen. In Kampenhout is de campagne voor burgers ook gekoppeld aan een traject van milieuzorg in de gemeenten. Leuven trakteert 1000 senioren op een mini-reg-ingreep. Een vrijwilliger en iemand van de sociale werkplaats komen gratis langs en installeren radiatorfolie, tochtstrips, spaarlampen en spaardouchekoppen. Eeklo was pionier in het stimuleren van windmolens op haar grondgebied: de inwoners werden in een zeer vroeg stadium bij de plannen betrokken en ze krijgen ook de kans om als aandeelhouder in het project te participeren. Wuustwezel: Op de bibliotheek van Wuustwezel staan fotovoltaïsche zonnepanelen. Binnen is op een grote display te zien hoeveel Watt het zonnepaneel op elk moment levert, hoeveel Kilowattuur reeds in het totaal is geproduceerd en welke besparing in CO2-uitstoot dit oplevert. De verwachte jaaropbrengst bedraagt meer dan 2000 KWh. Op deze manier draagt de gemeente Wuustwezel haar steentje bij in het beperken van de CO2-uitstoot en promoot ze zonne-energie. Kruibeke: op vraag van een ijverige groep bewoners (De Wase Wind) werkte de gemeente Kruibeke constructief mee voor het zoeken naar locaties van windmolens. Momenteel staan drie van de grootste windturbines langs de E17 in Kruibeke. De Wase Wind is samen met de gemeente op zoek om nog eens zoveel windmolens in te planten. [2] RUIMTE VOOR HERNIEUWBARE ENERGIE De gemeente moet investeringen in (kleinschalige) decentrale energieopwekking aanmoedigen. Of minstens daarvoor de nodige ruimte en het nodige beleidskader voorzien. Er moet veel pro-actiever omgesprongen worden met windenergie. Nu beperkt de gemeente zich al te vaak tot het beoordelen van projectvoorstellen van investeerders. Daarbij laaien de gemoederen vaak hoog op. Een volledig andere en veel constructievere aanpak is mogelijk wanneer de gemeente vooraf over windenergie en mogelijke locaties nadenkt. In overleg met de bevoegde adviesraden moet ze nagaan of er in de gemeente geschikte locaties zijn voor windmolens. Indien dit het geval is, kan ze actief op zoek naar potentiële investeerders. Via concessies en aandelen kan de gemeente en/of de bevolking er nog iets aan verdienen ook. De gemeente moet eventuele stedenbouwkundige beperkingen voor de plaatsing van zonnecellen wegwerken. Ze moet ook zelf gebruik maken van hernieuwbare energie. Haar energieleverancier wekt energie op via waterkracht, wind, zon en biomassa met de Eugene Standard ( En waar mogelijk moet de gemeente ook zelf zonnepanelen plaatsen

19 5. natuur voor iedereen NU AL LAAT ÉÉN DERDE VAN DE VLAAMSE GEMEENTEN EEN GEMEENTEGROND BEHEREN DOOR NATUURVERENIGINGEN. EEN GOEDE ZAAK, NIET ALLEEN VOOR DE NATUUR, MAAR OOK VOOR DE MENSEN! OP DIE MANIER KUNNEN ZE IN HUN EIGEN GEMEENTE VAN DE NATUURPRACHT GENIETEN WAARAAN ZE ZELF HEBBEN BIJGEDRAGEN. DESONDANKS, BLIJFT VLAANDEREN EEN NATUURARME REGIO. MENSEN HEBBEN NATUUR IN HUN BUURT NODIG. JE GEMEENTE KAN OP DEZE BEHOEFTE INSPELEN. ZE MOET DAARVOOR MINSTENS 30M 2 GROEN PER INWONER, VERDEELD IN WIJKGROEN OP WANDELAFSTAND EN STADSGROEN OP GROTERE AFSTAND, ALS LEIDRAAD NEMEN. EN WAAROM ZOU DE GEMEENTE NIET ÉÉN OF MEER BEDREIGDE SOORTEN ADOP- TEREN? SOMMIGE GEMEENTEN ZETTEN ZICH NU AL IN VOOR AMFIBIEËN OF ZWALUWEN. VAAK MET GOEDE RESULTATEN. ALS DE ANDERE BESTUREN IN DE KOMENDE JAREN DAT VOORBEELD VOLGEN, DAN ZIET DE TOEKOMST ER VOOR DE VLAAMSE FAUNA EN FLORA IETS ROOSKLEURIGER UIT. DIT KAN TROUWENS SAMEN MET VRIJWILLIGERS

20 5.1 GROEN, NATUUR EN BOS ALS OPSTAP NAAR DUURZAME ONTWIKKELING De gemeenten moeten investeren in meer natuur en bos op hun grondgebied. De Vlaamse natuur is sterk bedreigd, en ondanks de hoerastemming de voorbije jaren is de toestand nog altijd verre van rooskleurig. Eén van de problemen is dat iedereen naar iedereen kijkt. Nochtans moet de gemeente zeker niet wachten op Europese regels of op gewestelijke initiatieven om iets te ondernemen. Er zijn zeer veel verschillende initiatieven mogelijk op maat van het plaatselijke budget en de eigen situatie. Van het planten van een haag tot de inrichting van een natuurgebied. Zelfs kleinschalige initiatieven kunnen een belangrijke impact hebben. Als ze maar doordacht en gericht gebeuren. Investeringen in natuur hebben als voordeel dat er vrij snel zichtbare en tastbare resultaten zijn, en dat is belangrijk voor het draagvlak. Investeringen in groen zijn niet alleen belangrijk voor het behoud van de fauna en de flora. Natuurgebieden en parken bieden de inwoners ook de mogelijkheid om in eigen gemeente tot rust te komen, te wandelen of te spelen. Niet iedereen kan op vakantie naar de mooie buitenlandse natuur. Het is ook bewezen dat groen zowel bossen als kleiner stedelijk groen een buffer vormt tegen luchtverontreiniging en dat het een positieve impact heeft op het klimaat in de stad. Hoe meer groen, hoe beter de luchtkwaliteit, hoe beter lawaai gedempt wordt en hoe minder stofdeeltjes terechtkomen in de atmosfeer. 5.2 HUIDIGE SITUATIE Het gaat niet goed met de Vlaamse natuur. Dat wordt in het jongste natuurrapport (mei 2005) nogmaals bevestigd. De Vlaamse natuur verschraalt verder. En als het huidige beleid aanhoudt, ziet het er ook in de toekomst niet te best uit. Natuurlijk kent Vlaanderen een enorme verstedelijkingsdruk. Maar zo zijn er nog gebieden. Wat groene infrastructuur betreft blijven we echter ondanks een recente inhaaloperatie, achterop hinken op vergelijkbare Europese regio s. Uit het jongste MiRa-T blijkt dat vooral de regionale steden zeer slecht scoren op het vlak van wijk- en buurtgroen. Een derde van de stadsbewoners heeft geen buurtgroen binnen bereik. Nochtans is er bij de inwoners een grote vraag naar groen. Bijna de helft van de Vlaamse bevolking mist dit nabije groen, in de steden loop dit op tot meer dan de helft. Er is vooral behoefte aan groen als verlengde van de straat of wijk. Een expliciete bevraging bij stadsverlaters naar hun motieven om te verhuizen, toont dat zij op enkele uitzonderingen na op zoek gaan naar een groenere woonplaats. Het aantal natuurgebieden stijgt langzaam maar zeker. Maar er zijn nog zeer veel blinde vlekken op de kaart. In zeer veel gemeenten is er tot op vandaag 0.0% beschermde natuur. Ook op het vlak van bossen scoren we slecht. Vlaanderen behoort tot de bosarmste regio s van Europa. Bovendien houdt de vervlakking buiten de beschermde gebieden aan. De belabberde algemene milieukwaliteit, de versnippering van de open ruimte en de alsmaar voortschrijdende intensivering van de landbouw hebben een enorme impact op de weinige natuur die er in Vlaanderen rest. Nochtans zijn er steeds meer mogelijkheden en kansen om het roer om te gooien. Gemeenten die zelf geld investeren kunnen meestal ook veel Vlaamse en private middelen aantrekken: middelen voor plattelandsontwikkeling, voor duurzame bedrijventerreinen, voor aankoop van natuurgebieden, 5.3 AANDACHTSPUNTEN VOOR DE VOLGENDE BESTUURSPERIODE [1] VERGROENING VAN DE OPENBARE RUIMTE Groen komt bij ruimtelijke planning meestal in laatste instantie aan bod, soms enkel als een pure aankleding van de infrastructuur. Dat moet anders. Een degelijk groenbeheer begint met een doordachte visie. Groen moet opgevat worden als een volwaardig onderdeel van de stedelijke ruimte. Geen schaamgroen om woongebieden van elkaar de scheiden, om de aandacht van lelijke gebouwen of industriezones af te leiden, om restgebiedjes op te vullen, maar wel groen dat verbindingen legt en dat de kwaliteit van de stad verbetert. Het is bewezen dat investeringen in groenvoorzieningen zich op termijn ruimschoots terugbetalen. De gemeente voorkomt zo stadsvlucht, de waarde van de woningen in de buurt stijgt en de horeca wordt gestimuleerd. Bovendien heeft groen positieve effecten op de gezondheid en het welbevinden van de inwoners. Bij de herinrichting van de Aalsterse wijk Rechteroever en het aangrenzend park Sint-Elisabeth plande de stad aanvankelijk 320 sociale woningen in de wijk. Buurtbewoners vreesden voor een sociaal getto. Na protest werden de plannen teruggeschroefd. Honderd woningen werden geschrapt en in plaats daarvan kreeg de wijk de broodnodige open ruimte in de vorm van een groot grasperk met speelweide, voetbalveld, skateterrein, pergola s met zitbanken en een buurtmoestuinencomplex