HAALBAARHEIDSONDERZOEK

HAALBAARHEIDSONDERZOEK naar de energetische maatregelen van de werktuigkundige -, elektrotechnische - en waterbehandelings-installaties ten behoeve van de nieuwbouw / renovatie zwembad De Vijf Heuvels Markelo in de gemeente Hof van Twente. Projectnummer: 11862 Leusden, 8 maart 2012

_ RAPPORT NUMMER: 11862Rap003 Opdrachtgever Gemeente Hof van Twente Postbus 54 7470 AB Goor Telefoon : 0547 85 85 85 Directievoering Andres cs De Wel 2a Postbus 23 3870 CA Hoevelaken Telefoon : 033 48 92929 E-mail : contact@andrescs.nl Architect Wind Architecten Adviseurs Burgemeester Wuiteweg 31 Postbus 160 9200 AD Drachten Telefoon : 0512 571 475 E-mail : info@waa.nl Constructeur Bartels Ingenieursbureau Burg. Verderlaan 19 Postbus 8221 3503 RE Utrecht Telefoon : 030 666 79 79 E-mail : utrecht@bartels.nl Adviseur waterbehandelingsinstallaties Bastenhof Consultancy B.V. Arthur van Schendellaan 22 6711 DC Ede Telefoon : 0318 69 36 37 E-mail : filter@planet.nl

_ Adviseur elektrotechnische installaties BerkhofBoerboom B.V. Zwarteweg 32 3833 AL Leusden Telefoon : 033 43 47 821 E-mail : info@berkhofboerboom.nl Adviseur werktuigkundige installaties BerkhofBoerboom B.V. Zwarteweg 32 3833 AL Leusden Telefoon : 033 43 47 821 E-mail : info@berkhofboerboom.nl Rechten voorbehouden Niets uit dit rapport mag worden gekopieerd of aan derden worden aangeboden zonder schriftelijke toestemming van BerkhofBoerboom B.V.

INHOUDSOPGAVE 1 Hoofdstuk 1 Algemeen... 6 2 Hoofdstuk 2 Uitgangspunten... 7 2.1 BOUWKUNDIG... 7 2.2 INSTALLATIES... 7 2.3 WORKSHOP DUURZAAMHEID... 8 2.4 BEDRIJFSGEGEVENS... 9 2.5 ENERGIETARIEVEN... 10 2.6 TE ONDERZOEKEN PUNTEN... 10 2.7 SUBSIDIE... 11 3 Hoofdstuk 3 Energetische maatregelen... 12 3.1 SCENARIO 1, TVT<10 JAAR... 12 3.1.1 Toepassing daglichtregeling zwemzaal 1 (doelgroepenbad)... 12 3.1.2 Toepassing daglichtregeling zwemzaal 2 (wedstrijdbad)... 13 3.1.3 Toepassing daglichtregeling peuterbad... 14 3.1.4 Toepassing hergebruik douchewater... 15 3.1.5 Toepassing hergebruik regenwater... 17 3.1.6 Toepassing LED verlichting algemeen... 18 3.1.7 Toepassing isolatie omloopleidingen waterbehandeling... 19 3.1.8 Toepassing afdekken binnen bassins... 20 3.1.9 Toepassen solartubes en daglichtregeling in kleedruimte... 21 3.1.10 Toepassing frequentieregelaars buitenbaden... 22 3.2 SCENARIO 2, TVT 10-15 JAAR... 23 3.2.1 Toepassing zonnecollectoren PV cellen... 23 3.2.2 Toepassing windenergie... 24 3.2.3 Toepassing afdekking buitenbaden... 25 3.2.4 Toepassing houtkachel... 26 3.2.5 Toepassing UFRO installatie (waterbehandeling)... 28 3.2.6 Toepassing Warmte Kracht Koppeling... 29 3.2.7 Toepassing Helofytenfilter... 30 3.2.8 Toepassing Grondwater... 31 3.2.9 HR Warmteterugwinning... 33 3.3 SCENARIO 3, TVT >15 JAAR... 34 3.3.1 Toepassing Warmtepomp met warmte uit de buitenlucht... 34 3.3.2 Toepassing Zonneboiler... 36 3.3.3 Toepassing RVS Bassin... 37 3.3.4 Toepassing Energiedak... 38 Pagina 4 van 45

3.3.5 Toepassing verbetering isolatie gevelwanden bouwkundig... 40 3.3.6 Toepassing verbetering isolatie gevelwanden bouwkundig... 41 3.3.7 Toepassing verbetering isolatie daken bouwkundig... 42 3.3.8 Toepassing verbetering isolatie glaswanden bouwkundig... 43 4 Hoofdstuk 4 Overzicht energetische maatregelen... 44 Pagina 5 van 45

1 Hoofdstuk 1 Algemeen Op verzoek van de gemeente Hof van Twente is door BerkhofBoerboom bv te Leusden een onderzoek uitgevoerd naar de mogelijkheden voor het toepassen van aanvullende energiebesparende maatregelen op basis van de Workshop Duurzaamheid georganiseerd door de Gemeente Hof van Twente. Het betreffen de mogelijke aanvullende energiebesparende maatregelen boven de min of meer standaard energiebesparende maatregelen welke reeds in de schetsontwerp rapportage zijn opgenomen. De benoemde maatregelen betreffende de technische installaties bestaande uit de elektrotechnische-, de werktuigkundige- en de waterbehandelingsinstallaties. De energiebesparende maatregelen ten behoeve van de waterbehandelingsinstallaties zijn door Bastenhof Consultancy bv te Ede opgenomen en de bevindingen en het advies zijn integraal in deze rapportage verwerkt. Er is een haalbaarheidsonderzoek verricht naar de mogelijke toepassing van energetische maatregelen, om een vermindering te verkrijgen ten aanzien van het energiegebruik voor gas, water en elektra. De doelstelling van het onderzoek is aan te geven aan de hand van kosten-baten analyse, welke maatregelen economisch verantwoord zijn, ofwel een terugverdientijd hebben binnen de technische levensduur van de betreffende maatregel. Het toepassen van nieuwe energiebesparende maatregelen is sterk afhankelijk van de mogelijkheden door de aard en karakter van het gebouw. Het is dan ook van belang dat installatiecomponenten en bouwkundige voorzieningen niet meer onafhankelijk van elkaar worden gekozen, zo kunnen installaties zeer energiezuinig zijn, maar wordt er niet voldaan aan de wensen ten aanzien van het comfort, koude straling bij ramen en/ of tochtverschijnselen door kieren en naden. Het is van belang dat de schil van het gebouw voldoende is geïsoleerd en dat de naden en kieren goed worden afgedicht, pas dan kunnen op een verantwoorde wijze goede en doelmatige installatievoorzieningen worden aangebracht, waardoor het juiste warmtevermogen kan worden bepaald. Een parameter om de duurzaamheid van een project te kunnen vaststellen is de uitstoot van CO2, een broeikasgas dat mede verantwoordelijk is voor de opwarming van de aarde. Volgens de Kyoto-afspraak heeft Nederland ingestemd om de komende jaren circa 6% op de CO2 uitstoot te gaan bezuinigen. Deze afspraak is een belangrijke maatregel om een reductie te verkrijgen op het gebruik van fossiele brandstoffen. Pagina 6 van 45

2 Hoofdstuk 2 Uitgangspunten 2.1 BOUWKUNDIG Om het warmteverlies door de gebouwconstructie zoveel mogelijk te beperken dient een goede isolatiewaarde te worden toegepast Een eerste besparing op energie kan het makkelijkste worden behaald door de gebouwschil beter isolerend te maken en een betere kierdichtheid (q v,10 <_ 0,2 dm3/s per m² vloeroppervlak) te bewerkstelligen. Voor de gevel en dakdelen wordt nu in het ontwerp reeds uitgegaan van een Rc waarde welke in het komende bouwbesluit (waarschijnlijk van kracht vanaf april 2012) zal worden vastgelegd namelijk minimaal een Rc waarde van 3,5 m².k/w ten opzichte van de oude bouwbesluit norm van 2,5 m².k/w. Op zich een behoorlijke verbetering ten opzichte van het huidige bouwbesluit. Een veel gehoorde kreet is passief bouwen waarbij normeringen van 8,0 m².k/w en drievoudige-hr-beglazing met een U waarde van 0,8 W/m²K inclusief thermisch zeer goed onderbroken kozijnen worden toegepast. Deze zijn deels opgenomen in deze rapportage. Ten aanzien van de nieuwbouw zijn diversen maatregelen getroffen ten aanzien van het duurzaam bouwen welke, qua energieverbruik, zijn verwoord in de notitie van De Wind Groep welke door ons verder zijn berekend. De resultaten hiervoor zijn integraal opgenomen in het hoofdstuk energiebesparende maatregelen. 2.2 INSTALLATIES Om aan de huidige wettelijke eis met betrekking tot de energieprestatie-coefficient van 1,8 te kunnen voldoen voor nieuwbouw, rekening houdende met het milieu (duurzaam bouwen), worden de volgende maatregelen standaard toegepast bij onze ontwerpen van nieuwbouw zwembaden en zijn in het schetsontwerp van dit project reeds opgenomen: Geen gebruik van niet gerecyclede p.v.c.-producten voor rioleringsbuizen; Geen gebruik van lood en zink; Het volledig isoleren van warmtapwaterleidingen; Bemetering van diverse energiestromen; Optimaliseren van het ontwerp op leidinglengtes; Waterbesparende toiletten en perlators; Toepassing van HR107 Low Nox centrale verwarmingsketels; Waar mogelijk toepassen van Lage Temperatuurverwarming. Denk hierbij aan Laag Temperatuurs TSA s ten behoeve van de opwarming van het zwemwater en de verwarmingsbatterijen in de luchtbehandelingskasten; Waar mogelijk worden de verschillende installaties tijdens de nachturen uitgeschakeld en/of wordt een nachtverlaging en een weersafhankelijke regeling toegepast; Gebruik van de afvoerlucht uit droge ruimten, zoals kleedruimten en hal, voor de ventilatie van de technische ruimten; Gebruik van gebalanceerde frequentie geregelde mechanische ventilatie met warmteterugwinning door middel van dubbele kruisstroomwisselaars met een te verwachten minimaal rendement van circa 80 %; Het toepassen van energie efficiënte verlichting; Het toepassen van veegschakelingen. Pagina 7 van 45

Waar mogelijk gebruik van nacht- en weekendverlaging en weersafhankelijke regeling van de centrale verwarmingsinstallatie; Gebruik van hoogrendement HF-armaturen; Gebruik van aanwezigheidsschakelingen ten behoeve van de verlichting; Gebruik van onderhoudsvriendelijke installaties; Duidelijke gebruiksaanwijzing onderhoud en bediening installaties. Ten aanzien van de duurzame luchtbehandelingskasten met interne warmtepompinstallatie op basis van het lucht/lucht principe met ontvochtiging is vanuit de exploitant aangegeven deze methodiek niet toe te willen passen. Deze optie is door ons dan ook niet nader onderzocht. 2.3 WORKSHOP DUURZAAMHEID Vanuit de workshop zijn een aantal scenario s ontstaan bestaande uit: SCENARIO TVT Indic. bedrag 1 10 0,25-0,5 2 10 x 15 0,50-0,75 3 15 0,75-1,0 SCENARIO 1 10 jaar 250.000,00 500.000,00 Daglichtregeling zwemzaal 1; Daglichtregeling zwemzaal 2; Daglichtregeling peuterbad; Hergebruik douchewater; WTW afvalwater; Hergebruik regenwater; Schil (dak, vloer); Isolatie baden (nieuw); LED-verlichting algemeen; Isolatie omloopleidingen; Afdekken bassins; Solartubes en daglichtregeling kleedruimte; Frequentieregelaars o.b.v. CO2; Frequentieregelaars buitenbad. Pagina 8 van 45

SCENARIO 2 tussen 10 en 15 jaar 500.000,00 750.000,00 Zonnecollectoren en windenergie; Afdekking buitenbad; Warmtepomp; Houtkachel; UFRO installatie; WKK; Schil; Helofytenfilter (hergebruik afvalwater); Gebruik grondwaters (bron). SCENARIO 3 > 10 jaar 750.000,00 1.000.000,00 Bodemopslag (WUO); Zonnepanelen; RVS-bassin (onderhoud); Energiedak; Schil. Vooralsnog zijn genoemde maatregelen, vooraf, in een scenario ingedeeld. Het is mogelijk dat bepaalde maatregel, na detaillistische berekeningen, in een ander scenario worden ingedeeld. Het ingedeelde scenario na berekening is grondslag in het komende hoofdstuk. 2.4 BEDRIJFSGEGEVENS Voor het maken van de berekeningen voor het te verwachten energiegebruik is uitgegaan van de volgende bedrijfsgegevens. Prognose bezoekers per jaar zwembad circa 165.000 bezoekers; Openingstijden: Maandag tot en met vrijdag van 6.00 tot 20.00 uur; Zaterdag gesloten Zondag van 9.00 tot 15.00 uur. Openingstijden per jaar (gemiddeld) 4.784 uur. Pagina 9 van 45

2.5 ENERGIETARIEVEN In de berekeningen zijn de volgende gemiddelde energietarieven aangehouden zoals opgenomen in het rapport Jardin-Graywood d.d. juni 2011. Elektra: Gemiddeld rekentarief 0,191 /kwh Gas: Gemiddeld rekentarief 0,419 /m³ Water: Totaal 0,998 /m³ De bedragen zijn inclusief belastingen maar exclusief btw, netwerkkosten, vastrecht, toeslagen en kortingen. 2.6 TE ONDERZOEKEN PUNTEN 1. ; 2. ; 3. Onderhoudskosten; 4. ; 5. Bediengemak; 6. Milieurendement; 7. Besparing; 8. Inpasbaarheid i.h. ontwerp (i.r.t. besluitvorming raad). Pagina 10 van 45

2.7 SUBSIDIE Afhankelijk van de maatregelen die worden toegepast zal nader onderzocht kunnen worden naar geldelijke bijdragen (subsidie) van het ministerie van economische zaken. Over het algemeen wordt dit uitgevoerd door een specialistisch adviesbureau dat werkt op no cure, no pay basis. Wij hebben een oriënterend gesprek gevoerd met een dergelijk bureau waarvan de conclusie is dat eventuele subsidie voor de energiebesparende maatregelen voor een non-profit organisatie beperkt zijn. Een non-profit organisatie kenmerkt zich door het niet vennootschapsbelasting verplichting zijn. Indien investering bijvoorbeeld door huurders (denk aan horeca o.i.d.) uitgevoerd zouden kunnen worden, zijn er subsidie mogelijkheden mogelijk in het kader van energiebesparende maatregelen welke vallen onder de E.I.A. regeling. De enige subsidie welke aanspreekbaar lijkt is de subsidieverstrekking Klimaat welke wordt uitgegeven door de Provincie. Dit dient nader te worden onderzocht indien er een maatregel is welke subsidiabel zou kunnen zijn. Pagina 11 van 45

3 Hoofdstuk 3 Energetische maatregelen 3.1 SCENARIO 1, TVT<10 JAAR 3.1.1 Toepassing daglichtregeling zwemzaal 1 (doelgroepenbad) Daglichtregeling zwemzaal 1 (doelgroepenbad) Het toepassen van een daglichtregeling op de verlichtingsarmaturen in zwemzaal 1, doelgroepenbad. Afhankelijk van de lichtinval van buiten wordt de verlichtingssterkte geregeld, waardoor elektriciteit wordt bespaard. berekening Aantal armaturen: Vermogen per armatuur: Elektriciteitskosten: 8 armaturen 427 Watt (inclusief voorschakelapparaat) 0,191 per kwh Uitgaande van een gemiddelde vermogensreductie van 20%, dit resulteert in een energieverbruik van 8 armaturen x 427 Watt x 4.380 uur = 11.970 kwh / jaar Totale (meer)investering 2.500,= circa 2,8 jaar 2.845 kg per jaar Payout Technische Onderhoudskosten (verschil) 2.500,= 2,7 jaar 900,= 20 jaar 0,00 Bediengemak Zeer eenvoudig, geen aanvullende handelingen voor de gebruiker. Het is relatief eenvoudig toepasbaar in het ontwerp. Er dienen twee aanwezigheidsdetectoren met daglichtregeling te worden aangebracht inclusief de benodigde stuurstroomleidingen. De aanwezige verlichtingsarmaturen dienen te worden uitgevoerd met de dimbaar voorschakelapparaat. Door de korte pay-out en de energiekostenbesparing wordt een dergelijke toepassing geadviseerd. Daar er minder kunstlicht wordt toegepast is het mogelijk dat reflectie gaat optreden wat hinderlijk zal zijn voor het personeel, hierdoor zal het kunstlicht eerder dan nodig worden ingeschakeld. Pagina 12 van 45

3.1.2 Toepassing daglichtregeling zwemzaal 2 (wedstrijdbad) Daglichtregeling zwemzaal 2 (wedstrijdbad) Het toepassen van een daglichtregeling op de verlichtingsarmaturen in zwemzaal 2, wedstrijdbad. Afhankelijk van de lichtinval van buiten wordt de verlichtingssterkte geregeld, waardoor elektriciteit wordt bespaard. berekening Aantal armaturen: Vermogen per armatuur: Elektriciteitskosten: 14 armaturen 427 Watt (inclusief voorschakelapparaat) 0,191 per kwh Uitgaande van een gemiddelde vermogensreductie van 20%, dit resulteert in een energieverbruik van 14 armaturen x 427 Watt x 4.380 uur = 20.947 kwh / jaar Totale (meer)investering 4.000,= circa 2,5 jaar 4.970 kg per jaar Payout Technische Onderhoudskosten (verschil) 4.000,= 2,5 jaar 1.585,= 20 jaar 0,00 Bediengemak Zeer eenvoudig, geen aanvullende handelingen voor de gebruiker. Het is relatief eenvoudig toepasbaar in het ontwerp. Er dienen twee aanwezigheidsdetectoren met daglichtregeling te worden aangebracht inclusief de benodigde stuurstroomleidingen. De aanwezige verlichtingsarmaturen dienen te worden uitgevoerd met de dimbaar voorschakelapparaat. Door de zeer korte pay-out en de energiekostenbesparing wordt een dergelijke toepassing geadviseerd. Daar er minder kunstlicht wordt toegepast is het mogelijk dat reflectie gaat optreden wat hinderlijk zal zijn voor het personeel, hierdoor zal het kunstlicht eerder dan nodig worden ingeschakeld. Pagina 13 van 45

3.1.3 Toepassing daglichtregeling peuterbad Daglichtregeling peuterbad Het toepassen van een daglichtregeling op de verlichtingsarmaturen in het peuterbad. Afhankelijk van de lichtinval van buiten wordt de verlichtingssterkte geregeld, waardoor elektriciteit wordt bespaard. berekening Aantal armaturen: Vermogen per armatuur: Elektriciteitskosten: 9 armaturen 70,4 Watt (inclusief voorschakelapparaat) 0,191 per kwh Uitgaande van een gemiddelde vermogensreductie van 20%, dit resulteert in een energieverbruik van 9 armaturen x 70,4 Watt x 4.380 uur = 2.775 kwh / jaar Totale (meer)investering 2.200,= circa 20 jaar 320 kg per jaar Payout Technische Onderhoudskosten (verschil) 2.200,= 20 jaar 105,= 20 jaar 0,00 Bediengemak Zeer eenvoudig, geen aanvullende handelingen voor de gebruiker. Het is relatief eenvoudig toepasbaar in het ontwerp. Er dienen twee aanwezigheidsdetectoren met daglichtregeling te worden aangebracht inclusief de benodigde stuurstroomleidingen. De aanwezige verlichtingsarmaturen dienen te worden uitgevoerd met de dimbaar voorschakelapparaat. Door de zeer lange pay-out en de geringe energiekostenbesparing wordt een dergelijke toepassing niet geadviseerd. Pagina 14 van 45

3.1.4 Toepassing hergebruik douchewater Hergebruik douchewater Het betreft de toepassing voor hergebruik van de warmte vanuit het afvalwater (spoelwater en douchewater) door middel van een warmteterugwinapparaat met recuperator en warmtepomp met geheel automatische reiniging. Het WTW apparaat bestaat uit een dubbele buisspiraal warmtewisselaar met hierover een warmtepomp welke het rendement aanzienlijk verhoogt. berekening Gasbesparing 9.500,= Totale investering 49.600,= circa 5.5 jaar 53.900 kg per jaar Payout Technische Onderhoudskosten (verschil) 49.600,= 5.5 jaar 9.500,= 15 jaar 1.500,00 Pagina 15 van 45

Bediengemak Theoretisch is het een zelf regulerend automatisch reinigend systeem echter uiteraard zijn er verplichtingen dit wekelijks te monitoren. Qua onderhoud is jaarlijks onderhoud noodzakelijk door een gespecialiseerd bedrijf welke alleen door de fabrikant van dit component uitgevoerd kan worden. Dat is een nadeel van het systeem. Het geeft een behoorlijke aanpassing in het ontwerp van zowel de riolering van de douches als het ontwerp op gebied van de waterbehandeling. Tevens is een opstelplaats noodzakelijk nabij de vuilwaterbuffer echter deze lijkt voorhanden. Door de relatief korte pay-out en de energiekostenbesparing wordt een dergelijke toepassing geadviseerd. Pagina 16 van 45

3.1.5 Toepassing hergebruik regenwater Hergebruik regenwater Het betreft de toepassing van regenwater voor alle toiletspoelingen. Hiervoor dient een buffertank te worden voorzien waarin al het regenwater wordt opgevangen. Dit kan in de vorm van een kunststoffen tank welke in de bodem wordt ingegraven op een gestabiliseerd zandbed oid. Vanuit deze buffer wordt middels een pomp en een geheel separaat leidingnet de toiletten van regenwater worden voorzien tbv het spoelen van de toiletten. Voordeel van dit systeem is dat er geen relatief duur drinkwater wordt verspild voor de spoeling van de toiletten. Een nadeel van het systeem is de mogelijke vervuiling van de toiletten. Hiervoor kan een speciale afwerking van de sanitaire toestellen worden voorzien. berekening Toiletspoelingen per jaar Waterverbruik per jaar Totale investering 165.000 (1 toiletbezoek per bezoeker) ca 1.650 m3 per jaar 27.000,= installaties en 2.500,= bouwkundig Totaal 29.500,= circa 18 jaar 0 kg per jaar Pay-out Technische Onderhouds kosten 29.500,= 18 jaar 1.650,= 20 jaar 750,= Bediengemak Zeer eenvoudig geen aanvullende handelingen voor de gebruiker. Qua onderhoud is extra het pomponderhoud en leidingnet alsmede mogelijk extra schoonmaak van de toiletten. Het is relatief eenvoudig toepasbaar in het ontwerp. Wel dient de infiltratiebuizen direct aan het gebouw te worden gewijzigd in gewone PVC buis en dient nader te worden onderzocht wat het Mos-Sedum dak doet in verband met mogelijke vervuiling van buffer en dergelijke. Over het algemeen wordt er bij de toepassing van deze optie kunststof dakbedekking toegepast zonder sedum. Doordat de terugverdientijd binnen de levensduur van het onderdeel valt adviseren we deze maatregel toe te passen. Pagina 17 van 45

3.1.6 Toepassing LED verlichting algemeen LED verlichting algemeen Het toepassen van LED-verlichtingsarmaturen in de algemene ruimten zoals verkeer-, sanitaire-, kleedruimten. De zwemzalen zijn niet meegenomen omdat dit technisch niet mogelijk is met de gekozen armaturen. In tegenstelling tot de standaard verlichtingsarmaturen is de aanschaf van de LEDverlichtingsarmaturen hoger, maar het aangesloten vermogen van de LED-verlichtingsarmaturen is lager waardoor er in combinatie met het aantal branduren elektriciteit bespaard kan worden. berekening Oppervlakte algemene ruimten: 1.285 m2 Verschil aanschafprijs verlichting: 20,= Verschil vermogen per m2: 4 W/m2 Elektriciteitskosten: 0,191 per kwh Uitgaande van het verschil in aanschafprijs is de totale (meer)investering: 1.285 x 20,00 = 25.700,00 Uitgaande van het verschil in vermogen per m2 is de vermindering energieverbruik: 1.285 m2 x 4 W/m2 x 4.380 uur = 22.513 kwh / jaar Het verschil in onderhoudskosten heeft te maken met het aantal branduren, kosten lichtbron en arbeidsloon. Over de technische levensduur van 20 jaar is het onderhoud aan LED-verlichtingsarmaturen 1.300,= per jaar duurder dan bij het toepassen van PL-verlichtingsarmaturen. Totale (meer)investering: 25.700,= : circa 6 jaar 13.500 kg per jaar Payout Technische Onderhoudskosten 25.700,= 6 jaar 4.300,= 20 jaar nihil Bediengemak Zeer eenvoudig, geen aanvullende handelingen voor de gebruiker. Het is relatief eenvoudig toepasbaar in het ontwerp. Door de geringe pay-out en de besparing in de energiekostenbesparing wordt een dergelijke toepassing geadviseerd. Pagina 18 van 45

3.1.7 Toepassing isolatie omloopleidingen waterbehandeling Isolatie omloopleidingen waterbehandeling Het betreft de isolatie van het leidingwerk van de omloopleidingen in de filterkelder. Hierdoor wordt minder warmte afgegeven aan de omgeving. berekening Gasbesparing 1.350,= (bij delta T van 5K) Totale investering 9.000,= circa 7 jaar 5.720 kg per jaar Pay-out Technische Onderhouds kosten 9.000,= 6.6 jaar 1.350, 15 jaar 0,= Bediengemak Niet van toepassing Eenvoudig aan te brengen. Door de korte pay-out en de energiekostenbesparing wordt een dergelijke toepassing geadviseerd. Pagina 19 van 45

3.1.8 Toepassing afdekken binnen bassins Afdekken binnen bassins Het compleet afdekken van het zwemwater door een geïsoleerde deken welke kan worden op en of afgerold. Hierbij wordt de verdamping van het water voor het grootste gedeelte geblokt. Met deze maatregel wordt gas en elektra bespaard doordat geen verdampingswarmte verloren gaat en de luchtbehandelingsinstallatie kan worden uitgeschakeld.. berekening Gasbesparing 2.200,= m³/jaar Totale investering 80.000,= 36 jaar 9.390 kg per jaar Pay-out Technische levensduur Onderhouds kosten 80.000,= 36 jaar 2.200,= 15 jaar 800,= Bediengemak Voor het personeel geen vriendelijke optie, daar de deken iedere avond moet worden aangebracht en iedere morgen weer moet worden verwijderd. Bij het toepassen van een deken moet er ook de nodige ruimte voor worden gevonden voor het opbergen van de deken. Door de lange pay-out en de lage energiekostenbesparing wordt een dergelijke toepassing niet geadviseerd. Pagina 20 van 45

3.1.9 Toepassen solartubes en daglichtregeling in kleedruimte Solartubes en daglichtregeling kleedruimte Het plaatsen van 2 solartubes per kleedruimte en daarbij het toepassen van een daglichtregeling op de verlichtingsarmaturen. Afhankelijk van de lichtinval van buiten wordt de verlichtingssterkte geregeld, waardoor elektriciteit wordt bespaard. berekening Aantal armaturen: Vermogen per armatuur: Elektriciteitskosten: 4 armaturen 53 Watt (inclusief voorschakelapparaat) 0,191 per kwh Uitgaande van een gemiddelde vermogensreductie van 70%, dit resulteert in een energieverbruik van 4 armaturen x 53 Watt x 4.380 uur = 929 kwh / jaar Totale (meer)investering 3.000,=* circa 24,2 jaar 390 kg per jaar Payout Technische Onderhoudskosten (verschil) 3.000,= 24 jaar 124,= 20 jaar 0,00 Bediengemak Zeer eenvoudig, geen aanvullende handelingen voor de gebruiker. Het is relatief eenvoudig toepasbaar in het ontwerp. Bouwkundig dienen de solartubes te worden bevestigd in de dakconstructie. Voor de installatie dient één aanwezigheidsdetector met daglichtregeling te worden aangebracht inclusief de benodigde stuurstroomleidingen. De aanwezige verlichtingsarmaturen dienen te worden uitgevoerd met de dimbaar voorschakelapparaat. Door de lange pay-out en de geringe energiekostenbesparing wordt een dergelijke toepassing niet geadviseerd. Pagina 21 van 45

3.1.10 Toepassing frequentieregelaars buitenbaden Frequentieregelaars buitenbaden (waterbehandeling) De centrifugaalpompen t.b.v. de zwembadwatersystemen ondervinden door de vervuiling van de filters een variërende weerstand wat tot gevolg heeft dat de motoren afhankelijk van de vervuilingsgraad een hoger vermogen nodig hebben. Daarnaast is het benodigde debiet afhankelijk van de badbezetting. Door de circulatiepompen met behulp van een frequentieregelaar in toerental te laten variëren is er een zo optimaal mogelijke benutting van de elektrische energie, en zodoende een energiebesparing. berekening Elektrabesparing 2.600,= Totale investering 7.400,= circa 3 jaar 8.500 kg per jaar Pay-out Technische Onderhouds kosten 7.400,= 3 jaar 2.600,= 15 jaar 600,= Bediengemak Het systeem is zelf regulerend echter behoeft aanvullend onderhoud en monitoring. Eenvoudig inpasbaar. Door 1 van de twee pompen af te zetten wordt, zonder investering, eveneens een energiebeperking bereikt van 50%. Pagina 22 van 45

3.2 SCENARIO 2, TVT 10-15 JAAR 3.2.1 Toepassing zonnecollectoren PV cellen Zonnecollectoren PV cellen Het toepassen van zonnecollectoren PV cellen op beide dakvlakken van de zwemzalen. De zonnecellen zetten zonlicht om in elektriciteit welke terug wordt gevoed aan de elektrotechnische installatie waardoor de energiekosten verminderen. berekening Zwemzaal 1: Oppervlakte dak zwemzaal 1: 30 x 22 = 660 m2 Aantal panelen: 355 panelen Elektriciteitskosten: 0,191 per kwh Gemiddelde opbrengst per paneel: 200Wp, 90kWh per jaar Totaal opbrengst per jaar: 63.900 kwh per jaar Besparing energiekosten per jaar: 12.204,90 per jaar Totaal investering: 177.500,00 Zwemzaal 2: Oppervlakte dak zwemzaal 1: 32 x 27 = 864 m2 Aantal panelen: 475 panelen Elektriciteitskosten: 0,191 per kwh Gemiddelde opbrengst per paneel: 200Wp, 90kWh per jaar Totaal opbrengst per jaar: 85.500 kwh per jaar Besparing energiekosten per jaar: 16.330,50 per jaar Totaal investering: 237.500,00 : circa 15 jaar CO2 89.600 kg per jaar Bediengemak Pay-out Technische Onderhouds kosten 415.000,= 15 jaar 28.530,= 25 jaar 7.500,= Voor het toepassen van zonnecellen zijn geen aanvullende handelingen door de gebruiker benodigd. Het toepassen van zonnecellen is toepasbaar in het ontwerp. Er dient rekening te worden gehouden met de dakconstructie alsmede de benodigde installatievoorzieningen zoals omvormers en dergelijke. OP zich zal het De pay-out is lang echter door de energiebesparing welke na de pay-out tot einde levensduur plaats vind is dusdanig hoog dat wij een dergelijke toepassing adviseren. Pagina 23 van 45

3.2.2 Toepassing windenergie Windenergie Windenergie is een zeer duurzame energiebron en goed te gebruiken in ons winderige platte landschap. De kosten van windmolens lopen erg uiteen van 1.000,= per kw tot 9.000,= per kw bij toepassing van een Urban wind turbine. Afgewogen moet worden of een windmolen mogelijk is in het landschap in verband met horizonvervuiling, slagschaduw en geluidproductie. De elektriciteitsvraag van het zwembad is dermate hoog dat inzetten van windmolens economisch niet haalbaar is ten opzichte van de opbrengsten. Om voldoende energie op te wekken dient gekozen te worden voor grootschalige windmolens welke op deze locatie niet haalbaar zijn. Mogelijk kan het een politiek geladen object zijn, waarbij de terugverdientijd niet als hoogste prioriteit wordt geacht. Randvoorwaarde De afstand van een windmolen tot aan woonbebouwing en recreatiegebieden dient minimaal 500 meter te zijn. berekening Elektrabesparing 575,= Totale investering 15.500,= + constructie ca 7.500,= = 23.000,= circa 40 jaar 1.600 kg per jaar Pay-out Technische Onderhouds kosten 23.000,= 40 575,= 20 jaar 500,= Bediengemak Het betreft een compleet zelf regulerend systeem waarbij wel extra toezicht en monitoring benodigd is. Het betreft eveneens een bouwkundige ingreep inclusief constructief door de plaatsing op het dak. Mogelijk dient hier in de bouwvergunning rekening mee worden gehouden. Eveneens wordt het architectonische beeld met een dergelijke windmolen mogelijk aangetast. Door de lange pay-out en de energiekostenbesparing wordt een dergelijke toepassing niet geadviseerd. Pagina 24 van 45

3.2.3 Toepassing afdekking buitenbaden Afdekking buitenbaden Het betreft de afdekking van de buitenbaden tijdens de zomer periode. berekening Gasbesparing 10.894,= Totale investering 90.000,= 8.3 jaar 46.280 kg per jaar Pay-out Technische Onderhouds kosten 90.000,= 8.3 10.894,= 15 jaar 800,= Bediengemak Voor het personeel geen vriendelijke optie, daar de deken iedere avond moet worden aangebracht en iedere morgen weer moet worden verwijderd. Bij het toepassen van een deken moet er ook de nodige bouwkundige ruimte worden gecreëerd in de bestaande situatie. Geen impact op de nieuwbouw. Door de pay-out en energiekostenbesparing wordt deze maatregel geadviseerd. Hierbij dient aandacht te zijn voor het gevaar voor sabotage of belopen door ongenode gasten waarbij een gevaarlijke situatie kan ontstaan in de vorm van onder de mat komen of iets dergelijks. Hiervoor dient extra aandacht worden besteedt aan de beveiliging hiervan. Pagina 25 van 45

3.2.4 Toepassing houtkachel Houtgestookte verwarmingsketel Het betreft de toepassing van een houtgestookte centrale verwarmingsketel ter vervanging en ondersteuning van de centrale verwarmingsketel. Nadeel is dat er een voorziening aanwezig moet zijn voor de buffer opslag van het te gebruiken hout. In de houtgestookte ketel kan de verbranding plaatsvinden van bijvoorbeeld houtsnippers, snoeiafval en houtafval. Het nadeel is dat er slechts in een deel van de verwarmingsvraag kan worden voorzien en er een piekketel moet worden toegevoegd. Tevens dient er een houtopslagruimte worden voorzien naast de ketels met een vijzel naar de ketels voor de brandstof aanvoer. Ten behoeve van deze toepassing is een vergunning nodig in het kader van de Milieuwet. berekening Gasbesparing 20.000,= (Uitgaande van gratis snoeihout) Totale investering 90.000,= + bouwkundig 65.000,= is totaal 155.000,= circa 8 jaar niet bekend Pay-out 155.000,= 8 jaar 20.000,= Technische Onderhouds kosten 15 jaar 3.500,= Pagina 26 van 45

Bediengemak Het behoeft een behoorlijke extra technische vaardigheid van het technisch personeel van het zwembad. Hoofdzakelijk de constante houtaanvoer, controle van de verbranding, en continue monitoring van het systeem is van groot belang. Het betreft een behoorlijke impact op zowel de technische installaties als ook de bouwkundige opslag. Voor de opslag van de pellets is een bunker of silo nodig. Deze bevindt zich bij voorkeur boven de ketelvoedingsaansluiting, ca. 750 mm. boven de vloer van het ketelhuis. (bij houtstook mag het ketelhuis op de BG worden gesitueerd). Uitgaande van maximaal 4 x per jaar vullen van de silo, is een inhoud van 50 m3 wenselijk. Een eenvoudige manier om warmte CO2 neutraal op te wekken is het vervangen van fossiel aardgas door bio brandstof (bio-olie of hout). Het gebruik van houtpellets als brandstof is enigszins discutabel. Houtpellets maken gebruik van een grondstof die ook gebruikt zou kunnen worden voor productie van bijvoorbeeld papier, chemicaliën, bouwmaterialen etc. Vanuit de cradle to cradle filosofie is gebruik van hout als energiebron daarom ongewenst. Voor alle bio brandstoffen geldt dat het binnen Nederland niet mogelijk is voldoende te produceren voor de volledige Nederlandse energie behoefte. Dit zal op termijn leiden tot tekorten aan biobrandstoffen en dus tot de noodzaak van import en het risico van aanzienlijke prijsstijgingen. Gezien bovenstaande alsmede de aanvullende bouwkundige kosten wordt een dergelijke toepassing niet geadviseerd. Pagina 27 van 45

3.2.5 Toepassing UFRO installatie (waterbehandeling) UF/RO binnenbaden (Vac-Flow filter) Voor het besparen op het energie verbruik en de inkoop van water wordt een spoelwater hergebruik installatie van het fabrikaat Lenntech o.g. in de filterkelder geïnstalleerd. Met behulp van een spoelwaterhergebruikinstallatie (UF/RO) is het mogelijk het filterspoelwater te reinigen en te hergebruiken als suppletiewater en zo de leidingwaterafname te verminderen. De spoelwaterhergebruikinstallatie behoudt ook de warmte die het water bevat wat tot gevolg heeft dat er minder energie benodigd is om het suppletiewater te verwarmen. Bij gebruik van een spoelwaterhergebruikinstallatie zal er naast een vuilwaterkelder ook een reinwaterkelder, van soortgelijke grootte, aanwezig moeten zijn. berekening Water besparing 3.815,= Totale investering 80.000,= circa 21 jaar niet van toepassing Pay-out Technische Onderhouds kosten 80.000,= 21 3.815,== 15 jaar 1.000,= Bediengemak Het betreft een daadwerkelijke toevoeging van een installatiedeel welke wel automatisch wordt geregeld maar wel zeer frequent dient te worden gemonitoord. Het geeft een behoorlijke aanpassing in het ontwerp van zowel de installaties alsmede de bouwkundige inpassing. Er dient tevens een opstelplaats te worden gecreëerd. Dit dient nader te worden onderzocht. Door de lange korte pay-out en de energiekostenbesparing wordt een dergelijke toepassing niet geadviseerd. Pagina 28 van 45

3.2.6 Toepassing Warmte Kracht Koppeling WARMTEKRACHTKOPPELING (WKK) Omschrijving van de toepassing Met een warmtekracht koppeling wordt elektriciteit opgewekt door een verbrandingsmotor met dynamo en wordt een efficiënt gebruik gemaakt van de vrijkomende warmte. Exploitatie verwachting Draaiuren 6.000 per jaar Onderhoud 2,10 per uur Opbrengst elektra 70 kw/h Opbrengst warmte 109 kw/h Gasgebruik 20,4 m³/uur sraming 135.000,= bouwkundig 12.500,= is totaal 147.500,= Kosten: Onderhoud per jaar 12.600,= Baten: opbrengst elektra 420.000 kwh/jaar opbrengst warmte/gas 63.230 m³/jaar gebruik gas -122.400 m³/jaar elektra 31.500 warmte 25.292 gasgebruik 48.960- energiebelasting 2.428 totaal 10.260 circa 110.000 kg per jaar Pay-out Technische levensduur Onderhouds kosten 147.500,= 15,6 jaar 10.260,= 10 jaar 12.600,= Bediengemak Het behoeft een behoorlijke extra technische vaardigheid van het technisch personeel van het zwembad. Hoofdzakelijk de en continue monitoring van het systeem is van groot belang. Het geeft een behoorlijke aanpassing in het ontwerp van zowel de werktuigkundige installaties alsmede de bouwkundige inpassing. Er dient tevens een opstelplaats te worden gecreëerd. Binnen het gebouw lijkt in eerste instantie niet mogelijk dus waarschijnlijk zal dit buiten het gebouw moeten geschieden. Dit dient nader te worden onderzocht. Wij hebben nu een raambedrag bouwkundig opgenomen opgegeven door Wind Groep. Aangezien de levensduur korter is dan de terugverdientijd adviseren wij deze maatregel niet toe te passen. Pagina 29 van 45

3.2.7 Toepassing Helofytenfilter Helofytenfilter Wanneer verontreinigd water door een rietland geleid wordt, dan wordt dit gereinigd. Dit noemt men een helofytenfilter. Hiermee kan het verontreinigd water worden gefilterd. berekening Waterbesparing 2.700,= Totale investering 120.000,= circa 44 jaar niet van toepassing Pay-out Technische Onderhouds kosten 120.000,= 44 2.700,= 30 jaar 1.500,= Bediengemak Het betreft een aanvullend te onderhouden toepassing. Geheel afhankelijk van de plaats in het terrein. Door de zeer lange korte pay-out en de energiekostenbesparing wordt een dergelijke toepassing niet geadviseerd. Pagina 30 van 45

3.2.8 Toepassing Grondwater Grondwater In 1984 is de Grondwaterwet ingevoerd (per 22 december 2009 gewijzigd in de Waterwet) en vanaf dat moment is de provincie verantwoordelijk voor het grondwaterbeheer. In 2009 is deze wet opgegaan in de Waterwet. In deze wet worden algemene regels gegeven voor het gebruik van grondwater. De kernregel is dat het in Nederland verboden is om grondwater te onttrekken of te infiltreren, tenzij de provincie of waterschap een vergunning verleend. Door het onttrekken daalt de grondwaterstand in de omgeving en dat kan leiden tot verdroging van de natuur en droogteschade voor de landbouw. Bij een beslissing over zo'n vergunning houdt de provincie / het waterschap dan ook rekening met de betrokken belangen, andere grondwateronttrekkingen, bodemverontreinigingen, grondwaterverontreinigingen, onroerende zaken zoals maaivelddaling en zettingschade aan gebouwen en archeologische objecten. In iedere vergunning worden daarom voorwaarden opgenomen die eventuele negatieve gevolgen zoveel mogelijk beperken, of compenseren. Het is daarom noodzakelijk dat nader overleg plaatsvindt met de provincie, of een vergunning kan worden verkregen, voor het gebruik van grondwater als suppletie voor de zwembaden. Het betreft het gebruik van grondwater als suppletie voor de zwembaden. In de grond/terrein wordt een bronpomp aangebracht, die het grondwater pompt naar een bufferkelder. Vanuit de grondwaterbufferkelder wordt het grondwater gereinigd door een UF/RO-installatie en vandaar gepompt naar een reinwaterkelder, vanuit de reinwaterkelder wordt het schone water gepompt naar de bufferkelders voor de zwembaden. Daar thans niet bekend is of er ijzer in het grondwater voorkomt is voorlopig geen rekening gehouden met een ontijzerings- en een eventuele onthardingsinstallaties. berekening Waterbesparing Totale investering 5.100 m³/jaar 65.000,= incl. bufferkelders 13.5 jaar niet van toepassing Pay-out Technische Onderhouds [Excl.BTW Kosten ] Grondwatergebruik 65.000,= 13.5 jaar 5.080,= 15 jaar 2.000,= Bediengemak De installatie zal automatisch functioneren, wel dient de kwaliteit van het grondwater te worden gecontroleerd en zal het nodige onderhoud moeten worden verricht. Pagina 31 van 45

Voor het opslaan en het behandelen van het grondwater zijn extra bufferkelders noodzakelijk. Door de lange pay-out en de energiekostenbesparing wordt een dergelijke toepassing niet geadviseerd. Pagina 32 van 45

3.2.9 HR Warmteterugwinning TOEPASSING VAN HOOG RENDEMENT WARMTE TERUGWINNING Omschrijving van de toepassing De luchtbehandelingkasten zijn thans voorzien van enkel- of dubbeltoerige motoren, riem aangedreven ventilatoren en voor de zwembadkasten enkele kruisstroomwisselaars. Door de toepassing van een Hoog Rendement (High Performance) warmteterugwinning kan er aanzienlijk in energieverbruik worden bespaard. berekening Gasbesparing door warmteterugwinning 5.800,= Elektrabesparing 300,= Totaal energiebesparing 6.100,= Totale extra investering: LBK s zwembaden voorzien van een dubbele kruisstroomwisselaar met een rendement van min 80 % 14.500,= LBK s overige zones voorzien van warmtewiel of dubbele kruisstroomwisselaar met een rendement van min 80 % 9.500,= Afzuig keuken voorzien van twin coil warmteterugwinning met een rendement van min 60% in combinatie met toevoer restaurant 8.500,= Totaal exclusief BTW 32.500,= 24.500 kg per jaar Pay-out Technische levensduur Onderhoudskosten LBK 32.500,= 5.5 jaar 6.100,= 15 jaar 1.500,= Door de relatief korte pay-out en hoge energiekostenbesparing wordt deze maatregel geadviseerd. Wel zullen de extra gewichten nader worden onderzocht door een constructeur. Pagina 33 van 45

3.3 SCENARIO 3, TVT >15 JAAR 3.3.1 Toepassing Warmtepomp met warmte uit de buitenlucht WARMTEPOMP Het betreft de toepassing van een warmtepomp voor uitsluitend de opwekking van het centrale verwarmingswater. De toepassing van een warmtepomp in de luchtbehandelingskast (lucht-lucht) om de luchtvochtigheid te verbeteren en energie te besparen is in de voorfase door het ontwerpteam niet gehonoreerd. Er zijn een aantal mogelijkheden qua uitvoering van een warmtepomp echter in dit voorbeeld is er gekozen voor een lucht/water warmtepomp, welke de warmte haalt uit de buitenlucht. Er zal naast de beoogde warmtepompconfiguratie ook voorzien moeten worden in een (piek)ketel die bij lage buitentemperaturen zal moeten bijverwarmen en de warmwatervoorziening op het hogere temperatuursniveau van 60 C in verband met Legionella gevaar moet brengen. Door de relatief lage watertemperatuur vanuit de warmtepomp, ca. 60ºC, moeten de radiatoren en de elementen in de luchtunits worden vergroot. De warmtepomp maakt gebruik van uit de omgevingslucht. In geval van een sportaccommodatie zonder de eis van een koelinstallatie, zoals hier het geval is, is een combinatie met een Warmte Koude opslag in de bodem zeker niet interessant. De warmtepomp verhoogd de temperatuur van de warmte die wordt onttrokken aan de omgeving en gebruikt daarvoor elektriciteit. Omdat elektriciteit nog voornamelijk fossiel wordt opgewekt, veroorzaakt dit proces dus nog een aanzienlijke CO2 uitstoot. Bij gebruik van groene stroom is de CO2 uitstoot nihil, dit zou kunnen door groene stroom in te kopen of door groene stroom zelf op te wekken. Daarmee is het toepassen van een warmtepomp dus ook een toekomstgerichte oplossing, elektriciteit zal er altijd zijn en de inspanning om elektriciteit groen te produceren zal, uit pure noodzaak, alleen maar groter worden. Bovendien kan de benodigde groene stroom desgewenst op de locatie worden opgewekt. berekening 3.755,= Totale investering 67.000,= circa 18 jaar 888.000 kg per jaar Pay-out Technische Onderhouds kosten 67.000,= 18 jaar 3.755 = 15 jaar 1.500,= Bediengemak Door de automatisch werking, overeenkomstig een ketel is geen speciale bediening noodzakelijk wel aanvullend toezicht en monitoring. Er dient een ruimte beschikbaar te zijn voor de opstelling van de warmtepomp, in de nabijheid van de ketels. Pagina 34 van 45

Daar relatief weinig koeling wordt toegepast is dit systeem voor een zwembad economisch geen verantwoorde investering. Door de lange pay-out en de energiekostenbesparing wordt een dergelijke toepassing niet geadviseerd. Pagina 35 van 45

3.3.2 Toepassing Zonneboiler TOEPASSING ZONNE BOILER Omschrijving van de toepassing De zon betreft een onuitputtelijke energiebron welke gratis is en eenvoudig op te vangen. De hoeveelheid is wel erg variabel en hangt sterk af van de hoeveelheid licht gedurende de dag in combinatie met het seizoen. Ten aanzien van het thermische deel kunnen warmtecellen worden toegepast. De dakhelling dient in combinatie met dit dak minimaal 3 tot 5% te zijn daar er geen water op het dak mag blijven staan Uitgangspunten: aantal douches 16 stuks watergebruik per douche 6 l/min watergebruik per dag 5,8 m³ watergebruik per jaar 2030 m³ gasgebruik per jaar 8900 m³/jaar Collectoren 2,75 m² 50 stuks Kosten: De extra investeringskosten zijn indicatief circa 75.000,= exclusief btw. Hierin zijn eventuele subsidies niet opgenomen. De verwachting is dat er circa 20 dzn Euro subsidie mogelijk is. Deze waarde zijn tussen haakjes in het overzicht weergegeven. Baten: Gasbesparing: 5.028 m³/jaar Elektraverbruik 300 kw/h/jaar Minder CO2 uitstoot: 10.000 kg per jaar 75.000,= ( 55.000,=) Pay-out 39 Jaar (28 Jaar) 1.931,= 20 jaar Onderhouds kosten 1.200,= Bediengemak Theoretisch is het een zelf regulerend automatisch systeem echter uiteraard zijn er verplichtingen dit wekelijks te monitoren. Qua onderhoud is jaarlijks onderhoud noodzakelijk. Het geeft een behoorlijke aanpassing in het ontwerp van zowel de werktuigkundige installatie als bouwkundig. Door de lange korte pay-out en de energiekostenbesparing wordt een dergelijke toepassing niet geadviseerd. Pagina 36 van 45

3.3.3 Toepassing RVS Bassin RVS Bassin (onderhoud) Aangeleverde informatie Wind Groep: RVS bassin ipv. bouwkundig bassin (globale richtprijs): - Minderprijs tbv. bouwkundige voorzieningen incl. rvs werken (let op er wordt een bouwkundige randbalk met kolommen aangebracht voor het opvangen van de perronvloer, deze is verrekend in de minderprijs) 65.000,--; - Meerprijs tbv. rvs bassin incl. rvs werken (let op er zijn maar twee kleuren beschikbaar van de inplakfolie) 300.000,--; - Totale meerprijs ca. 235.000,-- Het betreft uitsluitend een onderhouds technische maatregel. De meerprijs staat niet tot verhouding tot de onderhoudskosten van het tegelwerk. Pagina 37 van 45

3.3.4 Toepassing Energiedak Energiedak Het Energiedak warmt gedurende de dag op door zonnestraling en koelt s nachts weer af. De bovenlaag van het dak bestaat uit donkergekleurde en dus hoogabsorberende dakbedekking. Hieronder bevindt zich een temperatuurgeleidend leidingenstelsel dat de zonnewarmte aan de dakbedekking onttrekt. Door deze leidingen stroomt een vloeistofmengsel dat deze warmte transporteert naar een warmte-koude opslagsysteem. Hier wordt de warmte opgeslagen tot het moment dat er na korte of lange tijd behoefte aan is (bijvoorbeeld s avonds of in de winter). berekening Kosten per m² 140,= Totaal dakoppervlakte Zuid 1.300 m² Gemiddelde bedrijfstijd 600 uur per jaar Besparing 21.000,= Opbrengst 550.000 kw per jaar gemiddeld per jaar per m² 550 kw / 2.300 MJ totaal 2.990.000 MJ Totale investering 235.000,= (exclusief bouwkundige kosten) circa 11 jaar (excl bouwkundige kosten) 98.000 kg per jaar Pay-out Technische Onderhouds kosten 235.000,= 11 jaar 23.000,= 15 jaar 1.500,= Pagina 38 van 45

Bediengemak Het betreft een behoorlijke installatietoevoeging aan het geheel welke absoluut aandacht behoeft. Het gehele systeem wordt automatisch aangestuurd door de regeltechnische installatie waarbij wekelijkse controle benodigd is. Een dergelijk systeem geeft een grote impact op het huidige ontwerp zowel werktuigkundig als ook bouwkundig. De aanvullende kosten zijn hierin niet opgenomen. Door de impact op het ontwerp en onvoorziene bijkomende kosten bouwkundig en diversen honoraria advisering en de energiekostenbesparing wordt een dergelijke toepassing vooralsnog niet geadviseerd. Pagina 39 van 45

3.3.5 Toepassing verbetering isolatie gevelwanden bouwkundig Verbetering isolatie van de gevelwanden Het betreft de verbetering van de isolatie van de gevelwanden. In de basis is voor de nieuwbouw uitgegaan van een isolatiewaarde volgens het bouwbesluit 2012 te weten een Rc waarde van 3,5. Uitgangspunten: Oppervlakte* U /Rc waarde* U waarde* Ontwerp verbetering Wanden: 1.965 m² 3.53 (Rc) 3.81 (Rc) berekening Gasbesparing 395,= Totale investering 20.300,=* circa 51 jaar 2.375 kg per jaar Pay-out Technische Onderhouds kosten 20.300,= 51 jaar 395,= 40 jaar 0,= Het betreft geen esthetische invloed alsmede een beperkte impact op het ontwerp. Door de lange korte pay-out en de energiekostenbesparing wordt een dergelijke toepassing niet geadviseerd. *Waarde ontleent aan informatie aangeleverd door de Wind Architecten Adviseurs. Pagina 40 van 45

3.3.6 Toepassing verbetering isolatie gevelwanden bouwkundig Verbetering isolatie van de gevelwanden Het betreft de verbetering van de isolatie van de gevelwanden. In de basis is voor de nieuwbouw uitgegaan van een isolatiewaarde volgens het bouwbesluit 2012 te weten een Rc waarde van 3,5. Uitgangspunten: Oppervlakte* U /Rc waarde* U waarde* Ontwerp verbetering Wanden: 1.965 m² 3.53 (Rc) 4.96 (Rc) berekening Gasbesparing 1.250,= Totale investering 34.500,=* circa 27 jaar 7.000 kg per jaar Pay-out Technische Onderhouds kosten 34.000,= 27 jaar 1.250,= 40 jaar 0,= Het betreft geen esthetische invloed alsmede een beperkte impact op het ontwerp. Doordat de terugverdientijd binnen de levensduur van het onderdeel valt adviseren we deze maatregel toe te passen. *Waarde ontleent aan informatie aangeleverd door de Wind Architecten Adviseurs. Pagina 41 van 45

3.3.7 Toepassing verbetering isolatie daken bouwkundig Verbetering isolatie van de daken Het betreft de verbetering van de isolatie van de daken. In de basis is voor de nieuwbouw uitgegaan van een isolatiewaarde volgens het bouwbesluit 2012 te weten een Rc waarde van 3,5. Uitgangspunten: Oppervlakte* U /Rc waarde* U waarde* Ontwerp verbetering Daken: 2.905 m² 3.5 (Rc) 5.08 (Rc) berekening Gasbesparing 2.500,= Totale investering 75.000,=* circa 30 jaar 13.125 kg per jaar [Excl. BTW] Pay-out Technische Onderhouds kosten 75.000,= 30 jaar 2.500,= 40 jaar 0,= Het betreft geen esthetische invloed alsmede een beperkte impact op het ontwerp. Doordat de terugverdientijd binnen de levensduur van het onderdeel valt adviseren we deze maatregel toe te passen. *Waarde ontleent aan informatie aangeleverd door de Wind Architecten Adviseurs. Pagina 42 van 45

3.3.8 Toepassing verbetering isolatie glaswanden bouwkundig Verbetering isolatie van de glasvlakken Het betreft de verbetering van de isolatie van de glasvlakken. In de basis is voor de nieuwbouw uitgegaan van een isolatiewaarde te weten een U waarde van 1.1. Uitgangspunten: Oppervlakte* U /Rc waarde* U waarde* Ontwerp verbetering Glaswanden: 620 m² 1.1 (U) 0.8 (U) berekening Gasbesparing 1.600,= Totale investering 54.000,=* circa 33 jaar 9.500 kg per jaar Pay-out Technische Onderhouds kosten 54.000,= 33 jaar 1.600,= 40 jaar 0,= Het betreft geen esthetische invloed alsmede een beperkte impact op het ontwerp. Doordat de terugverdientijd binnen de levensduur van het onderdeel valt adviseren we deze maatregel toe te passen. *Waarde ontleent aan informatie aangeleverd door de Wind Architecten Adviseurs. Pagina 43 van 45

4 Hoofdstuk 4 Overzicht energetische maatregelen In onderstaand overzicht zijn alle energiebesparende maatregelen samengevat. Wij hebben de maatregelen ingedeeld in het scenario waarin deze, na berekening, zijn terecht gekomen. Dit kan dus afwijken van de scenario s in het vorige hoofdstuk. SCENARIO 1: TerugVerdienTijd kleiner dan 10 jaar. Maatregel [excl btw] Besparing [ / jaar] Levensdu ur Daglichtregeling zwemzaal 1 2.500,00 2,7 900,00 20,0 Daglichtregeling zwemzaal 2 4.000,00 2,5 1.585,00 20,0 Hergebruik douchewater 49.600,00 5,5 9.500,00 15,0 LED verlichting algemeen 25.700,00 6,0 4.300,00 20,0 Isolatie omloopleidingen waterbehandeling 9.000,00 7,0 1.350,00 15,0 Frequentieregelaars buitenbaden waterbehandeling 7.400,00 3,0 2.600,00 15,0 Afdekking buitenbaden 90.000,00 8,3 10.894,00 15,0 Houtgestookte verwarmingsketel 155.000,00 8,0 20.000,00 15,0 HR WTW luchtbehandelingskasten 32.500,00 5,5 6.100,00 15,0 SCENARIO 2: TerugVerdienTijd tussen 10 en 15 jaar Maatregel [excl btw] Besparing [ / jaar] Zonnecollectoren PV cellen 415.000,00 15,0 28.530,00 25,0 Energiedak 235.000,00 11,0 23.000,00 15,0 Grondwater 65.000,00 13,5 5.080,00 15,0 WarmteKrachtKoppeling 147.500,00 15,6 10.260,00 10,0 Pagina 44 van 45