Tutorial Portret fotografie Tutorial geschreven door: Jan Peter Mulder www.mulderfotografie.nl Sony Benelux 03 06 2012 1
1. Inleiding Deze reader is een introductie hoe met apparatuur en technieken binnen de portretfotografie om te gaan. Het meest belangrijk blijft echter praktische ervaring die je opdoet door er gewoon mee aan de slag te gaan. Naast het toepassen van alle aanwijzingen in het lesmateriaal is het ook van belang dat je inspiratie opdoet uit andere bronnen. Kijk hiervoor eens naar goede bladen en boeken die gaan over het onderwerp portretfotografie. In tegenstelling tot andere richtingen in de fotografie is er een bepaald aspect erg belangrijk: De verstandhouding tussen de fotograaf en het model. Een goede foto maak je immers samen, dit gaat in onderlinge samenwerking en vertrouwen. Wanneer er geen goed overleg is tussen de beide partijen, en de fotograaf zijn eigen idee uitwerkt, is er een grote kans dat het model zichzelf later niet meer kan herkennen in de foto die is gemaakt. Het is voor de fotograaf belangrijk om op intuïtie te werken om te voorkomen dat de foto s ongeïnspireerd en koel worden. Het opbouwen van een goede basistechniek en een uitgebreide ervaring is niet eenvoudig, maar in de loop van de tijd worden deze automatisch toegepast. Na uitgebreide oefening wordt het een vanzelfsprekendheid waarop je in alle situaties terug kan vallen. Bij veel fotografen is er echter een tekort aan technische kennis en ervaring, en zie je dat het terugvallen op standaard procedures en technieken stagneert. In de commercie is het vooral van belang een plaatje er zo goed mogelijk uit te laten zien, je probeert het beste naar voren te halen. Als je hiermee aan de slag gaat zul je merken dat het steeds makkelijker wordt om gevoelens en stemmingen vast te leggen in een foto. 2. Beschrijving apparatuur Bij de beschrijving van apparatuur komen de volgende zaken komen aan de orde: a. Opnameformaat b. Objectieven c. Lichtbronnen d. Diffusers e. Reflectieschermen f. Achtergronden g. Accessoires a. Opnameformaat Bij het bepalen van het opnameformaat is het van belang een formaat te kiezen dat vervolgens ook geschikt is om uit te vergroten. Meestal wordt er gekozen voor een middenformaat camera, werkend gelijk een kleinbeeldcamera, maar met een hoge beeldkwaliteit. Vanwege de hoge resolutie die kleinbeeld films hebben, kan een vergroting van 30 bij 40 cm toch een goede kwaliteit opleveren. Sony Benelux 03 06 2012 2
Sony foto & video experiencee De type camera, dus ook het opnameformaat, is van invloed op het maken van foto s. Je kijkt anders door een lichtkapzoeker (vann bovenaf en afbeelding in spiegelbeeld) dan door een dakkantprisma (fotograaf achter de camera, afbeelding is normaal). Ook het model reageert anders op een technische camera dan op een kleinbeeldcamera. b. Objectieven Om een objectief te kiezen zijn een aantal factoren belangrijk: De ruimte waarin je fotografeert, het soort foto wat je maakt (bijvoorbeeld een portret) en de afstand die je kiest. Wanneer de ruimte beperkt is, zul je daaropp de keuze van je objectief moeten aanpassen. Hett gebruik van een telelens wordt dan erg moeilijk. Bij het gebruik van een groothoeklens zul je rekening moeten houden met de vertekening die dit kan geven als je van te dichtbij werkt. Bij de keuze van een bepaald soort foto, bijvoorbeeld portret, wil je zo dicht mogelijk bij het model fotograferen en zal de afstand kort zijn. In dit soort gevallen zul je niet kiezen voor een standaardobjectief. Voor de afstand die je kiest, is het belangrijkk om te realiseren dat in het dagelijks leven een ieder een bepaalde afstand houdt van elkaar. Kom je dichterbij, dan voelt men zichh niet op zijn gemak en zie je het ook terug in de foto. Anderhalf, twee meter is de normale afstand die we nemen en men is gewend aan het daarbij behorende perspectief. Wanneer je dan een standaardobjectief gebruikt en toch een foto neemt van dichtbij, dan volgt een vertekening van het beeld (denk aan effect van groothoek objectief). Tip: Neem een objectief met een brandpuntsafstand van tenminste twee keer de lengte van een standaardobjectief (portretlens), dit geeft het beste resultaat. Denk bij dit alles vooral ook aan het psychologisch aspect. Direct en dichtbij geeft een dynamisch karakter, afstand meer dan 1 tot 2 meter geeft de foto een afstandelijk karakter. c. Lichtbronnen Bij het gebruik van licht in de studio is sprake van beheersbaar licht. Er wordt gebruik gemaakt van flitslicht, soms in combinatie met lamplicht. Er zijn veel voordelen in dit geval, denk aan regelbaar instellicht, keuze in reflectoren, kleurtemperatuur, groot vermogen, weinig gevaar voor bewegingsonscherpte. Het nadeel is dat dit vaak erg kostbaar is. In de portretfotografie kun je veelal volstaann met flitslicht, mits dee juiste kennis en fantasie wordt gebruikt door de fotograaf. Ook halogeen licht is geschikt, is iets compacter van bouw en beschikt over meerdere accessoires, maar is weer iets duurder. Fotolampen hebben weinig vermogen en worden al snel erg heet tijdens het gebruik. Sony Benelux 03 06 2012 3
Sony foto & video experiencee Afmeting van de lichtbron Binnen de fotografie is het bij portretten gebruikelijk om te kiezenn voor zacht licht. Het onderscheid in het maken van een goede portretfoto is het gebruik maken van schaduwen (te bereiken door gericht licht) ). Grote lichtbron: zacht, aangenaam licht, gedetailleerdee schaduwen. Effect: licht zoals een licht bewolkte dag. Kleine lichtbron: hard en gericht, met donkere schaduwen. Effect: licht zoals op een zonnige, onbewolkte dag. Tip: Kijk voor inspiratie en verduidelijking hierover eens naar portretten van bekende fotografen zoals: Irving Penn, Yusuf Karsh en Horst P. Horst. Studiolichtt Spot: Klein, geeft harde schaduwen (daarom dus ook gebruik maken van reflectieschermen of invullicht). Met accessoires zijn er verschillende manieren om bijvoorbeeld een smalle of brede lichtstraal (denk aan frenelspot, snoot) ). Voor het Portretfotografie verzachten kun je gebruik maken van diffuus materiaal, zoals een wit laken, overtrekpapier, frost of spun. Flood: Standaard lichtbron in studio, een richtbare reflector. Dezee zijn verkrijgbaar van klein tot groot. De grote hebben dan vaak een extra kapje, zodat direct licht vanuit de lamp niet op het onderwerp komt. Hiermee kom je heel dicht bij het effect vann een softbox. Hier kan ook met accessoires zoals kleppen off een snoot worden gewerkt, zodat het licht zich beter spreidt. Softbox: Deze worden in verschillende afmeting aangeboden binnen het assortiment van studioflitsinstallaties. Het is een met stof bekleed frame, waarvan de voorkant wit is en de binnenzijde met een sterk reflecterend materiaal is bekleed. Het wordt w aangebracht op de flitskop als een reflector. Door de inwendige reflectoren en diffusors en dee witte voorzijde die als diffusor werkt, ontstaat een zacht half diffuus licht. e. Diffuserss Lichtverspreider, voorbeelden zijn een wit laken, overtrekpapier, frost f of wit perspex. Met behulp van statief of specialee houder en hengel plaats je dit tussen de lamp en het onderwerp. Met het veranderen van de afstand tussen deze twee kun je ver verspreiding van het licht beïnvloeden. (Pas op voor brandgevaar!) Sony Benelux 03 06 2012 4
Sony foto & video experiencee e. Reflectieschermen Wat voor lichtbron je ook gebruikt, in alle gevallen heb je te maken met schaduwen. De meeste schaduwen kunnen wel wat opheldering gebruiken om te voorkomen dee schaduwpartijen dichtlopen. Dit lukt soms erg goed met invullicht, maar vaak nog beter met het gebruik van reflectieschermen. Het voordeel is dat een reflectiescherm geen nieuwee schaduwen maakt, en dit is meestal wel het geval wanneer je invullicht gaat gebruiken. Let op: niet evenveel links als rechts gebruiken, hierdoor wordt het hoofd min of meer gevangen (beruchte lichttang ) Materiaal: Witte, zilver of goudkleurige vlakke platen ( bijv. polystyreen). f. Achtergronden Als achtergrond voor eenvoudigee portrettenn worden papierrollen gebruikt. Let hierbij wel op dat je afstand houdt en op het diafragma let, want de kreukels in het papier zijn al gauw te zien. z Voor andere projecten kan heel goed canvas materiaal worden gebruikt, dit is sterk en geschikt voor meerdere doeleinden. Denk aan het overschilderen, hiermeee kun je andere effecten realiseren. g. Accessoires Let op bij het gebruik maken van accessoires (ook wel props genoemd), dit kan namelijk ook erg van het onderwerp afleiden. Probeer daarom het gebruik daarvan zo weinig mogelijk toe te passen. En wanneer je accessoires gebruikt, doe dit dan gericht en effectief. Denk maar eens aan stereotypee voorbeelden zoals het meisje met de bloemen, de man met de sigaar etc. 3. Termen Hoofdlicht: Eerste licht wat je plaatst, hiermee wordt het effect wat je wilt bereiken bepaald. Invullicht: Tweede licht wat je aanbrengt, belangrijk voor schaduweffecten (deze invullen d.m.v. licht). Effectlicht: Extra licht om de fotoo een extra accentje te geven (bijv. op schouderpartij o.i.d.). Achtergrondlicht: Licht wat op de achtergrond wordt gericht, om het h plaatje aantrekkelijker te maken. 4. Contrastomvang Het volgende stappenplan is van belang om het verlichtingscontrast (en daarmee de benodigde hoeveelheid invullicht) te bepalen. 1. Doe alle lichten aan en plaats reflectieschermen op de juiste plek 2. Meet het opvallende licht een de lichte kant van het gezicht, met de meterr gericht naar het hoofdlicht. De meter mag geen licht van andere bronnen vangen. Schrijf de waarde op. Sony Benelux 03 06 2012 5
3. Vervolgens meet je aan de schaduwzijde van het gezicht, en ook deze waarde schrijf je op. 4. De vergelijking van beide waarden in stops, geeft je de verhouding van de lichte en donkere kant van het gezicht. Het totale contrast meten doe je met een gereflecteerd lichtmeting (zie hiervoor ingebouwde belichtingsmeter van camera). Ook nu meet je de lichte en donkere kant en je vergelijkt de waarden. Ideaal is dit geval is een spotmeter. (In het geval van portretfotografie zal het totale contrast in het gezicht gelijk zijn aan het verlichtingscontrast, omdat het onderwerpscontrast van een gezicht nul is) Voor de meeste portretten wordt de volgende contrastverhouding aangehouden: tussen 1:2 en 1:4 Techniek a. Gebruik van lampen: Bij portretten volstaat meestal 1 lamp/lichtpunt, zorg voor een zo natuurlijk mogelijke weergave en maak gebruik van reflectieschermen. De beschikbare en voor de hand liggende verlichting is meestal ook een slechte verlichting. Sony Benelux 03 06 2012 6
Lichtbronnen: Het mooiste is half diffuus licht te gebruiken omdat sterk gerichte lichtbronnen al snel hoekig, agressief en moeilijk op te helderen zijn. Traditiegetrouw wordt vooral zachter licht gebruikt voor vrouwen terwijl wat harder licht bij mannen wordt toegepast. Positie van het model: Bij een foto van een gezicht wat naar rechts op links kijkt, trekt vaak de aandacht van de kijker naar het oor. Je kunt het effect verminderen door ervoor te zorgen dat dit gedeelte van het gezicht (het oor dus in dit geval) in de schaduw valt. Let dus goed op hoe je het model neerzet. d. De ogen: Kijkt het model weg, dan lijkt het alsof de foto stiekem is genomen. Kijkt het model in de lens, dan is het alsof er een band ontstaat tussen de kijker en de geportretteerde Let bij de reflectie van de lichtbron in de ogen erop dat deze niet in de pupil valt. Wanneer er geen reflectie is, zijn de ogen doods. e. Het hoofd: Hoofd iets schuin houden, voorkomt onnatuurlijk effect. Hoofd achterover hellend: geeft een uitstraling van belangrijkheid. Hoofd voorovergebogen en door wenkbrauwen kijkend: geeft verlegen, preutse indruk. Tip: Laat het model ook regelmatig even ontspannen en vraag alleen de volle aandacht als je ook daadwerkelijk gaat fotograferen. f. Handen: Vergeet de handen niet. Mensen praten vaak met hun handen, de positie van de handen is bepalend voor wat je met de foto wilt vertellen. Sony Benelux 03 06 2012 7
g. Camerapositie: Laag genomen: model lijkt dominant of belangrijk, vanuit hoog standpunt genomen: onderdanig of vriendelijk model h. Kadering: Er is sprake van een staand beeld (portret) f een liggend beeld (landschap). Omdat het onderwerp bij portretfotografie verticaal is, is er sprake van een staand beeld, ook wel portretkader genoemd. Let op ruimte boven en onder het hoofd bij de bepaling van je compositie. Uiteraard ben je vrij in je keuze hierin, zie onderstaande illustratie voor toelichting. Verlichtingstechniek Belangrijkste aandachtspunt is om niet teveel lichtbronnen te gebruiken; eenvoud is het kenmerk van het ware! Licht op de korte kant: Door gebruik van licht op de korte kant, lijkt het gezicht smaller dan dat het in werkelijkheid is. Plaats het model zo, dat hij/zij iets langs de camera kijkt. Het licht moet nu zo geplaatst worden, dat de voorkant en de zijkant die het verste weg is wordt verlicht, waardoor de kant die dichter bij de camera is in de schaduw valt (de kant waarvan je het oor het meeste ziet). Natuurlijk moet je wel de schaduwkant nog een beetje invullen met behulp van een reflectiescherm, maar de algemene indruk lijkt een versmalling van het gezicht te bewerkstelligen. Dit is de verlichting die ook door de neuzentheorie wordt aanbevolen. Vanuit deze theorie gaat het niet zo zeer om een versmalling van het gezicht, dan wel om overbodige details als oren in de schaduw weg te laten vallen, waardoor de nadruk op de essentie van het portret komt te liggen. Zoals je zult begrijpen is dit niet zaligmakend en zijn er prachtige portretten te maken met het licht aan de lange kant. Sony Benelux 03 06 2012 8
Licht op de lange kant: Dit licht gebruik je wanneer het nodig zou zijn breder te laten lijken dan het in werkelijkheid is. Plaats het model zo dat hij/zij iets langs de camera kijkt. Het licht moet nu zo geplaatst worden dat de voorkant en de zijkant die het dichtst bij de camera is wordt verlicht en de kant die het verste weg is, in de schaduw valt. Het effect is een aanzienlijke verbreding van het gezicht. Twee klassieke stijlen Vlinderverlichting: De eigenschap hiervan is de symmetrie die ontstaat door het hoofdlicht recht voor en iets boven het hoofd van het model te plaatsen. Het licht moet een kleine symmetrische schaduw onder de neus geven, die de mond niet raakt. Dit kun je aanpassen hoe je het zelf wilt. Resultaat: een iets vlakkere weergave van het gezicht. Deze verlichting is mooi bij een vrouwengezicht, vanwege hun zachtere en rondere gelaatstrekken. Rembrandlicht: Dit wordt veelal toegepast bij mannenportretten, omdat het licht erg gericht is met scherpe schaduwen, waardoor het hoekige van de mannenkop wordt benadrukt. De lichtbron wordt aan de zijkant van het gezicht geplaatst, zodat de schaduw van de neus de overige schaduwen raakt. Deze techniek is genoemd naar de bekende portretschilder Rembrand, hij paste dit in zijn werk toe. Sony Benelux 03 06 2012 9
TIPS: Lampen: hoofdlicht effectlicht ogenlicht = tevens contrastlicht Licht (3 hoofdgroepen) Licht van boven ipv spot achter (let op neuslicht) Ogenlicht achter de camera Licht zijwaarts door de ogen Ophelderen: dmv plaat tempex of scherm Werken met styliste en/of visagist Standpunt hoog/laag (maak iemand belangrijk of afhankelijk) Cosmetica Kleding Portretten daglicht vroeg op de dag Maak licht van te voren klaar Brandpuntsafstand dubbel aan normaal objectief Achtergrond rustig half donker, half licht Softfocus (minder bij klein diafragma) Bij belangrijke mensen ook foto maken van mensen zoals zij willen Van voren; knieën opzij (leunen) Onderkin met de hand wegwerken of hoofd naar voren en naar beneden Geef een kind de tijd zicht te acclimatiseren Kinderen (plakband) geluid (ook voor dieren) Laag standpunt rustige kleding geen strepen of onrustig motief Handen: niet de bovenkant Houding: stoel met leuning tafel Bekijk het licht eens door je hand Meet het contrast in het onderwerp, er moet ook contrast zijn tussen model en achtergrond BELANGRIJK: Wanneer alles oké is; kijk in de lens van de camera of er lichtreflecties zijn. Lampen afdekken met een stuk zwart karton (ivm verliezen van het contrast). Dit geldt voor alle opnamen die je maakt!!! Portretfotografie Sony Benelux 03 06 2012 10