Monumentenwacht, uw partner in behoud en beheer Monumentenwacht ondersteunt eigenaars en beheerders in het behoud van hun waardevol erfgoed in Vlaanderen. Dat omvat ge bouwen, interieurs met hun kunstvoorwerpen, varend erfgoed en archeologisch erfgoed. Monumentenwacht geeft advies over de bewaringstoestand van dat erfgoed en formuleert concrete aan bevelingen voor hun onderhoud en herstel. Die zijn gebaseerd op regel matige inspecties ter plaatse. Op uw verzoek komen gespecialiseerde monumentenwachters immers de zichtbare delen van het erfgoed inspecteren. Daarna maken zij een goed gedocumenteerd, overzichte lijk rapport voor u op met hun vaststellingen en aanbevelingen. Het advies van Monumentenwacht is onafhankelijk en objectief. U bent niet verplicht het te volgen. Maar het helpt wel om uw eigendom in stand te houden en de kosten te beperken. Monumentenwacht is een organisatie met vijf provinciale verenigingen en één ondersteunende koepelvereniging.
Een nieuwe dienstverlening: inspecties en toestandsrapporten voor het archeologisch erfgoed Monumentwacht archeologie, voor wie? Monumentenwacht archeologie verleent diensten aan eigenaars of be heerders van bekend en waardevol archeologisch erfgoed in Vlaanderen. Dit erfgoed kan wettelijk beschermd zijn, maar dat hoeft niet. Het kan zowel zichtbaar als niet-zichtbaar zijn. Het zichtbare archeologische erfgoed is het meest bekend, zoals grafheuvels, mottes, schansen, arche ologische ruïnes en opgegraven muurresten. Het meeste archeologisch erfgoed is echter niet zichtbaar en daarom extra kwetsbaar. Voorbeelden hiervan zijn ondergrondse sporen en structuren van nederzettingen. Monumentenwacht archeologie, waarom? Door de ratificatie van het Verdrag van Malta (Conventie van Valletta, Europees Verdrag inzake de bescherming van het archeologisch erfgoed, 16.01.1992) en de implementatie ervan in het nieuwe onroerend erfgoed decreet zal in de toekomstige erfgoedzorg een grote nadruk liggen op het behoud in situ (ter plekke) van archeologisch erfgoed. Monumentenwacht Vlaanderen speelt daarop in en werkt sinds augustus 2009, in opdracht van de Vlaamse overheid, een dienstverlening uit voor het archeologisch erfgoed. Deze uitbreiding geeft bovendien nieuwe mogelijkheden om multidisciplinaire inspectieteams samen te stellen. Bouwkundig erfgoed staat immers niet op zichzelf, maar maakt vaak deel uit van een ruimere cultuurhistorische context waar boven- of onder gronds nog archeologische sporen van bewaard kunnen zijn. Net als bouwkundig en varend erfgoed blijft archeologisch erfgoed niet vanzelf in goede staat in situ bewaard. Het is immers onderhevig aan heel wat degradatieprocessen, die een menselijke, een natuurlijke (biolo gische en fysische) of een chemische oorzaak kunnen hebben. Denk maar aan de verstoring van het bodemarchief door land- en bosbouw, woning bouw, industrie, verkeer en recreatie, vandalisme, de ingraving door dieren, de wortelwerking van bomen en planten, erosie, de inwerking van vorst, chemische verwering... Het archeologisch erfgoed is ook een eindige en kwetsbare bron van informatie: eens beschadigd of vernietigd, is zowel de archeologische site als de informatie die erin vervat zit, on herroepelijk verloren. Om het archeologisch erfgoed op zijn oorspronkelijke plaats te bewaren, is dan ook een actief instandhoudingsbeheer vereist. Dit moet verzekeren dat de archeologische vindplaats op lange termijn behouden blijft als bron voor kennis en beleving.voor een groot deel van onze geschiedenis is archeologisch erfgoed immers het enige kwetsbare archief dat ons nog rest.
Dienstverlening Monumentenwacht archeologie Monumentenwacht ondersteunt u in de actieve instandhouding van uw archeologisch erfgoed met diverse diensten. Inspecties Tijdens periodieke terreininspecties wordt de actuele toestand van het archeologisch erfgoed in kaart gebracht en beoordeeld. Daartoe worden oude en nieuwe aantastingen en (ongewenste) begroeiing gedetailleerd geregistreerd. Daarnaast wordt een overzicht gemaakt van (mogelijke) bedreigingen, zoals geplande beheerwerken. De vaststellingen strekken zich ook uit over een randzone rondom het archeologisch relict. Het is belangrijk dat de eerste terreininspectie (nulmeting) gevolgd wordt door periodieke in specties (monitoring) om na te gaan of het beheer effectief is en of er nieuwe aantastingen of bedreigingen opduiken. De preventieve en sensibiliserende werking van de inspecties is van groot belang: (verder) verval moet immers voorkomen worden. Nauw overleg met de eigenaar of de beheerder maakt dan ook integraal deel uit van de inspecties. Toestandsrapporten De bevindingen van de inspecties worden vastgelegd in een toestands rapport. Dat bevat tegelijk aanbevelingen voor behoud en beheer, met de nadruk op instandhouding en onderhoud. De uit te voeren werkzaam heden staan zo concreet mogelijk beschreven en wanneer nodig wordt doorverwezen naar bevoegde instanties, specialisten en uitvoerders. Het rapport bevat eveneens inhoudelijke achtergrondinformatie die nuttig kan zijn voor een eventuele ontsluiting van de archeologische vindplaats. Bijkomend advies op maat Monumentenwacht blijft als helpdesk steeds beschikbaar voor informatie over de vastgestelde toestand en de aanbevelingen. Desgewenst krijgt u bijkomend advies. Voor meer informatie over premies, vergunningen of uitvoerders, verwijst Monumentenwacht u zo precies mogelijk door.
Wat biedt het lidmaatschap? Bent u lid van Monumentenwacht, dan wordt het archeologisch erfgoed in uw beheer of eigendom regelmatig geïnspecteerd. Na de inspectie ontvangt u een toestandsrapport met: een beoordeling van de vastgestelde aantastingen en bedreigingen, met oog voor oorzaken en gevolgen; concrete aanbevelingen voor instandhoudings- en onderhoudswerken; een indicatie van de urgentie; foto s, kaartmateriaal en illustraties verduidelijken het rapport. Indien gewenst, wordt het rapport na afloop mondeling toegelicht. Het inspectierapport biedt diverse mogelijkheden: u kunt er zelf mee aan de slag; u kunt er specialisten of uitvoerders mee contacteren; u heeft een basis om premies aan te vragen bij de overheid; u heeft een basis om beheersplannen op te maken of aan te vullen, zoals plannen voor bosbeheer en natuurbeheer. Daarnaast kunt u steeds bij Monumentenwacht terecht voor bijkomend advies op maat. RLH Word lid! Vanaf januari 2011 kunnen eigenaars en beheerders van waardevol archeo logisch erfgoed lid worden van Monumentenwacht. Een lidmaatschap wordt afgesloten bij de Monumentenwachtvereniging in de provincie waar het archeologisch erfgoed gelegen is. Monumentenwacht Vlaanderen verzorgt de concrete dienstverlening. Dankzij de steun van de Vlaamse overheid blijft uw bijdrage in de kosten uiterst beperkt. U betaalt een jaarlijkse lidmaatschapsbijdrage en een vast uurtarief voor de inspectie-uren ter plaatse en voor het opmaken van het rapport op kantoor. De lidmaatschapsprijs bedraagt 40 euro per jaar en per te inspecteren object, 21% btw inbegrepen. Voor eigenaars-beheerders die meerdere objecten in hun eigendom/beheer hebben, wordt een voorstel op maat uitgewerkt. Hetzelfde geldt voor een object dat meerdere eigenaarsbeheerders heeft. Het uurtarief voor de inspectie ter plaatse en voor het opmaken van het rapport op kantoor bedraagt 22,47 euro, btw niet inbegrepen. Er wordt een forfaitaire toeslag aangerekend van 15% van het totaal aantal gepresteerde uren. Monumentenwacht helpt u voor zowel beschermd als niet-beschermd maar waardevol archeologisch erfgoed.
Voorwaarden voor dienstverlening 1. Als gebruiker-lid van Monumentenwacht verklaart u kennis te nemen van en in te stemmen met deze voorwaarden. 2. De provinciale Monumentenwachtverenigingen en Monumentenwacht Vlaanderen verrichten al hun werkzaamheden met inachtneming van deze voorwaarden. 3. Monumentenwacht beoogt de valorisatie van het cultureel erfgoed in Vlaanderen, in het bijzonder door de instandhouding ervan te be vorderen. De nadruk ligt op het stimuleren van regelmatig onderhoud van het beschermd en beschermenswaard erfgoed. Hiertoe worden voor de gebruikers-leden initiatieven met een preventief karakter ontwikkeld, zoals regelmatige inspecties gekoppeld aan rapporten over de toestand. 4. Als gebruiker-lid (eigenaar of beheerder van het onroerend goed in kwestie) meldt u een te inspecteren object aan bij de Monumenten wachtvereniging in de provincie waar het goed gelegen is. U verbindt zich ertoe de jaarlijkse lidmaatschapsbijdrage en de vastgestelde in spectievergoeding, zoals vermeld op de lidmaatschapsovereenkomst, te betalen per te inspecteren object. Voor eigenaars-beheerders die meerdere objecten in hun eigendom/beheer hebben, wordt een lid maatschapsformule op maat uitgewerkt. Dat is ook het geval voor objecten die meerdere eigenaars-beheerders hebben. 7. Aansluitend op de inspectie wordt een toestandsrapport opgemaakt dat aan het gebruiker-lid wordt bezorgd. 8. Dit rapport dient uitsluitend als leidraad voor het gebruiker-lid bij het uitvoeren van periodieke instandhoudings- en onderhoudswerken om (verder) verval van het archeologisch erfgoed te voorkomen. 9. De adviezen in het rapport over herstel (consolidatie) zijn het onderwerp van een gespecialiseerde dienstverlening en geven slechts een eerste aanzet. Bijkomend advies op maat is mogelijk in onderling overleg. 10. De adviezen in het rapport over de inrichting hebben alleen betrekking op de bestaande inrichting en op hoe ze (indien van toepassing) verbe terd kan worden. Toeristisch-recreatieve ontsluiting is het onderwerp van een gespecialiseerde dienstverlening. Hiervoor wordt het best een beroep gedaan op deskundigen. 11. Hoewel de inspecties met de grootst mogelijke zorgvuldigheid uitge voerd worden, kan de Monumentenwacht op geen enkele wijze aan sprakelijk gesteld worden voor directe of indirecte aantastingen die het gevolg zijn of zouden kunnen zijn van het feit dat een bepaald degradatieproces niet of niet tijdig gesignaleerd werd. 12. De toestandsrapporten die resulteren uit de inspecties, worden uit drukkelijk niet opgemaakt om wie dan ook aansprakelijk te stellen voor de eventuele vastgestelde aantastingen. De gebruikers-leden kunnen ze dan ook niet in die zin gebruiken. Conform de bepalingen in de statuten van de vereniging, kunnen het lidgeld, de inspectievergoeding en de vergoeding voor het opmaken van het rapport te allen tijde aangepast worden door een beslissing van de Algemene Vergadering van de vereniging. Het uurtarief wordt vanaf 2011 om de twee jaar in het begin van het jaar aangepast aan de index van de consumptieprijzen. 13. Er worden geen kopieën van de toestandsrapporten aan derden ver strekt, noch wordt inzage gegeven in de inhoud ervan, met uitzonde ring echter van wetenschappelijke instellingen en instanties die bevoegd zijn voor onroerend erfgoedzorg, zoals de provinciale diensten of de bevoegde administratie van de Vlaamse overheid, tenzij een gebruiker-lid uitdrukkelijk verklaart dit niet te willen. Er wordt een forfaitaire toeslag aangerekend van 15% van de gepresteerde uren (inspectie en rapport opmaken). Als gebruiker-lid ontvangt u hiervoor twee ingebonden exemplaren van het rapport. 14. Behalve wanneer een gebruiker-lid drie maanden vóór het verstrijken van een kalenderjaar zijn lidmaatschap schriftelijk heeft opgezegd, wordt dat telkens met één jaar verlengd. 5. De inspectie omvat een zo volledig mogelijke systematische registratie van de actuele toestand van het archeologisch erfgoed en van (mogelijke) bedreigingen. Een inspectie is gebaseerd op visuele waarnemingen en de bronnen die voor Monumentenwacht toegankelijk zijn. 6. Voor de veiligheid en de bescherming van zijn werknemers tijdens een inspectie volgt de vzw Monumentenwacht de wettelijke bepalingen ter zake en neemt ze de nodige maatregelen.
Aanvaardingscriteria Algemene principes Monumentenwacht Vlaanderen vzw beslist over de aanvaarding van objecten. De term objecten heeft betrekking op al dan niet wettelijk beschermd bekend en waardevol archeologisch erfgoed in Vlaanderen. Onder archeologisch erfgoed verstaan we zowel zichtbaar (bv. archeolo gische ruïnes en landschappelijke relicten zoals grafheuvels en mottes) als onzichtbaar (zoals begraven sporen van nederzettingen en bewoning) archeologisch erfgoed. Een kandidaat gebruiker-lid zal hiertoe, samen met zijn aanvraag, op eigen initiatief informatie (zoals bestaande beheersplannen) ter beschikking stellen. Monumentenwacht vult die zelf aan waar nodig. De inspecties en toestandsrapporten van Monumentenwacht archeologie zijn in eerste instantie gericht op instandhouding en onderhoud. Toepassingsterrein Komen prioritair in aanmerking voor opname in het ledenbestand van Monumentenwacht archeologie: archeologisch erfgoed dat beschermd is als beschermd archeologisch monument of als beschermde archeologische zone overeenkomstig het Decreet van 30.06.1993 tot bescherming van het archeologisch patrimonium; archeologisch erfgoed dat beschermd is als beschermd monument of gelegen is in een beschermd monument overeenkomstig het Decreet van 03.05.1976 tot bescherming van monumenten, stads- en dorpsgezichten; archeologisch erfgoed dat beschermd is als beschermd landschap of gelegen is in een beschermd landschap of erfgoedlandschap overeen komstig het Decreet van 16.04.1996 betreffende de landschapszorg. Ook niet-beschermd, maar waardevol archeologisch erfgoed komt in aan merking voor de dienstverlening van Monumentenwacht archeologie. Om deze afweging te maken, zal indien nodig een beroep gedaan worden op externe specialisten. Monumentenwacht archeologie in het landschap van de archeologische erfgoedzorg De dienstverlening van Monumentenwacht archeologie vormt een schakel in het proces van de archeologische erfgoedzorg en wil eigenaars of beheerders ondersteuning bieden in het behoud en het beheer van hun waardevol archeologisch erfgoed. Wat behoort niet tot het takenpakket van Monumentenwacht archeologie? het uitvoeren van opgravingen en wetenschappelijk onderzoek; het inventariseren en waarderen van archeologische vindplaatsen; de wettelijke bescherming van archeologische sites; het adviseren van vergunningsaanvragen. Daar zijn andere diensten, organisaties en bedrijven voor bevoegd, zoals: het Agentschap Ruimte & Erfgoed http://onroerenderfgoed.ruimte-erfgoed.be; het Vlaams Instituut voor het Onroerend Erfgoed (VIOE) http://www.vioe.be/; universiteiten provinciale, intergemeentelijke en stedelijke archeologische (of onroerend erfgoed) diensten; archeologische bedrijven en verenigingen. De sector van de archeologische monumentenzorg is nog volop in ontwik keling, en daarmee ook de invulling van het takenpakket van Monumen tenwacht archeologie. De website houdt u up-to-date: www.monumentenwacht.be
Monumentenwacht werd opgericht in 1991. Monumentenwacht Vlaanderen en de vijf provinciale Monumentenwacht verenigingen werken vandaag met de steun van de vijf Vlaamse provincies en van de Vlaamse overheid. Voor meer informatie over Monumentenwacht archeologie en het afsluiten van een lidmaatschap kunt u terecht bij Monumentenwacht Vlaanderen vzw Erfgoedhuis Den Wolsack Oude Beurs 27 I 2000 Antwerpen Nele Goeminne I Adviseur archeologie nele.goeminne@monumentenwacht.be T +32(0)3 212 29 50 M +32(0)492 88 11 69