een uitgave van het technisch Bureau afbouw 77 e jaargang nr. 5 2015, oktober, verschijnt 1x in de twee maanden. Informatie over: afbouw en afwerking in de nieuwbouw, renovatie en restauratie. thema nummer isolatie isoleren én Absorberen Ademend AlternAtief superstil en stootvast
PUURkleur is de Nederlandse importeur van de decoratieve verven en stucco s van de gerenommeerde Italiaanse producent Giorgio Graesan. Wij voeren een uitgebreid pakket producten met eindeloze creatieve mogelijkheden. Benieuwd naar wat we voor elkaar kunnen betekenen? Neem contact op! PUURkleur Jachthavenweg 9 5928 NT Venlo 077 464 0088 info@puurkleur.com www.puurkleur.com
Blijven ademhalen Door: Foto: Jan Willem Kommer Henk van der Veen Een héle Mebest hebben we voor u gewijd aan isolatie. Omdat isoleren belangrijk is, en van steeds groter belang wordt. Akoestische isolatie is relevant omdat we met heel veel mensen heel dicht op elkaar wonen en daardoor behoorlijk wat geluidslast van elkaar kunnen hebben. Rekening houden met elkaar, daar zijn we niet zo heel erg goed in, dus komen er regels. Die gaan dan niet eens zozeer over hoeveel herrie we mogen maken, maar over hoe de bouwbranche ervoor moet zorgen dat we elkaar niet teveel hinderen. En dan is er ook thermische isolatie. Dat dient een hoger doel, namelijk onze planeet. Daar gaat het niet zo goed meer mee als een paar duizend jaar geleden. We zijn met velen, gebruiken de natuurlijke grondstoffen sneller dan de aarde ze kan aanmaken en met wat we gebruiken zorgen we er ook nog eens voor de aarde steeds minder kan produceren én dat onze leefomgeving ongezonder wordt. Als het een bedrijf was dan zouden we al een poosje failliet zijn. Maar door woningen en bedrijfsgebouwen beter te isoleren doen we ook wat goed. We hoeven minder brandstof te gebruiken en we stoten minder schadelijke stoffen uit. Helaas blijkt er ook aan deze medaille een andere kant te zitten. Wanneer je gebouwen zó goed isoleert dat er geen kiertje is waardoor warmte kan ontsnappen en geen gaatje waardoor kou naar binnen kan, dan betekent dat ook dat vervuilde binnenlucht niet naar buiten gaat en er geen verse buitenlucht naar binnen komt. Voor de gezondheid van mensen is dat niet bevorderlijk; ze worden er ziek van, zo hebben we ervaren. Luchtverversingssystemen bieden uitkomst. Tenminste, dat zouden ze moeten doen. Maar die installaties bleken niet altijd even effectief. Heel veel verder dan wat lucht binnen de binnenruimte verplaatsen kwamen ze vaak niet. En soms maakten ze de lucht zelfs vuiler, wat weer gezondheidsklachten opleverde. Zeer zeker zijn er zaken verbeterd sinds Vathorst, maar nog altijd blijkt het uitermate lastig om de kwaliteit van de binnenlucht echt goed te krijgen. Gelukkig is daar dan Moeder Natuur zelf. Als een echte moeder, die onze goed bedoelde pogingen aandoenlijk vindt, schiet ze ons te hulp. Met planten. Die blijken prima in staat om veel van de schadelijke vluchtige organische stoffen in een ruimte te neutraliseren. Met zulke hulp aan hun zijde kunnen klimaatinstallaties de klus prima klaren. Op een laag pitje zelfs. Dat is mooi, want mechanische lucht- en klimaatbeheersing kost energie, en daar wilden we nu juist zo min mogelijk van gebruiken. MEBEST oktober 2015 3
Informatie over Afbouw en afwerking in de nieuwbouw, renovatie en restauratie. 77 e jaargang nr. 5 2015, oktober In dit nummer De warme jas zit aan de binnenkant Isoleren is belangrijk, maar het behoud van cultureel erfgoed ook. Als twee belangen elkaar lijken te buiten, dan zijn er gelukkig altijd oplossingen die zowel kool als geit sparen. In Apeldoorn is daar een mooi voorbeeld van te vinden; een monumentale villa met ademende binnengevelisolatie. Pagina 16 Muisstille leslokalen in Assen Wanneer je als school de onderwijslat hoog legt, dan wil je dat de leeromgeving daar op aansluit. Dat is precies wat de nieuwe Quintus-locatie van het Dr. Nassauacollege in Assen doet. Licht, ruim, stimulerend en met zeer goede geluidsen thermische isolatie. Pagina 28 een uitgave van het technisch Bureau afbouw Coverfotografie 77 e jaargang nr. 5 2015, oktober, verschijnt 1x in de twee maanden. Informatie over: afbouw en afwerking in de nieuwbouw, renovatie en restauratie. Gemaakt door Michael van Oosten bij Continental Banden Groep B.V. thema nummer isolatie Isolatie en absorptie in optima forma isoleren én Absorberen Ademend AlternAtief superstil en stootvast Productie, transport en kantoor in één pand, pal langs de snelweg; dan is geluidsisolatie wel een issue. In het vernieuwde gebouw van Continental Banden Groep is daar met zeer veel zorg mee omgegaan. Doos-in-doos-constructies én een plafond dat geluid zowel absorbeert als isoleert zorgen voor een aangenaam rustige werkomgeving. Pagina 6 4 Mebest oktober 2015
en verder... 12 23 35 39 Vloeren en contactgeluid: een kwestie van goed opletten Scheidingswanden en luchtgeluidisolatie: meten geeft zekerheid Buitengevelisolatie: niet meer weg te denken Wat de toekomst brengt? Strengere regels! 44 Mebest Kort 44 45 45 Cursus TBA Primeur van Rockfon: Rockfon Blanka, het witste plafondpaneel van Europa Duurzaamheid én brandveiligheid delen de hoofdrol tijdens Kingspan Fire Seminar 46 Adverteerdersindex 46 Colofon Mebest oktober 2015 5
Op advies van Jellema Afbouw beschikt Continental Banden nu over een plafond dat dankzij de Rockfon Krios db 44 panelen een hoge geluidsisolatie én geluidsabsorptie combineert. (Foto: Michael van Oosten) Korte lijnen, dat is reuze handig. Maar als je prettig wilt werken in een gebouw waar fabriek, expeditie én kantoren zijn gevestigd, dan is er wel wat nodig op het gebied van geluidsbeheersing. Maximale geluidsisolatie en optimale geluidsabsorptie zijn doorgaans lastig te verenigen. Maar het kan wel, dat bewijst het vernieuwde pand van Continental Banden Groep B.V.. 6 Mebest oktober 2015
Tekst: Jan Willem Kommer Fotografie: Michael van Oosten IsolatIe en absorptie In optima forma Pal naast de productiehal Zo n 30 jaar inmiddels zit Continental Banden Groep in Barneveld. Al die tijd op dezelfde locatie, op een steenworp afstand van de A1. De werkplek van de circa 170 medewerkers is compleet verbouwd. Het pand is uitgebreid en het bestaande gedeelte is gerenoveerd. In dat proces is erg veel aandacht besteed aan het geluidsklimaat van de kantoren. Dat gedeelte van het bedrijf zit immers boven de expeditie en naast de productiehal. Om in het kantoorgedeelte zo min mogelijk last te hebben van de geluiden uit de rest van het bedrijf, was het nodig om het akoestisch te ontkoppelen. De eerste stap daarvoor werd al met de constructie gezet. De stalen onderdelen zijn niet rechtstreeks tegen elkaar aan gemonteerd maar met rubbers ertussen. Ook de betonnen vloerplaten zijn op rubbers gelegd in plaats van direct op het staal. Op de constructievloer is een zwevende dekvloer aangebracht. Op deze ontkoppelde ondergrond is een mix gemaakt van gesloten kantoren en open werkplekken, overlegruimtes en vergaderzalen. Doos-in-doos Jellema Afbouw heeft het kantoorgedeelte gebouwd, volgens het doos-in-doos-principe. Het bedrijf uit Barneveld plaatste daarvoor rondom Mebest oktober 2015 7
De snelweg ligt op een steenworp afstand van het vernieuwde pand. Vandaar dat er ook van plafond en voorzetwanden een zeer hoge isolatiewaarde werd geëist. (Foto: Michael van Oosten) Ook aan de bovenkant heb je absorptie nodig voorzetwanden, los van de scheidingswand met de fabriekshal en ook los van de gevels. Met IVI-regels zijn ze tevens aan de boven- en onderzijde ontkoppeld. Een laagje vilt op de onder- en bovenbakken zorgt ervoor dat het metaal geen rechtstreeks contact maakt met de vloer en het dak. Ook de dagkanten van de wanden zijn volledig in rubber en vilt gezet. Daarnaast is de bovenaansluiting van de wanden verend gemaakt. Normaal gesproken fixeer je de U- en de C-profielen, maar die aansluiting hebben we nu niet vastgezet, legt Minco Jellema uit. Ook de platen hebben we niet vastgeschroefd aan de bovenbak. De wand heeft zo een paar centimeter speling zodat hij werking in het dak kan opvangen en er geen trillingen worden doorgegeven. Twijfels over het plafond Wat we met de wanden hebben gedaan, is de maximale oplossing, maar evengoed was er nog angst dat het niet voldoende zou zijn, vervolgt de man van het afbouwbedrijf. Vooral overlangsgeluid zou nog wel eens een probleem kunnen worden, was het idee. Dat had alles te maken met het het deksel dat op de doos in de doos moest komen. In het bestek was een 15 mm dik plafondpaneel opgenomen met daarop een 10 cm dikke laag steenwol. Er was twijfel of dat wel voldoende isolatie zou zijn om de kantoren te vrijwaren van lawaai dat van buitenaf via het dak het gebouw binnendringt. Wat Minco Jellema wel zeker wist, is dat het geluidsklimaat ónder dat plafond te wensen over zou laten. 8 Mebest oktober 2015
De maximale oplossing Ruim 1500 m 2 kantoorruimte met zo n 160 werkplekken heeft Continental Banden Groep B.V. na de verbouwing. (Foto: Michael van Oosten) Investeren in een optimale geluidsisolatie en akoestiek, is investeren in de gezondheid van je personeel. (Foto: Michael van Oosten) Die voorgeschreven tegel levert een absorptie van 0,65. Dat is niet genoeg. Wil je fatsoenlijk kunnen werken in een kantoor, dan heb je 0,9 of zelfs 0,95 nodig. Constructief meedenken Ook op esthetisch vlak leek het de afbouwexpert beter om een andere keuze te maken. Het idee was om met 30x180 panelen te werken, in combinatie met 60x60 armaturen. Volgens Minco Jellema zou dat lelijk worden, was het beter om ook voor een 60x60 tegel te kiezen, of eventueel 60x120. Dan werk je met modules, hoef je niet te onderbreken, legt hij uit. We werken veel voor deze opdrachtgever en kennen zijn filosofie: Het moet fantastisch zijn, anders hoeft het niet. Er wordt dan ook van ons als first supplier verwacht dat we met ideeën en voorstellen ter verbetering komen. Vandaar dat we Rockfon Krios db 44 als alternatief hebben aangedragen, daar kun je geluidsabsorptie en -isolatie goed mee combineren. Twee tegengestelden verenigd De absorptiecoëfficiënt van de Rockfon Krios db44 bedraagt 0,9 terwijl de directe geluidsisolatie op 27dB komt. Dat is een bijzondere prestatie. Wil je isoleren, dan heb je massa nodig, legt Pascal van Dort van Rockfon/Rockwool B.V.uit. Wat dat betreft zou je bijvoorbeeld met een plaat MDF al een heel eind kunnen komen. Maar harde materialen weerkaatsen geluid terwijl je Mebest oktober 2015 9
voor een aangename akoestiek materialen nodig hebt die het geluid juist absorberen. We zijn heel lang bezig geweest met zoeken naar de oplossing, naar een plafondpaneel dat zowel goed isoleert als goed absorbeert. Dat is de Krios db 44 geworden. Het zachtminerale paneel bestaat uit een deel van 3 cm en een deel van 2 cm met daar tussenin een luchtdichte HP folie. Beide zijden absorberen en de luchtdichte folie onderbreekt de geluidsgolven nog verder. Ook aan de bovenkant van het paneel heb je absorptie nodig, aldus Pascal van Dort. Er komt immers geluid door het dak in het 2 meter hoge plenum. Hoe meer absorberend materiaal je daar hebt, des te lager het geluiddrukniveau wordt en hoe minder geluid er dus door het paneel heen kan dringen naar de kantoorruimte eronder. Potentiële geluidslekken getackeld Net als bij het plaatsen van de wanden heeft Jellema bij het monteren van het plafond ook voor een maximale ontkoppeling gezorgd. Normaal gesproken plaats je afhangers rechtstreeks tegen het dak. Hier wilden we dat uiteraard niet, daarom hebben we trillingsvrije afhangers gebruikt. Wil je isoleren, dan heb je massa nodig Om geluidshinder tot een minimum te beperken, is aan elk detail aandacht besteedt. Dus ook het plafond met de Rockfon Krios db 44 panelen is volledig trillingsvrij opgehangen. (Foto: Michael van Oosten) 10 Mebest oktober 2015
Rubber zorgt ervoor dat er geen direct contact is tussen de harde materialen. Hoe goed plafondpanelen ook mogen isoleren en absorberen, er zijn altijd potentiële geluidslekken. Ook daar is met veel aandacht naar gekeken. Alle armaturen en dergelijke zijn van geluidskappen voorzien. Van de rubbers in de constructie tot en met de afhangers van het plafond, het zijn stuk voor stuk maatregelen die tijd en geld kosten en waarvan na oplevering vrijwel niets meer is te zien. Voor de werknemers van de Continental Banden Groep maken ze echter een wereld van verschil. Continental Banden Groep Opdrachtgever: Continental Banden Groep B.V., Barneveld Architect: DENC Netherlands b.v. Aannemer: Groothuis Bouwgroep, Genemuiden Plafond- en wandmontage: Jellema Afbouw, Barneveld Leverancier materiaal wanden: Gyproc, Vianen; Nevima, Amersfoort Leverancier plafonds: Rockfon/Rockwool B.V., Roermond Combinatie van geluidsisolatie en geluidsabsorptie Voor Continental Banden Groep is het van het grootste belang er in het kantoorgedeelte van het gerenoveerde pand zo min mogelijk geluid Mebest oktober 2015 11 uit de fabriekshal te horen is. (Foto: Michael van Oosten)
Vloeren en contactgeluid, een kwestie Van goed opletten Tekst: Jan Willem Kommer Fotografie: Henk van der Veen, Jan Willem Kommer Vloerisolatie kan voor verschillende doelen worden ingezet; energiebesparing en verbetering van akoestisch comfort. Zeker als dat met een zwevende dekvloer gebeurt, kun je twee vliegen in één klap slaan. Maar of het nou om thermische of om akoestische isolatie gaat, het rendement valt of staat met de uitvoering; de duivel zit in de details. Contact vermijden Bij vloeren dienen geluidsisolerende maatregelen er vooral voor om contactgeluid aan banden te leggen. Wanneer iets in contact komt met het vloeroppervlak, dan veroorzaakt dat trillingen in de vloer. Die brengen aan de andere kant van de vloer (bijvoorbeeld in een ondergelegen appartement) de lucht in beweging waardoor daar geluid te horen valt. Dat kan erg hinderlijk zijn, vandaar dat er eisen zijn gesteld aan de hoeveelheid contactgeluid die is toegestaan. Het Bouwbesluit noemt een zogeheten gewogen geluidsniveauverschil (LnTA) van ten hoogste 54dB. Hoe lager dat getal, hoe minder je het contactgeluid hoort. Hechtende dekvloer Er zijn twee manieren waarop contactgeluidisolatie met de vloer kan worden gerealiseerd. Eén manier is de vloermassa te vergroten door een dekvloer hechtend op de constructievloer aan te brengen. Immers, hoe groter de massa, des te lastiger die in beweging is te brengen. Het effect van deze methode valt of staat met de hechting van de dekvloer. Die moet goed zijn en goed blijven. Komt de dekvloer los, dan betekent dat onherroepelijk dat de geluidseisen niet worden gehaald. Zwevende dekvloer Om het risico van onthechting te vermijden, wordt over het algemeen voor een zwevende dekvloer gekozen. De dekvloer is dan niet hechtend op de constructievloer aangebracht, maar hij is daarvan gescheiden door een laag isolerend materiaal. Dat kan bijvoorbeeld rubber, foam, eps, houtvezelplaat, steenwol, glaswol enzovoort zijn. Het doel van de isolerende laag is trillingen in de dekvloer zo veel als mogelijk te absorberen zodat ze niet worden doorgegeven. Opletten tijdens het ontwerpen Wil een zwevende dekvloer goed werken, dan moet er bij zowel de voorbereiding als de uitvoering van de vloer rekening worden gehouden met een aantal zaken. In de ontwerpfase is het ondermeer van belang 12 Mebest oktober 2015
Thermische isolatie Voor een zwevende dekvloer die vooral thermisch moet isoleren, kan ander isolatiemateriaal nodig zijn dan wanneer akoestische isolatie van belang is. Immers, voor thermische isolatie is vooral een hoge Rd-waarde relevant terwijl voor akoestische isolatie een goede geluidsabsorptie van belang is. Vaak leveren isolatiematerialen echter op beide gebieden een prestatie. Dan kunnen zaken als de dikte van het materiaal een rol spelen bij de keuze. Zo heb je bijvoorbeeld voor een Rc waarde van 3,5 een dunnere laag nodig als je voor EPS kiest in plaats van steenwol. Het is dus zaak om vooraf goed te bepalen wat het voornaamste doel van de isolatie is, wat de isolatiewaarde en de samendrukbaarheid van de diverse isolatiematerialen is en welke dikte de vloer mag hebben. Vooral in hoogbouwsituaties is het zaak om appartementen van zwevende dekvloeren te voorzien om geluidsoverlast te voorkomen. (Foto: Henk van der Veen) De hechting moet goed zijn en blijven dat de juiste dekvloer wordt gekozen. Daarbij gaat het om zaken als vloerdikte en buigtreksterkte en, in het verlengde daarvan, het materiaal van de dekvloer. Een calciumsulfaatgebonden gietdekvloer kan met minder laagdikte toe dan een traditionele cementgebonden dekvloer. Ook is het zaak om het juiste isolatiemateriaal te kiezen. Welk type, en hoe dik moet het zijn om aan de vereiste isolatiewaarde te voldoen? Ook de samendrukbaarheid van het materiaal is daarvoor van belang. De ondergrond kan een rol spelen bij de keuze voor het systeem. Is het een houten vloer waarop akoestische isolatie moet komen, dan kan een droogvloersysteem een ideale oplossing zijn. Dat bestaat doorgaans uit gipsvezelelementen, eventueel met een laagje houtvezel, EPS of minerale wol. Opletten bij de uitvoering Ook in de uitvoering zijn er diverse zaken van belang voor de uiteindelijke isolerende prestaties van de vloer. Zo moet de ondergrond waar het isolatiemateriaal op komt, goed vlak zijn. Oneffenheden kunnen de isolatielaag dusdanig indrukken dat er geluidslekken ontstaan. Mebest oktober 2015 13
Als er leidingen op de constructievloer liggen, dan mogen die niet worden opgenomen in de laag die voor de akoestische of thermische isolatie is bedoeld. Er moet dus een aparte laag komen waar die leidingen in worden opgenomen. Het isolatiemateriaal moet in een gelijke dikte worden aangebracht en het moet goed met elkaar worden verbonden, zonder tussenruimtes. Verder is het van het grootste belang dat de vloer niet alleen ontkoppeld is van de constructievloer, maar ook van de omringende constructie. Hij mag dus geen contact maken met wanden, pilaren, doorvoeren van leidingen en dergelijke. Die moeten worden voorzien van zogenaamde kantstroken Combinatie met de wand Wanneer er op de zwevende dekvloer scheidingswanden worden geplaatst, dan kan het noodzakelijk zijn om de vloer door te zagen. Bij dubbelskeletwanden heeft het de voorkeur om dat in de spouw van het dubbele skelet te doen, anders worden trillingen nog altijd via de vloer en de wand aan de naastgelegen ruimte doorgegeven. Thermische én akoestische isolatie inéén Technisch adviseur Onno de Vries van TBA kan advies geven over de juiste uitvoering van een zwevende dekvloer en de kwaliteit controleren met diverse meetmethodes. (Foto: Jan Willem Kommer) Zwevende dekvloeren zijn er in diverse varianten; calciumsulfaatgebonden gietdekvloer, cementgebonden gietdekvloer, traditioneel gesmeerde zandcementdekvloer en een droogvloersysteem. (Foto: Henk van der Veen) Meer weten? Neem contact op met Technisch Bureau Afbouw Naast wat hiervoor is genoemd, zijn er nog meer belangrijke aandachtspunten waarmee tijdens de ontwerp- en de bouwfase rekening moet worden gehouden. U kunt ook nalezen in de folder Isolerende dekvloeren - Aandachtspunten bij ontwerp en uitvoering en Cementgebonden en calciumsulfaatgebonden dekvloeren in relatie tot contactgeluid. In die laatste wordt ook ingegaan op hechtende dekvloeren. Beide folders zijn te downloaden van de website van Technisch Bureau Afbouw. U kunt ook zeer gericht advies krijgen voor de specifieke situatie van een vloer. Technisch Bureau Afbouw beschikt over een aantal technisch adviseurs die daar voor zijn in te schakelen. Specialist op het gebied van vloeren en terrazzo is Onno de Vries. Naast advies geven kan hij ook vloerencontroles doen. Uiteraard is het ook mogelijk om bij het TBA een geluidmeting aan te vragen om te controleren of de vloer voldoet aan de eisen die er zijn gesteld op het gebied van geluidisolatie. Neem contact op via de website www.tbafbouw.nl, via e-mail (techniek@tbafbouw.nl) of telefoon, 070-33 66 500. 14 Mebest oktober 2015
Adv_Mebest_90-135mm_19-20nov_academie.indd 1 22-09-15 16:55 Schilder, Glas & Afbouw VAKDA GEN EVENEMENTENHAL GORINCHEM 10, 11 & 12 NOVEMBER 2015 VOORAANSTAANDE VERFMERKEN LAATSTE GLASINNOVATIES IMPOSANTE HOOGWERKERS THEMASESSIES INCLUSIEF KLEIN TRANSPORT PLEIN STUCWERKTRENDS EN MEER UIT DE BRANCHE www.evenementenhal.nl/sga Stopper Mebest 10-10-2014 10:58 Pagina 2 GLAS PLEIN Verwijderen Schuren Frezen Opruwen Polijsten MEBEST biedt een top bereik tegen de scherpste tarieven Bereik onder architecten 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 De Architect Kosten per 1.000 bereikte architecten 1500 1200 900 600 300 2000 50 3.904 1.235 380 6.476 9.340 8.782 8.545 263 316 325 Mebest 0 De Architect Mebest Bereik onder afbouwbedrijven (zowel nat als droog) 10000 8000 6000 4000 0 Mebest Plafond en Wand.info Woning Afbouw magazine Kosten per 1.000 bereikte afbouwbedrijven (zowel nat als droog) 350 300 250 200 150 100 0 Mebest Plafond en Wand.info Woning Afbouw magazine Bron cijfers: Retriever, oktober 2014 Mebest bereikt meer architecten dan bijvoorbeeld het magazine De Architect. Daarnaast zijn de kosten per 1.000 bereikte architecten ook veel lager. Mebest bereikt meer afbouwbedrijven en de kosten per 1.000 gedrukte exemplaren zijn lager. Mebest feiten: - met 23.000 exemplaren de hoogste oplage - met 1 advertentie bereikt u de gehele afbouwbranche - op de deurmat bij alle architecten in Nederland - gemiddeld 1,9 meelezer bereik per editie van 38.000 personen - hoogste bereik onder afbouwbedrijven - advertenties in Mebest worden gratis doorgeplaatst in de digitale uitgave Meld u aan voor de Overmat Academie op 19 en 20 november! Wij leren u alles over het bewerken, schuren en polijsten van vloeren (o.a. Superfloor ). Benieuwd naar de communicatiemogelijkheden? Bel met Shahin Habbah, tel. 0314 355 834 of stuur een mail: shahin.habbah@pshmediasales.nl Overmat Industries b.v. Scharlo 11 5165 NG Waspik Nederland Tel: +31 (0) 416 31 77 88 E-Mail: info@overmat.nl Internet: www.overmat.nl
De warme jas zit aan De binnenkant 16 Mebest oktober 2015
Alleen bij de uitbouw is een buitengevelisolatiesysteem toegepast. Het isolatiemateriaal loopt gelijk met de kozijnen. Dat kan prima, de gevel zit immers onder een afdak. (Foto: Jan Willem Kommer) Tekst: Jan Willem Kommer Fotografie: Technostuc Systemen, Jan Willem Kommer Wonen in een monument, voor velen is het een droom. Maar van een monument een comfortabele leefomgeving maken, dat is vaak een heel ander verhaal. Er zijn nogal wat regels die de mogelijkheden beperken. Voor elk probleem is echter wel een oplossing. Dus ook voor de isolatie van de 120 jaar oude villa in Apeldoorn. Gemeentelijk monument Burgemeesterswoning, verzorgingshuis, opvanghuis voor moeilijk opvoedbare kinderen, asielzoekersopvang; allerlei functies heeft de in 1897 gebouwde monumentale villa in Apeldoorn gehad. Sinds kort is de bestemming van het gemeentelijk monument gewijzigd en is het een particuliere woning. Daar is een grootscheepse renovatie voor nodig geweest. Onderdeel daarvan was de thermische isolatie van de woning. Voor de gevels was de Rc-eis minimaal 2,5, en voor het dak 3,0. Het gemeentelijk monument compleet inpakken met een buitengevelisolatiesysteem was geen optie, het was juist de bedoeling om de villa aan de buitenzijde zoveel mogelijk terug te brengen in de originele staat. Voor één onderdeel werd een uitzondering gemaakt, de aanbouw aan de linkerzijde van de villa. Daar mocht met een buitengevelisolatiesysteem worden gewerkt. Compatibel restaureren Vrijwel alle stukadoorswerk aan de buiten- en binnenzijde van de villa is gedaan door Stukadoors- en afbouwbedrijf W. Schuit. Het bedrijf uit Putten bracht ook het buitengevelisolatiesysteem aan. Dat bestaat uit 18 cm dikke polystyreenplaten van SLP Afbouwstoffen waar met hydraulische kalk van Khalix een mortelweefsel- Mebest oktober 2015 17
Zeer welkome extraatje van Naturethem en Comfortwall is dat beide systemen dankzij het absorberende karakter ook voor een aangenaam akoestiek in de woning zorgen. (Foto: Jan Willem Kommer) laag en afwerklaag op is aangebracht. De keuze voor de kalkmortels heeft te maken met het stucwerk aan de achterzijde van het pand. Vanuit esthetisch oogpunt moest er op beide gevels met dezelfde materialen worden gewerkt. Aan de achterzijde mocht echter geen buitengevelisolatiesysteem worden toegepast, dat zou het uiterlijk van de villa teveel veranderen. Er moest dus rechtstreeks op de bakstenen ondergrond worden gepleisterd. Omdat de gevel destijds is gemetseld en gevoegd met kalkgebonden materialen, konden we er niet met een cementgebonden product op werken, zegt de stukadoor. Vandaar dat we voor de hydraulische kalkmortels van Khalix hebben gekozen. Isolatie aan de binnenzijde In tegenstelling tot de achterkant van het pand moesten de gevels aan de straatzijde weer baksteen laten zien, net als vroeger. Maar de 21 cm dikke massieve gevel moest wel worden geïsoleerd. Dat moest dus aan de binnenzijde gebeuren. Harmonische Architecten uit Voorstonden zocht daarvoor het in ons land nog niet heel bekende Naturetherm Calc HK van Technostuc Systemen uit. Een doordachte keuze van de architect, want in tegenstelling tot geïsoleerde voorzetwanden met gipskartonplaten, heeft dit systeem een ademend en vochtregulerend karakter, en dat is geen overbodige luxe bij oudere gevels die doorgaans het nodige aan vocht en zouten in zich dragen. Een vlakke ondergrond Kern van het Naturetherm Calc HK systeem is Pavadentro, een houtvezelisolatie van Pavatex. Het plaatmateriaal wordt rechtstreeks op de ondergrond aangebracht. Voorwaarde is wel dat die 18 Mebest oktober 2015
Met het Naturetherm Calc HK systeem haalt de gevel een Rc van ca. 2,7 en dat is meer dan de geëiste waarde van 2,5. (Foto: Jan Willem Kommer) Niet verlijmd maar vastgezet met schotelpluggen ondergrond vlak is, anders krijg je tussen gevel en isolatiemateriaal holtes die door condensatie vochtig kunnen worden, met allerlei schadelijke gevolgen van dien. Vlak was de afgehakte binnengevel in de monumentale villa niet bepaald. De stukadoor heeft daarom eerst een vullaag aangebracht. Hij gebruikte daar leem voor. Dat heeft namelijk geen chemisch bindproces en droogt achter de isolatieplaat zonder dat het verpulvert of verpoedert, licht Robin Zwarteveen van Technostuc Systemen zijn advies toe. Toen er een goed vlakke onderlaag was, kon aannemer Kasteel en de Vries de isolatielaag aanbrengen. De 100 mm dikke houtvezelplaten zijn niet verlijmd maar vastgezet met schotelpluggen. De afwerking ervan is vergelijkbaar met die van een buitengevelisolatiesysteem. Als eerste brachten de stukadoors van Schuit een mortel-/ weefsellaag aan van zo n 10 tot 12 mm dik. Daar gebruikten ze een cementvrije bio-klimaat kalkstuc voor waarin volvlaks een wapeningsweefsel is ingebed. De wapening zorgt ervoor dat er geen krimpscheuren in de wandafwerking ontstaan op de plekken waar de plaatnaden zitten. Ademen en vochtreguleren Afwerken deden de stukadoors met een eveneens tot het systeem behorende cementvrije kalkgladpleister. We gebruiken Hagakalk bij dit systeem; dat is een zeer zuivere kalk uit de Zwitserse Alpen, zegt Robin Zwarteveen. Leem had ook gekund, maar kalk levert een gladder eindresultaat op en dat was hier gewenst. Met beide materialen kan op kleur worden afgewerkt, maar je kunt het ook, zoals in Apeldoorn is gedaan, afwerken met een silicaat- of kalkverf. Zolang het maar een dampopen verfsysteem is, want ademen is waar het allemaal om draait bij Mebest oktober 2015 19
Het Naturetherm-systeem kan worden afgewerkt met leem of met een een kalkpleister. Dat laatste levert een gladder oppervlak op. (Foto: Jan Willem Kommer) Isolatie materiaal op basis van houtwol 20 Mebest oktober 2015
dit Naturetherm Calc HK systeem, zo legt Robin Zwarteveen uit. De stuclagen en de houtvezelisolatieplaten zijn dampopen en nemen vocht op, dus je wilt dat niet afsluiten met een verkeerde verf. Wat je ook niet wilt, is dat de warme binnenlucht door het systeem gaat, condenseert op de koude buitenmuur en zo voor schade zorgt. Dat is het grote risico bij isoleren aan de binnenzijde. Maar de vochtregulerende en ademende eigenschappen maken dit systeem bij uitstek geschikt voor monumenten zoals deze villa. Om schades te voorkomen, zit er een dampscherm op basis van silicaat in de Pavadentro-plaat. Dat minerale laagje zorgt ervoor dat er bij piekspanningen in de luchtvochtigheid niet teveel vocht bij de koude muur komt. Het vocht wordt dus opgenomen door het systeem, blijft daar zitten en wordt weer afgegeven aan de binnenruimte als de luchtvochtigheid daar is gezakt. Alles op basis van hout en kalk Ook de kap van de villa is van binnen geïsoleerd. Vanwege de balkenstructuur en het gewicht van de houtvezelplaten was het niet praktisch om dat ook met het Naturetherm systeem te doen. Daarom is daar Comfortwall Calc gebruikt, eveneens van Technostuc Systemen. Onder de dakpannen, die van een waterwerend vlies waren voorzien, is een 120 mm dikke laag Natureflex aangebracht. Dat is een flexibel isolatiemateriaal op basis van houtwol. Het is vochtregulerend wat net als bij het systeem voor de wanden het risico van bouwschades door condensatie vermindert. In plaats van de gebruikelijke gipsplaten zijn er Comfortwall Sono-platen van 20 mm gebruikt. Een dampremmend vlies tussen de stucplaten en het isolatiemateriaal moet ervoor zorgen dat warme lucht niet naar buiten kan en condenseert bij het koude dak. Stukadoorsbedrijf Schuit heeft ook de lichtgewicht stucplaten op houtvezelbasis afgewerkt met een zuivere cementvrije kalk dunpleister. Hier hoefden we niet eerst een raaplaag aan te brengen, zegt Wout Schuit. Deze platen hebben een veel gladder oppervlak dan de platen van het isolatiesysteem voor de wanden. Wel hebben de stukadoors weer volvlaks een zeer fijn weefsel ingebed om scheurvorming tegen te gaan. Liefst zo lang mogelijk wachten met sausklaar maken De Rc-eis voor het dak was minimaal 3,0. Met 3,1 voldoet het toegepaste Comfortwall daar prima aan. Daarnaast zorgt dit systeem op houtvezelbasis er voor dat het in de zomer op de zolder zo n 5 graden koeler is dan bij een ander isolatiesysteem. (Foto:Technostuc Systemen) Mebest oktober 2015 21
Buitengevelisolatie altijd beter, maar soms kan het niet Compleet pakket stucwerk Naast het stucwerk aan de isolatiesystemen had de stukadoor uit Putten ook nog het nodige werk aan de binnenwanden en de plafonds. Vrijwel alle binnenwanden zijn nieuw geplaatst, op twee dragende muren na. Een daarvan was 10 meter hoog en niet bepaald loodrecht. Stukadoorsbedrijf Schuit moest dat corrigeren. Beneden is er wel 9 cm gips op gegaan, 3 tot 4 lagen. Maar uiteindelijk zit er tussen boven en onder een verschil van maar 3 mm!, zegt Wout Schuit trots. De nieuwe binnenwanden, gebouwd met porisosteen, heeft hij behangklaar gemaakt met MP75 van Knauf en op het allerlaatste moment afgepleisterd met Brander Plast KV. Tijdens de bouw beschadigt er nog zo vaak wat dat we liefst zo lang mogelijk wachten met sausklaar maken, legt de stukadoor uit. Ten slotte heeft hij ook nog wat plafonddecoraties aangebracht in de woonkamer. De architect had daar een lichtsysteem in bedacht waar wij prefablijsten omheen hebben geplaatst. Op de betonlookafwerking van de wanden in badkamers en toiletten na heeft zijn bedrijf alle stukadoorswerk in de villa gedaan. Dat soort werk kunnen we ook, alleen heeft opdrachtgever voor een andere partij gekozen. Het werken met de isolatiesystemen van Technostuc Systemen was wél nieuw voor het bedrijf uit Putten. Maar dat hadden we snel genoeg onder de knie. Het was ook behoorlijk veel! Harmonische Architecten verwerkte het advies van Technostuc Systemen van A tot Z in het bestek. In de kalkpleisterlaag op de achtergevel is nog schifting aangebracht waarna hij donkerrood is gesausd. (Foto: Jan Willem Kommer) Villa Apeldoorn Architect: Harmonische Architecten, Voorstonden Aannemer: Bouwbedrijf Kasteel en de Vries, Epe Stukadoor: Stukadoorsbedrijf W. Schuit, Putten Leverancier buitengevelisolatie: Khalix, Borne/SLP Afbouwstoffen, Borne Leverancier binnengevelisolatie: Technostuc Systemen, Almelo 22 Mebest oktober 2015
ScheidingSwanden en luchtgeluidisolatie: meten geeft zekerheid Tekst: Jan Willem Kommer Fotografie: Henk van der Veen, Jan Willem Kommer Geluidhinder is een enorme verstoorder van woongenot. Het is niet voor niets dat er in de loop der jaren allerlei regels zijn opgesteld om die vorm van overlast te verminderen. Er worden verschillende wapens in de strijd gegooid om aan die regels te kunnen voldoen; onderaan de isolerende scheidingswand. Daarmee wordt vooral luchtgeluidsisolatie gerealiseerd. Vooral in hoogbouw komen metalstudwanden goed van pas; massieve woningscheidende wanden met veel massa zijn daar te zwaar voor. (Foto: Henk van der Veen) Een kwestie van trillingen Om te weten hoe isolatie werkt, is het nodig om te weten hoe geluid werkt. Geluid bestaat uit trillingen. Die verplaatsen zich door de lucht en komen op enig moment bij het oor terecht. Daar worden de trillingen omgezet in geluid dat we horen. Als die trillingen eerst een wand bereiken, dan brengen ze die wand aan het trillen en worden de trillingen doorgegeven aan de lucht aan de andere kant van de wand. Komen ze dan bij ons oor, dan horen we nog steeds geluid, maar wel minder hard dan wanneer de wand er niet was geweest. De wand zorgt dus voor afname van het luchtgeluid. Mebest oktober 2015 23
D nt,a,k 52 db? Wat is dat? Vroeger wilden we 0 db, nu tegenwoordig staart er 52 db in de eis. Dat wil niet zeggen dat er veel meer wordt geëist van de wanden dan voorheen. Het is alleen maar dat de vertrouwde aanduiding vanwege harmonisatie met Europese regelgeving heeft plaatsgemaakt voor een nieuwe. Zo gebruiken we dus niet langer l lu:k (karakteristiek isolatie-index voor luchtgeluid) maar D nt,a,k. De wand die voorheen een l lu:k van 0 db realiseerde, zal nu uitkomen op D nt,a,k 52 db. De wand presteert beter op het gebied van luchtgeluidisolatie naarmate het aantal db s hoger is. Met onderstaande formules kunnen de oude waardes worden omgerekend naar de nieuwe l lu,k = D nt,a,k - 52 l co = 59 L nt,a Metalstudwanden worden niet alleen in de woningbouw toegepast, maar ook op plekken waar de isolerende eisen misschien nog zwaarder zijn. In het conservatorium in Amsterdam bijvoorbeeld. (Foto: Henk van der Veen) Massa-veer-massa Maar dan is er ook nog contactgeluid. Tik je tegen de wand, dan hoor je dat goed aan de andere kant ervan. Dat wordt minder naarmate de wand meer massa heeft. Ook het luchtgeluid dat een wand doorgeeft, wordt minder als hij dikker is. Om geluidsoverlast van buren zoveel mogelijk te beperken, moet je dus heel dikke wanden bouwen. Echter, niet alleen tijd is geld; ruimte is dat ook. Wanden mogen dus niet té dik zijn. Het massa-veer-massa principe biedt uitkomst. Je plaatst twee stenen wanden (massa) naast elkaar met een luchtspouw (veer) ertussen. Dat reduceert de geluidstrillingen behoorlijk. Lichter maar minstens net zo goed Bij woningen kun je die scheidingswanden met steen bouwen, maar in flats is dat lastig. Dat wordt al snel te zwaar. Daar zijn gipsplatenwanden een mooie oplossing, zegt Hermen de Hek. Hij is technisch adviseur droge afbouw bij Technisch Bureau Afbouw (TBA). Het principe is hetzelfde. Je bouwt een skelet van hout of metaal. Aan de ene kant zet je er gipsplaten tegenaan en je vult het op met isolatiemateriaal. Aan de andere kant bouw je net zo n skelet. Ook dat vul je op met isolatiemateriaal en zet je dicht platen. Als je twee lagen plaatmateriaal gebruikt of dikkere stijlen en meer isolatiemateriaal, dan 24 Mebest oktober 2015
krijgt de wand meer massa en levert hij meer geluidsweerstand op. Belangrijk is wel dat de twee skeletten los staan van elkaar, anders worden de trillingen gemakkelijk doorgegeven! Aandachtspunten Het klinkt heel simpel, en dat is het in principe ook. Maar evengoed zitten er nog wel wat haken en ogen aan deze vorm van geluidsisolatie. Al zou je een wand van een meter dik bouwen, dan nog kan het zijn dat je aan de andere kant van alles hoort, zegt Hermen de Hek. Geluid kan namelijk ook langs, over of onder de wand door komen. Als je wand bouwt, dan is het dus van belang om dat te vermijden. Daarom moet je in ieder geval aan één zijde de wand rondom afkitten. Doe je dat niet, dan kan je dat zomaar 6 db schelen. En het afvoegen van inwendige hoeken met een bandje en gips is niet genoeg. Als dat krimpt en scheurt dat heb je een lek waar geluid doorheen komt. En nog meer aandachtspunten Een ander punt van aandacht zijn de wandcontactdozen. Die moeten verspringend worden geplaatst, zodat er niet aan beide kanten van de wand twee recht tegenover elkaar zitten. Doorvoeringen van installaties als verwarming en luchtverversing zijn ook een aandachtspunt, al speelt dat meer in de utiliteitsbouw dan in de woningbouw. Metalstudwanden maken gebruik van het massa-veermassa-principe. Een isolerende en absorberende laag tussen twee stevige schillen. (Foto: Henk van der Veen) Rondom afkitten kan zomaar 6 db schelen Mebest oktober 2015 25
Als je leidingen inpakt met isolatiemateriaal en de opening waar ze doorheen gaan goed opvult met isolatiemateriaal, dan kun je een hoop ellende voorkomen, aldus de man van het TBA. Ook vloeren vormen een kritisch punt. Als een scheidingswand tussen twee appartementen op één en dezelfde vloer staat, dan geeft die vloer het geluid door naar de andere kant van de wand. Dan bieden zwevende dekvloeren uitkomst. Daarover kunt u elders in deze uitgave meer lezen. Controleren op zwakke plekken en geluidslekken Zeker weten? Laat een geluidsmeting uitvoeren! In Hoofdstuk 3 van het Bouwbesluit staat aan welke eisen op het gebied van geluidsisolatie wanden moeten voldoen. Voor woningscheidende wanden is dat D nt,a,k 52 db. Als de juiste wand op de juiste wijze is gemonteerd, dan zou die eis moeten worden gehaald. Helemaal zeker weet je het pas wanneer er een geluidsmeting volgens de NEN-norm 5077 is gedaan. Hermen de Hek van Technisch Bureau Afbouw doet dergelijke geluidsmetingen. Ik plaats dan in de ene ruimte een geluidsbron die een ruis produceert legt hij uit. Het volume is afhankelijk van hoe groot die ruimte is, maar het apparaat kan ruim 100 db leveren! In de ruimte ernaast meet ik hoeveel je daar nog van hoort. Hij doet dat op verschillende plekken in die kamer, en meet ook of en waar er zwakke plekken of geluidslekken zijn. De meetapparatuur houdt rekening met achtergrondgeluid van bijvoorbeeld verkeer. Ook de nagalmtijd wordt gemeten. Hoe langer die is, des te harder het geluid klinkt, legt hij uit. Maar dat zegt natuurlijk niets over de prestatie die de wand levert. Bij de meting beperkt de technisch adviseur van TBA zich doorgaans tot drie à vier verschillende wanden. De meetresultaten komen in een beknopt verslag te staan. Conclusie staan er niet altijd in. Ik weet niet bij elke meting wat voor eisen er aan een wand worden gesteld, die kunnen namelijk wel eens hoger liggen dan van wat er in het bouwbesluit staat, legt Hermen de Hek uit. Weet ik het wel, dan kan ik aangeven of de wand er wel of niet aan voldoet. Ook kan ik ter plaatse al aangeven waar eventuele geluidslekken zitten en wat er kan worden gedaan om ze te herstellen. Meer informatie over de geluidsmetingen door TBA vindt u op de website, www.tbafbouw.nl. U kunt Technisch Bureau Afbouw ook bellen (070-33 66 500) of mailen (techniek@tbafbouw.nl). Technisch adviseur Hermen de Hek van TBA kan met een geluidmeting de geluidsisolerende prestaties van wanden en vloeren vaststellen. (Foto: Jan Willem Kommer) 26 Mebest oktober 2015
Luisteren! Om te kunnen luisteren moet het eerst stil worden... Nofisol extreme 47: Als het op duidelijkheid over criteria voor brandwerend toegepaste geluidschotten aankomt, zit er nog altijd weinig schot in de zaak. Dat is jammer. Want alleen op basis van eerlijke en transparante informatie kunt u de juiste keuze maken. Informatie waar u op kunt bouwen. En die krijgt u van ons, de fabrikant van de Nofisol brand- en geluidschotten. Of die informatie dan wel zo objectief is? Dacht het wel. Samen met de geaccrediteerde onderzoeksbureaus Peutz BV en MPA Dresden is namelijk een serie tests ontwikkeld om alle Nofisol schotten volgens de laatste Europese normen te beoordelen. Uniek? Neem nu brand- en geluidschotten die 33dB combineren met 60 minuten brandwerendheid. Er zijn bedrijven die dergelijke schotten als uniek in de markt proberen te zetten. Maar hoe uniek zijn ze feitelijk? Niet zo heel erg. De Nofisol extreme 47 is dat wél met een directe geluidisolatiewaarde van 47 db in combinatie met een brandwerendheid tot El 60*/E 120*/EW 120* en dat bovendien met een CORRECT uitgebreid toepassingsgebied als brand- c.q. rookschot, nl. boven El-gecertificeerde scheidingswanden en niet alleen boven een specifieke scheidingswand van minimaal 125 mm dik met dubbele beplating die in de praktijk niet of nauwelijks wordt toegepast. Luisteren! Dat willen we wel van de daken schreeuwen. Waarna het ongetwijfeld heel stil wordt, zodat wie maar wil ongestoord kan luisteren. De Nofisol extreme 47 legt nu iedereen het zwijgen op want de technische data spreken voor zich. Nofisol extreme 47 is een geluidschot dat specifiek ontwikkeld is om het plenum boven lichte scheidingswanden en onder verhoogde vloeren dicht te zetten. Met toepassing van dit geluidschot verbetert de totale overlangsgeluidisolatie van een constructie. Sssst... Over luisteren gesproken, uw montagewensen zijn bij Nofisol niet tegen dovenmansoren gezegd. Bij ons dus geen gedoe met borgpennen of metalen bevestigers. De Nofisol extreme 47 is nét zo gebruiksvriendelijk als u van ons gewend bent. Zeg eens eerlijk hier wordt u toch ook stil van? * Voor details met betrekking tot het toepassingsgebied, de bijbehorende beperkingen, begrenzingen c.q. aansluitingen van Nofisol extreme 47 verzoeken wij u contact met ons op te nemen Nofisol Europe BV Everdenberg 9-d 4902 TT Oosterhout (NB) Tel: +31 - (0)162-431231 Email: europe@nofisol.com www.nofisol.com
Anderhalf jaar is er gebouwd aan het nieuwe schoolgebouw voor de locatie Quintus van het Dr. Nassaucollege in Assen. Nog een jaar wordt er gebouwd aan het naastgelegen sportcomplex en aula/ kantine. Een enorm project waarbij DMV Architecten met nogal wat ambitieuze eisen rekening moest houden, onder meer op het gebied van isolatie. 28 Mebest oktober 2015
Tekst en fotografie: Jan Willem Kommer Muisstille klaslokalen in assen Mebest oktober 2015 29
Technasium, topsport talentschool, cultuurprofielschool Vernieuwen en uitbreiden Het Dr. Nassaucollege is een grote onderwijsinstelling in Noord-, Midden- en Oost-Drenthe. De scholengemeenschap heeft locaties in Beilen, Gieten, Norg en twee in Assen. De grootste vestiging is Quintus, in Assen. Daar doen zo n 1600 leerlingen Havo, Atheneum of Gymnasium. Quintus is ondermeer technasium, topsport talentschool, cultuurprofielschool en geautoriseerd voor Cambridge Engels. Bij dergelijke uithangborden hoort een passend onderwijsgebouw. Tot voor kort was dat niet het geval. Het pand dateerde uit de jaren zestig en was ruimschoots verouderd. Jarenlang is er toegewerkt naar nieuwbouw, en die is nu gerealiseerd. De eerste fase dan, zegt projectleider Kevin Haenen van DMV Architecten. We hebben eerst het schoolgebouw neergezet met alvast drie sportzalen; dat is in maart in gebruik genomen. Nu zijn we bezig met de tweede fase, de laatste drie sportzalen en de aula/kantine. Zes sportzalen; alleen al daaruit spreekt de ambitie van de scholengemeenschap en de gemeente Assen. Maar ook op andere vlakken legt het Dr. Nassaucollege de lat hoog, zo heeft het architectenbureau uit Kerkrade kunnen merken. DMV Architecten moest een gebouw ontwerpen waarin de circa 1600 leerlingen zich niet verloren zouden voelen in de massa, maar dat ook niet te krap zou aanvoelen. Een overvloed aan ruimte was er niet om dat te realiseren; het nieuwe schoolgebouw en de sportzalen moesten in een woonwijk komen, pal naast het oude gebouw waar de leerlingen nog les in hadden. Het netto vloeroppervlak is leidend Een specifiek onderwerp waarvoor de opdrachtgever ook meer wilde dan standaard, was de isolatie; zowel op thermisch als akoestisch gebied. In het bouwbesluit wordt voor de thermische isolatie een Rc-waarde van 3,5 genoemd, zegt Kevin Haenen. Hier moesten we echter 5 halen. 30 Mebest oktober 2015
Aan het nieuwe gebouw van de Quintus-locatie kun je al zien dat het Dr. Nassaucollege en de gemeente Assen niet zonder ambities zijn. Voor de wanden tussen de lokalen werd Rw 52dB geëist. Dat is een flinke investering, maar die moet worden terugverdiend doordat de stookkosten aanzienlijk worden teruggedrongen. Ook de installatietechniek is namelijk afgestemd op een lager energieverbruik. Wat het gevelisolatiesysteem betreft had DMV Architecten niet al te veel keuze. Het begon bij de esthetica. We hadden een stalen beplating bedacht. Constructief was er een staalconstructie noodzakelijk vanwege de grote overstekken van het gebouw. Als je dan ook nog een zo dun mogelijke gevel wilt om het verschil tussen bruto en netto vloeroppervlak zo klein mogelijk te houden, dan is de keus voor houtskeletbouw snel gemaakt. Het houten skelet is aan de gevelzijde dichtgezet met een OSB-plaat van 9 mm. Aan die plaat zijn Omegaprofielen bevestigd waar de stalen gevelbeplating aan is opgehangen. Tussen het regelwerk is een 245 mm dikke laag minerale wol gestopt en aan de binnenzijde van de gevel is weer een 9 mm dikke OSB-plaat geplaatst. Stootvaste voorzetwanden Tegen de isolerende schil is met Fermacellplaten een voorzetwand gemaakt. Die wand is niet bedoeld als extra isolatielaag, maar om de leidingen en wandcontactdozen in weg te werken, zegt de architect. Zo voorkom je dat er door de dampremmende laag van de OSB-wand wordt geboord. Die schil moet immers luchtdicht blijven, aldus Kevin Haenen. Martin Tichelaar van Fermacell beaamt dat. Onze plaat zal vast wel iets bijdragen aan de thermische isolatie, maar daar is hij hier niet voor uitgezocht. Het gaat er bij zo n voorzetwand in een school vooral om dat je een stootvast oppervlak hebt, en dat krijg je met deze platen zeker. De Fermacell-plaat bestaat uit gips met papiervezels vermengd, dat na toevoeging van water onder hoge druk wordt samengeperst. Je krijgt dan een homogene plaat, dus zonder laagjes karton. Dat maakt hem steviger en zwaarder. Door deze hogere massa levert een Fermacell-plaat Mebest oktober 2015 31
aanzienlijk betere prestaties op het gebied van geluidswering, brandwerendheid, stootvastheid en ook schroefvastheid dan een gipskartonplaat. Flink wat herrie mogelijk Qua geluidsisolatie spelen de Fermacell-platen wél een belangrijke rol in de nieuwe school. Niet bij de gevel, want daarvoor was het thermische pakket voldoende, maar wel bij de verschillende scheidingswanden in het schoolgebouw. Voor de gewone leslokalen en de kantoren werd Rw 52 db geëist. Al in een vroeg stadium van het project had de architect contact gehad met Fermacell over de opbouw van deze wanden. Het zijn 100 mm dikke enkelskelet wanden geworden. Daar zijn standaard C-75 en U-75 profielen voor gebruikt die allemaal met 60 mm isolatiewol zijn gevuld. De frames zijn beplaat met aan beide kanten één enkele laag Fermacell gipsvezelplaten van 12,5 mm. Deze relatief eenvoudige wanden zijn geplaatst door Cobra Afbouwtechniek. Bij de praktijkruimtes op de begane grond kreeg het bedrijf uit Noordbergum met een wat pittiger opgave te maken. Daar moesten namelijk muzieklokalen en opnamestudio s komen. Het geluidsniveau kan daar oplopen tot wel boven de 90 db. Om daar de rest van de school niet vreselijk mee in de weg te zitten, moesten er volgens het geluidsrapport wanden komen met een luchtgeluidsisolatie van +10dB. Volgens NEN 1070 is dat een wand die 10 db meer realiseert dan de in het Bouwbesluit 2003 als eis gestelde l lu van 52 db. Je hoort bijna geen geluid uit de studio s komen Bij de studios zijn de zwevende dekvloeren ingezaagd ín de spouw van de dubbelskeletwanden. De wanden van de muzieklokalen halen een Rw van meer dan 65 db. Met het oog op de akoestiek zijn sommige in harmonicavorm neergezet. 32 Mebest oktober 2015
Ruim 1600 leerlingen; dat kan wat reuring opleveren. Vandaar dat er stevige eisen werden gesteld aan de scheidingswanden, zowel op het gebied van geluidsisolatie als stootvastheid. Het begon bij de esthetica Mebest oktober 2015 33
De thermische schil bestaat uit houtskelet met een minerale wol. Een keuze die vooral is ingegeven door esthetica en het netto vloeroppervlak. Geen zesjes-mentaliteit We kregen het verzoek om uit te zoeken wat voor wand er moest worden gebouwd om die stevige eis te halen, zegt Martin Tichelaar. In samenwerking met Nevima zijn we tot een wand gekomen met een geluidsisolatie van meer dan Rw 65 db. Het bedrijf uit Amersfoort werd bij het advies betrokken vanwege het speciale regelwerk dat het levert. Die profielen zijn namelijk voorzien van een laag vilt, wat het doorgeven van trillingen voorkomt. De wanden bij de muzieklokalen bestaan uit een dubbelskelet van deze 75 mm IVI-regels. De frames zijn gevuld met 60 mm steenwol en tussen de twee skeletten is een spouw van 40 mm gecreëerd. Het dubbele skelet is dichtgezet met een enkele laag Fermacell gipsvezelplaat van 12,5 mm dik. Zou je per zijde een dubbele laag van onze gipsvezelplaat gebruiken, dan kom je zelfs tot meer dan 70 db, zegt Martin Tichelaar. Zoveel blijkt niet nodig; de 215 mm dikke wanden doen het prima. Al hoor je het in het lokaal wel als er buiten op de gang iemand op hakken langskomt, zegt de muzieklerares. Als ze hetzelfde hadden gedaan als bij de studio s, dan zou je zelfs dát niet horen. Ze wijst op de dilatatie in de zwevende dekvloer, die in de spouw is aangebracht. Dat is echt geweldig, je hoort bijna geen geluid uit de studio s komen. Geluidsniveau kan oplopen tot meer dan 90 db Dr. Nassau college, locatie Quintus Opdrachtgever: Stichting voor openbaar voortgezet onderwijs noord- en midden Drenthe en de gemeente Assen Architect: DMV Architecten, Kerkrade Aannemer: Bouwgroep Dijkstra Draisma, Bolsward/ Dokkum Montage scheidingswanden: Cobra Afbouwtechniek, Noordbergum Leverancier scheidingswanden: Fermacell, Wijchen; Nevima, Amersfoort 34 Mebest oktober 2015