Stadsnatuur Gouda Plan van Aanpak Werkgroep Gierzwaluw zomer / najaar 2010 Contact: Rob Schröder, Rob.schroder@wur.nl tel. 0317 481 912 (mob) Stadsnatuur in Gouda De Gierzwaluwgroep is lid van de werkgroep Stadsnatuur Gouda, die is aangesloten bij Milieudefensie en KNNV. In deze vrijwilligers organisatie willen we ons inzetten voor natuur in de stad, ook voor het welzijn van mensen. Het gaat om concrete voorzieningen in openbaar groen en water, tuinen en gebouwen. We willen een aanpak van stadsnatuur ontwikkelen, die zich concentreert op sympathieke ( aaibare ) diersoorten. We willen meer burgers activeren om iets aan stadsnatuur te doen in hun leefomgeving. De uitdaging ligt bij soorten die inmiddels in de stad zeldzaam zijn geworden, zoals huismus en gierzwaluw. Het gaat om diersoorten die passen bij Gouda. Dus dieren en planten die gebonden zijn aan dichte bebouwing (veel stenen), aan oude gebouwen en aan een waterrijke omgeving. Dit plan van aanpak is gericht op één van hen: de gierzwaluw. De gierzwaluw Gierzwaluwen zijn stadsvogels bij uitstek en er komen veel voor in Gouda. Elk voorjaar komen ze terug uit Afrika en kunnen we ze horen en zien boven de stad. Ze zijn ook nuttig voor mensen, want ze vangen enorme hoeveelheden muggen en andere insecten. Gierzwaluwen hebben een fascinerende levenswijze. Ze brengen de meeste tijd door in de lucht, waar ze zelfs paren en slapen. Alleen om te broeden zoeken ze een plaatsje onder de dakpannen en in gaten in muren. En dat is tegenwoordig een steeds groter probleem. Nieuwe bouwmethoden en renovaties laten nestgelegenheden verdwijnen. Hoewel de gierzwaluw een beschermde vogel is (nesten mogen niet worden verwijderd) heeft de bouwpraktijk geleid tot een sterke achteruitgang, ook in Gouda. Maar er zijn alternatieven. Met de nodige oplettendheid kunnen bestaande nesten worden beschermd, ook bij verbouwingen. Er zijn speciale dakpannen en nestkasten. Handige mensen kunnen die ook zelf maken. Ook zijn er nieuwe nestplaatsen te maken door neststenen in te metselen in te renoveren gevels of nieuwbouwpanden. De Werkgroep Gierzwaluw We willen op een doordachte wijze meer nestgelegenheid voor de gierzwaluw realiseren, inspelend op bouw- en renovatieprojecten, bij voorrang in en om de binnenstad van Gouda. Onze strategie is: beschermen van bestaande nestgelegenheid via het goed bewaken en begeleiden van renovaties en via compensatie met nestkasten; propageren van neststenen in nieuwbouw (als een duurzame standaard) in heel Gouda. Er zijn zo n15 mensen die zich willen inzetten. Via de telefoon en E-mail kunnen we elkaar vinden. Als werkgroep willen we de volgende activiteiten uitvoeren: 1. Onderling contact houden en opbouwen deskundigheid over de gierzwaluw en over bouwkundige maatregelen voor de nesten. 2. Uitdragen van het belang van bescherming van de gierzwaluw in Gouda. Het vergroten van de kennis over mogelijkheden van bescherming en nieuwe nestgelegenheid bij architecten, bouwers en burgers. Op termijn streven we naar een systematische aanpak van gemeente, bouwers en burgers in Gouda. Gierzwaluw Gouda 28-6-2010 1
3. Realiseren nestgelegenheid in bestaande gebouwen en begeleiden van verbouw- en renovatieprojecten in en om de binnenstad. De betreffende bouwers en toezichthouders benaderen met tips voor bescherming en compensatie. 4. Realiseren van nestgelegenheid (neststenen) in nieuwbouw in heel Gouda. Daartoe architecten, projectontwikkelaars en woningverenigingen benaderen. 5. Leren tellen van gierzwaluwen en opzetten van monitoring van gierzwaluwen als een project in samenwerking met SOVON en gemeente Gouda. Ad 1) Deskundigheid werkgroep en contacten met andere vogelgroepen We willen elkaar af en toe ontmoeten, kennis uitwisselen en afspraken maken over gezamenlijke activiteiten. We hebben enkele vogeltellers in de groep. Ook een aannemer met bouwkundige kennis, die bovendien enkele kleine klussen wil uitvoeren. We zoeken nog een architect die zich via adviezen wil profileren op de gierzwaluw. Als groep willen we de nodige kennis in huis hebben over het gedrag van de gierzwaluw en over bouwkundige mogelijkheden. Immers met enige creativiteit en in overleg met bewoners en bouwers zijn er vele oplossingen te verzinnen voor nestbescherming en voor vervangende en nieuwe nestgelegenheid. We hebben 4 scholingsbijeenkomsten gehad: Op de 22 april hebben we Hans van Beek van architectenbureau Atelier Pro in Den Haag bezocht met 4 personen. Op 24 april hebben we deskundige Nico van Dam in Krimpen ad IJssel bezocht met 3 personen. Op 11 mei zijn we met vogelaar Andre van Kleinwee vanaf de Schouwburg door de binnenstad gelopen met 6 personen. Op 10 juni hebben we met 10 personen een laatste scholingswandeling door de binnenstad gemaakt om te leren over gebouwen en het waarnemen en tellen van gierzwaluwen. De vogels waren zo vriendelijk om op 3 daken hun nest duidelijk zichtbaar aan te vliegen. We hebben contact gelegd met gierzwaluwdeskundigen elders in het land (zie bijlage 3) en hebben inmiddels een redelijk complete bibliotheek van folders en boekjes. Het meest praktische boekje is: Bouwen voor gierzwaluwen van Marjos Mourmans. De verzameling boekjes en brochures is in te zien bij Riet op de Naaierstraat (het pottenbakkersatelier is vaak open). 1.1.Verdere scholing en contacten met andere groepen Voor studiedagen en praktische tips houden we contact met Gierzwaluwbescherming, Vogelbescherming en Adviesbureau Zwaluwen. Voor ontwikkeling van onze strategie leggen we contacten met lokale groepen in Tilburg, Amersfoort, Zoetermeer en misschien ook Nijmegen. We gaan (liefst nog in de zomer) op werkbezoek in Amersfoort. 1.2. Deskundigheid werkgroepleden De meeste leden van de werkgroep hebben een uitspraak gedaan over hun deskundigheid: nadruk op vogels waarnemen, tellen en bijdragen aan monitoring; nadruk op bouwkundige maatregelen, renovaties en nieuwbouw begeleiden en voorlichting geven aan architecten en bouwers; enkel een klein project doen in de naaste omgeving. Gierzwaluw Gouda 28-6-2010 2
1.3. Praktijkgericht onderzoek Rob heeft enkele onderzoekers (waaronder SOVON en Alterra) en de landelijke gierzwaluwgroepen benaderd met een voorstel om samen te pleiten voor praktijkgericht onderzoek. Centrale vraag: hoe moet men nieuwe neststenen en nestkasten plaatsen (vooral vorm van de gaten en verdere uiterlijkheden van neststenen en kasten), zodat de gierzwaluwen ze snel (binnen 3 jaar) vinden en accepteren. Rob is trekker van bovenstaande activiteiten. Ad 2) Een verhaal over de gierzwaluw in Gouda We hebben een goed en overtuigend verhaal nodig over het belang van de gierzwaluw voor Gouda. We willen de gierzwaluw uitroepen tot icoon van Gouda en dat uitdragen in kringen van cultuurhistorie (gierzwaluw hoort bij oude gebouwen) en de bouwwereld (gierzwaluw hoort bij duurzaam bouwen) binnen de stad. (Tilburg is ons voorgegaan en heeft binnen een actieplan biodiversiteit de gierzwaluw gekozen tot ambassadeur van de Tilburgse stadsnatuur!) Het verhaal (een presentatie met veel plaatjes) zou moeten bestaan uit: het boeiende karakter van deze vogel, waar mensen plezier van beleven; het nut van de vogel (o.a. tegen muggenoverlast); het gedrag (vooral de heel precieze plaatstrouw); de vooroordelen over vuil aan of in gebouwen; de bescherming op basis van de vogelwet; de vooroordelen over natuurbescherming (er mag niets meer); de trends in de bouw, waardoor de gierzwaluw wordt bedreigd en de mogelijkheden om te zorgen voor gaten en nestholten (die nauwelijks geld kosten, eenvoudig te maken zijn en enkel aandacht vragen). 2.1. Een presentatie en korte artikelen Maken van een presentatie met de belangrijkste verhaallijnen (ook de tranentrekkers van vogels die helemaal van slag raken), mooie plaatjes, foto s en tekeningen. Gebruik maken van materiaal van Hans van Beek, Nico van Dam en Gerard Schuitemaker. Verder de belangrijkste aanwijzingen en tips voor renovatie en nieuwbouw. Ook enkele korte filmpjes inbouwen (o.a. Franse film). Korte artikelen publiceren in lokale kranten, nieuwsbrieven en op websites van wijkteams. Er verschijnt deze zomer een artikel in het blad van het wijkteam Binnenstad. 2.2. Een Goudse folder Maken van een folder met zeer compacte informatie en gegevens van onze werkgroep. De folder van GBN en Nico van Dam als basis gebruiken. Het is handig voor de communicatie met burgers wanneer waarnemers deze folder bij zich hebben. 2.3. Een serie gesprekken en bijeenkomsten Met de presentatie kunnen we dit najaar een aantal gesprekken in kleine en grotere kring houden, waarin we ons verhaal vertellen en anderen oproepen om ook in actie te komen. Bijvoorbeeld: gesprek met enkele notabelen : wethouder milieu met enkele ambtenaren, directeur woningvereniging, brandweercommandant, directeur VVV, etc.; presentatie op een architectencafé ; presentatie voor de Goudologen (via Hanneke vd Klis) en andere initiatieven en organisaties om Gouda mooier en leefbaarder te maken. Gierzwaluw Gouda 28-6-2010 3
Deze gesprekken hebben tot doel om samen met bouwers, organisaties, burgers en gemeente te komen tot een systematische aanpak. Lenneke is trekker van bovenstaande activiteiten. Ad 3) Meer nestgelegenheid in bestaande bebouwing Via allerlei initiatieven hebben we inmiddels op enkele plekken nieuwe eetgelegenheid gerealiseerd. Er zijn nog veel kleinere en grotere acties uit te voeren. 3.1. De la Reylaan Hans Rood woont in een rijtjeshuis van ca. 1920 met mansardekap. Er zaten vroeger gierzwaluwen en hij heeft enkele jaren geleden 3 zwaluwdakpannen op zijn huis aangebracht. Maar de gierzwaluwen zijn nog niet terug gekomen. Hij heeft nu zelf nog 3 huifjes op dakpannen gemaakt. Aannemer Ton van Loon heeft ze op zijn dak gezet. De hele rij huizen is geschikt voor gierzwaluwen vanwege de dakvorm en de NO ligging. Hans heeft een geluidsapparaat om de gierzwaluwen te lokken. Hij kan anderen helpen die dit ook willen toepassen. 3.2. Achter de Vismarkt In deze straat wordt een oud pand gerenoveerd waar veel gierzwaluwen zaten. De buren (o.a. Hanneke Hemmes) hebben de gemeente gealarmeerd. Dankzij een goedwillende woningeigenaar en advies van André van Kleinwee was de inzet om de oude pannen voor eind april terug te zetten op het gerenoveerd dak. Dat is niet gelukt: het dak is begin juli nog steeds niet klaar. Door naastgelegen nieuwbouw is er verstoring deze zomer. Bewoners hebben begin mei paniekerig gedrag van de terug gekeerde gierzwaluwen gemeld (er is daar een kolonie van ca. 20 vogels). De bewoners willen geen juridische procedure vogelwet beginnen. Corina Kerkmans heeft de bouwvakkers benaderd met het verzoek om als noodmaatregel plankjes met neststeunen aan te brengen op plekken waar vroeger nesten zaten. Ter plekke bleek dat het aangebrachte plastic zeer ruw is, zodat deze maatregel niet nodig is. Wel zijn enkele speciale dakpannen geplaatst. De gang van zaken rond deze bouw & renovatie hebben we inmiddels goed gedocumenteerd. Het bouwtoezicht vanuit de gemeente bleek niet op de hoogte van de beschermingsplicht. De bouwers zijn goedwillend, maar denken dat het niet erg is wanneer de zwaluwen 1 jaar niet broeden. Het geval is via Milieudefensie aangekaart bij het overleg van Goudse milieuorganisaties met de milieuwethouder. We willen afspraken maken met de gemeente. De buurt rond Achter de Vismarkt lijkt heel geschikt voor gierzwaluwen en er is waarschijnlijk meer nestgelegenheid te creëren. Er zijn meerdere bewoners die zich willen inzetten voor de gierzwaluw. 1. Nagaan of er meer nestgaten (vooral nestkasten) kunnen komen in de buurt, samen met Hanneke, Corina en andere buurtbewoners. 2. Begeleiden van de aanstaande renovatie van het badhuis, waar veel nesten blijken te zitten. Corina is trekker. 3.3. Naaierstraat Riet Peddemors en enkele buren willen zich inzetten voor meer nestgelegenheid in hun buurtje. Ton van Loon heeft 3 gierzwaluwpannen tegenover het huis van Riet op een hogere plek gezet en ook neststeunen aangebracht. Gierzwaluw Gouda 28-6-2010 4
1. Riet gaat (samen met anderen) deze zomer waarnemen waar precies nesten voorkomen. 2. Riet heeft inmiddels enkele nestkasten (model Zeist met een schuin dak) aangeschaft en geplaatst aan de muur van haar buren, waar nesten onder dakpannen zijn verdwenen. 3.4. Oude Brandweer Nieuwe Haven Harold de Beer wil in zijn woonbuurt op de oude Brandweerlocatie nagaan wat er voor gierzwaluwen kan gebeuren. Harold maakt samen met enkele andere leden een actieplan en denkt daarbij ook aan de oude brandweertoren en de ervaringen van Nico van Dam. 3.5. Gouwe Nieuwe Haven Thijs van Hees heeft een gierzwaluwnest op zijn dak en wil een paar nieuwe gierzwaluwpannen erbij plaatsen. Andre en Rob hebben er gekeken. 1. Thijs kan misschien het beste even niets doen aan zijn dak, want dat oogt lekker rommelig. Deze zomer waarnemen waar de zwaluwen precies zitten. 2. Thijs benadert zijn buren die een ideale muur voor nestkasten hebben. Rob wil samen met Ton zorgen voor zo n 5 tot 10 nestkasten. 3.6 Meer nestkasten in de binnenstad Op grond van onze waarnemingen en ervaringen met bestaande nestkasten en stenen willen we meer nestkasten ophangen in de binnenstad. Speciale aandacht voor openbare en gemeentelijke gebouwen. Ad 4) Neststenen in nieuwbouw We propageren dat neststenen standaard worden meegnomen in nieuwbouw in Gouda. 4.1. Benaderen nieuwbouwprojecten in en rondom de binnenstad In het verlengde van de gesprekken met de bouwwereld enkele grote bouwprojecten benaderen zoals Bolwerk, Raambuurt (2 e fase nieuwbouw), Spoorzone en Huis van de Stad. 4.2 Afspraken over een systematische aanpak van nieuwbouw Via een workshop met de bouwwereld een systematische aanpak ontwikkelen en afspraken maken. Leren van voorbeelden in o.a. Tilburg en Nijmegen. Rob is trekker van bovenstaande activiteiten. Ad 5) Tellen en monitoring van gierzwaluwen Enkele leden van de werkgroep ontwikkelen zich tot deskundige vogels waarnemen. Een systeem van regelmatige tellingen ( monitoring ) is nodig om te weten hoe het met de gierzwaluw gaat en wat het effect is van beschermende en compenserende acties. 5.1 Opzetten van een monitoringproject Het meerjarig en deskundig tellen van de gierzwaluw zou een professioneel project onder leiding van SOVON moeten zijn. De gemeente zou dat moeten betalen. We beginnen met een gesprek met KNNV Gouda en SOVON. Corina is trekker van bovenstaande activiteiten. Gierzwaluw Gouda 28-6-2010 5