Verslaafden
Werken in sph Redactie: Dineke Behrend Maria van Deutekom Britt Fontaine Godelieve van Hees Marja Magnée Alfons Ravelli 2
Verslaafden Auteur: Hans van Nes Bohn Stafleu Van Loghum Houten, 2004 3
2004 Bohn Stafleu Van Loghum, Houten Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. ISBN 978 90 313 2950 2 NUR 740, 751 Ontwerp omslag en binnenwerk: Studio Bassa, Culemborg Eerste druk, eerste oplage 2004 Eerste druk, tweede oplage 2007 Bohn Stafleu Van Loghum Distributeur in België: Het Spoor 2 Standaard Uitgeverij Postbus 246 Mechelsesteenweg 203 3990 GA Houten 2018 Antwerpen www.bsl.nl www.standaarduitgeverij.be 4
Inhoud Inleiding 7 1 Definitie en afbakening 9 1.1 Verslaafd 9 1.2 Begripsbepaling 10 1.3 Cijfers 14 1.4 Oorzaken 15 1.5 Stadia en ernst van verslaving 17 1.6 Soorten middelen 18 2 Achtergronden en ontwikkelingen 20 2.1 Modellen 20 2.1.1 Sociaal-maatschappelijke modellen 20 2.1.2 Medisch-somatisch model 21 2.1.3 Gedragstherapeutisch model 22 2.2 Trends in de zorg voor mensen met verslavingsproblematiek 23 2.2.1 Evidence-based benadering 23 2.2.2 Kwaliteitsbeleid 24 2.2.3 Dubbele problematiek 24 2.3 Veranderende visie 26 2.3.1 Van therapeutische gemeenschap naar heroïne op medisch voorschrift 27 2.3.2 Maatschappelijk herstel 28 2.4 Veranderende wetgeving 29 2.4.1 Dwang en drang 29 2.4.2 Wet geneeskundige behandelingsovereenkomst 30 2.4.3 Wet bijzondere opnemingen psychiatrische ziekenhuizen 31 2.5 Cliëntparticipatie 32 3 Voorzieningen 33 3.1 Voorlichting en preventie 34 3.2 Ambulante voorzieningen 36 3.3 Semi-murale voorzieningen 36 3.4 Intramurale voorzieningen 38 inhoud 5
3.5 Reclassering: op het snijvlak van justitie en zorg 39 3.6 Maatschappelijke hulpverlening 40 3.7 Algemene gezondheidszorg 41 3.8 Zelfhulpgroepen 42 3.9 Groepen voor familieleden en andere direct betrokkenen 42 4 Methodisch werken 43 4.1 Motiverende gespreksvoering 44 4.2 Leefstijltraining 47 4.3 Zelfcontrole en terugvalpreventie 48 4.4 Sociale-vaardighedentraining 49 4.5 Casemanagement 50 4.6 Medicamenteuze behandeling van verslavingsproblematiek 50 4.7 Systeemwerk 51 5 Opleiding en professionalisering 53 Literatuur 55 Afkortingen 57 Adressen van zorginstellingen 58 Internetadressen verslavingszorg 61 Bijlage: Informatie per middel 62 6 inhoud
Inleiding In dit cahier in de reeks Werken in sph gaat het over het begeleiden van mensen met verslavingsproblemen. Binnen het veld van de sociaal pedagogische hulpverlening wordt de hulpverlener geconfronteerd met diverse vormen van verslavend gedrag zoals gokken, alcohol of druggebruik in alle mogelijke vormen van ernst, uiteenlopend van een verantwoord gebruik van middelen of gokken tot ernstige verslaving. Wat is verslaving? Wanneer noem je iemand verslaafd? Waar kun je zoal aan verslaafd raken? Hoe ontstaat verslaving? Hoe en waar vindt de begeleiding van mensen met verslavingsproblemen plaats? Binnen dit cahier zullen deze vragen worden beantwoord. De antwoorden zijn erop gericht de lezer in korte tijd wegwijs te maken in het fascinerende en afwisselende werk met mensen met verslavingsproblematiek in alle mogelijke vormen en in diverse settings, zoals de verslavingszorg maar ook de jeugdzorg, reclassering, gevangeniswezen, gehandicaptenzorg of geestelijke gezondheidszorg. Ook preventie, hulpverlening en diverse behandelmethoden worden beschreven. Dit cahier is bedoeld voor studenten binnen de sociaal pedagogische hulpverlening die zich willen voorbereiden en bekwamen op het gebied van verslaving in de ruimste zin van het woord. De zorg voor verslaafden vindt plaats vanuit diverse invalshoeken en financieringen (volksgezondheid, justitie en welzijn), elk met hun eigen visie en belang. Ook maatschappelijk en politiek gezien bestaat er veel aandacht voor de verslavingszorg. Het is een veld dat onderhevig is aan allerlei veranderingen die veroorzaakt worden door diverse politieke, maatschappelijke, psychologische, biologische en medische inzichten. Juist om die reden is het een werkgebied dat zich uitstekend leent voor sociaal pedagogische hulpverlening. Een en ander maakt het werk op het gebied van verslavingsproblematiek tot een boeiende en voor velen ook deels herkenbare materie. Misschien heeft iedereen de neiging om alcohol of drugs te gebruiken of te gokken, en soms ook wel eens te veel. Het grootste deel van de mensen komt hierdoor niet in problemen. Slechts een minderheid vormt een bron van zorg voor zijn medemens en de maatschappij. Indien je van mening bent dat je eigen inleiding 7
gebruik of dat van belangrijke anderen in je omgeving aanleiding vormt tot vragen, dan vind je achter in het cahier diverse adressen waar je met vragen of voor eventuele hulp terechtkunt. Bij het totstandkomen van dit cahier wil ik graag de volgende personen bedanken voor hun kritisch commentaar bij eerdere versies: Peter van Hoorn, Rob de Rijcke, Mathieu Heemelaar en Britt Fontaine. Ik draag dit cahier op aan Karin, Valérie, Liselotte en Juliën, zonder wiens enthousiaste steun het schrijven niet zou zijn gelukt. 8 inleiding