Beginners Handleiding voor Energie Beheersing Waarom leren over energie beheersing? Het antwoord is omdat correct gebruik van energie beheersing: Er voor zorgt dat je huis comfortabeler is. Er voor zorgt dat je geen energie verspilt en beperkt de energierekening tot een minimum. INHOUD 1. Temperatuur 2. Ruimten verwarmen in uw woning 3. Kamerthermostaten 4. Radiator thermostaatregelaars 5. Warm water verstrekking voor in uw keuken en badkamer 6. Energie regelaars (Tijdschakelaars) 7. Wasgoed (Kleding wassen) 8. Wasdrogers 9. Koelkasten en vriezers 10. Conclusie 1
1. TEMPERATUUR De temperatuur van elementen, bijvoorbeeld van water, lucht of je lichaam, is slechts een kwestie van hoeveel energie de atomen en moleculen van het materiaal bevatten. Er zijn twee veelgebruikte temperatuurschalen. In verschillende landen worden wordt één van de twee schalen gebruikt: Fahrenheit graden schaal (Afgekort naar o F) Celsius graden schaal (Afgekort naar o C) De Celsius of Graden Celsius schaal is tegenwoordig meer gebruikelijk. Het is eenvoudig om in dagelijkse praktijk te denken: Een waterkoker verwarmt tot 100 o C en zal het water omzetten in stoom. Een vrieskast koelt water tot onder 0 o C en zal het water in ijs omzetten. Verhitting of koeling van materialen (Het veranderen van hun temperatuur) vereist verbruik van energie. Hoe kan je iets zo goed en goedkoop mogelijk op temperatuur houden? Het antwoord is energieregulering door correct gebruik van TEMPERATUURREGELAARS. Laten we het eens hebben over waarom de energieregelaars een belangrijke rol spelen in woningen. 2
2. RUIMTEN VERWARMEN IN UW WONING Oververhitting van een ruimte zal resulteren in een hoog energieverbruik en kan oncomfortabel zijn. Onderkoeling van een ruimte is, vanzelfsprekend, ook ongewenst. Dus wat is een comfortabele ruimte temperatuur? Het antwoord is niet eenvoudig en is af van diverse factoren zoals het gebruik van de ruimte, frequentie van gebruik van de ruimte, manier van kleden, gezondheid, leeftijd, geslacht etc. Individuele omstandigheden kunnen natuurlijk verschillen. Een aantal typische temperaturen voor verwarming van woonverblijven zijn: Woonkamer Slaapkamer 22-23 o C 17-19 o C Keuken Badkamer Toilet 17-19 o C 20-22 o C 19-21 o C In termen van verbruik, hoe belangrijk is het dan om de gewenste temperatuur in een ruimte te behouden? Het zal afhangen van de gemiddelde jaarlijkse buitentemperatuur, maar bijvoorbeeld in Nederland zal het warmer maken van ruimten boven de gemiddelde temperatuur met 1 o C een verhoging van de energie jaarrekening van ongeveer 10% tot gevolg hebben. 3
3. KAMER THERMOSTATEN Een thermostaat is een automatische elektrische schakelaar die reageert op temperatuur veranderingen. De eenvoudigste kamer thermostaten hebben een ronddraaiende schijf waarop een temperatuur schaal is afgebeeld van meestal 10-30 o C. Meestal is er een indicator op de behuizing aanwezig voor het aangeven van een verhoogde temperatuur. Om de gewenste temperatuur in te stellen draai je de op de draaiknop gedrukte temperatuur op een lijn met de markering op de behuizing. Eenmaal ingesteld, zal de thermostaat automatisch de verwarming in en uitschakelen en proberen de ingestelde temperatuur in de ruimte van de kamer thermostaat te handhaven. Een typische kamer thermostaat. [De thermostaat schakelt, meestal, alleen maar de circulatiepomp uit of sluit een waterklep af in het circuit. De centrale verwarmings ketel regelt zichzelf en heeft gewoonlijk een eigen thermostaat die het water in de ketel op temperatuur houdt.] Dit is veel beter en gemakkelijker dan telkens het huis door te gaan om handmatig radiatoren open en dicht te draaien. Het klopt dat automatische temperatuur regulering zoals deze, in kleine fluctuaties in de temperatuur resulteert. Hoe dan ook, het menselijk lichaam is niet in staat lucht temperatuurwisselingen kleiner dan 2 o C te detecteren en we merken hier dan dus ook niets van. Een goede kamerthermostaat houdt hier rekening mee en zorgt er voor dat je geen temperatuurschommelingen waar neemt. Goed gebruik van kamerthermostaten Om een kamerthermostaat goed te gebruiken moet deze: Zijn geïnstalleerd op een binnenmuur 4
Niet bedekt zijn met bijvoorbeeld meubilair, gordijnen etc. Niet worden blootgesteld aan direct zonlicht of tocht van een open of slecht sluitend raam of deur Het niet correct naleven van deze voorwaarden kan resulteren in een verkeerde ruimte temperatuur uitlezing door de thermostaat en heeft een onder- of oververhitting van de ruimte tot gevolg. 5
4. RADIATOR THERMOSTAATREGELAARS Één nadeel van een simpele thermostaat gereguleerd centrale verwarming is dat de kamerthermostaat reageert op de condities in de kamer waar de thermostaat is geïnstalleerd. Hoe zit het met de andere kamers? Alle andere kamers, aangesloten op dezelfde circulatiepomp, worden beïnvloed door het gedrag van de kamerthermostaat. (Maar deze kamers liggen mogelijk op een zonniger kant van uw pand en hebben daarom minder verhitting nodig!) Dit nadeel kan worden voorkomen door gebruik te maken van radiator thermostaatkranen. Een radiator thermostaatkraan vervangt de traditionele handmatige radiatorkraan en werkt als een automatische kraan. Er zit een roterende knop op de kop van de kraan die is voorzien van de nummers. (Meestal 0-5 waarbij 0 dicht is en 5 een temperatuur van 25 o C is). Typische radiator thermostaatkranen De gewenste kamer temperatuur wordt ingesteld door de knop te draaien totdat de gewenste positie op één lijn staat met het markeerteken of zichtbaar is in het aflees venstertje in de behuizing van de thermostaatkraan. Eenmaal naar tevredenheid ingesteld, hoeft de thermostaatkraan nooit meer te worden ingesteld of aangepast. Zodra de thermostaatkraan een ongewenste stijging in de kamertemperatuur registreert, zal de thermostaatkraan de watertoevoer naar de radiator afsluiten. Net zoals met een traditionele radiatorkraan. Wanneer de thermostaat een ongewenste temperatuurdaling registreert, zal deze de 6
watertoevoer naar de radiator weer openen, net zoals het openen van een traditionele radiatorkraan. (Soms is het nodig om een beetje te experimenteren met de instelling om uiteindelijk het gewenste resultaat te krijgen voor de betreffende kamer.) Correct gebruik van de thermostaatkranen Thermostaatkranen hebben een groot voordeel ze bedienen alleen de radiator waarop ze zijn geïnstalleerd. Dit betekent dat we ze kunnen instellen naar gelang de gewenste kamertemperatuur voor de betreffende kamer. Voor het correct functioneren van de thermostaatkraan mag deze: Niet bedekt zijn met bijvoorbeeld meubilair, gordijnen etc. Niet worden blootgesteld aan direct zonlicht of tocht van een open of slecht sluitend raam of deur Het niet correct naleven van deze voorwaarden kan resulteren in een verkeerde ruimte temperatuur uitlezing door de thermostaat en heeft een onder- of oververhitting van de ruimte tot gevolg. 7
5. WARM WATER VERSTREKKING VOOR IN UW KEUKEN EN BADKAMER Naast centrale verwarming, kunnen veel moderne CV installaties ook direct heet water genereren. Dit soort ketels is ook wel bekend onder de naam Combiketel. In dat geval is de heet water afgiftetemperatuur geregeld door middel van een extra thermostaat op de CV installatie. In veel gevallen is zo een Combiketel voorzien van een kleine interne opslagtank of opslagcilinder waarbij een brander of elektrisch verhittingselement het water verhit. Natuurlijk kennen we ook nog de traditionele boiler op elektra. Sommige moderne, energiezuinige typen zijn voorzien van een branderinstallatie. In beide gevallen moet de temperatuur in de opslagtank of opslagcilinder worden gereguleerd. Hiervoor gebruikt men ook weer een thermostaat met de voeler in het water of aan de buitenwand van de ketel/cilinder. Ook hier is in beide gevallen de thermostaat in enige vorm voorzien van een draaiknop en een temperatuurschaal waarmee de gebruiker de temperatuur kan instellen. Een in het water type cilinder thermostaat Een buitenwand type cilinder thermostaat Deze thermostaten functioneren vergelijkbaar als de eerder beschreven kamerthermostaat. Voor een elektrisch verwarmde cilinder / boiler, schakelt de thermostaat de stroom naar het verhittingselement in of uit. 8
Bij een direct heet water Combiketel zorgt de thermostaat voor twee zaken. De doorloopsnelheid van het water in geval dat de brander de vraag van heet water niet kan bijbenen en de intensiteit waarmee de brander de cilinder verwarmt. Dit is overigens ook precies hetzelfde principe zoals een geiser werkt. Bij een geiser schakelt de brander uit als er geen water meer nodig is. Bij een Combiketel, als er geen water meer nodig is of de temperatuur van het water in de cilinder is op de gewenste temperatuur, schakelt de Combiketel installatie weer om naar de normale modus om van centrale verwarming. In het geval van een moderne energiezuinige gasgestookte boiler zorgt de thermostaat voor het in- en uitschakelen van de brander om de ingestelde temperatuur van het water in de boiler in stand te houden. Wat is een acceptabele heet water opslag temperatuur? Het antwoord is dat de opslagtemperaturen vaak worden voorgeschreven door gezondheidsorganisaties. De meest bekende bacteriën kunnen geen temperatuur overleven van 60 o C en daar boven. Daarom zullen de meeste warmwater opslagapparaten op en boven deze waarde zijn ingesteld. Opslag van water boven deze temperatuur is ronduit verspilling van energie en geld. VEILIGHEID EERST Veilige huid contact temperaturen liggen veel lager dan deze 60 o C. Daarom is het beter water via mengkranen te tappen of te douchen om zo potentiële verbranding en brandwonden te voorkomen. Een heet/koud water mengkraan 9
(Een temperatuur van 43 o C water uit een badkamer kraan is meer dan heet genoeg. Overigens ligt een aangename badwater temperatuur een stukje lager dan deze temperatuur. Overeenkomstig is 40 o C meer dan genoeg voor douches en wastafels.) 10
6. ENERGIE REGELAARS (Tijdschakelaars) Het zou kunnen dat je centrale verwarming en warm water niet beschikbaar wilt hebben voor elke dag en elk moment van de week. Je kunt de tijd van de klok in de gaten houden en constant door het huis lopen om zaken in of te uitschakelen. Een veel praktischer oplossing met hetzelfde resultaat is door gebruik te maken van schakelklok zoals hiernaast is afgebeeld. (Oudere typen schakelklokken met een 24-uurs programma worden overigens ook nog steeds veel gebruikt.) Een standaard programmeerbare schakelklok Energie schakelklokken geven je de mogelijkheid om de CV of heetwater installatie in te schakelen op het moment dat je het nodig hebt. Ze zijn programmeerbaar. De instellingen van aan/uit programma s is met deze digitale schakelklokken vaak net zo eenvoudig als het instellen als een digitale wekker. De meest voorkomende typen geven je de flexibiliteit om, wanneer nodig, meerdere aan/uit tijden te programmeren op 7 verschillende dagen. Ze stellen je ook in staat om, indien gewenst, individuele tijden in te stellen voor centrale verwarming en de heet watervoorziening. Als laatste, de meeste van deze schakelklokken komt met een handmatige instelling waarbij met een druk op de knop voorbij kan worden gegaan aan het programma om bijvoorbeeld het hele systeem even voor een uurtje in te schakelen. 11
De huidige instellingen kunnen eenvoudig in een keer worden afgelezen op schermpje. Het geeft de tijd, datum en de huidige status (Aan/uit) van de centrale verwarming en het heet water systeem aan. 12
7. WASGOED (Kleding wassen) Voor het wassen van wasgoed wordt energie gebruikt om drie redenen: Water verwarmen Rond draaien van de trommel om het waspoeder en het water goed door het wasgoed te laten doordringen. Rond draaien of centrifugeren van de trommel om het water uit het wasgoed te drijven. Aan het einde van het wasprogramma zorgt een waterpomp er voor dat het afgedreven water tijdens en na het centrifugeren uit de machine wordt weg gepompt uit de machine Wat is een verstandige wastemperatuur? Dat antwoord hangt af van het type wasgoed en het materiaal waarvan het is gemaakt. Een paar richtlijnen wordt hieronder gegeven: Witte katoen 95 o C (Zeer heet, Herinner dat water kookt bij 100 o C) Kleurvast katoen 60 o C Niet-kleurvast katoen 40 o C Synthetisch 40 o C Wol 40 o C Zijde 30 o C Het kiezen van een temperatuur hoger dan in het waslabel word geadviseerd is onverstandig. Wasgoed wordt NIET schoner en kost onnodig veel extra energie. Veel machines hebben een alfabet programmaknop waarmee een programma kan worden gekozen dat is voorgeprogrammeerd met een wastemperatuur, programma duur, trommel gedrag gebaseerd op het wasgoedtype en centrifugeertijd gebaseerd op de hoeveelheid (Belading) wasgoed) in de machine. Sommige machines hebben nog extra knoppen voor temperatuur (Meestal 30-95 o C) en/of centrifugeer snelheid (Meestal 500-1600 toeren per minuut) Een standaard wasmachine bedieningspaneel 13
8. WASGOED DROGERS Wasgoeddrogers gebruiken energie voor: Verwarmen van lucht en een ventilator om de lucht in de wasgoedtrommel te blazen. Roteren van de trommel om er voor te zorgen dat alle kleding wordt droog geblazen. Voor het wegpompen van condenswater, lekwater onderin de trommel en voor het wegpompen van vochtige lucht uit de machine. Een standaard wasdroger bedieningspaneel Zij functioneren door simpelweg een programma te kiezen gebaseerd op de lading wasgoed, door een droogtemperatuur in te schakelen. Het apparaat detecteert automatisch die hoeveelheid vocht in de lucht die afgevoerd wordt. 14
9. KOELKASTEN EN VRIEZERS Sommige typische koeltemperaturen voor etenswaren worden in de tabel hieronder beschreven: Etenswaar Temperatuur( o C) Vis invriezen -15 Gevogelte invriezen -18 Consumptie ijs -10 Appels, eieren -1 Verse bonen, uien, wortelen 0 Sinaasappelen, aardappelen 1 Kaas, melk 2 Rijpe tomaten 6 Wijn 10 Bananen 13 Een andere invalshoek om naar bederfelijke etenswaren te kijken is die van het voorkomen van opslag binnen een temperatuur gevarenzone die loopt van 5-60. Binnen dit temperatuurbereik floreren veel bacteriën en vermenigvuldigen zij zich massaal. Buiten dit temperatuurbereik wordt bacteriegroei (Vermenigvuldiging) geminimaliseerd. De vermenigvuldiging van bacteriën staat stil vanaf een temperatuur onder de -18 o C. Let op! Bacteriën worden hierdoor niet gedood. Terug op een comfortabele temperatuur gaan alle aanwezige bacteriën direct weer verder met vermenigvuldigen. Zorg er dus voor dat producten zo vers mogelijk worden ingevroren. Koelkasten en vriezers hebben allemaal een draaiknop of rolknop om te temperatuur in te stellen. Helaas bevatten de meeste gebruikershandleidingen van deze apparatuur geen tabel met een relatie tussen de gekozen instelling en de daaraan gerelateerde temperatuur. Het enige dat we met grote zekerheid kunnen zeggen dat de instelling 0 doorgaans een uitschakeling betekend en dat het hoogste getal het grootste koelvermogen oplevert. Een standaard koelkast regelaar. 15
(Het zou erg nuttig zijn als fabrikanten hun huishoudelijke apparaten van een klein LED display zouden voorzien waarop de huidige temperatuur valt af te lezen. Dit soort displays vind men al jaren lang terug op professionele koel- en vriesapparatuur in supermarkten Om het energieverbruik van koelapparatuur te minimaliseren, moet de apparatuur niet naast een radiator of fornuis worden geplaatst. Ook moet blootstelling aan direct zonlicht worden vermeden. 16
10. CONCLUSIE Tot zover deze leerunit. Wat kun je nu doen? Je zou een rondje door het huis kunnen maken en noteren wat en waar een temperatuur- en/of energieregelaars aantreft. Bekijk daarbij wat de huidige instelling is, en of dit wel de beste instelling is. Met de in deze leer eenheid opgedane kennis, kan je, indien nodig, de instellingen aanpassen naar een zo energie efficiënt mogelijke instelling (Zonder daarbij het comfort en leefklimaat in uw woning aan te passen). Je zou nu de korte quiz (Hieronder) kunnen doen (Gewoon omdat het leuk is) om de opgedane kennis uit de eenheid Energie Beheersing te testen. Veel succes! 17