Opleiding Duurzaam Gebouw: Regenwaterbeheer op het perceel

Opleiding Duurzaam Gebouw: Regenwaterbeheer op het perceel Leefmilieu Brussel De middelen die ter beschikking staan van de ontwerper Frederic LUYCKX, architecte

Doelstelling van de presentatie Een alternatief regenwaterbeheer invoeren. Een overzicht geven van de denkbare oplossingen in het kader van een duurzaam regenwaterbeheer op schaal van het gebouw en het perceel. Een overzicht geven van de voorzieningen die de regenwatercyclus tot zijn recht laten komen. De voordelen en nadelen van deze verschillende voorzieningen bespreken. 2

Plan van de uiteenzetting Inleiding Duurzame aanpak waterbeheer Overzicht van de verschillende voorzieningen Om nog verder te gaan Tools en Referenties Te onthouden uit de uiteenzetting 3

Inleiding Naar een duurzaam waterbeheer De ondoorlaatbaarheid van de bodems en de stedelijke afwatering Het regenwater op het perceel beheren Het noodzakelijke beheer van het waterverbruik Rationeel omspringen met water Kraantjeswater voor alles Regenwaterwinning en -gebruik Watervervuiling Recyclage van grijs water in situ 4

Inleiding Geïntegreerd beheer van regenwater over zijn hele traject op het perceel gescheiden inzameling van regenwater gescheiden inzameling van regenwater filtratie rivier 1 rivier 2 infiltratie infiltratie weer aan de oppervlakte komen drooggelegde vallei overstromingen verzadiging van het gecombineerd rioolnet Gekanaliseerde Stiemerbeek verzadiging van het gecombineerd rioolnet Bron: Revue A+241 p 34. Eau et ville diffuse. Illustratie Christian Nolf en Urban Design Workshop Stiemerbeek 2012 5

Inleiding Principes Decentraliseren Scheiden Aaneenschakelen van voorzieningen Het architecturaal ontwerp Eenvoud Prioriteiten De belangrijkste functies van het waterbeheer op het perceel - Bron: B. Thielemans - ceraa 6

Inleiding Doelstellingen Het regenwater zo dicht mogelijk beheren bij het punt waar het neerkomt; Overstromingen en droogte tegengaan; De grondwaterspiegel laten vollopen; Vervuiling van het regenwater voorkomen; De watercyclus integreren in het landschap; Het water herwaarderen Aanleg van waterretentiebekkens, Hannover Droogbekken, Kupperbusch 7

Methode: De beperkingen van het perceel in kaart brengen Duurzame aanpak waterbeheer De nabijheid van een overstromingsgebied De nabijheid van een drinkwaterwingebied De nabijheid van een beschermingsgebied van het type Natura 2000 De bezettingsdichtheid van het project De uitrustingen in de ondergrond De aanwezigheid van vervuilde grond De doorlatendheid van de bodem De diepte van het ondergronds waterbekken De topografie van het terrein De afvoermogelijkheden 8

Duurzame aanpak waterbeheer Methode: De tools voor regenwaterbeheer kiezen om De afvloeiing op het perceel te beperken Het regenwater vast te houden en langzaam af te voeren Het risico op milieuverontreiniging te beperken rekening houdend met de elementen van een duurzame keuze. 9

Overzicht van de verschillende voorzieningen Voorzieningen geïntegreerd in de aanleg van de omgeving 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 1. Groene ruimten met volle grond 2. Buffercomplexen onder paden 3. Open goten en kanalen 4. Geulen 5. Sloten 6. Droge bekkens of Waterbekkens 7. Greppels of infiltratiebedden in de bodem 8. Infiltratieput 10

Overzicht van de verschillende voorzieningen Voorzieningen geïntegreerd in de aanleg van de omgeving Buffercomplexen onder paden: Poreuze parkings of drainerende wegen: doorlatende oppervlaktebedekking (asfalt of straatstenen) met open structuur. Een reservoirstructuur onder een poreuze parking of een drainerende weg biedt een aanvullend buffervolume en/of een infiltratiezone, Poreuze parking en weg met reservoirstructuur Drainerende straatstenen: directe infiltratie Drainerende straatstenen: infiltratie van de aanpalende oppervlakten Bron: Architecture & Climat Reservoirstructuur: infiltratie van ondoorlatende oppervlakten 11

Overzicht van de verschillende voorzieningen Voorzieningen geïntegreerd in de aanleg van de omgeving Open goten en kanalen Samengestelde elementen die de watercyclus tot zijn recht laten komen door de afvloeiing op het perceel te verlengen. Kunnen speelse elementen vormen die bijdragen tot de sociale cohesie. Foto s: New waterscapes en Valérie Mahaut 12

Overzicht van de verschillende voorzieningen Voorzieningen geïntegreerd in de aanleg van de omgeving Geulen: Geulen: ondiepe inzinkingen van de bodem die een ondergronds afvoernetwerk kunnen vervangen. Dit is een goedkoop en eenvoudig ontwerp vergeleken met een klassiek saneringsnetwerk. Doorlatende bodem: Infiltratiegeul (+ draineersleuf) Ondoorlatende bodem: geul met oppervlakteafvoer Weinig doorlatende bodem: Gemengde geul (+ drainerende sloot) Bron: Architecture & Climat Geul voor buffering en zuivering Geul met gelaagde opslag (volgens intensiteit stortbuien) 13

Overzicht van de verschillende voorzieningen Voorzieningen geïntegreerd in de aanleg van de omgeving Geulen: Kronsberg Hannover Scharnhauser Park Stuttgart Douai Wijk Kronsberg Hannover Foto s: Valérie MAHAUT Douai 14

Overzicht van de verschillende voorzieningen Voorzieningen geïntegreerd in de aanleg van de omgeving Grachten: Grachten: vrij diep, met steile oevers (vaak helling van 45 of meer). Het verschil tussen geul en gracht ligt in het profiel: helling, breedte, diepte, Infiltratiegracht Smaller dan een geul Grachten zijn moeilijk te integreren in een stedelijk landschap Rol van afbakening, natuurlijke barrière Moeilijker toegankelijk, moeilijker te onderhouden Risico van valpartijen in het publieke domein Bron: Architecture & Climat 15

Overzicht van de verschillende voorzieningen Voorzieningen geïntegreerd in de aanleg van de omgeving Grachten: Park Mozaïc Rijsel Wijk Vauban Fribourg-en-Brisgau Wijk Vauban Fribourg-en-Brisgau Foto s: Valérie MAHAUT 16

Overzicht van de verschillende voorzieningen Voorzieningen geïntegreerd in de aanleg van de omgeving Droogbekkens of waterbekkens: Droogbekkens: uitgestrekte geulen, dienen minder voor de afvloeiing dan voor de opslag van water, dat kan doorsijpelen in de grond of wordt afgevoerd met gecontroleerd gebied., Infiltratiebekken Bekken met oppervlakteafvoer (met sleuf of steenbestorting) Bekkens met opeenvolgende opslag (afhankelijk van hevigheid stortbuien) Bron: Architecture & Climat 17

Overzicht van de verschillende voorzieningen Voorzieningen geïntegreerd in de aanleg van de omgeving Droogbekkens of waterbekkens: In een waterbekken blijft altijd een waterschijf staan. Het waterpeil varieert dus naargelang van de neerslagepisodes, en deze variabiliteit is vaak gunstig voor de biodiversiteit. Waterbekken met buffering en oppervlakteafvoer met geregeld debiet Waterbekken met betonnen funderingen Bron: Architecture & Climat 18

Overzicht van de verschillende voorzieningen Voorzieningen geïntegreerd in de aanleg van de omgeving Droogbekkens of waterbekkens: Wijk Kronsberg Hannover Gelsenkirchen Scharnhauser Park Stuttgart Wijk Kronsberg Hannover Foto s: Valérie MAHAUT Berlijn Hannoversch Munden Foto s: New waterscapes 19

Overzicht van de verschillende voorzieningen Voorzieningen geïntegreerd in de aanleg van de omgeving Greppels of infiltratiebedden in de bodem: Sloten: lineaire bedden gevuld met grind, gebroken keien en/of rotsstenen, enz., al dan niet met een bodembedekking. Infiltratiesloot Buffersloot Gemengde sloot (+ afwatering) Infiltratiebed (+ dispersiedraineerbuizen) Bron: Architecture & Climat 20

Overzicht van de verschillende voorzieningen Voorzieningen geïntegreerd in de aanleg van de omgeving Greppels of infiltratiebedden in de bodem: Opgelet voor beslibbing indien het water organisch materiaal bevat bezinking + filtratie voorzien Deze techniek is nochtans interessant wegens zijn filtrerend en zuiverend vermogen (indien aangeplant). Wijk Kronsberg Hannover Foto s: Valérie MAHAUT Business park - Krems Foto: New waterscapes 21

Overzicht van de verschillende voorzieningen Voorzieningen geïntegreerd in de aanleg van de omgeving Infiltratieputten: Een infiltratieput is een voorziening die voldoende diep is om het regenwater te laten afvloeien naar een doorlatende ondergrond. Indien geen andere afvoerwijze mogelijk is en er geen waterwinningsgebied in de nabije omgeving is. Interessant voor infiltratie van de overloop of het uitlaatdebiet Overloop Filter: grove maas + zeef Afvoer met debiet-regeling Overloop Doorboorde buis zijdelingse infiltratie Steenslag met variabele korrelgrootteverhouding naar onder toe (0/32 20/40 60/100 mm) Weinig doorlatende doordlatende bodem Doorlatende bodem Variabele diameter (1 m 2 m of +) Waterspiegel (max. peil) Infiltratieput (principeschema en technische detailtekening Bron: Architecture & Climat et MATRIciel 22

Overzicht van de verschillende voorzieningen Voorzieningen geïntegreerd in de gebouwen 1. a. 1. b. 2. 1. Opslagdaken a. Niet beplant b. Beplant 2. Regenwatertanks 23

Overzicht van de verschillende voorzieningen Voorzieningen geïntegreerd in de gebouwen Opslagdaken: Opslagdaken: buffering van een waterschijf rechtstreeks op het dak Waterdak Grinddak Groendak Bron: Architecture & Climat Waterdak Foto: Valérie MAHAUT IBIC-systeem: water vastgehouden onder dakbegroening Groendak 24

Overzicht van de verschillende voorzieningen Voorzieningen geïntegreerd in de gebouwen Buffertanks of opvangtanks: Buffertanks (opvangtanks): tijdelijke opvang van het water van zeer hevige stortbuien dat vervolgens met gecontroleerd debiet wordt afgevoerd naar het afvoerpunt, zodat het stroomafwaarts gelegen net niet wordt overbelast net wanneer de waterstanden het hoogst zijn. Verschil tussen recuperatietanks >< buffertanks: Functie van onweersbekken De buffertank kan worden aangesloten op de overloop van een recuperatietank Volume 1 = recuperatie / Volume 2 = buffering Bron: Architecture & Climat et MATRIciel 25

Om nog verder te gaan Duurzaam waterbeheer houdt een aantal acties in: De ondoorlaatbaarheid van de bodems en de stedelijke afwatering Het regenwater op het perceel beheren Het noodzakelijke beheer van het waterverbruik Rationeel omspringen met water Kraantjeswater voor alles Regenwaterwinning en -gebruik Watervervuiling Recyclage van grijs water in situ 26

Om nog verder te gaan Rationeel omspringen met water We moeten onze gewoonten veranderen om ons drinkwaterverbruik te verminderen aan de bron (10% tot 20% besparing is mogelijk) Invoering van systemen voor controle van de verbruikte hoeveelheid water Invoering van systemen om het waterverbruik te verminderen (30% tot 65% besparing is mogelijk) Behoud van de kwaliteit van het water tot het wordt verbruikt Kwaliteit moet telkens afgestemd zijn op de toepassing 27

Om nog verder te gaan Regenwaterwinning en -gebruik Het gebruik van regenwater draagt bij tot een rationeel gebruik van water Het gebruik van regenwater draagt bij tot het beheer van regenwater op het perceel Invloed van de architectuur op de kwaliteit van het regenwater en de mogelijke toepassingen ervan Regenwater heeft meer mogelijke toepassingen dan het spoelen van wc s alleen 28 Bron: MATRIciel Bron: C. Rener

Om nog verder te gaan Recyclage van grijs water in situ Kies de juiste waterkwaliteit voor uw toepassing: Bespaar op drinkwater en kwaliteitswater, gebruik alternatieven voor drinkwater Respecteer het milieu waarin u water loost: Zorg dat u geen zuiver water vervuilt, scheid de polluenten zo vroeg mogelijk in het proces, garandeer de kwaliteit van het geloosde water na zuivering, loos geen verdund afvalwater in het collectief rioleringsnet, enz, Voorkeur aan (extensieve of gemengde) landschapstechnieken. Pas in laatste instantie worden intensieve technieken ingezet. Bron: C. Heyden 29

Interessante tools, internetsites, enz.: Tool voor waterbeheer van Leefmilieu Brussel: http://www.leefmilieubrussel.be/templates/professionnels/informer.aspx?id=32554&langtyp e=2067 Gewestelijke Stedenbouwkundige Verordening (GSV) en andere: www.stedenbouw.irisnet.be www.vivaqua.be http://www.hydrobru.be www.belgaqua.be BREEAM wat_1_calculator 30

Referenties Gids Duurzame Gebouwen: Fiche G_WAT00 Fiche G_WAT01 Het waterbeheer verbeteren in duurzame gebouwen en op het perceel Beheer van het regenwater op het perceel Fiche G_WAT02 Fiche G_WAT03 Fiche G_WAT04 Rationeel omgaan met water Hergebruik van hemelwater Het afvalwaterbeheer op het perceel verbeteren www.gidsduurzamegebouwen.leefmilieubrussel.be of http://www.leefmilieubrussel.be: Start pagina > Professionelen > Sector > Gebouw (constructie, beheer) > Praktische handleiding 31

Te onthouden uit de uiteenzetting Voorafgaande kennis van de kwaliteit en het infiltratie- en buffervermogen van de bodem Zorgen voor regenwaterbeheer binnen de grenzen van het perceel Het regenwater zoveel mogelijk onttrekken aan de netwerken voor opvang van afvalwater De ontwikkeling van de biodiversiteit bevorderen groen en blauw netwerk Aangenaam ingerichte en aantrekkelijke ruimten werken sociale contacten in de hand 32

Contactpersoon Frederic LUYCKX architect onderzoeker Gegevens : +32(0)2 537 47 51 E-mail: frederic.luyckx@ceraa.be 33