Vragen en antwoorden Versie januari 2012 Fossiele brandstoffen Blijft fossiele brandstof betaalbaar? Dat is de vraag, het wordt in ieder geval duurder. De olie- en gasprijzen stijgen gestaag, dat merkt iedereen aan de pomp, maar ook bij het betalen van de energierekening voor het eigen huis. Met een toenemende wereldbevolking zal er een toenemende vraag naar energie, brandstof, blijven. De bronnen die eenvoudig te winnen zijn raken op en de winmethoden voor de moeilijker te winnen bronnen zijn kostbaarder. Zo zal de prijs stijgen, en een groter aandeel van ons huishoudgeld beslaan. Heeft de winning van fossiele brandstof effect op het landschap en de natuur? Ja, in Nederland op kleine schaal maar in het buitenland grootschalig. Het winnen van Nederlands olie en gas heeft een gering, maar niet te verwaarlozen effect op het landschap en het milieu. Het maaiveld zakt langzaam naar beneden, soms met een schok. De winning geschiedt schoon, maar effecten op de natuur zijn nooit helemaal te voorkomen. Op andere plekken in de wereld is het winnen van olie of kolen desastreus voor het landschap, het milieu en de mens. Op grote schaal wordt het milieu geschaad, het landschap en de bijbehorende natuur vernietigd. Bijvoorbeeld de bruinkoolwinnng in Duitsland of de winning van olie uit de Teerzandgronden in Canada. Het gebruik van fossiele brandstof hier heeft grote effecten elders. Dat is niet verrekend in de prijs, daar zullen de komende generaties de prijs voor moeten betalen. Is de prijs van grijze stroom te vergelijken met die van groene stroom? Nee, het is appels met peren vergelijken. De kostprijs van Nederlandse energie wordt bepaald op de APX energiebeurs. Op momenten van overschot ontstaat een prijs van grijze stroom dat lager ligt dan de kosten van productie. Hierbij worden alleen de variabele kosten in rekening gebracht. Het vergelijken van de prijzen van energie geproduceerd uit wind met die van energie geproduceerd uit fossiele brandstof is het vergelijken van appels met peren. De prijs van groene stroom die bestaat uit het totaal vaste en variabele kosten wordt vergeleken met de dumpprijzen van grijze stroom.
Windenergie Draagt windenergie bij aan vermindering van de CO2 uitstoot? Ja, het is de schoonste manier om dit te bereiken. Energieopwekking met minder CO2- uitstoot voorkomt klimaatverandering. In Nederland is windenergie op dit moment de goedkoopste en schoonste manier om dit te bereiken. Windenergie is een schone en duurzame energiebron: de netto CO2-uitstoot is 50 keer lager dan bij fossiele energieopwekking. In 2010 staan er in Nederland zo n 1.880 windturbines op land. Die produceren 4,5 miljard kwh aan groene stroom. Daarmee wekken ze ruim vier procent op van de elektriciteit die we in Nederland gebruiken genoeg voor ruim 1,3 miljoen huishoudens. In theorie kan windenergie wel twintig procent van de in Nederland gevraagde elektriciteit leveren. Is windenergie oneindig schoon? Ja, wind is een oneindige bron, net als de zon. Wind is een oneindige energiebron, net als de zon. Fossiele brandstoffen, zoals kolen, olie en gas, zijn eindige bronnen. Windenergie is schoon en past in het maatschappelijke streven naar een duurzame energievoorziening. Voor windenergie is geen brandstof nodig en het vervuild ons milieu niet. Er is, behalve bij de bouw, geen uitstoot van bijvoorbeeld broeikasgas CO2, fijn stof of stikstofdioxide. Er is ook geen transport van brandstoffen nodig over weg of water. Bovendien maakt het ons minder afhankelijk van de levering van brandstoffen uit politiek instabiele landen. Bron: Eneco Zorgen windturbines voor een grotere emissie van CO2 omdat tijdens windstille perioden vervuilende centrales nodig zijn? Nee, windenergie leidt tot een significant lagere uitstoot van CO2. Op het eerste gezicht lijkt windvermogen geen gegarandeerd vermogen te kunnen zijn. Want de wind waait niet altijd, en dus moet er opwekcapaciteit blijven staan voor de windstille periodes. Sommigen (bijvoorbeeld actiegroepen tegen windenergie) gaan ervan uit dat windvermogen in het geheel geen conventioneel vermogen kan vervangen. Eén MW windcapaciteit erbij betekent dan nul MW conventioneel vermogen eraf. Maar dit is niet logisch. Ook een conventionele centrale kan wegvallen, net als een windpark. Ook daarvoor moet reserve-vermogen achter de hand worden gehouden. Bij statistische berekeningen blijkt dat windenergie toch een deel van het gegarandeerde vermogen kan vervangen, afhankelijk van het aandeel van windenergie in de gehele elektriciteitsopwekking en de voorspelbaarheid van de elektriciteitsvraag en het windvermogen. Bron: ECN, alles in de wind
Er is altijd efficientieverlies. Het opwekken van windenergie is redelijk stabiel. Een elektriciteitscentrale werkt het meest efficiënt als deze een vaste hoeveelheid stroom produceert. In de praktijk gebeurt dit nooit. Het aanbod van een elektriciteitscentrale wordt precies afgestemd op de vraag. Die vraag is sterk wisselend en hangt onder andere af van het jaargetijde, de dag van de week en het tijdstip van de dag. De vraag is nu of elektriciteitscentrales vaker en sterker moeten op- en af regelen (of aan- of afschakelen) door het fluctuerende aanbod aan windenergie. Dat is inderdaad het geval. Weliswaar stemt de elektriciteitscentrale, ook zonder windenergie, het aanbod af op de vraag, met efficiëntieverlies tot gevolg. Maar door de inpassing van windenergie neemt het efficiëntieverlies toe. Onderzoek van de Munich University of Technology (Roth, Kuhn & Wagner, 2007) laat zien dat in de Duitse situatie door dit efficiëntieverlies de CO2-emissiereductie tussen de 7 en 9 procent minder is dan verwacht zou kunnen worden. Dat wil dus zeggen dat de emissiereductie voor een kwh windenergie als er niet open afgeregeld zou hoeven te worden 100% zou zijn ten opzichte van een kwh fossiel opgewekte elektriciteit. Door het efficiëntieverlies is die reductie weliswaar lager, maar bedraagt altijd nog tussen de 91 en 93 procent in vergelijking met fossiel opgewekte elektriciteit. Daarnaast is het aanbod van windenergie veel minder grillig dan wel eens wordt gedacht. Tussen de verschillende landen in noordwest Europa zijn hoogspanningsverbindingen, en het waait vrijwel altijd wel ergens in deze regio. Het aanbod van windenergie is daarmee redelijk constant. Bovendien is de wind, en daarmee het te verwachten aanbod aan windenergie, steeds beter te voorspellen. De elektriciteitscentrale kan de productie daarop afstemmen en op die manier zo min mogelijk op- of afregelen. Inpassen van windenergie leidt dus tot een significant lagere uitstoot van CO2. Daarmee is windenergie een van de meest schone vorm van energieopwekking. Is windstroom duurder dan grijze stroom? Ja, windenergie is duurder, maar daalt in prijs. Windenergie is beter voor het milieu, maar windstroom opwekken is wel duurder: tussen 5 en 7 eurocent per kwh (afhankelijk van land- of zeemolens). Ter vergelijking: kolen- en kerncentrales kunnen elektriciteit opwekken voor 3 à 4 eurocent per kwh. Voor de consument is windenergie niet duurder dan grijze stroom, omdat de overheid de producenten subsidieert. Grote, moderne windturbines, die gebouwd zijn bij een lage rentestand en op een windrijke plek, kunnen qua prijs al concurreren met ouderwetse grijze centrales. In de toekomst
daalt de prijs van windenergie mogelijk verder door een grotere productie, goedkopere ontwerpen en nieuwe materialen. Kost een windturbine meer stroom dan hij oplevert? Nee, 1 molen wekt in 20 jaar genoeg stroom op om 80 molens te bouwen. Windturbines wekken stroom op zonder de lucht te vervuilen, zonder het klimaat te belasten en zonder grondstoffen uit te putten. Wel komt er wat CO2 vrij (er is energie nodig) bij het bouwen, onderhouden en afbreken van de turbine, maar met drie tot zes maanden draaien heeft een turbine dat terugverdiend (de hoeveelheid stroom teruggeleverd). In de 20 jaar dat een windturbine mee gaat, produceert die tot tachtig keer zoveel energie als er nodig is om er één te bouwen. Kernreactoren, gasgestookte centrales en kolencentrales produceren in hun hele levensduur maar 2,5 tot vijf keer zoveel energie als ze kosten voor de bouw, onderhoud en afbraak. Daarnaast stoot de centrale bij het verbranden van fossiele brandstof tijdens zijn hele levensduur CO2 uit. Zijn windmolens ongezond? Nee, gezondheidsschade is niet aantoonbaar. Ze leveren geen straling. Turbines produceren wel geluid. Mensen die een windmolen in hun omgeving krijgen, zijn soms bang dat de windmolens schadelijk zijn voor hun gezondheid. Er zijn geen wetenschappelijk onderbouwde feiten die gezondheidsschade door windmolens aantonen. Straling Er bestaan geen serieuze aanwijzingen dat windturbines straling afgeven. Daarom is er nooit reden geweest om dit te onderzoeken. Het wetenschappelijke standpunt is dan ook dat windturbines geen elektromagnetische straling uitzenden. Wel is er veel (internationaal) onderzoek gedaan naar de elektromagnetische straling van onder andere elektriciteitscentrales en hoogspanningsleidingen. Hierbij is nooit aangetoond dat de elektromagnetische straling effect heeft op de gezondheid. Geluid Sommige mensen menen dat het geluid dat windmolens maken effect kan hebben op de gezondheid. Het gaat dan om migraine, verstoring van de slaap en verstoring van het evenwichtsorgaan. Het RIVM heeft voorlopig geconcludeerd dat verstoring van de slaap door het geluid van windmolens kan optreden bij geluid met een sterkte van 45 db(a) of hoger. Verder onderzoek hiernaar is nodig. Bij de meeste windmolens is in de vergunning opgenomen dat deze s nachts minder dan 45 db(a) aan geluid mogen produceren. Ook andere van geluid bekende effecten op de gezondheid (verhoogde bloeddruk, ischemische hartziekten, gehoorverlies)
zijn bij windturbines niet te verwachten. In de vergunning is doorgaans een maximum geluidsniveau opgenomen waarbij deze klachten niet zullen optreden. Verminderen windmolens de waarde van Landgoed of woning? Nee, er is geen aantoonbare planschade. De voorlopige conclusie op het moment van schrijven (oktober 2004) is: indien windturbines geplaatst worden op een afstand van een bepaald object van meer dan vier maal de ashoogte, dan zal er niet snel sprake zijn van planschade van enige omvang. Indien er al sprake is van planschade dan wordt deze veelal vastgesteld op 'slechts' enkele procenten van de verkeerswaarde. Een WOZ-taxatie is bij deze vaststelling niet maatgevend. Bron: ECN, alles in de wind Worden vogels gedood door de bladen van de windturbine? Vogels mijden windmolens en omgeving. Barrièrevorming is mogelijk. Vogels kunnen zich dood vliegen tegen de wieken of tegen de mast. Vooral s nachts en bij slecht weer kunnen er slachtoffers vallen. Ook door luchtwervelingen achter de draaiende wieken kunnen vogels gewond raken of sterven. Veel vogels mijden windmolens en de omgeving ervan. Daardoor worden die gebieden ongeschikt als voedsel-, rust- of broedgebied. Dit effect geldt bijvoorbeeld voor sommige soorten weidevogels en akkervogels. Barrièrevorming Door windmolenopstellingen kunnen barrières ontstaan. Vogels op trek en vogels op weg van en naar de broed- of slaapplaats vliegen om. Dat kost extra tijd en energie. Vogels moeten daardoor extra eten terwijl er minder foerageertijd beschikbaar is. Een ander (mogelijk) effect is een lager broedsucces: jonge vogels worden langer alleen gelaten en moeten langer op voedsel wachten. Vogelbescherming Nederland is voorstander van de toepassing van duurzame vormen van energieopwekking, en dus ook van windenergie. Vogelbescherming Nederland vindt dat windmolens uit voorzorg niet geplaatst mogen worden in de belangrijkste vogelgebieden en hun directe omgeving. Bron: vogelbescherming Ja, er komen vogels om, maar minder als door het verkeer. Windturbines kunnen negatieve effecten op de natuur hebben, vooral op vogels. Toch valt het aantal botsingen tussen vogels en turbines mee, vergeleken met bijvoorbeeld de gevolgen van het verkeer. Volgens schattingen komen er door 1.800 Nederlandse windturbines zo n 50.000 vogels per jaar om. Ter vergelijking: per jaar sterven er twee miljoen vogels in het verkeer, dat is veertig keer zoveel.
Turbines verstoren soms een leefgebied. Belangrijker dan botsingen is de verstoring door windturbines van voedsel-, rust- en broedgebieden. Hoe erg die verstoring is, hangt sterk af van de vogelsoort en de plek. Veel broedvogels kennen hun rust- en voedselgebieden zo goed, dat windturbines geen barrière zijn ze vliegen er gewoon tussendoor. Sommige soorten, zoals eenden, ganzen, zwanen en steltlopers, houden liever flink afstand; dan kan er sprake zijn van verstoring. Veroorzaken windturbines overlast? Ja, door slagschaduw en flikkering. De wieken kunnen dan worden stilgezet. Ja, de milieuwetgeving kent voorschriften om hinder door slagschaduw te beperken. Windturbines zijn een bron van schone energie, maar sommige mensen vinden dat ze het uitzicht verpesten. Windturbines kunnen ook slagschaduw veroorzaken als de zon laag aan de hemel staat. Een omwonende kan de schaduw van de ronddraaiende rotorbladen ervaren als een hinderlijke flikkering. Daarom gelden tegenwoordig strenge regels. Ook kunnen mensen last hebben van hinderlijke schitteringen: dat wordt tegengegaan met een anti-reflecterende laag. Beschijnt de zon de mast en rotor van een windturbine, dan leidt dit tot een (bewegende) slagschaduw. Dit is de schaduw van de turbine op de ondergrond of achtergrond. Deze slagschaduw draait met de zon mee en reikt bij zonsopgang en -ondergang in de winter het verst. Als slagschaduw op het raam van een woning valt kan dat als hinderlijk worden ervaren. Vooral de wisseling tussen wel en geen schaduw ergert mensen. Bij moderne windturbines met drie wieken is de slagschaduw in de praktijk beperkt. Deze windturbines hebben een maximale omwentelingssnelheid van 20 tot 30 toeren per minuut. Het maximale aantal bladpassages is daardoor 90 per minuut, dit komt overeen met een frequentie van 1,5 Hz. Uit onderzoek is gebleken dat mensen vooral last hebben van het afwisselen van schaduw en licht bij een hogere frequentie, tussen de 2,5 en 14 Hz. In de milieuwetgeving zijn voorschriften opgenomen om hinder door slagschaduw te beperken. Zo is beschreven hoe vaak en hoe lang per dag de slagschaduw van een windturbine een woning mag raken. Via de vergunning zijn windturbines bijna altijd verplicht voorzien van een stilstandvoorziening. Deze schakelt de windturbine uit gedurende de tijd dat er slagschaduw optreedt. Ja, maar een slimme locatiekeuze voorkomt overlast. Aangezien windturbines voor hinder kunnen zorgen, is het belangrijk om ze zorgvuldig te plaatsen. Er zijn daarom normen en richtlijnen opgesteld, die de overheid moet toetsen voordat zij een windturbine plaatst. Doorgaans komt de turbine niet dichter bij woningen dan vier keer de mastlengte, om overlast te voorkomen en de veiligheid te garanderen. De gemiddelde hoogte van Nederlandse turbines is 75 meter, dus vaak gaat het om een veiligheidszone van zo n 300 meter tot de turbine. Een
goede planning of locatie voorkomt overlast. Als je meedoet ervaar je minder overlast. Uit de praktijk blijkt dat omwonenden die (financieel) meedoen aan een windproject positiever over de turbine zijn als hij er eenmaal staat: ze ervaren minder overlast en krijgen goedkopere stroom. Maken windturbines geluid? Ja, maar tijdens de helft van de tijd zijn ze nauwelijks hoorbaar. Ja, de overheid stelt nieuwe geluidsnormen op. Windturbines zijn de helft van de tijd nauwelijks hoorbaar. Als het zacht waait, staat de windmolen nagenoeg stil en maakt hij (bijna) geen geluid. Als het hard waait, neemt het achtergrondgeluid (van bijvoorbeeld wegen en blaadjes aan de bomen) sterk toe en wordt de turbine daardoor overstemd. Bij windkracht 3 tot 6 is de windturbine in de meeste gevallen wel hoorbaar. De afgelopen jaren is veel geïnvesteerd in de ontwikkeling van geluidsarme windturbines. Dit is bereikt door betere geluidsisolatie, verlaging van het toerental en een verbeterd ontwerp van de rotorbladen. Geluidsoverlast is een mogelijk nadeel. Nieuwe turbines zijn wel stiller en staan minimaal 300 meter bij huizen vandaan. Door de afstand wordt de geluidsoverlast minder. Geluidsoverlast komt vooral s nachts voor, als het een beetje waait en er weinig omgevingslawaai is. Om deze reden stelt de overheid momenteel een nieuwe geluidsnorm op voor windturbines. Heeft een windturbine veel wind nodig om te draaien? Nee, een zwakke wind is genoeg. Verstoren windmolens radar? Ja, als turbines in clusters staan. Een turbine levert al stroom bij een windkracht 2. Bij windkracht 6 levert de turbine het volle vermogen. Bij hogere windsnelheden blijft het vermogen constant. Vanaf windkracht 10 wordt de turbine automatisch stilgezet of afgeremd, vanwege de veiligheid. Windturbines kunnen radarbeelden verstoren, vooral als het gaat om windparken met clusters van turbines. In de nabijheid van militaire en burger luchtvaartterreinen, radars en bakens gelden regels voor obstakelvrije vlakken. Dat is van belang omdat de radarposten ervoor zorgen dat het vliegverkeer veilig en efficiënt verloopt. Ook gebruikt het ministerie van Defensie de radarsystemen om het Nederlands grondgebied te beschermen tegen ongewenste indringers. Verder zijn er bouwhoogte beperkingen onder militaire laagvliegroutes. Rond burgerluchthavens gelden behalve voor radar ook voor andere navigatiesystemen bouwhoogtebepekingen om de vliegveiligheid te kunnen garanderen.
Zijn windturbines gevaarlijk? Nee, de kans op een ongeluk is zeer klein. Bij de plaatsing van windturbines staat de veiligheid voor de omgeving voorop. De kans dat er iets gebeurt in de omgeving van een windturbine is zeer klein. Windturbines moeten immers aan strenge veiligheidseisen voldoen. Mogelijke risico s rond een windmolen zijn mastbreuk, het afbreken van een wiek of ijsworp, het in de winter afglijden van ijs van de wieken. Voordat de overheid toestemming geeft voor de bouw van een windturbine, kan ze om een kwantitatieve risicoanalyse vragen. Beïnvloeden windturbines tvsignaal? Ja, alleen ontvangst-antennes. Windturbines kunnen de ontvangst van televisiesignalen beïnvloeden als ze in de buurt van televisie ontvangst-antennes worden geplaatst. Het gebruik van deze ontvangst-antennes is gering en wordt in de toekomst geheel vervangen door de kabel, glasvezel, de satelliet en het digitale netwerk. Bron: Windpark Delfzijl Noord, Milieu-effectrapport Passen windturbines in een dichtbevolkt land? Ja, fysiek is er ruimte. Nee, het is lang niet overal een 'passende' oplossing. Feitelijk is er ruimte voor windmolens in een dichtbevolkt land als Nederland. Er zijn regels waarin staat op welke afstand een molen van de bebouwing moet staan om overlast te voorkomen. Als deze regel vertaald wordt naar een kaart, dan zijn er veel plekken 'geschikt'. Daar past dan een windmolen. Of een windmolen passend is in het Nederlandse landschap is een subjectief begrip. Sommigen vinden windmolens prachtig staan in het polder landschap, anderen vinden het mooier als ze verspreid over het land staan maar er zijn ook mensen die ze helemaal niet willen zien. Eén ding is zeker, verstoppen kun je een molen niet, daar zijn ze te groot voor. Wel kan er met een slimme ruimtelijke planning een zo gunstig mogelijk beeld ontworpen worden. Lochemenergie ziet windmolens als een tijdelijke oplossing, ideaal is het niet, maar wel noodzakelijk in de mix van duurzame bronnen. Horen windmolens alleen thuis in een industrieel gebied? Nee, maar ze passen er uitstekend. Windmolens passen in een industrieel gebied. Het draaien van de wieken en het geluid dat ze produceren kunnen ter plaatse versmelten met de industriële activiteiten. Echter door de hoogte van de molen steken ze boven het industriële gebied uit en beïnvloeden het beeld van het omliggende gebied. Dit os dus geen reden om een molen alleen in een industrieel gebied te plaatsen. Lochemenergie ziet graag dat windmolens in het bezit zijn, en in de buurt staat van de feitelijke gebruikers, en dat zijn hoofdzakelijk de bewoners van Lochem. Zicht hebben op de windmolen creëert betrokkenheid. Of dat te combineren is met een industrieel gebied hangt af van de lokale omstandigheden.
Leveren windturbines op zee meer stroom op? Ja, maar aanleg en onderhoud is erg duur. Het klopt dat windturbines op zee meer stroom opleveren dan molens op het land, want op de zee is er meer en krachtigere wind. Maar de aanleg van molens op zee is veel duurder en de molen heeft meer onderhoud nodig waardoor hij vaker stilstaat. De extra opbrengsten compenseren de kosten van de aanleg en het onderhoud. Maakt windenergie energielevering onzeker? Nee, dat valt reuze mee. Met één enkele molen in Nederland is de energie levering inderdaad onzeker. Maar op het moment dat er verspreid over Nederland, of zelfs over Europa, windmolens staan opgesteld, is er een constante levering van stroom mogelijk: het waait altijd wel ergens. Omdat het energienet alle energiebronnen in Nederland, en Europa, met elkaar verbindt, is er altijd en overal stroom van windmolens beschikbaar. Daarnaast is windenergie een onderdeel van de slimme mix van duurzame bronnen. Perioden van windstilte kunnen opgevangen worden door de inzet van andere bronnen zoals biogas of zonneschijn.