Dieetadviezen bij maagklachten Diëtetiek 1
Bereikbaarheid Afdeling Diëtetiek Amphia Ziekenhuis: Locatie Langendijk Telefoon: (076) 595 21 55 / (076) 595 10 00 Locatie Molengracht Telefoon: (076) 595 43 21 / (076) 595 30 00 Locatie Pasteurlaan Telefoon: (0162) 32 74 67 / (0162) 32 70 00 Naam patiënt: Geboortedatum: Arts: Diëtist: Telefoonnummer: Bereikbaar op: Datum afgifte: Deze folder is bedoeld als aanvulling op het persoonlijke dieetadvies dat u van uw diëtist heeft ontvangen. De diëtist bespreekt met u welke dieetadviezen uit deze folder voor u van toepassing zijn. Inhoudsopgave Bereikbaarheid 2 pagina Inhoudsopgave 2 Inleiding 3 Algemene richtlijnen 3 Maagaandoeningen en hun oorzaken en adviezen Reflux Maagzweer Trage maaglediging 4 Heeft u nog vragen? 7 2
Inleiding Maagklachten komen vrij veel voor: één op de vier mensen heeft er wel eens last van. De een wat vaker en erger dan de ander. Veelgehoorde klachten zijn: een vervelend of opgeblazen gevoel in de bovenbuik, een zeurende pijn in de maagstreek, opboeren, snelle verzadiging, misselijkheid en braken. Ook pijn achter het borstbeen of brandend maagzuur komen veel voor. In deze brochure krijgt u meer informatie over maagklachten en de mogelijke oorzaken ervan. Ook kunt u lezen wat u er zelf aan kunt doen en welke behandelingsmogelijkheden er zijn. De maag is een onderdeel van het spijsverteringsstelsel en speelt een belangrijke rol bij de vertering van voedsel. Eten en drinken komt via de mond ons lichaam binnen en dit wordt vervolgens door de slokdarm naar de maag getransporteerd. Tussen de slokdarm en de maag zit een sluitspier, die opengaat als er voedsel aankomt richting maag. Deze sluitspier zorgt er ook voor dat er geen voedsel en maagsap van de maag terug kan stromen de slokdarm in. De maag is een tijdelijke opslagplaats, waar het voedsel wordt vermengd met zuur maagsap. Er wordt per dag 1 ½ à 2 liter maagsap geproduceerd, dit bestaat onder andere uit zoutzuur en wordt geproduceerd door kliertjes in de maagwand. De maagwand is bedekt met een dikke, beschermende slijmvlieslaag waar zoutzuur niet doorheen kan. Het zuur helpt bij de vertering van voedsel en zorgt er bovendien voor dat de voedselbrij in de maag niet gaat rotten of gisten. Ook is het zuur een verdediger tegen schadelijke bacteriën. Het maagsap bevat naast maagzuur ook enzymen. Dit zijn stoffen die belangrijk zijn voor de spijsvertering. Om het voedsel goed te kneden en te vermengen met maagsap trekken de spieren in de maagwand zich regelmatig samen. Als de voedselbrokjes zijn verkleind tot een afmeting van minder dan één millimeter zijn ze klaar om doorgegeven te worden aan de twaalfvingerige darm, waar de vertering verder gaat. De sluitspier tussen maag en twaalfvingerige darm laat de voedselbrokjes met kleine beetjes tegelijk de darm in. De maag heeft ongeveer drie uur nodig om het voedsel te bewerken voor de darm. Is het eten erg vet of bevat het veel vezels, dan neemt dit meer tijd in beslag. Vloeibaar voedsel verlaat de maag sneller dan vast voedsel, ook als vloeibare en vaste componenten tegelijkertijd worden ingenomen Algemene richtlijnen Eet gezond en vezelrijk Zorg voor een gezonde, gevarieerde voeding. Als u maagklachten heeft, mag u in principe alles eten. Alleen door gevarieerd te eten krijgt u alle belangrijke voedingsstoffen binnen. Indien bepaalde producten klachten verergeren, laat deze producten dan een tijdje achterwege en probeer ze later opnieuw. Voedingsvezels zijn over het algemeen goed voor mensen met maagklachten. Het maagsap heeft veel 'werk' aan een vezelrijke maaltijd, waardoor het minder snel de maagwand kan aantasten. Producten waar veel voedingsvezels in zitten zijn: volkorenbrood, volkoren pasta (macaroni, spaghetti), zilvervliesrijst, havermout, vers fruit (bij voorkeur met schil), gedroogd fruit en groenten. 3
Onderstaande voedingsmiddelen veroorzaken bij iedereen wel eens problemen. Vermijd ze echter alleen wanneer ze last veroorzaken. Gasvormende voedingsmiddelen: koolzuurhoudende dranken (onder andere cola, 7-up, bier) koolsoorten, peulvruchten, ui, prei, knoflook, paprika scherpe kruiden en specerijen nieuwe aardappelen onrijp fruit, meloen Overige voedingsmiddelen: gebakken en gefrituurde voedingsmiddelen vetrijke maaltijd sinaasappelsap koffie Pas uw eetgewoonten aan Eet op regelmatige tijden. Eet drie keer per dag een maaltijd. Kauw goed. Eet niet later dan drie uur voor het slapen. Vermijd te vette maaltijden. Indien u rookt, wordt dringend geadviseerd hiermee te stoppen Roken irriteert het maagslijmvlies in de maag. Het verslapt de sluitspier tussen slokdarm en maag waardoor terugvloeiing van maagzuur naar de slokdarm sneller voorkomt (zie voor meer informatie verder in de folder). Wees matig met alcohol Alcohol irriteert het maagslijmvlies. Gebruik maximaal 2 consumpties per dag en bij voorkeur niet elke dag. Het is beter om alcohol te drinken tijdens een maaltijd dan tussendoor zonder eten. Probeer stress zoveel mogelijk te vermijden Te veel haast en stress belasten het lichaam enorm, waardoor eerder problemen optreden. Stress bevordert de zuurproductie in de maag en heeft bovendien een negatieve invloed op de bewegingen van de maag. Ga meer bewegen Regelmatig bewegen is belangrijk voor het goed functioneren van het lichaam en dus ook van de werking van de maag. Maagaandoeningen en hun oorzaken en adviezen Reflux Met reflux wordt het terugstromen van maagzuur naar de slokdarm bedoeld. Dit kan ernstige maagklachten tot gevolg hebben. Tot vijftig periodes van terugstromend maagzuur per etmaal wordt nog als 'normaal' beschouwd. Deze periodes voelt u niet, want het in de slokdarm terechtgekomen materiaal wordt snel door de neerwaartse beweging weer naar de maag 4
verplaatst. Bij gezonde personen komt reflux vooral voor na de maaltijden en vrijwel nooit tijdens de slaap. Wanneer reflux te vaak optreedt of wanneer het teruggestroomde maagsap te lang in de slokdarm blijft staan, kunnen refluxsymptomen en ontsteking van het slijmvlies van de slokdarm ontstaan. De wand van de slokdarm heeft namelijk geen slijmvlieslaag die beschermend werkt tegen zoutzuur uit het maagsap. Het meest kenmerkende symptoom van terugstromend maagzuur is zuurbranden. Vaak wordt het zuurbranden vooral bij bukken, tillen of in liggende positie gevoeld. Het is een branderig gevoel achter het borstbeen. Sommige mensen voelen het als een drukkende of knijpende pijn achter het borstbeen, die nogal eens verward wordt met hartklachten. Een tweede symptoom is het oprispen van zurig materiaal tot in de mond, waardoor men ook last kan krijgen van een geïrriteerde keel en hoestklachten. Refluxziekte kan ten eerste ontstaan wanneer de slokdarmkringspier onvoldoende functioneert. Deze kringspier, die op de overgang van de slokdarm naar de maag ligt, heeft als functie het terugstromen van (zure) maaginhoud tegen te gaan. De oorzaak van het onvoldoende functioneren van de spier is onbekend. Ten tweede kan refluxziekte ontstaan omdat de sluitspier tussen slokdarm en maag niet meer goed sluit. Mensen met overgewicht en zwangere vrouwen hebben er vaker last van, omdat de druk in hun buik groter is dan normaal. Er zijn een aantal leefregels en voedingsadviezen, waarvan bekend is dat ze refluxklachten kunnen beïnvloeden. Probeer er voor uzelf achter te komen waar u baat bij hebt: Voorkom dat de maag te vol wordt door kleine maaltijden te gebruiken. Vermijd bij klachten het gebruik van koolzuurhoudende dranken en gasvormend voedsel (zie algemene richtlijnen voor voorbeelden). Ook door slurpen, veel praten tijdens eten, drinken door een rietje of kauwgom kauwen kan men veel lucht naar binnen happen. Gebruik de laatste maaltijd minimaal 3 uur voor het slapen. Vermijd het gebruik van middelen die de werking van de sluitspier extra verslappen, bijvoorbeeld mint, pepermunt, dille, ui, knoflook, tomaat, koffie, thee, cola, cacao en chocolade. Ook door alcohol, roken, vetrijk voedsel en overvloedige maaltijden gaat de sluitspier minder goed functioneren. Bij klachten kunt u producten die irritatie kunnen veroorzaken weglaten: scherpe kruiden en specerijen, koolzuurhoudende dranken, alcoholische dranken, citrusvruchten en voedingsmiddelen met een hoge of lage temperatuur. Zorg voor een goede stoelgang: - Gebruik ruime hoeveelheden vezelrijke producten (groente, fruit met schil, volkorenbrood en -pasta, aardappelen, zilvervliesrijst). - Drink tenminste anderhalve liter vocht per dag. - Zorg dagelijks voor voldoende lichaamsbeweging. Overige leefregels: - Niet roken. - Draag geen knellende kleding. - Zorg ervoor dat bij het tillen het bovenlichaam rechtop blijft. - Zorg ervoor dat het hoofdeinde van uw bed iets hoger staat. Bij brandend maagzuur gebruiken veel mensen melk om de pijn te verlichten. Realiseert u zich wel dat die verlichting tijdelijk is, want de kalk (calcium) en eiwitten uit de melk zorgen na de verlichting voor juist extra productie van maagzuur. 5
Maagzweer De term maagzweer wordt zowel gebruikt voor een zweer in de maag als voor een zweer in het eerste gedeelte van de dunne darm, de twaalfvingerige darm. Een zweer in de maag wordt ulcus ventriculi genoemd, een zweer in de twaalfvingerige darm ulcus duodeni. Zweren in de twaalfvingerige darm komen vaker voor. Een zweer ontstaat als door inwerking van maagsap een gat is ontstaan in de beschermende slijmlaag van de maagwand. Het maagzuur komt dan in direct contact met de zenuwen in de maagwand, waardoor pijn gevoeld wordt. Andere veel voorkomende klachten zijn: misselijkheid, braken en weinig of geen eetlust. De pijn veroorzaakt door een zweer in de maag is vaak heviger na een maaltijd, terwijl een zweer in de twaalfvingerige darm juist pijn geeft op een lege maag. Soms kan een maagzweer een bloeding veroorzaken, dit herkent u door het braken van bloed of het krijgen van een zwarte teerachtige ontlasting (oud bloed), neem in dit geval direct contact op met uw huisarts. Bij het ontstaan van een groot deel van de maagzweren speelt de bacterie Helicobacter pylori een rol, ook het gebruik van veel pijnstillers kan leiden tot een maagzweer. Indien de bacterie de oorzaak is, krijgt u antibiotica voorgeschreven om de bacterie te doden. Roken en stress kunnen de weerstand van de slijmvlieslaag verlagen, waardoor eerder een zweer kan ontstaan. Belangrijk om te weten is dat voeding geen maagzweer kan veroorzaken. Wel bestaan er voedingsadviezen en leefregels om de klachten zoveel mogelijk te beperken: Gebruik een vezelrijke en gevarieerde voeding. Het maagsap heeft veel werk aan een vezelrijke maaltijd, waardoor minder snel de maagwand wordt aangetast. Eet op regelmatige tijden, drie à vier keer per dag. Voortdurend eten zet de maag aan tot produceren van maagsap. Eet niet al te grote porties. Kauw goed. Gebruik de laatste maaltijd niet later dan drie uur voor het slapen gaan. Wees matig met alcohol, koffie (ook cafeïnevrije), thee, cacao en pepermunt. Vermijd (tijdelijk) producten die last veroorzaken. Drink niet te veel melk. Melk verlicht klachten tijdelijk, maar veroorzaakt vervolgens een verhoogde aanmaak van maagzuur. Stop met roken. Trage maaglediging (gastroparese) Onder normale omstandigheden wordt de maaglediging nauwkeurig gereguleerd. Als er een storing is in de bewegingen van de maag wordt het voedsel niet goed gekneed en gemengd en bovendien blijft het te lang in de maag. De klachten die mensen kunnen hebben zijn: druk op de maag, opgeblazen gevoel, snel vol gevoel, opboeren, oprispingen, misselijkheid en soms braken na het eten. Oorzaken kunnen onder andere zijn: Diabetes Mellitus, geneesmiddelen, vertraagde werking van de schildklier, operatie aan de zenuwen van de maag. De behandeling bestaat voornamelijk uit het geven van medicijnen die de maagmotoriek en maagontlediging bevorderen. 6
Er zijn een aantal leefregels en voedingsadviezen, waarvan bekend is dat ze trage maaglediging kunnen beïnvloeden: Eet rustig en kauw goed. Verdeel de voeding over kleine maaltijden. Een grote maaltijd blijft langer in de maag dan een kleine maaltijd. ( lichte) vetbeperking. Vet werkt meer vertragend op de maagwerking dan eiwit en koolhydraten. Meer vloeibare voedingsmiddelen gebruiken. Vloeibare voeding verlaat de maag sneller dan vaste voeding. Hoeveelheid voedingsvezel beperken bij een royale hoeveelheid. Voedingsvezels vertragen de maagwerking. Voedingsmiddelen beperken die symptomen zoals opgeblazen gevoel, opboeren en zuurbranden verergeren. Heeft u nog vragen? Heeft u na het lezen van deze folder nog vragen? Dan kunt u tijdens kantooruren contact opnemen met uw diëtist. Voor meer informatie kunt u terecht bij de Maag Lever Darm Stichting Telefoon: 0900 2025 625 Internet: www.mlds.nl Bronnen Informatorium voor Voeding en Diëtetiek, voeding bij maagaandoeningen, december 2004 Maagklachten, over oorzaken, behandeling en adviezen, Prof. dr. A.J.P.M. Smout, 2001 Foldermateriaal Maag Lever Darm Stichting 7