DEEL 1: PLEISTER EN GIPSACHTIGE ONDERGRONDEN BINNENSHUIS

Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid HANDBOEK SCHILDER-DECORATEUR DEEL 1: PLEISTER EN GIPSACHTIGE ONDERGRONDEN BINNENSHUIS

2 Depotnummer: D/2012/1698/06

Deel 1: VOORWOORD Het Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid (fvb-ffc Constructiv) kreeg de afgelopen jaren veel vraag naar een degelijk naslagwerk voor de schilder-decorateur. Dit werk heeft een dubbel doel : het geeft enerzijds een overzicht van de hedendaagse producten, technieken en toepassingen, én sluit anderzijds aan bij de beroepsprofielen die stap voor stap zullen omgezet worden in opleidingsprogramma s. Vele slimme mensen met slimme handen hebben met dit werk een onschatbare bijdrage geleverd om het vakmanschap in ons land op een hoger peil te brengen. Dit handboek richt zich dan ook tot iedereen die het vak onder de knie wil krijgen. In bevattelijke taal en in een sterk visuele stijl worden alle aspecten van het beroep in de kleinste bijzonderheden omschreven en uitgelegd. De lezer zal er een schat aan informatie in vinden, de opleider wordt een handleiding aangereikt die hem toelaat alle aspecten van het beroep aan te leren. In de werkgroep was de inbreng van o.a. de beroepsorganisaties van doorslaggevend belang. Alleen zo kan immers een brug worden geslagen tussen het opleidingsveld en de realiteit van werkvloer of bouwplaats. Veel leesplezier en vooral succes! Robert Vertenueil, Voorzitter fvb-ffc Constructiv 3

Opgesteld op initiatief en in opdracht van het Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid (fvb-ffc Constructiv): Leden stuurgroep: Luc Defrijn (fvb-ffc Constructiv - directeur Vlaanderen), Eric Dujacquier (fvb-ffc Constructiv - directeur Wallonië), Monique Hens (fvb-ffc Constructiv - regiomanager),omer Vandenrijt (VDAB), Herman De Buck (Boss Paints), Dominique Vanden Driessche (Akzo Nobel), Robert Surkijn (NMC), Bruno Déthune (PPG), Jos Mispelters (onderwijs), Nico Goedgezelschap (onderwijs), Geert Baert (Bouwunie), Piet Delanghe (Bouwunie), Luc Vanrenterghem (coördinator) Coördinator Handboek voor schilders: Luc Vanrenterghem Schrijversgroepen: Werkgroep Pleister: Herman De Buck (voorzitter) Meewerkende schrijvers : Luc Mariën, Bruno Déthune Werkgroep Hout: Jos Mispelters (voorzitter) Meewerkende schrijvers: Arsène Wendelen, Guido Tanson Werkgroep Metalen: Meewerkende schrijvers: Werkgroep Kunststoffen: Dominique Vanden Driessche (voorzitter) Meewerkende schrijvers: Robert Surkijn, Nico Goedgezelschap Werkgroep Werkmethodiek : Luc Vanrenterghem (voorzitter) Meewerkende schrijvers: Pascal Heydt, Willy Lauwers, Klaus Meersman, Herwig Spitaels Met dank voor medewerking aan: het WTCB VDAB Scholen (verf )fabrikanten Akzo Nobel (Herbol, Sikkens, Trimetal), Boss Paints, PPG (Sigma Coatings),... Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid, Brussel, 2012 Alle rechten van reproductie, vertaling en aanpassing onder eender welke vorm, voorbehouden voor alle landen. versie mei 2012 D/2012/1698/06 Contact Voor opmerkingen, vragen en suggesties kun je terecht bij: fvb ffc Constructiv Koningsstraat 132/5 1000 Brussel Tel.: 0032 2 210 03 33 Fax: 0032 2 210 03 99 website : fvb.constructiv.be 4

Deel 1: INLEIDING Meer dan 30.000 jaar geleden al werden de eerste muurschilderingen gemaakt in de grotten van Lascaux in Frankrijk en Altamira in Spanje. Aanvankelijk werden uitsluitend kleuren gebruikt die in de natuur te vinden waren. Door de vooruitgang van de techniek en de wetenschap evolueerde de functie van verven van aanvankelijk puur decoratief naar een combinatie van beschermend, functioneel en esthetisch. Tegenwoordig kan verf ingedeeld worden in twee grote groepen: gebouwenverf (voor binnen- en buitenschilderwerken aan woningen, winkels, kantoren, ) en industriële verf (voor industriële schilderwerken, bijvoorbeeld tanks, wegenverf, hoogspanningspylonen, auto-industrie, ). In dit handboek komt enkel schilderwerk aan bod voor utilitaire bouw en woningbouw waar de bedoeling is om de ondergrond te beschermen en te verfraaien. Het handboek is samengesteld op basis van de kennis en de ervaring van een groep mensen, zowel mensen uit de schilderswereld en de opleidingssector als verffabrikanten. De bedoeling is een hulpmiddel te bieden voor voornamelijk de uitvoerders van bouwschilderwerken. Het is een nietbindende tekst. Voor een wetenschappelijke en/of juridische benadering wordt verwezen naar het WTCB (Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf ). 5

6

Deel 1: INHOUD DEEL 1 : THEORIE I. MATERIALENKENNIS (HERKENNING, SAMENSTELLING, EIGENSCHAPPEN)...9 I.1 Wat is pleister?...9 II. OVERZICHT VERSCHILLENDE SOORTEN PLEISTER...11 II.1 Leempleister...11 II.2 Kalkpleister...12 II.3 Gipspleister...12 II.4 Kunstharspleister...13 II.5 Cementpleister (klassieke pleister)...13 II.6 Gipsblokken...14 II.7 Gipsplaten (gipskartonplaten)...15 II.8 Gipsvezelplaten...16 II.9 Kalkzandsteen...17 II.10 Afbouwplaten (vezelcementplaten)...17 II.11 Brandwerende platen...18 II.12 Spuitpleister...18 III. VOORONDERZOEK...19 III.1 ONBEHANDELD PLEISTERWERK...19 III.1.1 Leempleister: beschadigde toplaag...19 III.1.2 Leempleister: onvaste raaplaag...20 III.1.3 Kalkpleister: onvoldoende hechting van de oppervlaktelaag...21 III.1.4 Gipspleister: slecht hechtende oppervlaktelaag...22 III.1.5 Kalk- en gipspleister: slechte samenhang van het pleister...23 III.1.6 Slechte hechting van het pleister op de ondergrond...24 III.1.7 Gipspleister: bruine vlekken in het pleister...25 III.1.8 Zoutmigratie naar het oppervlak...26 III.1.9 Oppervlaktevervuiling...29 III.1.10 Schimmel...30 III.1.11 Vochtproblemen...31 III.1.12 Scheuren in het oppervlak...33 III.2 GESCHILDERD PLEISTERWERK...35 III.2.1 Niet of slecht hechtende verflagen...35 III.2.2 Afschilferende verflagen...36 III.2.3 Gebarsten (gecraqueleerde) verf...37 III.2.4 Verpoederende verflagen...38 III.2.5 Oude olie- of alkydharsverven...39 III.2.6 Poreuze verflagen...39 III.2.7 Vervuiling...40 III.2.8 Schimmel...41 III.2.9 Lijmresten...41 III.2.10 Divers oud schilderwerk of behandelde ondergronden...42 DEEL 2 : PRAKTIJK I. WAT EEN SCHILDER OP VOORHAND MOET WETEN...45 II. GEREEDSCHAPPEN...59 III. VOORBEREIDING...77 IV. STOPPEN EN PLAMUREN (WERKWIJZE)...83 V. SCHILDEREN... 113 VI. MEEST VOORKOMENDE GEBREKEN EN CONSTRUCTIEFOUTEN... 127 VII. VEILIGHEID EN MILIEU... 133 VIII. WOORDENLIJST VAN DE SCHILDER... 139 7

8

I. MATERIALENKENNIS (HERKENNING, SAMENSTELLING, EIGENSCHAPPEN) Deel 1: I. MATERIALENKENNIS (HERKENNING, SAMENSTELLING, EIGENSCHAPPEN) I.1 Wat is pleister? Pleister is een bouwmateriaal dat aangebracht wordt voor de afwerking van binnenmuren en plafonds. De dikte varieert van enkele millimeter tot enkele centimeter. In de meeste gevallen is pleister witachtig. Afhankelijk van de samenstelling kan het ook beige tot grijs zijn. Pleister wordt gebruikt om muren of plafonds vlak te maken, zodat ze geschilderd of behangen kunnen worden. Er bestaat echter ook decoratieve pleister met een gestructureerdere afwerking. Dit pleister is in verschillende kleuren beschikbaar. Naast pleister bestaan er ook gipsplaten en gipsblokken. Deze hebben dezelfde functie als klassieke pleister, namelijk de ondergrond vlak maken, zodat erop geschilderd of behangen kan worden. 9

10

II. OVERZICHT VERSCHILLENDE SOORTEN PLEISTER Deel 1: II. II.1 OVERZICHT VERSCHILLENDE SOORTEN PLEISTER Leempleister Herkenning Onbeschadigd pleisterwerk is wit van kleur (aan het oppervlak). Dit witte pleister is slechts enkele millimeter dik. Meestal zijn er haarscheurtjes zichtbaar in de oppervlaktelaag. Onder het witte pleister zit de basisbepleistering, die 1 à 2 centimeter dik is. De basisbepleistering is beige van kleur. De oppervlaktelaag is hard, de basisbepleistering is vrij broos en poederig. Voor plafonds op houten roosterwerk worden houten latjes op een houten structuur genageld. De basisbepleistering wordt aangebracht op de muur of op de houten latjes. Met een hard voorwerp kunnen we gemakkelijk krassen maken in het pleister. Samenstelling De basisbepleistering bevat leem, een mengsel van zand en klei. De basisbepleistering bevat ook natuurlijke vezels, zoals bv. stro. Het afwerkingspleister wordt gemaakt op basis van kalk. Eigenschappen Leempleister is niet watervast. De basisbepleistering is broos en poederig. Het witte pleister heeft een slechte hechting op het basispleister. Leempleister is niet bestand tegen constante vochtbelasting. Leempleister 11

Deel 1: II. OVERZICHT VERSCHILLENDE SOORTEN PLEISTER II.2 Kalkpleister Herkenning Kalkpleister is wit van kleur, zowel aan het oppervlak als binnenin. Kalk is zeer poreus en neemt gemakkelijk water op (cf. test met plantenspuit). De pleisterlaag is 1 à 2 cm dik. Met een hard voorwerp kunnen we krassen maken in het pleister. Samenstelling Kalkpleister bevat kalk en hulpstoffen. Eigenschappen Kalk hardt steeds verder uit en wordt dus alsmaar harder. Kalkpleister is waterdampdoorlatend. Kalk is bestand tegen de inwerking van solventen. Kalk is niet bestand tegen zuur. Kalk is onbrandbaar. Kalkpleister is niet bestand tegen constante vochtbelasting. II.3 Gipspleister Herkenning Gipspleister is wit van kleur, zowel aan het oppervlak als binnenin. Gips is poreus, maar neemt moeilijk water op (cf. test met plantenspuit). De pleisterlaag is 1 à 2 cm dik. Met onze vingernagels kunnen we gemakkelijk krassen maken in het pleister. Samenstelling Gipspleister bevat gips en hulpstoffen. Eigenschappen Gips is onbrandbaar. Onbehandeld ijzer dat in contact komt met gips, roest. Gips is bestand tegen de inwerking van solventen. Gips is niet bestand tegen zuren. Gipspleister is niet bestand tegen constante vochtbelasting. 12

II. OVERZICHT VERSCHILLENDE SOORTEN PLEISTER Deel 1: II.4 Kunstharspleister Herkenning Kunstharspleister is meestal wit van kleur. Er bestaat ook gestructureerd kunstharspleister (beschikbaar in verschillende kleuren). Dit pleister is slechts enkele millimeter dik. Kunstharspleister wordt week met aceton. Samenstelling Kunstharspleister bevat kunstharsen die gedispergeerd zijn in water. Het bevat ook vulstoffen, zoals carbonaten, silicaten en talk. Het gekleurde pleister bevat kleurpigmenten. Eigenschappen Kunstharspleister is thermoplastisch (hoe warmer, hoe zachter). Het is wel waterdampdoorlatend, maar niet bestand tegen constante vochtbelasting. Het is niet bestand tegen sterke solventen (aceton). II.5 Cementpleister (klassieke pleister) Herkenning Cementpleister is meestal grijs, maar kan soms ook wit zijn. Cementpleister is grover van structuur dan kalk- en gipspleister. Het wordt vooral gebruikt in badkamers en douchecellen. Het wordt verder ook toegepast voor ondergrondse muren. Cementpleister is zeer hard, we kunnen er heel moeilijk krassen in maken. Samenstelling Cementpleister bevat altijd cement en zand. Soms bevat het ook hulpstoffen om de watervastheid te verhogen. Eigenschappen Klassieke cementpleister droogt traag uit (1mm per dag droogtijd). Er bestaat echter snelcement dat al na één dag droog is. Cementpleister is harder dan gips- en kalk-pleisters. Er kunnen gemakkelijk haarscheuren of barsten ontstaan. 13

Deel 1: II. OVERZICHT VERSCHILLENDE SOORTEN PLEISTER II.6 Gipsblokken Herkenning Gipsblokken lijken goed op kalkzandstenen: het zijn witte blokken. Gipsblokken zijn zachter dan kalkzandsteen. In één vierkante meter zitten meestal drie blokken. Gipsblokken zijn effen, glad en meestal wit. Soms hebben ze een lichte kleur (groen, blauw, paars, ). Ze zijn voorzien van tand en groef (zichtbaar in de doorsnede). Aangezien ze gelijmd worden, hebben de blokken geen brede voeg. Ze worden gebruikt voor scheidingswanden (niet voor dragende muren). Er is een licht niveauverschil ter hoogte van de voeg. Samenstelling Gipsblokken bestaan hoofdzakelijk uit gips. Daarnaast bevatten ze ook vulstoffen en hulpstoffen (bv. waterafstotende stoffen). Bepaalde stenen bevatten kleurstoffen, zodat we het type kunnen herkennen. Eigenschappen De blokken hebben een glad oppervlak. Ze hebben een hoge brandweerstand. Ze hebben ook goede akoestische eigenschappen. Er is geen droogtijd nodig na de plaatsing. 14

II. OVERZICHT VERSCHILLENDE SOORTEN PLEISTER Deel 1: II.7 Gipsplaten (gipskartonplaten) Herkenning Deze platen bestaan uit een kern van gips. De zichtbare kanten zijn van karton. De standaardplaat is grijs. Er bestaan ook groene platen voor natte ruimtes. Er bestaan ook roze platen. Deze hebben een hoge brandweerstand. De lange kanten van de platen zijn afgerond (ABA-kant of AK-kant). De kopse kanten zijn meestal recht afgezaagd. De voegen worden dichtgemaakt met voegband en een vulmiddel. De platen zijn ongeveer 60 of 120 cm breed. De platen worden gelijmd, geschroefd of genageld. Samenstelling De kern is van gips. De zichtbare kanten zijn van karton. Eigenschappen Er is geen droogtijd nodig na de plaatsing. De platen hebben een hoge brandweerstand. Gipsplaten zijn niet bestand tegen constante vochtbelasting. Er is een licht niveauverschil ter hoogte van de voeg. 15

Deel 1: II. OVERZICHT VERSCHILLENDE SOORTEN PLEISTER II.8 Gipsvezelplaten Herkenning De platen hebben een lichte kleur. In tegenstelling tot gipsplaten zijn de zichtbare kanten van gipsvezelplaten niet van karton. De platen hebben een voeg van ongeveer 5 mm aan de rechte kant. De platen hebben een voeg van ongeveer 80 mm aan de AK-kant. De platen worden gelijmd en geschroefd. Samenstelling Gipsvezelplaten bestaan hoofdzakelijk uit gips. Er zijn papiervezels in de platen verwerkt. Eigenschappen Er is geen droogtijd nodig na de plaatsing. Gipsvezelplaten hebben een hoge brandweerstand. Ze zijn geluidsisolerend (contactgeluid, niet luchtgeluid). Ze zijn geschikt voor vochtige ruimtes (badkamers), maar niet bestand tegen constante vochtbelasting. Er is een licht niveauverschil ter hoogte van de voeg. 16

II. OVERZICHT VERSCHILLENDE SOORTEN PLEISTER Deel 1: II.9 Kalkzandsteen Herkenning Kalkzandsteen is wit van kleur. De blokken kunnen geplaatst worden met mortel of gelijmd worden. Kalkzandsteen lijkt goed op gipsblokken. Kalkzandsteen is harder dan gipsblokken. Kalkzandsteen wordt meestal gebruikt voor dragende muren. Kalkzandsteen bestaat in verschillende afmetingen. Samenstelling Kalkzandsteen bestaat uit kalk en zand. Eigenschappen Kalkzandsteen heeft een hoge brandweerstand. Kalkzandsteen is geluidsisolerend. Wanneer de stenen gelijmd worden, is er een licht niveauverschil ter hoogte van de lijmvoegen. Wanneer de stenen geplaatst worden met mortel, is er een structuurverschil ter hoogte van de voegen. II.10 Afbouwplaten (vezelcementplaten) Herkenning Deze platen hebben een witte, beige of grijze kleur. Ze zijn meestal licht gestructureerd. Afhankelijk van het type kan er een glasvezelstructuur aanwezig zijn aan het oppervlak. De platen worden gemonteerd met bevestigingsschroeven. Voegen kunnen dichtgelijmd, met een vulmiddel dichtgemaakt, dichtgekit of opengelaten worden. Samenstelling Afbouwplaten bestaan uit portlandcement met hulpstoffen. Sommige platen hebben een glasvezellaag. Andere platen bevatten natuurlijke vezels en mica. Eigenschappen De platen zijn onbrandbaar. Ze hebben een hoge weerstand tegen vocht. Ze zijn onrotbaar. 17

Deel 1: II. OVERZICHT VERSCHILLENDE SOORTEN PLEISTER II.11 Brandwerende platen Herkenning Deze platen bestaan in verschillende kleuren (wit, beige of grijs). Samenstelling De platen bevatten calciumsilicaat. Ze zijn versterkt met organische vezels. Sommige platen bevatten mica. Eigenschappen De platen zijn onbrandbaar. Er is een licht niveauverschil ter hoogte van de lijmvoegen. Sommige platen zijn ook vochtbestendig. II.12 Spuitpleister Herkenning Spuitpleister wordt veelal gebruikt op prefab betonplaten. Het wordt pneumatisch aangebracht en gladgestreken met een spackmes door gespecialiseerde bedrijven. Samenstelling Spuitpleister bestaat uit kunststofgebonden spuitpleister. Eigenschappen Spuitpleister heeft een grote zuigkracht en een hoog vochtopnemend vermogen. Verder heeft het een hoog vullend vermogen en kan het gemakkelijk verwerkt worden. Spuitpleister heeft vele eigenschappen, waaronder ook minder goede. Hier moet rekening mee worden gehouden bij de afwerking. 18

III. VOORONDERZOEK Deel 1: III. VOORONDERZOEK III.1 ONBEHANDELD PLEISTERWERK III.1.1 Leempleister: beschadigde toplaag Herkenning De bovenste, witte kalklaag komt los van de raaplaag (de poederige, beige laag met vezels). De raaplaag is zichtbaar. Oorzaak Een mechanische beschadiging Verbouwingswerken Trillingen als gevolg van zwaar verkeer Oplossing De losse delen verwijderen. De ondergrond fixeren of voorstrijken. Gaten herstellen met een aangepast vulmiddel. Nadien indien nodig plaatselijk of geheel uitplamuren. Zuigingsverschillen egaliseren met een aangepaste primer. Bijkomende maatregelen Een cellulose- of glasvlies aanbrengen om de mechanische weerstand in de eindafwerking te verhogen. 19

Deel 1: III. VOORONDERZOEK III.1.2 Leempleister: onvaste raaplaag Herkenning Het kalklaagje komt gemakkelijk los van de raaplaag. Als we met onze hand over de raaplaag wrijven, komen er gemakkelijk deeltjes los. Oorzaak Het leempleister heeft een slechte samenhang (= slechte cohesie). Het leempleister bevat te weinig kalk. Oplossing Een diep indringende impregneerlaag aanbrengen om de cohesie van de raaplaag te verbeteren. De cohesie van de raaplaag na het opdrogen van de impregneerlaag controleren door met onze hand over het vlak te wrijven. Er mogen geen deeltjes loskomen. De beschadigde delen met een aangepast vulmiddel herstellen. Zuigingsverschillen egaliseren met een aangepaste primer. Bijkomende maatregelen Een cellulose- of glasvlies aanbrengen om de onderliggende laag te versterken en de mechanische weerstand in de eindafwerking te verhogen. 20

III. VOORONDERZOEK Deel 1: III.1.3 Kalkpleister: onvoldoende hechting van de oppervlaktelaag Herkenning Om de hechting van de oppervlaktelaag te controleren drukken we er een stukje plakband op die voldoet aan de voorgeschreven normen. Na een half uur trekken we de plakband weer los. Als er witte kalkpleisterkorrels aan de achterzijde van de plakband kleven, is de hechting van de oppervlaktelaag onvoldoende. Oorzaak Kalkpleister heeft ongeveer tien maanden nodig om helemaal uit te harden. Pas na die periode krijgt het zijn volledige samenhangsterkte of cohesie. Als de kalkpleister onvoldoende tjid krijgt om uit te harden, niet in de juiste omstandigheden droogt of niet correct gepolierd is, hangen zijn deeltjes niet goed aan elkaar. Oplossing Het pleisterwerk langer laten uitharden. Het pleisterwerk behandelen met een aangepast fixeermiddel. Soms is de toplaag zo dik dat dit onvoldoende is en de toplaag verwijderd moet worden. Bij een te dikke, loszittende toplaag: deze laag verwijderen door bv. te schuren. Het oppervlak vervolgens volledig uitplamuren. Op voorhand de dikte van de loshangende laag controleren om de juiste methode te bepalen. Zuigingsverschillen achteraf egaliseren met een aangepaste primer. Bijkomende maatregelen Een cellulose- of glasvlies aanbrengen om de mechanische weerstand in de eindafwerking te verhogen. 21

Deel 1: III. VOORONDERZOEK III.1.4 Gipspleister: slecht hechtende oppervlaktelaag Herkenning Om te controleren of de gepolijste gipslaag wel voldoende hecht kleven we een stukje plakband die voldoet aan de voorgeschreven normen, stevig tegen de muur. Vervolgens verwijderen we de plakband. Als er op de kleefzijde van de plakband poeder of gipsresten zitten, hecht de laag te weinig en is de cohesie ervan te laag. Oorzaak Tijdens het droogproces bevochtigt en polijst de stukadoor het gipspleister. Wanneer dat polijsten verkeerd gebeurt, is het mogelijk dat de oppervlaktelaag niet goed aan de onderliggende gipsmassa hecht. Deze losse laag wordt ook wel sinterhuid genoemd. Oplossing Poederende delen behandelen met een fixeermiddel. Losse gipsresten verwijderen door te schuren. De verwijderde delen met een aangepaste plamuur bijplamuren. Daarna de hechting opnieuw controleren met een stuk plakband. Als het gipspleister loskomt na het verwijderen van de plakband: overschakelen op drastischere maatregelen, zoals de delen die te sterk zijn gepolijst, verwijderen. Zuigingsverschillen egaliseren met een aangepaste primer. Bijkomende maatregelen Een cellulose- of glasvlies aanbrengen om de mechanische weerstand in de eindafwerking te verhogen. 22

III. VOORONDERZOEK Deel 1: III.1.5 Kalk- en gipspleister: slechte samenhang van het pleister Herkenning Als we met een mesje aan het oppervlak krabben, voelen we hoe zacht het pleister is. Als het pleister ongewoon zacht is, hangt het materiaal niet voldoende samen. Oorzaak Ongeschikte of onvoldoende menging van het gipspoeder tijdens de applicatie. Vorst tijdens het droogproces, voordat al het water verdampt is. Oplossing Een slechte samenhang in de volledige laagdikte (1 à 1,5 cm) kunnen we niet oplossen als schilder-decorateur. De enige oplossing bestaat erin het slechte pleister weg te kappen en te vervangen door een nieuwe laag pleister. Hiervoor contacteren we een stukadoor. Bijkomende maatregelen Ook dit is niet de taak van de schilder-decorateur, maar van de stukadoor. De voorschriften van het WTCB (Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf ) raadplegen. De aannemer of bouwheer inlichten en zelf geen verantwoordelijkheid nemen. 23

Deel 1: III. VOORONDERZOEK III.1.6 Slechte hechting van het pleister op de ondergrond Herkenning Om dit te controleren kloppen we het oppervlak af met een houten balkje. Als het hol klinkt, hecht het pleister niet goed op het onderliggende metselwerk. Mogelijke oorzaken De ondergrond was te vochtig bij het aanbrengen van het pleister of er werd geen aangepaste grondlaag toegepast vooraleer te pleisteren (bijvoorbeeld een grondlaag voor beton of een grondlaag voor gipsplaten, ). Het pleister heeft tijdens het droogproces te lijden gehad onder de vorst. De ondergrond was niet draagvast bij het aanbrengen van het pleister. Verbouwingswerken of zwaar verkeer hebben zware trillingen veroorzaakt. Oplossing De delen die hol klinken, verwijderen en een nieuwe pleisterlaag aanbrengen. Zuigingsverschillen tussen de herstelde en de oude delen egaliseren met een aangepaste primer. Wanneer de omvang van de schade te groot is: een stukadoor contacteren. Bijkomende maatregelen Achteraf nog een cellulose- of glasvlies aanbrengen om de pleisterlaag te versterken en de mechanische weerstand in de eindafwerking te verhogen. 24

III. VOORONDERZOEK Deel 1: III.1.7 Gipspleister: bruine vlekken in het pleister Herkenning De bruine vlekken aan het gedroogde en verharde oppervlak van pleister zijn met het blote oog zichtbaar. Ze zijn meestal roestbruin tot blauwpaars. Oorzaak Roestmigratie van slecht behandelde stalen profielen onder het pleisterwerk Het gebruik van bevestigingsmaterialen die niet roestbestendig zijn IJzerhoudende bestanddelen in bouwmaterialen Oplossing De vlekken behandelen met een isolatieverf om doorbloeding in de afwerklaag te voorkomen. Onbehandeld stalen profiel onder pleisterwerk Bijkomende maatregelen De volledige pleisterlaag met een isolatieverf behandelen om doorbloeding te voorkomen. Gebruik van niet-roestbestendige bevestigingsmaterialen 25

Deel 1: III. VOORONDERZOEK III.1.8 Zoutmigratie naar het oppervlak Herkenning Zouten komen meestal voor in de vorm van kristallen. Ze zijn gemakkelijk zichtbaar met het blote oog. Zouten op gipspleister zien eruit als wit poeder op het oppervlak. Als we er met onze hand over wrijven, kleeft er wit poeder aan onze handpalm. Het poeder smaakt zoutachtig. Soms krijgen zouten de naam salpeter mee, maar dat is een onjuiste benaming. Oorzaak 1 Vochtopstijging onder capillaire druk De bodem bevat zouten in de vorm van nitraten en sulfaten. Ze lossen op in het grondwater en verspreiden zich zo gemakkelijk in de bodem. Als het pleister tot onder de waterkering komt of er geen waterkering is, neemt het onderliggende metselwerk het grondwater op. De voortdurende opwaartse capillaire druk doet de zouten migreren naar het oppervlak van het pleister. Het water in het pleister verdampt en de zoutkristallen blijven achter op het oppervlak. We kunnen ze wel verwijderen, maar na een tijdje komen ze terug. Oplossing Een waterkering in het metselwerk plaatsen. Daarvoor eerst de plinten en alle vochtige gipspleisterdelen verwijderen. Hoe doen we dat? Twee mogelijkheden: Een polyethyleen- of bitumenfolie laten inbrengen op de exacte plaats waar de horizontale voeg boven het vloeroppervlak loopt. Dat wordt ook wel onderkappen genoemd. Hiervoor is een aannemer nodig die zijn vak kent. Vochtafstotende producten in het metselwerk injecteren: eerst gaten boren boven het grondniveau, tot een diepte van twee derde van de totale muurdikte; hier vervolgens vochtwerende producten in aanbrengen. Hou er wel rekening mee dat de muren een lange droogperiode nodig hebben voor ze afgewerkt kunnen worden. Deze droogperiode bedraagt minstens 12 maanden. Bij dikke muren kan dit nog langer duren. We raadplegen een specialist om te bepalen wat de beste methode is. 26

III. VOORONDERZOEK Deel 1: III.1.8 Zoutmigratie naar het oppervlak Oorzaak 2 Lekkende dakgoot, barst in een muur Als er langs een lek of een barst vocht naar binnen sijpelt, ontstaan zoutkristallen. Het water in het pleister verdampt en de zoutkristallen blijven achter op het oppervlak. We kunnen ze verwijderen, maar na een tijdje komen ze terug. Oplossing Alle lekken herstellen. De barsten dichtmaken. De muur laten uitdrogen. De zouten wegborstelen met een droge, harde nylonborstel. Het oppervlak indien nodig fixeren. Oorzaak 3 De bakstenen zijn verzadigd met zouten en trekken het vocht uit de lucht aan. Wanneer de luchtvochtigheid daalt, droogt de muur uit en blijven de zouten aan het oppervlak liggen. Wanneer de luchtvochtigheid stijgt, nemen de zouten opnieuw vocht op. Het pleister kan niet volledig uitdrogen en er ontstaan telkens nieuwe zoutuitbloedingen. Oplossing Een vochtwerend membraan plaatsen over de volledige muur. Een nieuwe laag pleister aanbrengen over het membraan. Zuigingsverschillen tussen oude en nieuwe pleister egaliseren met een aangepaste primer. 27

Deel 1: III. VOORONDERZOEK III.1.8 Zoutmigratie naar het oppervlak Oorzaak 4 Zouten uit nieuwbouw Mortel, waarmee muren gebouwd worden, bevat ook zouten. Tijdens de droogperiode na het pleisteren migreren deze zouten naar het oppervlak. De bepleistering droogt, het water erin verdampt en de zouten blijven achter aan het oppervlak. Oplossing Het pleisterwerk laten opdrogen. De zoutkristallen verwijderen met een harde, droge nylonborstel. Als de ondergrond na het drogen poederend is: de ondergrond fixeren met een aangepast product. Bijkomende maatregelen Wanneer de zouten verwijderd zijn, is het wenselijk om een isolerende grondlaag aan te brengen op de ondergrond. Een isolatieverf voorkomt dat de resterende zouten de vochtigheid uit de lucht opnemen. We wassen de zoutkristallen nooit weg met een natte spons. Het water zal de nog aanwezige zouten activeren, waardoor deze naar het oppervlak komen. 28

III. VOORONDERZOEK Deel 1: III.1.9 Oppervlaktevervuiling Herkenning Potlood-, stift- en balpensporen Roetaanslag Nicotineaanslag Opgedroogde vochtkringen Oorzaak Potlood, stift en balpen: aantekeningen van de schrijnwerker, elektricien, loodgieter, Roetaanslag: brandschade, doorslag van schoorsteenkanaal, kaarsen, Nicotineaanslag: roken Opgedroogde vochtkringen: na condens of waterschade Oplossing Een grondlaag aanbrengen die doorbloeding voorkomt. Bijkomende maatregelen Heel sterke vervuiling eerst afwassen met water en een (biologisch afbreekbaar) detergent. Potlood, stift- en balpenstrepen, roet, nicotine, gedroogde vochtkringen 29

Deel 1: III. VOORONDERZOEK III.1.10 Schimmel Herkenning Gekleurde vlekken (zwart, bruin, roze) Zwarte puntjes Oorzaak Onvoldoende ventilatie Condens Optrekkend vocht Oplossing De schimmels doden met bleekwater. Naspoelen met zuiver water. Laten opdrogen. Een watervaste grondlaag aanbrengen. Afwerken met een niet-absorberende verf (bv. zijdeglanzende verf ) en/of een schimmelbestendige verf. Bijkomende maatregelen Voldoende ventileren. Bij optrekkend vocht: de muren injecteren. Schilderen met satijnverf. Regelmatig afwassen. 30

III. VOORONDERZOEK Deel 1: III.1.11 Vochtproblemen Opstijgend vocht Herkenning Er is vooral schade boven de plint (tot ca. 1,20 meter boven de grond) Het behangpapier komt los. De verf pelt af of vormt blazen. Soms is er schimmel zichtbaar. Soms zijn er zoutkristallen zichtbaar. Vochtgevoelige pleistersoorten (leem, gips en kalk) worden zacht. De vochtmeter duidt een hogere waarde aan. Oorzaken Er ontbreekt een grondwaterwering (polyethyleenfolie, roofing, terrepapier ). Het pleister loopt door tot onder de grondwaterwering. De spouw is bevuild (met bouwafval, mortelresten). De spouwisolatie is verkeerd geplaatst. De bouwplaten steunen rechtstreeks op de grond. Oplossing Het is belangrijk om eerst de juiste oorzaak te bepalen en dan de nodige maatregelen te nemen. Als er geen grondwaterwering aanwezig is, kunnen de muren behandeld worden tegen opstijgend vocht. 31

Deel 1: III. VOORONDERZOEK III.1.11 Vochtproblemen Hoe doen we dat? Twee mogelijkheden: Een polyethyleen- of bitumenfolie laten inbrengen op de exacte plaats waar de horizontale voeg boven het vloeroppervlak loopt. Dat wordt ook wel onderkappen genoemd. Hiervoor is een aannemer nodig die zijn vak kent. Vochtafstotende producten in het metselwerk injecteren: eerst gaten boren boven het grondniveau, tot een diepte van twee derde van de totale muurdikte; hier vervolgens vochtwerende producten in aanbrengen. Hou er wel rekening mee dat de muren een lange droogperiode nodig hebben voor ze afgewerkt kunnen worden. Deze droogperiode bedraagt minstens 12 maanden. Bij dikke muren kan dit nog langer duren. We raadplegen een specialist om te bepalen wat de beste methode is. Bijkomende maatregelen De ruimte verwarmen om het drogingsproces te versnellen. Een bouwdroger plaatsen om het vocht in de lucht sneller af te voeren. Condensatie Herkenning Het pleister ziet er iets donkerder uit dan normaal. Op de muren zijn de voegen zichtbaar door het pleister. Op plafonds zijn de draagbalken zichtbaar door het pleister. Soms zijn er schimmelsporen. Oorzaak Koudebruggen (= plaatsen in de constructie met een lage thermische isolatie). Onvoldoende verwarming of ventilatie van de woning. Oplossing De thermische isolatie verbeteren (een thermische wandbekleding plaatsen). Bijkomende maatregelen Voor voldoende ventilatie in de woning zorgen. 32