jaargang 6 oktober 2012

ZL 10 z u i d e r l u c h t jaargang 6 oktober 2012 Opmerkingen bij het nieuwe Rijksmuseum De financiën van Maastricht Culturele Hoofdstad Fons Haagmans toont Limburgs glorie Gerept landschap van Arjen Schmitz Antisemitisme in Meerssen Het is stil bij de brug in Vroenhoven +++ SPECIALS: Cultuurstad Roermond BACA 2012 1 www.zuiderlucht.eu oktober 2012

7+ 4+ ONDEUGENDE VOORSTELLING MET EEN SCHERP RANDJE PREMIÈRE ZONDAG 21 OKTOBER 2012 OM 15.30 UUR IN THEATER HEERLEN MET KINDEROPVANG VOOR 4-6 JARIGEN ONTDEKKINGSTOCHT DOOR EEN WERELD VAN KLEUR PREMIÈRE ZONDAG 21 OKTOBER 2012 OM 13.30 UUR IN THEATER HEERLEN MET EEN KLEURRIJK EXTRAATJE NA DE VOORSTELLING WWW.HETLAAGLAND.NL WWW.HETLAAGLAND.NL 2 www.zuiderlucht.eu oktober 2012

Inhoud 10 Cover: Koelpiet (Portret van een Mijnwerker), 2011. Zie pagina 14. 8 23 24 Architect 28 Brug 14 Dichter 20 26 Dansmarietje Filmer Bor de Wolf Grote stad Affairs: 7 Hoofdsteden 8 De laatste zucht van het Rijksmuseum Business: 10 De financiën van VIA2018 Culture: 13 SPIONKOP: Een sporttas vol Amélie Nothomb 14 Limburgs glorie bij Fons Haagmans 17 Peter Beeker: Steve Earle met zachte g 19 BEELDSPRAAK: Omdat u het waard bent 20 SPREAD: Gerept landschap van Arjen Schmitz 22 RIJK!: Een leven voor de muziek 23 Liever poëzie horen dan lezen Design: 24 Het is stil bij de brug van Vroenhoven Edits: 26 Wat was in... september 28 C-more: Michael Kolenbrander 29 Time out of Mind: Dubbele cassettedecks en oordopjes 32 Tegen t woekeren van den jood 34 ZL-Cultuuragenda 37 Terloopse herinneringen 38 Dode bomen SPECIAL: Cultuurstad Roermond BACA 2012 3 www.zuiderlucht.eu oktober 2012

Stichting Viewmaster presenteert 19 oktober 18 november 2012 elke avond 18.00 23.00 uur 24 STrAATPrOjECTIES 7 SOUNDSCAPES 6 BINNENINSTALLATIES 24 STRAATPROJECTIES en 7 SOUNDSCAPES in de OPENBARE RUIMTE + 6 BINNENINSTALLATIES Maastricht en Heerlen 24 STrAATPrOjECTIES 7 SOUNDSCAPES 6 BINNENINSTALLATIES www.paraphrasing-babel.eu Image: Louise Lawler / Portrait (detail) / 1982 / Courtesy of the artist and Metro Pictures, New York Kunstenaars Maastricht Marc Alberto (NL) - Christopher Baker (US) - Natalie Bookchin (US) - Candice Breitz (ZA) - eddie d (NL) - Mieke Gerritzen (NL) - Gary Hill (US) - Annja Knautgasser (AT) Adam Leech (US) - Marijn Moerbeek (NL) - Benny Nemerofsky-Ramsay (CA) - Imogen Stidworthy (GBR) - Zhou Tao (CN) - YOUNG-HAE CHANG HEAVY INDUSTRIES (KR/US) Katarina Zdjelar (RS) Kunstenaars Heerlen Christopher Baker (US) - Natalie Bookchin (US) - Candice Breitz (ZA) - Vera Frenkel (SK/CA) - Gary Hill (US) - Louise Lawler (US) - Adam Leech (US) - Christian Marclay (US) - Benny Nemerofsky-Ramsay (CA) - Jeroen Offerman (NL) - Nika Radic (HR) - Anna Raimondo (IT) - Thomson & Craighead (GB) - YOUNG-HAE CHANG HEAVY INDUSTRIES (KR/US) Paraphrasing Babel is mogelijk gemaakt door: Partners: 4 www.zuiderlucht.eu oktober 2012 Paraphrasing Babel is mogelijk gemaakt door de medewerking van veel bewoners, winkels, kantoren in Heerlen en Maastricht.

24 STrAATPrOjECTIES 7 SOUNDSCAPES 6 BINNENINSTALLATIES Paraphrasing Babel Paraphrasing Babel is een video- en geluidskunsttentoonstelling over de grenzen van taal, (mis)communicatie en spraakverwarring. Verdeeld over Maastricht en Heerlen vormen de 30 videowerken en 7 soundscapes samen de grootste videokunsttentoonstelling in de openbare ruimte in Europa. De geselecteerde werken van gerenommeerde kunstenaars en jong talent geven een divers beeld van de kracht en rijkdom van taal. Verbeeld, geschreven of uitgesproken, komt zowel de beperking als de kracht van taal als communicatiemiddel naar voren. Door de uiteenlopende benaderingen van de kunstenaars te bundelen, geeft Paraphrasing Babel nieuwe inzichten over de reikwijdte en betekenisgeving van taal. De 37 kunstwerken zijn zelden buiten de muren van musea of kunstinstellingen getoond. Door hun specifieke inhoud zijn ze uitermate geschikt voor vertoning in het publieke domein. De straat is de plek waar verschillende talen elkaar raken of vermengen en waar de media en commercie zich tot het publiek richten. In deze omgeving gaan de kunstwerken een directe relatie aan met de toeschouwer of toevallige passant en spreken zo op een andere manier tot het publiek. Nevenprogramma Filmprogramma Lumière Cinema Maastricht en Filmhuis De Spiegel Heerlen presenteren twee filmavonden over taal en communicatie: Planet of Snail woensdag 24 okt. 20.00 uur, Heerlen woensdag 8 nov. 19.30 uur, Maastricht Die Frau mit den 5 Elefanten woensdag 24 okt 19.30 uur, Maastricht Creative Drive Viewmaster lab Social Beta Heerlen organiseert samen met Viewmaster Maastricht een Creative Drive innovatieproject. Van 18 september t/m 18 november 2012 gaat een team van jonge makers en denkers uit diverse creatieve disciplines in Heerlen aan de slag met vraagstukken over de reikwijdte van taal en welke experimentele vormen van publieksbereik mogelijk zijn. 18 november, tijdens de finissage van de tentoonstelling, worden de resultaten van het project gepresenteerd. Op www.creative-drive.eu en www.paraphrasing-babel.eu staat meer informatie over het project en eindpresentatie. Artists Talks ABKM In samenwerking met de Academie Beeldende Kunsten Maastricht organiseert Viewmaster een aantal Artists Talks van kunstenaars uit Paraphrasing Babel of filosofen die reflecteren op het thema taal en het publieke domein. Voor meer informatie en data: www.paraphrasing-babel.eu Rondleidingen Viewmaster organiseert rondleidingen door Paraphrasing Babel. Voor meer informatie over mogelijkheden en kosten, mail: info@paraphrasing-babel.eu of bel +31 (0)6-520 25 272 >www.paraphrasing-babel.eu >facebook / Paraphrasing-Babel Paraphrasing Babel is een vervolg op: For Real - 28 Utopian Projections in Public Space (2010, Maastricht / Hasselt) www.for-real.eu BodyTalks - Video Art & Cinedans in Public Space (2011, Maastricht) www.bodytalks.eu Image: Louise Lawler / Portrait (detail) / 1982 / Courtesy of the artist and Metro Pictures, New York Vlnr: Christopher Baker, Young Hea Heavy Industries, Adam Leech, Candice Breitz Maastricht Bassin Straatprojecties buiten Geluidskunstwerk buiten Maasboulevard Binneninstallaties video Binneninstallaties geluid Heerlen Bongerd Boschstraat Promenade Maasboulevard Dr. Poelstraat Pancratiusstraat 5 www.zuiderlucht.eu oktober 2012

HUIS VOOR DE KUNSTEN LIMBURG OVERAL TE VINDEN! WWW.HKLIMBURG.NL/MUZIEK N FOTO REIN BOLLE LBM CONCERTCONCOURSEN 14 & 21 OKTOBER, 10.00-21.00 UUR THEATERHOTEL DE ORANJERIE, ROERMOND WWW.LBMINFO.NL ZL zuiderlucht welkomstgeschenken: Boek Enkeltje Utopia van Wido Smeets, 10% korting op wijnen van Vin Munnen (www.vinmunnen.nl) en een maand gratis naar de healthcenters van Il Fiore word juist nu! begunstiger van zuiderlucht zuid erlu (www.ifhc.nl) ga naar www.zuiderlucht.eu/ begunstigers cht ZL ZL ZL 05 ng 6 jaarga 2 i 201 me 6/ 7 zuiderlucht jaargang 6 juni/juli 2012 Per rant restau en voor met dorp s, nu unds merde s & flower ak So htgetim en za aten zi s Dic, gard apes s Pl Btw-verlaging is geen appeltje-eitje Paul Weller, the modfather Thorbecke in r de na ht Landsc mmen rt Le ode onde ric Be st n aa de provincie Het raadsel El Greco Zuiderluchtige Zomerverhalen Weg met de ck! M ute va zuid eek M ijze ro ovie is ba sbiblioth nuttigheidsgekte Venlose bioscoopgeschiedenis is net een film +++ C-mine Genk jaargan erlu m genw ad g6 august Krimp? De ei The road 0 jaar St Welke Krimp? cht ZL: Dossier +++ 9 us 201 meets Manifesta 2 y 35 n +++ Kirkeb e duite Duits Open he Para t (krimp) do di volgen js met ko rp! De M st IN s Mar tin Pa en inwoo I: droomau n bij rr N to vo M ieuw publie anifesta or NedCa r 80 Bo k voor -pluss Gothi osten in ers c St aking ballingscha op de bü hne bij he p D t Lim burgs e wereld Dagbl ad! 08 Groepsrondleidingen langs de kunst in het Gouvernement aan de Maas Informatie en reservering: 043 389 7777 / servicedesk@prvlimburg.nl 1 www.zuiderlucht.eu juni/juli 2012 1 www. zuide rluch t.eu augu stu s 2012 6 www.zuiderlucht.eu oktober 2012

Hoofdsteden editorial 10 marion verboom CLAIRE VOIE nog te zien t/m 28 oktober 2012 Rijksweg Noord 71, Geleen Open op zaterdag en zondag 14.00-17.00 uur www.bis71.nl Openbare ruimte centrumplan Eijsden - Breust Het Stedelijk Museum is weer open, het schijnt fantastisch te zijn. Toch laat een hoofdstedelijke krant een paar directeuren van belangrijke internationale musea (deels CEO s van multinationals die kunstcollecties verschepen) zeggen dat het Stedelijk de internationale top niet meer zal bereiken. Wat Amsterdam er zelf van vindt, was al duidelijk. Het stadsbestuur haalt vier miljoen euro af van het museumbudget. Die hoofdstad is een ramp voor het land. Dan Maastricht. Niks bezuinigen, de stad verhoogt de komende jaren juist het budget voor kunst en cultuur, om in 2018 Culturele Hoofdstad van Europa worden. Het bidbood is klaar, nu is het de billen bijeen knijpen tot 2014, dan wordt de nominatie bekend gemaakt. Nu hebben wij hier in het zuiden natuurlijk meer geloof in onszelf dan de Amsterdammers, dus gaan we ervan uit dat Maastricht de titel wint. Kwestie van positief denken: er liggen immers tachtig miljoen euro klaar om al die mooie dingen uit het bidbook te realiseren. Tachtig miljoen is voorwaar een bedrag dat de fantasie prikkelt - bijvoorbeeld om er andere dingen mee te doen dan de topdown toverformules die in het bidbook staan. Je zou het bedrag bijvoorbeeld kunnen verdelen over de mensen. Iedere burger krijgt een voucher van een paar honderd euro, een persoonsgebonden culturele strippenkaart dus die een jaar geldig blijft. Voordelen: de 80 miljoen komen tot de laatste cent terecht bij de burgers, en vervolgens bij de culturele instellingen. Er hoeft geen organisatorische ambtenarij te worden opgetuigd, het duur bemensde hoofdkantoor kan worden ontmanteld, wazige pr- en communicatieplannen kunnen in de versnipperaar. Wat zal het bruisen in stad en regio in het historische jaar 2018! En ook erna, de effecten zullen enorm zijn. En Maastricht wordt dé internationale benchmark voor steden die kunst en cultuur belangrijk vinden. Maar zo zal het niet gaan. De werkelijkheid is die van een ambitieus bidbook, en zeven miljoen euro die door de plannenmakers alvast zijn besteed. En wanneer Zuiderlucht vraagt om een toelichting op de jaarrekening 2011, wordt die geweigerd. Bij VIA2018 wil men ons alleen te woord staan als we ook (lees: vooral) berichten over het bidbook. Maar dat deden we dit voorjaar al. Dus treft u in dit oktobernummer van Zuiderlucht een artikel aan over de financiële handel en wandel van VIA 2018 zonder toelichting door de grote roergangers zelf. Het zij zo. Verder in dit nummer items over de heringebruikneming, na elf jaar verbouwen, van die andere Amsterdamse cultuurtempel, het Rijks Museum, over Fons Haagmans schildersblik op zijn geboortegrond, de Mijnstreek, over het best bewaarde geheim van de Limburgse rockscene genaamd Peter Beeker, over de grote-stadsfotografie van Arjen Schmitz, over lange poëzienachten, over een leegstaand museum onder de nieuwe brug bij Vroenhoven en over een snipper antisemitisch verleden in Meerssen. In de twee ZL-specials bij dit nummer zoomen we in op het Roermond-model (kortweg: eerst brood op de plank, dan cultuur) dat een bekroning vindt in de opening van de ambitieuze ECI Cultuurfabriek, en staan we uitgebreid stil bij Mary Heilmann, de Amerikaanse winnares van de BACA, de tweejaarlijkse kunstprijs van het Bonnefantenmuseum. humblé martens / architectuur & stedelijk ontwerp www Diepengaerde Valkenburg Enka WIDO SMEETS w.smeets@zuiderlucht.eu 7 www.zuiderlucht.eu oktober 2012

Rijksmuseum Bouwput Amsterdam komt bij zinnen. Het Stedelijk is na negen jaar weer open, in april volgt na elf jaar het Rijksmuseum. De verbouwing was een slepend proces. Over de meest recente ingrepen zegt projectarchitect Thomas Offermans: Gelukkig zijn ze herstelbaar. Misschien is de mode over tien jaar weer anders. door Paul van der Steen Architect Thomas Offermans: Die Pierre Cuypers was natuurlijk een beetje een mafketel. foto Mark Kuipers 8 www.zuiderlucht.eu oktober 2012

affairs klaar voor einddebat Projectarchitect Thomas Offermans heeft het vaker uit moeten leggen. Hoe het van uitstel op uitstel kwam. Om duizend en een redenen. Maar vooral door slepende, bureaucratische procedures. Het Spaanse architectenbureau Cruz y Ortiz, waar Offermans werkzaam is, keek vaak vreemd op van de traag malende Nederlandse molens. Offermans kan het uitleggen: Spanje is een jonge democratie en nog meer een land van standen. Daar gaan de architect en de opdrachtgever uit eten en een goed glas drinken. Na afloop staan alle beslissingen vast. In Nederland daarentegen zijn er tig instanties die iets in te brengen hebbe. Inspraak. Belangengroeperingen. Dat leidt tot breed gedragen, goed gefundeerde gebouwen. Maar het kost een hoop tijd en leidt tot flink wat frustratie. Ook omdat de optimale resultaten niet altijd haalbaar zijn, als voor het compromis, de polderoplossing wordt gekozen. Zesentachtig vergunningen waren nodig om met de verbouwing van het in 1885 geopende Rijksmuseum te kunnen beginnen. We werkten voor drie opdrachtgevers, zegt Thomas Offermans (Sittard, 1974), het soms behoorlijk arrogante Rijksmuseum, de Rijksgebouwendienst en het ministerie van OC en W. Daar kwamen tijdens de bouw op bepalende posten nieuwe functionarissen te zitten, soms van een andere politieke kleur. Dat leidde tot veelvuldige verdeeldheid bij het kiezen van oplossingen. Een verhaal op zich is de onderdoorgang onder het Rijksmuseum. Cruz y Ortiz wilden daar de entree maken tot het door hen bedachte ondergrondse entreeplein in de ooit door de oorspronkelijke architect Pierre Cuypers ontworpen, maar in de loop der jaren dichtgeslibde binnenhoven. Die plannen stuitten op fel verzet van Amsterdammers die behoud van hun vertrouwde (fiets)route eisten. Exit ontwerp. Toch leek er tot voor kort nog een ieder-de-helft-compromis mogelijk. De stadsdeelraad was akkoord. De gemeenteraad van de stad ging er daarna alsnog voor liggen. Het is alsof de geschiedenis zich herhaalt. De Roermondse bouwmeester Cuypers (1827-1921) wilde 130 jaar geleden al een grootse ingang in het midden van het gebouw. Amsterdam lag dwars. Die gemeente had gratis grond afgestaan aan het Rijk op voorwaarde dat het nieuwe museum tevens een soort poortgebouw moest worden tussen de oude stad en de uitbreidingen in Zuid. Dus frommelde Cuypers twee ingangen weg in twee torens naast de onderdoorgang. Vandaar moest de bezoeker de trappen op en wachtte pas op de eerste etage een echte ontvangst. Nu de royale entree van Cruz y Ortiz het evenmin heeft gered, is het straks wachten op ongelukken. In de fietsersonderdoorgang gaan voortrazende wielrijders onherroepelijk op kunstdronken bezoekers botsen. Door het natuurlijke licht dat via de binnenhoven nu de onderdoorgang binnenvalt, lijkt deze wel veel breder. Het entreeplein beneden stemt meer tot tevredenheid. Offermans klopt op het gebruikte natuursteen. Grote blokken. Het voordeel van een groot budget. Verder met Cuypers was het uitgangspunt van de verbouwing. Dat was ook steeds de leidraad bij onze ingrepen, stelt Offermans. We zochten niet het contrast tussen modern en oud. In onze uitwerking lijkt het nieuwe op natuurlijke wijze voort te komen uit het bestaande, zonder dat we historiserend te werk zijn gegaan. Het zit meer in de detaillering, de materiaalkeuze, het zoveel mogelijk aanhouden van bestaande ritmes. Na elf jaar voelt het toch een beetje alsof er een stuk ledemaat wordt afgezet. Aan het begin van de verbouwing leidde het concept Verder met Cuypers tot komische taferelen. Restaurator Anne van Grevenstein en haar medewerkers die in de eregalerij verfijnd tamponerend en sjablonerend Cuypers terughaalden, terwijl aan de andere kant de grijpers van de slopers met grof geweld de binnenhoven leeghaalden. Na afloop leken de hoven op oorlogsterrein. In de jaren zestig zijn lukraak leidingen en luchtverversingskanalen aangelegd. Door de sloop lekende gevels op een gatenkaas. Daar is nu bijna niets meer van te zien. Zoals Offermans zich keer op keer stoort aan twee onderbrekingen in de daklijst, zal er bij Monumentenzorg minstens één functionaris rondlopen die daar nog steeds heel gelukkig van wordt. Daar wilde men twee bevestigingen van het glazen plafond van Cuypers zichtbaar laten. Een troost voor Offermans: nog geen procent van de bezoekers zal het opvallen, nog minder mensen zullen het waarom vermoeden. Tot ongeveer een jaar geleden werd de lijn Cuypers consequent doorgevoerd. Toen werd er tot frustratie van ons bureau - plotseling van afgeweken. Museumdirecteur Wim Pijbes en de Franse interieurarchitect Jean-Michel Wilmotte besloten de zwarte kwast te gaan hanteren. Zonde, want zo gaat veel van de oorspronkelijke werking van de zalen verloren. Met lichte kleuren articuleert de schaduwwerking de gewelven van Cuypers. Met dat donker valt dat effect helemaal weg. In de buurt van de eregalerij heeft Wilmotte een moderne lamp laten ophangen die fors de aandacht trekt. Het is onduidelijk of het de definitieve keuze is, maar als er nog meer komen, valt er weinig meer te zien van de door het team van Anne van Grevenstein teruggehaalde plafondschilderingen van Cuypers. Offermans houdt de moed erin. Dat zwart, die lampen, het zijn gelukkig herstelbare ingrepen. Misschien is de mode over tien jaar weer anders en ziet het museum alsnog het licht. Wanneer in april 2013 het resultaat van de duurste verbouwing uit de Nederlandse geschiedenis (375 miljoen euro) voor iedereen zichtbaar wordt, zal ongetwijfeld debat ontstaan over het eindresultaat. Voor Offermans zelf is het Rijksmuseum nog maar een parttime-klus. Inmiddels werkt hij een deel van zijn tijd voor het Amsterdamse bureau van Jo Coenen aan de Keizersgracht. Nu het museum is overgedragen aan de Rijksgebouwendienst, resten voor de architecten nog wat losse eindjes. Het moment van afscheid nadert dus. Na elf jaar voelt dat toch een beetje alsof er een stuk ledemaat wordt afgezet. Je raakt vergroeid met zo n project. Met de oorspronkelijke architect Pierre Cuypers heeft de eveneens in Limburg geboren Offermans een haatliefdeverhouding. Ik waardeer zijn gedetailleerde en rijke oeuvre, maar het was natuurlijk een beetje een mafketel. Kijk naar wat hij hier heeft neergezet en vergelijk het met de Beurs die Berlage nog niets eens zoveel later bouwde aan het Damrak. Op het oog is het Rijksmuseum een gebouw met een eenvoudig basisplan. De contouren teken je makkelijk na. Bij nadere bestudering zit het ontwerp echter vol inconsequenties. Bij een project als dit volstaan normaal vijftig tot honderd detailtekeningen, hier ging het om een veelvoud. Elk hoekje heeft wel iets unieks of afwijkends. Dat maakte het tegelijkertijd tot een speeltuin voor een architect. Elf jaar aan één project werken biedt bovendien extra mogelijkheden tot reflectie waar je normaal nooit tijd voor hebt. 9 www.zuiderlucht.eu oktober 2012

De financiën van Met een tik van de hamer gaf de Maastrichtse gemeenteraad op 18 september in één keer twintig miljoen euro uit. Mits Maastricht wordt gekozen tot Culturele Hoofdstad van Europa in 2018. Het totale budget bij het binnenhalen van de titel is tachtig miljoen. Volgens bestuursvoorzitter Huub Smeets van VIA2018 komt elke geïnvesteerde euro in zesvoud terug. Daar mag best een burgemeesterssalaris tegenover staan. door Emile Hollman Alleen wat klein grut in de raad pruttelde afgelopen maand tegen uit protest tegen de twintig miljoen euro die Maastricht heeft gereserveerd voor de culturele-hoofdstadambities. Veel te veel, monkelde de SP die als de dood is geassocieerd te worden met de elite. Wat dat betreft ging het er in Brabant afgelopen zomer heel wat rumoeriger aan toe toen de PVV had achterhaald dat beoogd artistiek directeur Martijn Sanders, oud- Concertgebouwdirecteur, zich twee dagen per week inspant tegen een dagtarief van 1500 euro. Toen Sanders officieel artistiek directeur zou worden, werd de discussie grimmiger. Met commissaris van de koningin Wim van de Donk voorop probeerde men de Brabantse gemoederen te sussen door erop te wijzen dat de Balkenendenorm (187.000 euro per jaar) als plafond zou gelden voor Sanders. Ook dat bedrag bleek voor veel fracties te gortig. Het salaris van Sanders mocht uiteindelijk niet hoger uitvallen dan maximaal dat van de burgemeester van een grote Brabantse stad, rond de 117.000 euro ongeveer. Sanders maakte half september bekend dat hij na 2013 de culturele pijp aan Maarten geeft, naar eigen zeggen omwille van zijn leeftijd (68). In de Maastrichtse gemeenteraad is er over de bezoldiging nauwelijks gesproken. De bruto loonsom van artistiek directeur Guido Wevers (fulltime) bedraagt 112.943 euro, die van bestuursvoorzitter Huub Smeets (0,8 fte) 90.116 euro. Doorgerekend worden de heren op gelijk niveau betaald. Volgens salarismodellen van Binnenlands Bestuur zijn die bedragen vergelijkbaar met de bruto loonsom van een burgemeester van een middelgrote stad. In vergelijking met de rel rond Martijn Sanders en de Balkenende-norm in Brabant: zou je beide inkomens bij elkaar mogen optellen dan komen Smeets en Wevers met ruim twee ton ver boven die norm. Hoe dan ook, als ze de hoofdprijs voor de regio binnen halen zullen ze op het schild over het Vrijthof worden gedragen. Bestuursvoorzitter Huub Smeets, die de cijfers van Via2018 niet wilde toelichten als niet ook het definitieve bidbook werd meegenomen, is er van overtuigd dat elke geïnvesteerde euro straks tenminste zes euro aan inkomsten oplevert. Volgens dit sommetje gaat de titel Maastricht en ommelanden in 2018 en de jaren erna 480 miljoen euro opleveren. Bron van deze wonderbaarlijke multiplicatie: de ervaring van succesvolle en qua omvang en aanpak vergelijkbare Europese hoofdsteden als Lille, Essen en Liverpool in het verleden. VIA2018 zet in op de komst van minimaal acht miljoen extra bezoekers tot en met 2019 (bovenop de achttien miljoen bezoekers die een stad als Maastricht in haar eentje jaarlijks trekt), van wie tenminste twintig procent meerdere dagen in de Euregio zal verblijven. Daarenboven: de bezettingsgraad van de hotels zou vanaf 2019 tenminste met tien procent moeten stijgen. Ter vergelijking: de spin-off van het recent gehouden WK Wielrennen in Zuid-Limburg werd geschat op ruim veertig miljoen euro. Misschien gingen de dertien andere VIA2018- partners graag akkoord met de toch forse investeringen. En net als in de Maastrichtse raad klonken er in Provinciale Staten geen verontrustende geluiden, het rochelde wat uit de bekende hoek maar ook hier zag men de uitgave van twintig miljoen euro uit de provinciekas als een verstandige financiële injectie. Ook de uitgaven voor de aanloop werden niet betwist. Waar in Brabant niet de beloofde vijf miljoen, maar tien miljoen euro werd geïnvesteerd in het bidbook, blijft Maastricht in de begroting tot 2014 met 6.943.000 euro binnen de beoogde zeven miljoen. In 2018 mogen Nederland en Malta ieder een Culturele Hoofdstad leveren. En dus repte de afgelopen tijd elke Nederlandse kandidaat (naast Maastricht Eindhoven, Leeuwarden, Utrecht en Den Haag) met een eigen delegatie naar Malta om alvast afspraken te maken. Ze zullen er op het eiland veel plezier om hebben gehad. Als het alleen om geld zou gaan dan wordt Eindhoven in 2018 Culturele Hoofdstad. De begroting is met 140 miljoen euro de meest gespierde van de Nederlandse mededingers. Maastricht komt uit op tachtig miljoen euro. De gemeente betaalt twintig miljoen, de provincie Limburg eveneens, de partners in de Euregio dragen samen nog eens twintig miljoen bij, de laatste twintig miljoen komt van de Nederlandse overheid, uit Europese middelen en sponsoren. Het geld komt ter beschikking vanaf 2014 als Maastricht in september 2013 de nominatie in de wacht sleept. Van de tachtig miljoen gaat 52 miljoen direct naar de programmering (67 procent). Wie controleert eigenlijk de geldstromen? De controle zal in de toekomst niet anders verlopen dan tot de presentatie van het bidbook: bestuur 10 www.zuiderlucht.eu oktober 2012

business Via2018 Guido Wevers tussen stadsgenoten tijdens de Dag van de Buurten in juni van dit jaar. foto Sander Sanders en directie, Huub Smeets respectievelijk Guide Wevers, dienen zich te verantwoorden bij de raad van toezicht die geleid wordt door Jürgen Linden, oud-burgemeester van Aken. In deze raad zitten vooral de wethouders cultuur van de partnersteden. Genoemde raad vergaderde drie keer in 2011 en vier keer in 2012. Het presidium van de raad (voorzitter Linden, de Maastrichtse wethouder Jacques Costongs en cultuurgedeputeerde Noël Lebens) vergaderen zes keer per jaar met Smeets en Wevers. De jaarrekening wordt beproefd door accountantsbureau Ernst & Young. De eerste jaarrekening (over 2011) werd in januari goedgekeurd. De totale voorbereidingskosten van bijna zeven miljoen euro gaan grotendeels naar een keur aan culturele projecten en manifestaties waarmee Maastricht Culturele Hoofdstad draagvlak wil creëren in de Euregio. Van het scholenproject Maastricht Bells op het Vrijthof, met 1700 schoolkinderen, tot en met een bijdrage aan de (culturele) opening van het WK Wielrennen. De bedragen die werden uitgegeven, variëren sterk per project. Naar een scholenproject onder leiding van de Oostenrijker Airan Berg ging vier ton en de Vlaamse televisiemaker en rockster Stijn Meuris declareerde ruim twee ton voor vijf korte films waarin hij de Euregio zichtbaar probeerde te maken. Maastricht hoopt de nominatie binnen te halen door zich te presenteren als grensgebied, Europa in het klein zo je wil. Al lijkt het nu al meer stabiliteit te hebben dan het grote Europa. Wat niet wegneemt dat de bestaande infrastructurele verbindingen flink verbeterd moeten worden (een voor allen, allen voor een) en de communicatie dient uiteraard steeds viertalig (Nederlands, Duits, Frans, Engels) te zijn. Zo kostten de vertalingen en de communicatie rond de uitgave van het bidbook zo n 53.000 euro. Communicatie is toch al een aanzienlijke kostenpost op de jaarrekening: 472.200 euro. Op alle mogelijk fronten heeft VIA2018 getracht om de kandidatuur tot bij brede lagen in de bevolking te communiceren. Of het nu om reclame op stadsbussen ging of het Frühshoppen met Guido Wevers, dat voor 25 mille in de boeken staat. Alles moet leiden tot de grote sprong voorwaarts voor de Euregio. De enorme investering moet zichzelf tot ver na 2018 terugverdienen. Zoals culturele hoofdstad Lille na 2004 uitpakte met Lille 3000, culturele hoofdstad Antwerpen na 1993 met Antwerpen Open en culturele hoofdstad Brugge na 2002 Brugge Plus werd. Van heel veel andere hoofdsteden hebben we na de culturele opleving als cultuurhoofdstad weinig meer vernomen, we koesteren het handjevol succesnummers. 11 www.zuiderlucht.eu oktober 2012

ZL Podium Maastricht Zie ook Agenda en www.zuiderlucht.eu CENTRE CÉRAMIQUE Highlights Wo 3 t/m zo 14 oktober kinderboekenweek 2012 Hallo Wereld > Wo 17 okt kinderworkshop karikatuurtekenen Gekke Koppen 14.00-15.30u > Zo 21 okt veiling Ruben L. Oppenheimer opbrengst voor het KWF kankerfonds 13.30 14.30u > Vrij 26 okt t/m zo 18 nov tentoonstelling World Press Photo 2012 > Za 13 okt t/m ma 3 dec tentoonstelling Jan Hanlo honderd jaar > Maand oktober miniatuurboekwinkel Poëzie: No Smoking Machine > Kijk voor ons hele programma op: www.centreceramique.nl KUMULUS goes JONG! Za 13 oktober workshop Ridderdansen Theater Kumulus > Ma 15 oktober theater Voorstelling Het rode visje Theater Kumulus > Di 16 oktober workshop Maak je eigen lovesong Theater a/h Vrijthof > Di 16 oktober workshop Alles is liefde Theater a/h Vrijthof > www.kumulus.nl LUMIERE Highlights Vanaf 6 okt film Beasts of the Southern Wild Als u dit jaar één onafhankelijke Amerikaanse film gaat zien, laat het dan deze zijn. > Vanaf 11 okt film Dans la Maison Thriller van Francois Ozon.> Vanaf 25 okt film Jagten (The Hunt) Beklemmend drama van Thomas Vinterberg (Festen) met Mads Mikkelsen als kleuterleider beschuldigd van seksueel misbruik. > Vanaf 25 okt film Killer Joe De uitmuntende terugkeer van regisseur William Friedkin (The Exorcist, The French Connection) Huis van Bourgondie productiehuis voor theater en performance Di 9 en wo 10 okt theater De Vader, de Zoon en het Heilige Feest Een heilige roadstory over de reis naar Mekka waarin niets niet kan en alles waar is. 20.30 u Ainsi > Do 11 okt theater De Openbaring De nieuwe Al Gore is opgestaan, met Maarten Westra Hoekzema 20.30u Ainsi > Di 30 en wo 31 okt theater With Happy End 20.30u Ainsi > Locatie Ainsi, Lage Kanaaldijk 112-113, reserveren www.theateraanhetvrijthof.nl Genk C-mine cultuurcentrum Genk Wo 10 okt theater Cie Barbarie Schwab Werner Schwab 20.15u > Za 13 okt muziek Sarah Ferri i concert 20.15u > Zo 14 okt muziek Yuli Lavrenov & Maarten Lingier Trio Aperitiefconcert 11u > Ma 15 okt lezing Jan Balliauw/Stefan Blommaert Back in the USSR 20.15u > Wo 17 okt theater Afslag Eindhoven Arend 20.15u > Do 18 okt muziek Bruno Vanden Broecke en de Bretellen 20.15u > Vrij 26 en za 27 okt theater Union Suspecte Ich bin wie du, PREMIERE 20.15u > Vanaf 28 okt expo Carl De Keyzer Moments Before The Flood > PROJECTOR: de betere film in Euroscoop (progr: zie website), do 20.15u en zo 11u. > Volledig programma op www.cminecultuurcentrum.be tickets uitingenk@genk.be - +32 89 65 44 80/90 Sittard Het Laagland hartstochtelijk theater voor jong en oud > Za 13 okt theater KING A met extra s na de voorstelling tijdens Festival Jong 16u Theater a/h Vrijthof Kaartverkoop www.theateraanhetvrijthof.nl > Di 16 en wo 17 okt theater Het ontstaan van wit (4+) ontdekkingstocht door een wereld van kleur 14u Bonnefantenmuseum Kaartverkoop www.bonnefanten.nl > Za 20 okt theater KING A (8+) 19.30u Theater Heerlen > Zo 21 okt première Het ontstaan van wit (4+) 13.30u > Zo 21 okt première NU EVEN NIET! (7+) ondeugende voorstelling met een scherp randje 15.30u Kinderopvang mogelijk voor 4-6 jarigen > Kaartverkoop www.parkstadlimburgtheaters.nl > Het Laagland, Engelenkampstraat 25, Sittard-Geleen, www.hetlaagland.nl Heerlen DE SPIEGEL highlights Do 3 t/m za 6 okt film Martha Marcy May Marlene 20.00u > Zo 7 okt en ma 8 okt film The Source zo 14.00u en ma 20.00u > Ma 15 okt film 38 Témoins 13.30u (seniorenmatinee) en 20.00u > Do 18 en vrij 19 okt film Holy Motors 20.00u > Ma 29 okt film Casque d Or 13.30u (seniorenmatinee) en 20.00u > www.filmhuisdespiegel.nl Royal Theaters /H5 Theaters Heerlen In oktober o.a. te zien Wo 3 okt ladies night Hope Springs 20u RESERVEREN VERPLICHT > Vrij 5 okt t/m ma 29 okt film James Bond Classics Dr. No + On Her Majesty s Secret Service + For Your Eyes Only + The Living Daylights + Goldeneye > Vrij 19 okt opera La Traviata aanvangstijd t.z.t. op website > Di 30 okt film James Bond Marathon Casino Royale + Quantum of Solace + Skyfall 19.30 uur > Koop uw kaartjes nu online op www.royaltheaters.nl > Meer informatie en reserveren op 045-5714200 / 045-5713030. PARKSTAD LIMBURG THEATERS presenteert deze maand o.a. > do 11 okt opera Il Trovatore (Verdi) 20u Theater Heerlen > zo 14 okt pop The Asteroids Galaxy Tour & support 19.30u Theater Heerlen > wo 17 okt klassiek Emanuel Ax 20.30u Theater Heerlen > di 23 okt toneel De Kleine Zielen (Couperus) met o.a. Thom Hoffman 20U Theater Kerkrade > Kijk voor het volledige theaterprogramma op www. parkstadlimburgtheaters.nl Vaals De Kopermolen Di 2 okt concert Ben Fey op het orgel tijdens een marktorgelconcert 12u > Di 9 okt concert Ton Koopman, orgel en Tini Mathot clavecimbel in concert 20u Entree 20,- > Di 16 okt concert Ton Reijnaerdts op het orgel tijdens een markt-orgel concert 12u > Zo 21 okt t/m zo 9 dec expositie Oskar Berner en Wolfgang Göddertz Schilderijen van Berner en sculpturen in metaal Göddertz di t/m zo van 11u t/m 17u. > Za 27 okt concert Orgelconcert Jo Louppen muziek van Pachelbel, Storace, Muffat, Bach en Mozart 21u Vrije gave > Zo 28 okt concert Ensemble Helicon muziek van Mozart, George Enescu, Bernard van Beurden en Carl Orff 16u Entree 12,- > Reserveren 043-3064668, De Kopermolen von Clermontplein 11,6291 AT Vaals. www.dekopermolenvaals.nl Colofon Zuiderlucht is een onafhankelijk, niet gesubsidieerd maandblad dat in een oplage van 14.000 gratis wordt verspreid via 220 distributiepunten in Nederlands en Belgisch Limburg. Uitgever: (in opdracht van de Stichting Zuiderlucht): Bodosz, Stationsplein 27, 6221 BT Maastricht. Telefoon: 0031 43 351 00 29 Fax: 0031 43 350 06 36 Email: info@bodosz.nl Hoofdredactie: Wido Smeets Telefoon: 0031 43 350 05 91 Mobiel: 0031 653 338 905 Email: w.smeets@zuiderlucht.eu Eindredactie: Emile Hollman Telefoon: 0031 43 350 05 92 Mobiel: 0031 683 694 449 Email: e.hollman@zuiderlucht.eu Commercie en relatiebeheer: Simoon Hanssen 0031 628 202 706 commercie@zuiderlucht.eu Medewerkers: Pieter Beek, Jozefien Van Beek, Paul Depondt (Brussel), Annette Embrechts, Fons Geraets, Koen Kleijn (Amsterdam), Robin van der Kloor, Duncan Liefferink, Cyrille Offermans, An Olaerts, Ronald Rovers, Paul van der Steen, Leon Verdonschot, Marieke Wiegel (Parijs), Patrick van IJzendoorn (Londen). Cartoons: Vlerk cartoonsvlerk.blogspot.com Tekstcorrectie: Anna Peeters Vormgeving: Obidesign Fotografie: Chris Keulen, Franco Gori, Jasper Groen, Perry Schrijvers. Administratie: Ineke Maas administratie@zuiderlucht.eu Bankrekening: (IBAN NL55SNSB0) 93 67 79 675 Distributie: HabetsXpress ISSN: 1875-7146 12 www.zuiderlucht.eu oktober 2012

groetjes van de spionkop Een sporttas vol Amélie Nothomb In de staart van de zomer ben ik met mijn moeder naar de rommelmarkt geweest. Daar bleek hoe het met de literatuur is gesteld: slecht. Mijn moeder had schoenen te koop die nepen, sandalen met orthopedische zoolbedden, een oude stofzuiger en receptenboekjes uit de Libelle. Ik dook op met een sporttas vol romans van Amélie Nothomb. Na haar nieuwste titel, Vadermoord, heb ik namelijk besloten dat het afgelopen is met Amélie Nothomb. Ik heb zo goed als al haar boeken gelezen, maar sinds kort ben ik geen bewonderaar meer. Nochtans was ik in het voorjaar nog vol ontzag. Op de Foire du Livre in Brussel liep ze daar ineens, Amélie Nothomb, met hoge hoed en kleine sardonie. Ik stopte in het gangpad, keek hoe ze voorbijliep en vergaapte me aan haar charisma. Ik had even goed een fan kunnen zijn van Frans Bauer. Bewondering is bewondering, of het nu over literatuur gaat of over schlagers. Trouwens bewondering blijft nooit steken bij de maaksels zelf. Bewondering slaat altijd door naar de makers, de typers en de zangers, en dan wordt het iets vies. Maar daar lag het dus niet aan. De verschijning van Nothomb voldeed aan de verwachtingen. Het was haar laatste roman die niet deugde. Hygiëne van de moordenaar en Cosmetica van de vijand, dàt waren titels. Aanslag op de goede smaak, ook. Maar Vadermoord? Met een verdraaide plot en wat seksperikelen op Burning man? Nee. De laatste truc was er teveel aan. En dus stond ik met een sporttas vol Amélie Nothomb op de rommelmarkt. Precies fan, besloot een wat oudere man toen hij met zijn vinger over alle ruggen was gegaan. Gewéést, zei ik ferm. Hij kocht niks. Hoeveel vraag je voor die boeken, vroeg een ander. Drie euro, zei ik, Géén geld! Dit is de nieuwste roman van Amélie Nothomb, zei ik en liet Vadermoord zien. Vruchteloos. Nog een vraag: Hoeveel vraag je voor die sporttas? Terwijl die sporttas niet te koop was! Daar zat mijn literatuur in! Sommige mensen hebben echt geen besef. En mijn moeder maar verkopen, een kapstok met een haak te weinig, een kabel naar nergens en een bleekgewassen zomerbloesje. De man wilde het hebben omdat het van Tommy Hilfiger was, dat kon je zien. Hij keek naar de etiketten en propte alles in zijn mandje. Het vertrouwen was me bekend. Vroeger was een boek ook goed als er Amélie Nothomb op stond. Ik zat op een Curverbox te brommen. Omdat ik niks kwijt raakte en omdat het regende, harder en harder. Tot de rits van de sporttas dicht moest om Amélie Nothomb niet naar de rimpel te helpen. Mijn moeder en ik probeerden te schuilen in de koffer van haar Volkswagen, onder een pluizig tafelkleed met beige franjes. Wat verder stond de sporttas in een plas. Zie daar, de literatuur, zei ik tegen mijn moeder. Dat ik anders maar een koffietje moest gaan drinken, zei ze. Door het raam van de taverne zag ik opnieuw de sporttas, en niemand die ernaar keek. Ik vroeg me af of het een metafoor kon zijn voor het boekenvak. Of het symptomatisch was voor een top-10 vol kookboeken. Of het aan de nieuwe oppervlakkigheid lag, of aan Amélie Nothomb zelf. Misschien had ik moeten liegen, hard moeten roepen over vadermoord en seks in de woestijn. Maar tegen die tijd was ik lang terug thuis. En terwijl ik twee weken later dit stukje tik, zie ik naast de boekenkast de sporttas staan. Zo blijkt hoe het met mijn huishouden is gesteld: ook slecht. Ik had evengoed een fan kunnen zijn van Frans Bauer. AN OLAERTS 13 www.zuiderlucht.eu oktober 2012

14 www.zuiderlucht.eu oktober 2012 OLS (Tanzmariechen), 2007. 200 x 150 cm

culture limburgs glorie van Fons Haagmans Schilderijen van dansmariekes, mijnwerkers, de bisschop, de kapelaan en het vaandel van de harmonie geven een beeld van de Mijnstreek waar Fons Haagmans opgroeide. Zijn manier van schilderen met sjablonen en industriële lak zorgt voor de nodige distantie. door Duncan Liefferink Sommige schilderijen van Fons Haagmans hebben het in zich een icoon te worden. Neem Koelpiet, portret van een mijnwerker. Zijn besmeurde gezicht steekt scherp af tegen het donker. Oplichtende ogen, vastberaden blik. Op zijn hoofd de brandende mijnwerkerslamp, lichtpunt in de duisternis. Dit is hem: de bescheiden, naamloze held van het onderaardse. De heroïek van de mijn in één beeld gevangen. Haha, hoor ik u denken, wat een cliché! Klopt, het is een cliché. Het portret doet denken aan de affiches van socialistische, communistische en helaas ook minder koosjere partijen uit de eerste helft van de twintigste eeuw. Het is achterhaalde arbeidersromantiek. Op het volgende schilderij verwacht je het meisje dat hem in een smetteloze bloemetjesjurk onder de enige boom in het troosteloze landschap zit op te wachten. Dit soort associaties is eigen aan het icoon. Sterker nog, zonder die associaties zou het nooit een icoon kunnen worden. Een beeld als dit struint als een zoekmachine door je geheugen en vindt precies de juiste links. Stel je Haagmans Koelpiet (zie de cover van dit nummer) voor op een prominente plek in de grote hal van Schunck in Heerlen, waar in de kelder op dit moment de Haagmans-expositie Akerstraat Blues te zien is. Het zou alle Schunck-bezoekers meteen met de neus op de feiten drukken: niets in deze regio was hetzelfde geweest dit gebouw had waarschijnlijk niet eens bestaan! zonder hem, de koelpiet. Heel snel aankopen dat doek zou ik zeggen. Maar nu terug naar Haagmans. Het heeft een zekere ironie om over een schilderij van hem te praten als een icoon. Zijn hele werk gaat namelijk over iconen, tekens, symbolen, emblemen. Aan het einde van de jaren tachtig breekt Fons Haagmans (Schinnen, 1948) door met grote schilderijen van cijfers en repeterende motieven zoals eikenbladeren of de harten, ruiten, klaveren en schoppen van speelkaarten. Probeer maar eens zes cijfers in te vullen bij de voetballotto, zei hij in 2007 naar aanleiding van een overzichtstentoonstelling in het Bonnefantenmuseum tegen Alexander van Grevenstein. Je probeert door cijfers het geluk af te dwingen, dus je vult de geboortedatum van je kind in, of van je vrouw. Cijfers hebben nu eenmaal een betekenis in ons leven. In de kabbalistiek, de leer van het geheime verband tussen woorden door de letters een getalwaarde toe te kennen, heeft zelfs elk cijfer een eigen kleur: De negen is altijd rood, de vier altijd oranje, de twee altijd geel. Daar speelt Haagmans mee. Geleidelijk breidt het repertoire zich uit, van motieven uit de heraldiek en kleurbanen die aan vlaggen doen denken tot vogels, fabelfiguren en zelfs levende nou ja, net niet meer levende iconen zoals Hank Williams of Elvis Presley. Binnen hun eigen context hebben die motieven een dwingende betekenis, maar die context levert Haagmans niet mee. Zijn doeken zijn geen wapenschilden of shirts Een beeld als dit struint als een zoekmachine door je geheugen en vindt precies de juiste links van het nationale elftal. De aangeklede ezels, geïnspireerd door de satirische prenten van de negentiende-eeuwse graficus Grandville, dansen tegen een effen achtergrond. Je vermoedt een betekenis, die zit ergens begraven in het collectieve bewustzijn, maar je kunt er niet zomaar bij. Sinds jaar en dag typisch voor Haagmans is het gebruik van sjablonen. Je zou ze kunnen zien als het beeldende equivalent van de kant-en-klare tekens die hij in zijn werk inzet. Hij knipt zijn motieven eerst in karton en schildert ze dan in. De verfstreek komt daardoor los te staan van het motief. Een rafelrandje of een uitgelopen druppel is niet erg. Het ziet er een beetje klunzig uit en dat is ook de bedoeling. Haagmans houdt niet van de expressieve toets. Om die reden werkt hij ook met industriële acrylverf en niet met olieverf. Kunstenaarsmaterialen: buitengewoon vervelend, liet hij zich in hetzelfde interview met Alexander van Grevenstein niet geheel vrij van koketterie ontvallen. Misschien is die houding wel de reden dat Haagmans werk me steevast aan dat van zijn generatiegenoot René Daniëls doet denken. Ik weet dat die vergelijking in veel opzichten de plank volledig mis slaat. Waar Haagmans platte vlakken creëert, gaat het Daniëls juist om het spel met de ruimte. Waar Haagmans kwast als een huisschilder, jongleert Daniëls met de (olie)verf. Toch hebben >> 15 www.zuiderlucht.eu oktober 2012

Kunstenaarsmaterialen: buitengewoon vervelend Schön, portret van Lenie und Ludwig, 2007, 200x160 cm ze één ding gemeen: ze weten allebei de indruk te wekken dat ze hun werk uit de losse pols op het doek gooien, maar hebben ondertussen hun zaakjes donders goed in de hand. Iedere Daniëls is een echte Daniëls, iedere Haagmans is een onmiskenbare Haagmans. In de jaren tachtig, een periode waarin de schilderkunst bij voorbaat verdacht was, was die quasi-achteloosheid ongetwijfeld een manier om toch gewoon te kunnen blijven schilderen. Haagmans werk tot een jaar of wat geleden, ik zal het maar eerlijk zeggen, kon me niet zo erg boeien. Ik begreep het idee erachter wel, maar al die cijfers en die kleurbanen, al die losgerukte tekens en emblemen: om naar te kijken vond ik ze eigenlijk een beetje saai. Nu in Heerlen, op zijn eerste grote expositie sinds het Bonnefanten-overzicht in 2007, valt wat mij betreft ineens alles op zijn plaats. Op het eerste gezicht is dat vreemd, want zoveel is er nu ook weer niet veranderd. Zijn motieven staan nog steeds voor veel meer dan alleen voor zichzelf, ze verwijzen naar van alles en nog wat, maar net als voorheen geeft de neutrale, eenkleurige achtergrond daarvoor weinig aanknopingspunten. Hij werkt nog steeds met acrylverf en met sjablonen. Op één doek is het karton zelfs blijven zitten en minstens één sjabloon is gebruikt op twee verschillende schilderijen (welke dat zijn zeg ik niet, ga zelf maar zoeken). Nou goed, misschien is hij iets smakelijker, iets wellustiger gaan schilderen. De zwarte vegen op het gezicht van Koelpiet kunnen geen toeval zijn, daar wordt zorgvuldig en met succes de illusie van kolengruis gewekt ik denk dat het woord illusie lange tijd niet in Haagmans vocabulaire voorkwam. In een portret van het zangduo Leni und Ludwig schemert subtiel rood door de zwarte achtergrond, hetgeen zowaar iets van de sfeer van het variété oproept. Toch zit het hem daar niet in. Het zit hem in de onderwerpkeuze. Akerstraat Blues gaat in zijn geheel over het Limburgse mijnverleden. We zien niet alleen de archetypische mijnwerker en Leni und Ludwig, maar ook een vaandel van muziekvereniging Sint Caecilia, drie glazen bier, een bisschop en een kapelaan, een dansmarieke en, jawel, het glanzend nieuwe warenhuis Schunck. Het zijn nog steeds symbolen, maar ze zijn niet meer schijnbaar willekeurig gegrepen uit de kabbalistiek, de tarot of de heraldiek. Ze zijn geworteld in Haagmans eigen verleden (hij groeide op in Hoensbroek, zijn vader was mijnwerker) en in de plek waar ze nu tentoongesteld worden. Haagmans manier van schilderen behoedt ze voor nostalgie of regionalisme. Ze krijgen een algemene geldigheid. Het worden, inderdaad, iconen. Fons Haagmans, Akerstraat Blues. Van 1 september t/m 18 november in Schunck Heerlen. www.schunck.nl 16 www.zuiderlucht.eu oktober 2012

culture Steve Earle met zachte g Het best bewaarde muziekgeheim van Limburg komt uit Velden. Beeker is de naam, Peter Beeker, een noeste werker met tot in verre omstreken de beste rockstem. In een rechtvaardige wereld was Peter Beeker allang een ster. door Leon Verdonschot Peter Beeker en Ongenode Gaste:...koesteren als een te goed bewaard geheim. foto Peter de Ronde Zebra fotostudio s Venlo Het ultieme antwoord op alle bands die oneindig lang in de studio blijven, opnieuw een take opnemen, en vervolgens nog een, en maar door sleutelen en priegelen en pielen: het laatste, titelloze album van Peter Beeker & Ongenode Gaste. Vijf mannen, negen nummers in krap 33 minuten, twee opnamedagen. 22 januari en 1 april 2011. Aftikken, spelen, opnemen, afmixen, klaar. Beeker is een stille strijder in de periferie van de Limburgse popmuziek. Een noeste werker, geroemd om zijn gebrek aan opsmuk, nooit te beroerd om een paar nummers te komen spelen in een kroeg met een podium op vlonderhoogte. Sympathiek, maar er komt een punt waarop de status de kwaliteit niet meer afdekt, en dat punt heeft Beeker al een tijd bereikt. Het eerste album van Peter Beeker (Velden, 1973) verscheen in 2000, en daarna verschenen er met enige regelmaat nog meer hele of halve, solomet-gasten of met band. In 2002 stond hij in de finale van de Grote Prijs van Nederland, toen nog een wedstrijd waarvan het winnen een anonieme toekomst garandeerde. In 2010 was hij geregeld op de Limburgse televisiezenders te zien in een clip van de Maastrichtse hiphop-band Rebzjie, op wiens hit Mèt of zoonder diech hij meezong. Zijn stem is een tikkeltje gruizig, met een fraaie rasp. Steve Earle zonder baard, maar met een zachte g. Hij kan een woord als verveling mooi uitspreken, met een licht gedrein, alsof de verveling al toesloeg tijdens het uitspreken van het woord. Wanneer hij in het openingsnummer van zijn laatste album aankondigt dat hij niet meer door het stof kruipt, hoest hij het stof in de microfoon uit zijn keel. Dat openingsnummer, Door ut stof neet mier, is een vrije bewerking van Bob Dylans klassieker Maggie s Farm. Beeker kent zijn klassiekers en hun vertolkers, ook die in eigen land: hij beweegt zich in hetzelfde muzikale idioom als BJ Baartmans en JW Roy. Die laatste is een meester in het schrijven van nummers die zo verpletterend simpel zijn dat ze zich als een gebalde vuist om je keel klemmen. Op Beekers laatste album staat er ook zo een: Bliej das se d r bis. Een liefdeslied zonder vermomming, waarvan het refrein bestaat uit de mededeling dat de zanger blij is dat de je uit de titel er is. Meer niet. Bij zo n nummer komt het nauw. Er is geen opsmuk, geen rookgordijn, geen franje, er is alleen de mededeling en de vraag: komt die over? Of, beter: komt die bínnen? En of. Komt door die stem van Beeker, een van de mooiste van Limburg. En door die band, die begint met inkleuren en vervolgens het nummer steeds verder opstuwt. Drie jonge honden heeft Beeker om zich heen verzameld, en een veteraan: Dick Franssen, origineel bandlid van Alquin, maker van het legendarische album Nobody Can Wait Forever (volgens OOR een van de beste Nederlandse rockplaten van de jaren zeventig) en de hit Wheelchair Groupie (dat nog steeds de top 2000 haalt). Eerder was Franssen al eens gastmuzikant op Beekers tweede album, nu is hij ingelijfd bij de band. Een goede keuze, want Franssen voegt heel subtiel veel karakter toe, aan bijvoorbeeld het grandioze nummer Non-Stop, waarin Beeker een combinatie aandurft die op papier alleen maar groots had kunnen mislukken: Venloos dialect (met een Veldens randje) en Engels. Het is maar één woord, non-stop, maar wel het woord dat het vaakst langskomt. En verrek, het werkt, meer dan dat zelfs, al lang voor de slepende gitaarsolo heeft het nummer het al op knock out gewonnen van iedere onverschilligheid. Ook in het slepende slotnummer, Fiéze griéze daag, mag Franssen lekker los, terwijl Beeker lege glazen en volschietende ogen bezingt. Het laatste geluid dat we horen op het album, is dat van een wegstervende Hammond. De uptempo nummers van Beeker hebben die overrompelende emotionele impact niet, maar lekker zijn ze wel, omdat de band hoorbaar de sporen krijgt, en niet te veel lijntjes om binnen te blijven. In een rechtvaardige wereld was Peter Beeker al lang een ster. In een wenselijke wereld minstens zo bekend als zijn geestverwant Frans Pollux. Zolang het nog niet zo ver is, moeten we hem maar koesteren als een te goed bewaard geheim. Als iemand ook die de beste rocktraditie uit de jaren zeventig samenbrengt met het ergste nieuwe begrip van de jaren negentig ( metroman ), en daar dan in een dialect een stomend nummer van maakt. Niets metro aan, dat nummer; vuig en ruig, dat is wat het is. Met mannen als Peter Beeker winnen we iedere oorlog. Peter Beeker & Ongenode Gaste spelen op 11 oktober in het voorprogramma van DeWolff in Doornroosje in Nijmegen en 26 oktober in Parkstad Limburg Theater in Heerlen. Op 18 november speelt hij in Perron55 in Venlo. 17 www.zuiderlucht.eu oktober 2012

JVE HVE 35 De Jan van Eyck Academie heeft 35 plaatsen. Je kunt je nu aanmelden voor 2013! www.janvaneyck.nl Rob Moonen The Other Horizon 2 september 2012 t/m 6 januari 2013 Museum van Bommel van Dam Venlo www.vanbommelvandam.nl Bonnefanten Hedge House Foundation Kunstverkenning 2012-2013 Cursussen, lezingen en excursies o.l.v. Jac van den Boogard en Petra Versteegh Met in dit seizoen o.a.: >> Rafaël / David Hockney / Kunst en muziek / Jan en Hubert van Eyck / TEFAF / Colonia Romanica / Rijksmuseum Amsterdam A battle for narrative 30.08. - 28.10.2012 Info & aanmelden www.kumulus.nl hens.gardeneers@maastricht.nl Kunstverkennen in de Euregio - een initiatief van Kumulus KUMULUS MUzieKbeeLdendeKUnStdanS theaterschrijvenkunstactief KUnStverKennenKaLeidoScoop do t/m zo: 11.00-17.00 uur Kasteel Wijlreweg 1, Wijlre www.hedgehouse.nl 18 www.zuiderlucht.eu oktober 2012

B E E L D S P R A A K Omdat u het waard bent door Duncan Liefferink Als Tinka Pittoors een tentoonstelling inricht, komt ze met een vrachtwagentje vol spullen planken, panelen, spiegels, lapjes kunstgras, ballen, lege flessen, folie, noem maar op. In dat vrachtwagentje zit haar hele verhaal. In gesprek met de plek bouwt ze één hoofdstuk van haar verhaal op. Wat ze niet gebruikt, neemt ze weer mee terug. De tentoonstelling, zou je kunnen zeggen, is het kunstwerk. Bij IKOB in Eupen presenteert Pittoors (Brasschaat, 1977) een aantal schijnbaar afzonderlijke installaties, maar er is één overkoepelende titel: Retroactive continuity. Ik wist niet wat dat was, maar gelukkig legt ze het zelf in een korte tekst uit. Het is het verschijnsel dat in een fictiereeks bepaalde feiten en gebeurtenissen die ooit zijn vermeld in een eerder deel bewust worden verdraaid of genegeerd in latere delen. Zo is niet de tentoonstelling maar zelfs het hele oeuvre één kunstwerk. Dat klinkt mooi. En mooi is het, dat moet ik er bij zeggen. De installatie is speels en betoverend. Toch is er uit het oogpunt van de bezoeker, vrees ik, sprake van een denkfout. Als je de spullen in de installatie gewoon neemt voor wat ze zijn, tekent zich in Eupen bijvoorbeeld het thema van de schilderkunst af. Stapels potjes in alle schakeringen blauw, groen en rood zijn te zien als verfpotjes. Er zijn panelen in de primaire kleuren (Mondriaan, Bauhaus) en een Cézanne-achtig stilleven met plastic vruchten. Aan de wand hangen schilderijen waarin motieven uit de installatie op een meer abstracte manier zijn verwerkt. Maar wat hebben die palmtakken er mee te maken, en die rood-witte en blauw-witte afrasteringen die als mikado-stokjes over elkaar heen liggen? Ze herinneren aan de tuintjes en in bredere zin aan de relatie tussen natuur en kunstmatigheid waarmee Pittoors eerder al veel werkte. Dat weet ik nou toevallig. Het zal allemaal wel reuze retroactief continu zijn, maar daar heb ik als bezoeker van deze ene tentoonstelling toch geen boodschap aan? Het is alsof je een boek moet beginnen bij hoofdstuk 7. De tentoonstelling op de eerste verdieping van IKOB, Displays van Sylvie Macias Diaz (Verviers, 1968), doet op het eerste gezicht veel traditioneler aan. Er hangen collages van dames met jaren-vijftig kapsels. Ze hebben aanhechtingspunten voor schroefjes aan de heup, als marionetten. De slogan Parce que vous le valez bien ( Omdat u het waard bent ) van cosmeticamerk l Oréal staat in neonletters op de muur, vergezeld van tekeningen van dames in bevallige poses. Dezelfde dames verschijnen op de achterkanten van broodplankjes. Constructietekeningen van strakke keukens keren terug in allerlei kleuren. In een verfcatalogus van een jaar of vijftig geleden heeft Macias Diaz met halftransparant papier figuranten ingeplakt, als schimmen lopen ze door de piekfijn verzorgde tuinen en interieurs. Ieder werk staat op zichzelf, maar binnen de tentoonstelling en dat is het verschil met Pittoors versterken de afzonderlijke delen elkaar. Steeds sterker wordt de geur van Goed Wonen en Tupperware-parties. Dit hebben we gehad, ben je geneigd te denken. Maar als je beter kijkt zijn er net genoeg verwijzingen naar het heden. Op de flessen haarlak van l Oréal staat nog steeds een juffrouw met de haren van Catherine Deneuve. Die inbouwkeukens zijn er eigenlijk nog steeds. En ja, de vrouw als ledenpop misschien ook wel. Werk van Tinka Pittoors bij IKOB in Eupen. foto IKOB. Het is alsof je een boek moet beginnen bij hoofdstuk 7. Tinka Pittoors, Retroactive continuity. Sylvie Macias Diaz, Displays. Beide t/m 28 oktober in IKOB, Museum für Zeitgenössische Kunst, Eupen (B). www.ikob.be 19 www.zuiderlucht.eu oktober 2012

20 www.zuiderlucht.eu oktober 2012