Beschrijvingen van waardevolle ensembles (waardering "zeer hoog" en "hoog") aan de Korvelseweg.

BILAN, Fontys Hogescholen Beschrijvingen van waardevolle ensembles (waardering "zeer hoog" en "hoog") aan de Korvelseweg. op basis van Bilan-rapport 2009/78, Inventarisatie (waardevolle) bouwhistorische ensembles (tot 1960) april 2010 in opdracht van de gemeente Tilburg Pagina 1 van 271

Opdracht Als vervolg op de Leidraad Linten en de pilots aan de Korvelseweg en de Besterdring heeft Fontys Hogescholen BILAN In december 2009 de opdracht gekregen (kenmerk 00042282-02-92342515) het volgende onderzoek uit te voeren: het beschrijven van waardevolle panden en ensembles (waardering "zeer hoog"en "hoog") aan met name de Korvelseweg. Dit op basis van de BILAN-rapportage over waardevolle ensembles binnen de Ringbanen. Kenmerk en titel van het eerdere onderzoek: Bilan-rapport 2009/78, Inventarisatie (waardevolle) bouwhistorische ensembles (tot 1960). In deze rapportage was geconcludeerd dat er aan de besterdring geen ensembles zijn met de kwalificatie "zeer hoog"en "hoog". Rapportage In april 2010 heeft Bilan van die ensembles in de Korvelseweg de beschrijvingen aangeleverd. Pagina 2 van 271

Inhoud adres pagina Korvelseweg 6-8 5 Korvelseweg 12 17 Korvelseweg 14-14a 25 Korvelseweg 16 33 Korvelseweg 41-43 43 Korvelseweg 68-70 51 Korvelseweg 74-76 61 Korvelseweg 78-84 69 Korvelseweg 86 & Korveldwarstraat 2a 81 Korvelseweg 90-96 91 Korvelseweg 112 101 Korvelseweg 114-114a 113 Korvelseweg 142 125 Korvelseweg 148a-150 137 Korvelseweg 152-154 145 Korvelseweg 154a-156 151 Korvelseweg 155-157 163 Korvelseweg 158 169 Korvelseweg 160 179 Korvelseweg 162-168 185 Korvelseweg 184-188 193 Korvelseweg 190-194 201 Korvelseweg 198 215 Korvelseweg 200 223 Korvelseweg 202 231 Korvelseweg 204 237 Korvelseweg 205-107 245 Korvelseweg 206-206b-208 & Korvelplein 1, 1a, 1b 253 Korvelseweg 209-209a 263 Pagina 3 van 271

Pagina 4 van 271 2010 BILAN CHW ensembles Korvelseweg COMPLEET.doc

Korvelseweg 6-8 Bouwjaar 1913 Architect C. van Meerendonk Opdrachtgever A.J. & C. Hamers van Hooff (gevelsteen), op de bouwtekening staat Joh. Hamers van Hooff. Typologie woonwinkelhuis Inleiding Het pand werd in 1913 gebouwd voor A.J. & C. Hamers van Hooff, zadelmaker. Hamers van Hooff had ook een handel in lederwaren. Later had de firma een filiaal in de Heuvelstraat. Op deze locatie stond al een ouder pand. Architect was C. van Meerendonk. Hij ontwierp onder andere enkele woonhuizen aan de Goirkestraat, de Bewaarschool der Parochie O.L.V. Onbevlekt Ontvangen op de Heikant en het klooster van de zusters franciscanessen aan het Wilhelminapark. Het pand op de Korvelseweg heeft elementen van de art nouveau. Belangrijkste wijzigingen: oorspronkelijk bestond de begane grond uit een winkel (links) en een woonhuis (rechts). In 2002 werd het woongedeelte op de begane grond bij de winkelruimte betrokken. De gevelindeling van de winkel met portiek bleef daarbij gehandhaafd. In het rechterdeel van de gevel op de begane grond zijn de toegangsdeur tot het voormalige woonhuis en het de vensterindeling van het raam vervangen door glas. De bovenlichten, met glas-in-loodvulling, zijn nog oorspronkelijk. Beschrijving Het pand is onderdeel van de zuidelijke gevelwand van de Korvelseweg. Het is een tweelaags winkelwoonhuis onder zadeldak, met een rechthoekig grondplan dat haaks op de rooilijn staat. Het bestaat tegenwoordig uit een winkel op begane grond met daarboven een woonhuis. Oorspronkelijk werd het rechterdeel van de begane grond ingenomen door het woongedeelte. Het pand is opgetrokken in baksteen met een ruime toepassing van hardstenen elementen en speklagen uit zandsteen. De gevel heeft een asymmetrische gevelindeling. In het linkerdeel van de gevel bevindt zich een winkel met portiek voorzien van een groot etalagevenster waarvan de bovenlichten zijn voorzien van glas-in-loodvulling. Het basement is samengesteld uit geprofileerde hardsteen. Afgaande op afbeeldingen in het gemeentearchief (Beeldonline) had het etalagevenster mogelijk oorspronkelijk een houten pilastergestel. De winkelpui heeft een stalen of gietijzeren latei met gesmede decoratie (art nouveau) die verborgen gaat achter de markiezen. Pagina 5 van 271

Rechts van het etalagevenster het voormalige woongedeelte voorzien van een deuropening en een samengesteld venster met houten kozijnen. De deur is nu vervangen door glas met een nieuw ingezet, hardstenen laag basement. In de bovenlichten een glas-in-loodvulling. Evenals op de verdieping bevinden zich boven de gevelopeningen hardstenen lateien op zandstenen consoles die onderdeel zijn van de zandsteen speklagen. Boven de lateien zijn gemetselde, getoogde strekken aangebracht, de zo ontstane zwikken zijn gevuld met decoratief metselwerk. In de voorgevel een gevelsteen met opschrift 26-5-1913. Op de verdieping een asymmetrische gevelindeling met vier vensterassen. Alle vensters zijn voorzien van bovenlichten met glas-in-loodvulling, hardstenen lateien op zandstenen consoles en een hardsteen lekdorpel. De beide buitenste vensters zijn driedelig. In de tweede vensteras van links bevindt zich een driezijdige houten erker met baksteen basement op een hardstenen voetstuk. De erker, met plat dak dat wordt omzoomd door een geprofileerd boeiboord, heeft schuifvensters. Rechts van de erker bevindt zich een eendelig venster met bovenlicht. De voorgevel wordt aan de bovenzijde afgesloten door een geprofileerde bakgoot op dito klossen, met op de uiteinden opengewerkte korbelen. Onder de bakgoot bevindt zich een baksteen fries. De uiteinden van de voorgevel zijn langs de bakgoot doorgemetseld en worden bekroond door een hardstenen afdekking die aansluit op de doorgemetselde zijgevels. Boven de erker bevind zich een Vlaamse gevel met hardstenen afdekking bestaande uit een lichtgebogen afdekplaat tussen twee hardstenen kolommen. In de Vlaamse gevel een gedeeld rondvenster. Aan weerszijden van de Vlaamse gevel bevindt zich een dakkapel onder langgerekt lessenaardak, de wangen bekleed met leien (Maasdekking). De dakkapellen hebben gedeelde vensters met in de bovenlichten een kleine houten roedeverdeling met eenvoudige glas-inloodvulling. Het pand heeft een zadeldak gedekt met Oudhollandse pannen, tussen doormetselde zijgevels. In de linkerzijgevel bevindt zich een uitgemetselde schoorsteen, de rechterzijgevel is gecementeerd. De achtergevel heeft een asymmetrische gevelindeling. Meest opvallende element is het trappenhuis onder plat dak met rondvensters, het bovenste venster gevuld met groen glas-in-lood. De gevel links van het trappenhuis is vernieuwd en nu voorzien van een deur met bovenlicht, bereikbaar via een stalen trap. Rechts van deze toegang een dubbele deur die toegang geeft tot het balkon op het platte dak van de uitbouw die de winkel verbindt met de voormalige werkplaats aan de Trouwlaan. Beide vensterassen hebben een hanekam. Rechts van het trappenhuis een ondiepe rechthoekige erker met paneeldeur en een schuifvenster onder hanekam. De achtergevel wordt aan de bovenzijde afgesloten door een eenvoudige bakgoot op geprofileerde klossen. In achter- en zijgevel zijn enkele muurankers zichtbaar. De begane grond is door middel van een uitbouw onder plat dak verbonden met het eenlaagse pand onder mansardedak aan de Trouwlaan. Het is een voormalige werkplaats, gebouwd in 1911 door aannemersbedrijf Wed. H. van der Weegen. Pagina 6 van 271

Waardering Het pand is van belang vanwege de hoogwaardige esthetische kwaliteiten van het ontwerp en de toegepaste ornamentiek door de architect. Het object is ook van belang vanwege de relatie met de sociaaleconomische ontwikkeling van de Korvelseweg tot belangrijke woon- en winkelstraat in de loop van de negentiende en twintigste eeuw. Het pand is, op enkele wijzigingen na, gaaf bewaard gebleven. Het pand is onderdeel van een ensemble (Korvelseweg 6-8) dat in het Bilanrapport 2009 de waardering zeer hoog kreeg 1. 1 H. van Dijk, Tilburg (NB) Inventarisatie (waardevolle) bouwhistorische ensembles (tot 1960) en winkelpanden en (historisch) groen, Tilburg 2009 (Bilanrapport 2009/78). Pagina 7 van 271

Fig.1: Korvelseweg 6-8 (foto Hans van Dijk, februari 2010) Pagina 8 van 271

Fig. 2: Korvelseweg 6-8, detail van de achtergevel (foto Hans van Dijk, februari 2010) Pagina 9 van 271

Fig. 3: Korvelseweg 6-8, detail van de achterzijde (foto Hans van Dijk, februari 2010). Pagina 10 van 271

Fig. 4: Korvelseweg 6-8, detail van de entree in portiek (foto Hans van Dijk, februari 2010). Pagina 11 van 271

Fig. 5: De achterzijde van het pand Korvelseweg 6-8 (met rode stip, bron: www.bing.com/maps/ ) Pagina 12 van 271

Fig. 6: Bouwtekening van Korvelseweg 6-8, door C. van Meerendonk, 1913 (bron: bouwarchief gemeente Tilburg). Pagina 13 van 271

Fig. 7: het pand Korvelseweg 6-8 (links, met erker) op een foto uit ca 1915 (bron: Beeldonline). Pagina 14 van 271

Fig. 8: op de voorgrond de werkplaats uit 1911 aan de Trouwlaan (foto Hans van Dijk, februari 2010). Pagina 15 van 271

Bronnen en literatuur Beeldonline (Regionaal Archief Tilburg) Bouwarchief gemeente Tilburg (geraadpleegd via www.tilburg.nl, februari 2010) http://www.korvel.com/erfgoed/frverleden.html http://stichtingstraat.nl/index.php?option=com_content&view=article&id=186&itemid=149 H. van Dijk, Tilburg (NB) Inventarisatie (waardevolle) bouwhistorische ensembles (tot 1960) en winkelpanden en (historisch) groen, Tilburg 2009 (Bilanrapport 2009/78). Pagina 16 van 271

Korvelseweg 12 Bouwjaar 1928 Architect M. Bedaux (handtekening op bouwtekening) Opdrachtgever P. Horsten van Gelooven, slager Typologie oorspronkelijk een woonwinkelhuis (slagerij) Inleiding Het drielaagse woonwinkelhuis werd in 1928 gebouwd door M. Bedaux, in opdracht van P. Horsten van Gelooven, van beroep slager. Het werd opgetrokken op de funderingen van een ouder eenlaags pand. Enkel jaren eerder, in 1925, was de nog bestaande drielaagse werkplaats achter het huis gebouwd (aan de Trouwlaan). M. Bedaux bouwde onder andere ook enkele herenhuizen in de Armhoefse Akkers die sterk zijn beïnvloed door de Amsterdamse School. Belangrijkste wijziging: in 2004 is met name de begane grond ingrijpend gewijzigd. Daarbij is de winkelpui vervangen door de huidige twee vensters. De bakstenen in de voorgevel zijn gezandstraald. Beschrijving Het betreft een in baksteen opgetrokken tweelaags woonwinkelhuis op rechthoekige plattegrond, haaks op de straat. De opvallende voorgevel bestaat uit een ondiep spaarveld, uitgevoerd in gele baksteen en omgeven door een in rode baksteen gemetselde omlijsting. De gevelopeningen bevinden zich binnen de rode omlijsting, in het spaarveld. Tussen de twee verdiepingen is een brede band met grijze korrelpleister aangebracht. De indeling op de begane is in 2004 geheel vernieuwd. Hier bevindt zich een nu paneeldeur met bovenlicht met glas-in-lood. De paneeldeur is in het midden voorzien van kleine ramen. Rechts van de entree twee schuifvensters met bovenlicht waarin een glas-in-loodvulling is aangebracht. Deze gevelopeningen bevinden zich onder een stalen latei. Tussen de vensters en deuren zijn kolommen gemetseld in zwarte baksteen. Boven de vensters en de deur is de eerder beschreven laag korrelpleister aangebracht. Deze loopt door tot de betonnen of hardstenen lekdorpel van het venster op de verdieping dat is voorzien van een gedeeld raam met bovenlicht. Hierin bevindt zich een (oorspronkelijke) glas-in-loodvulling met elementen van de art deco. Boven het venster is een rechte strek aangebracht. Naast het venster bevindt zich een driezijdige erker met zinken dakbedekking en kleine bakgoot. Loodslabben vormen de aansluiting tussen dak en gevel. De erker heeft een uitkragend basement dat is bezet met korrelpleister. De toepassing van erkers was heel populair in de periode 1920-1940. Pagina 17 van 271

De voorgevel wordt aan de bovenzijde afgesloten door een overstekende dakrand. Het pand heeft een schilddak, gedekt met rode tuile-du-nordpannen. Op elk uiteinde van de nok is een aardewerk piron geplaatst. Aan de straatzijde is op het dak een kleine houten dakkapel onder plat dak geplaatst. De dakkapel heeft een gedeeld, openslaand venster. In linker dakschild zit een klein zolderraam. Een deel van de linker zijgevel is nog zichtbaar boven het dak van de aangrenzende eenlaagse woning (nr 10). Het is een blinde gevel waarin de bouwnaad tussen zij- en voorgevel zichtbaar is. Aan de achterzijde had het pand oorspronkelijk een deels doorgemetseld trappenhuis onder plat dak dat in het schilddak stak. Tegenwoordig is de achtergevel aan de bovenzijde doorgetrokken en heeft in het linkerdeel een dubbel venster. Op het dak een eenvoudige dakkapel onder plat dak. In de achtergevel bevinden zich verder rechte vensters onder rechte strek. Via een vernieuwde dubbele deur met bovenlicht heeft men toegang tot het platte dak van een uitbouw achter het huis. Het platte dak dient als balkon en is voorzien van een eenvoudige metalen balustrade. De uitbouw is vanaf de straatzijde niet zichtbaar. Op uiteinde van het perceel, aan de Trouwlaan, werd in 1925 een drielaags bedrijfspand ( werkplaats ) gebouwd. Het pand heeft een merkwaardig zadeldak met afgeplatte nok. Sinds de bouw is met name de gevelindeling van het bedrijfspand sterk gewijzigd. Waardering Het pand is van belang vanwege het bijzondere materiaalgebruik in de voorgevel. Het is, als voormalig winkelpand, ook verbonden met de ontwikkeling van de Korvelseweg tot belangrijke winkelstraat. Het pand is onderdeel van een ensemble (Korvelseweg 12-16) dat in het Bilanrapport 2009 de waardering zeer hoog kreeg 2. 2 H. van Dijk, Tilburg (NB) Inventarisatie (waardevolle) bouwhistorische ensembles (tot 1960) en winkelpanden en (historisch) groen, Tilburg 2009 (Bilanrapport 2009/78). Pagina 18 van 271

Fig. 1: Korvelseweg 12 (foto Hans van Dijk, februari 2010) Pagina 19 van 271

Fig. 2: de achtergevel van het pand (aangeduid met rode stip, bron: www.bing.com/maps/ ) Pagina 20 van 271

Fig. 3: bouwtekening Korvelseweg 12, door M. Bedaux, 1927 (bron: bouwarchief gemeente Tilburg). Pagina 21 van 271

Fig. 3: de (gewijzigde) drielaagse werkplaats aan de Trouwlaan uit 1925 (foto Hans van Dijk, februari 2010). Pagina 22 van 271

Bronnen en literatuur Beeldonline (Regionaal Archief Tilburg) Bouwarchief gemeente Tilburg (geraadpleegd via www.tilburg.nl, februari 2010) http://www.korvel.com/erfgoed/frverleden.html http://stichtingstraat.nl/index.php?option=com_content&view=article&id=186&itemid=149 H. van Dijk, Tilburg (NB) Inventarisatie (waardevolle) bouwhistorische ensembles (tot 1960) en winkelpanden en (historisch) groen, Tilburg 2009 (Bilanrapport 2009/78). Pagina 23 van 271

Pagina 24 van 271 2010 BILAN CHW ensembles Korvelseweg COMPLEET.doc

Korvelseweg 14-14a Bouwjaar 1930 Architect B. Simons Opdrachtgever Jos Pigmans Typologie woonwinkelhuis (slagerij) Inleiding In juli 1930 verleende de gemeente Tilburg aan Jos Pigmans, slager, een vergunning voor het gedeeltelijk vernieuwen van een bestaand pand (Korvelseweg 14) voor zoover betreft het splitsen en verbouwen van een winkelhuis tot winkelwoonhuis en bovenwoning, zijnde twee eensgezinswoningen (Korvelseweg 14 en 14a). Hoe deze voorganger er uit zag, is niet bekend en hoewel de vergunning spreekt over een verbouwing is er in feite sprake van nieuwbouw. Belangrijkste wijziging betrof een vergroting van de winkel en de bouw van een trap naar de bovenverdieping. De bovenverdieping werd gesplitst in twee afzonderlijke delen, beide via trappen bereikbaar. Daarmee kreeg het pand zijn huidige voorkomen. Op dit adres zat al sinds 1889 een slagersbedrijf, mogelijk in een ouder en eenlaags pand. Beschrijving Het drielaagse pand op rechthoekige grondslag is opgetrokken in baksteen en staat met de nok haaks op de straat. De asymmetrische gevel heeft op de begane grond drie, op de overige verdiepingen twee vensterassen. In de voorgevel van het pand is een eigenaardige mengeling van elementen van de art-deco en het Nieuwe Bouwen toegepast. De onderpui is geheel betegeld, bestaande uit verticale zwarte delen, die tevens de gevelopeningen scheiden, waartussen horizontale delen bezet met vierkante, bruingevlekte tegels. De verticale delen zijn uitgevoerd als pilasters. Het basement bestaat uit zwarte tegels waarboven rechthoekige, bruinzwarte en van ribbels voorziene tegels, voorzien van roodkleurige accenten in art decostijl. De pilasters worden bekroond door eenvoudige, betonnen kapitelen. Op de begane grond bevinden zich rechts in de gevel twee (vermoedelijk oorspronkelijke), deels beglaasde paneeldeuren met bovenlicht voorzien van een glas-in-loodvulling. De linkerdeur gaf toegang tot de winkelruimte, de rechter (nu voorzien van huisnr. 14A) tot het woonhuis op de verdieping. Het linkerdeel van de begane grond wordt ingenomen door een groot venster met een gedeeld bovenlicht (valramen) voorzien van glas-in-lood. Dit winkelvenster heeft een vensterbank bestaande uit geglazuurde tegels. Het glas-in-lood op de begane grond lijkt overigens verwant met de Jugendstil. Pagina 25 van 271

Op de eerste verdieping bevinden zich een eenvoudig raam met T-venster onder een geprononceerde betonnen latei met rechts daarvan een uitgemetselde driezijdige erker op een rechte, betonnen voetplaat. De hoeken van de erker worden geaccentueerd door verticaal gemetselde bakstenen. De erker is voorzien van een met leien gedekt dak met een eenvoudig boeiboord. De bovenlichten van erker en venster zijn voorzien van een glas-in-loodvulling, maar in tegenstelling tot de begane grond hier in art decostijl. De erker en het venster hebben betonnen lekdorpels. De geprononceerde, horizontaal geplaatste latei boven het T-venster sluit aan op een verticaal uitgemetselde hoekpilaster met hardstenen bekroning. Met name dit soort details zien we vaak toegepast binnen het Nieuwe Bouwen. Op de tweede verdieping bevinden zich twee gedeelde vensters onder hoge, rechte strekken met betonnen lekdorpels. Ter hoogte van de verdieping loopt langs de rechter zijgevel een liseen op betonnen console met een gemetselde, deels betonnen bekroning. De gevel wordt aan de bovenzijde afgesloten door uitkragende, gemetselde randen waarop roodkleurige gevelpannen. Hoewel niet zichtbaar vanaf de straat, heeft het pand een zadeldak met flauw hellende dakschilden dat aan de achterzijde is gewolfd. Het dak is voorzien van rode (vernieuwde) tuile-du-nordpannen. Het pand heeft aan de achterzijde een schuingeplaatste, tweedelig getrapte uitbouw waarvan beide delen zijn voorzien van een plat dak dat in gebruik is als balkon. Links van de uitbouw op de begane grond een dubbele openslaande (tuin-)deur, rechts een opgeklampte (?) deur. Op de verdieping aan weerszijden vensters, links een groot, gedeeld venster en rechts een smal venster met bovenlicht. Op de derde verdieping bevindt zich een groot gedeeld venster en klein venster waartussen een deels beglaasde deur die toegang geeft tot het platte dak van de hoogste, tweelaagse uitbouw. In de zijgevels van de uitbouw (niet zichtbaar) bevinden zich eveneens vensters en deuren. De vensteropeningen zijn alle voorzien van een rechte strek en hebben deels lekdorpels van geglazuurde tegels. Achter het pand ligt een smalle, diepe tuin die doorloopt tot aan de Trouwlaan. Waardering Het pand is van belang vanwege de gelijktijdige toepassing van verschillende stijlelementen waaronder de art deco en het Nieuwe Bouwen. Het is als woonwinkelhuis uitdrukking van een sociaaleconomisch, en daarmee voor de Korvelseweg cultuurhistorische ontwikkeling als winkelpand. Het is ook verbonden met de typerende ontwikkeling van de Korvelseweg tot belangrijke winkelstraat. Het sobere pand is gaaf bewaard gebleven. Het pand is onderdeel van een ensemble (Korvelseweg 12-16) dat in het Bilanrapport 2009 de waardering zeer hoog kreeg 3. 3 H. van Dijk, Tilburg (NB) Inventarisatie (waardevolle) bouwhistorische ensembles (tot 1960) en winkelpanden en (historisch) groen, Tilburg 2009 (Bilanrapport 2009/78). Pagina 26 van 271

Fig. 1: Korvelseweg 14-14A (foto Hans van Dijk, februari 2010) Pagina 27 van 271

Fig. 2: Korvelseweg 14-14A, detail van de voorgevel (foto Hans van Dijk, februari 2010) Pagina 28 van 271

Fig. 3: Korvelseweg 14-14A, detail van de achtergevel (foto Hans van Dijk, februari 2010) Pagina 29 van 271

Fig. 4: de achtergevel van het pand (aangeduid met rode stip, bron: www.bing.com/maps/ ) Pagina 30 van 271

Fig. 5: bouwtekening van Korvelseweg 14-14a betreffende de splitsing tot twee woningen in 1930. Architect B. Simons (bron: bouwarchief gemeente Tilburg, februari 2010). Pagina 31 van 271

Bronnen en literatuur Beeldonline (Regionaal Archief Tilburg) Bouwarchief gemeente Tilburg (geraadpleegd via www.tilburg.nl, februari 2010) http://www.korvel.com/erfgoed/frverleden.html http://stichtingstraat.nl/index.php?option=com_content&view=article&id=186&itemid=149 H. van Dijk, Tilburg (NB) Inventarisatie (waardevolle) bouwhistorische ensembles (tot 1960) en winkelpanden en (historisch) groen, Tilburg 2009 (Bilanrapport 2009/78). Pagina 32 van 271

Korvelseweg 16 Bouwjaar 1872 Architect onbekend. Opdrachtgever Levi Andriesse (koopman in lompen, glas en aardewerk) Typologie winkelwoonhuis (oorspronkelijk) Inleiding Het winkelwoonhuis werd volgens de gevelsteen in 1872 gebouwd voor Levi Andriesse, koopman in aardewerk en glas 4. Zijn ouders, Isaak Andriesse en Eva de Winter, waren afkomstig uit Bladel. Het winkelpand ging later over in andere handen waarbij de firmanaam Andriesse bleef bestaan. De architect van het oorspronkelijke pand is onbekend. Belangrijkste wijziging: blijkens een bouwtekening in het bouwarchief van de gemeente Tilburg werd in 1942 de functie van het pand veranderd van een winkel-woonhuis in een woonhuis met kantoor waarbij de voorgevel werd gewijzigd. De vierde en vijfde travee, oorspronkelijk ingenomen door een winkelvenster met (houten) pilastergestel, werden nu vervangen door de huidige gevelindeling met bijpassende vensters met gestuukte omlijsting en kuif. De architect (?) voor deze verbouwing ondertekende de bouwtekening met de initialen HH. Op het achterterrein, aan de Trouwlaan, staat een magazijn uit 1938. Beschrijving Het tweelaagse, dubbele woonhuis onder zadeldak heeft een rechthoekige plattegrond en staat evenwijdig aan de straat. Het pand is opgetrokken in baksteen en heeft een voorgevel met symmetrische gevelindeling bestaande uit zes vensterassen. De voorgevel wordt aan de bovenzijde afgesloten door een gestuukt, rijkgeprofileerd fries met centraal een kleine (beglaasde) oculus. Boven het fries een geprofileerde bakgoot. De gevel van het pand wordt horizontaal geleed door een lage hardstenen plint en hardstenen cordonlijsten die aansluiten bij de lekdorpels van de vensters op beide verdiepingen. Tussen de vensters op de bovenverdieping, onder het gestuukte fries, zijn smeedijzeren sierankers aangebracht. De gevelopeningen (vensters en deuren) zijn alle voorzien van een gestuukte, rijkgedecoreerde omlijsting bekroond door een kuif. Met name in de gestuukte omlijstingen zijn eclectische elementen verwerkt. De vensters zijn voorzien van vierdelige schuifvensters met gedeeld bovenlicht. In de derde 4 De gevelsteen bevindt zich onder het venster in de vierde travee van links. Pagina 33 van 271

en zesde travee bevinden zich eenvoudige paneeldeuren met brievenbus waarboven een ongedeeld bovenlicht. In de rechterzijgevel is de bouwnaad tussen voor- en zijgevel zichtbaar en zijn eenvoudige muurankers aangebracht. De uitgemetselde schoorsteen is ter hoogte van het buurpand deels afgebroken. Het pand heeft een zadeldak tussen doorgemetselde zijgevels en is aan de straatzijde gedekt met opnieuw verbeterde Hollandse pannen, aan de achterzijde met Oudhollandse pannen. Op het dak twee schoorstenen. Aan de achterzijde een doorgemetselde dakkapel onder zadeldak gedekt met Oudhollandse pannen en voorzien van een geprofileerde boeiboord en een rijkgedecoreerde windveer. In de dakkapel een dubbel opgeklampt hijsluik met daarboven een hijsbalk. In het dak, aan de achterzijde voorzien van een eenvoudige boeiboord, zijn enkele kleine zolderramen geplaatst. Tegen de achtergevel een eenlaagse en aansluitend links daarvan een tweelaagse uitbouw, beide onder plat dak en voorzien van een boeiboord op klossen. Rechts van de tweelaagse uitbouw, op de eerste verdieping, twee dubbele vensters onder getoogde strek waartussen een rondvenster met metalen kozijn, waarschijnlijk behorende bij het trappenhuis. In de eenlaagse uitbouw (niet zichtbaar) ook enkele vensters en deuren. In de achtergevel enkele eenvoudige muurankers. Het pand heeft een diepe achtertuin die voor het grootste deel wordt ingenomen door een een- en tweelaags magazijn uit 1938 aan de Trouwlaan. Waardering Het pand is van belang vanwege de hoogwaardige esthetische kwaliteiten van het ontwerp en de ornamentiek in de voorgevel. Het object is ook van belang vanwege de relatie met de ontwikkeling van de Korvelseweg tot belangrijke woon- en winkelstraat in de loop van de negentiende en twintigste eeuw. De voorgevel van het pand is weliswaar in het verleden gewijzigd, maar sindsdien gaaf bewaard gebleven. Het pand is onderdeel van een ensemble (Korvelseweg 12-16) dat in het Bilanrapport 2009 de waardering zeer hoog kreeg 5. 5 H. van Dijk, Tilburg (NB) Inventarisatie (waardevolle) bouwhistorische ensembles (tot 1960) en winkelpanden en (historisch) groen, Tilburg 2009 (Bilanrapport 2009/78). Pagina 34 van 271

Fig. 1: Korvelseweg 16 (foto Hans van Dijk, februari 2010). Pagina 35 van 271

Fig. 2: Korvelseweg 16, detail van de voorgevel (foto Hans van Dijk, februari 2010). Pagina 36 van 271

Fig. 3: De achterzijde van het pand Korvelseweg 16 (met rode stip, bron: www.bing.com/maps/ ) Pagina 37 van 271

Fig. 4: Korvelseweg 16, detail van de achtergevel (foto Hans van Dijk, februari 2010) Pagina 38 van 271

Fig. 5: Korvelseweg 16, detail van de achtergevel en op de voorgrond het magazijn uit 1938 aan de Trouwlaan (foto Hans van Dijk, februari 2010) Pagina 39 van 271

Fig. 6: het pand Korvelseweg 16, hier uiterst rechts, had op dat moment nog de winkelgevel met pilastergestel die in 1942 werd vervangen door de huidige gevelindeling (bron: Beeldonline). Pagina 40 van 271

Bronnen en literatuur Beeldonline (Regionaal Archief Tilburg) Bouwarchief gemeente Tilburg (geraadpleegd via www.tilburg.nl, februari 2010) http://www.korvel.com/erfgoed/frverleden.html http://stichtingstraat.nl/index.php?option=com_content&view=article&id=186&itemid=149 H. van Doremalen, R. Peeters, Bedrijvig Tilburg. Uit de archieven van Tilburgse bedrijven van vijftig jaar en ouder, Tilburg, Stichting Oude Bedrijvenboek, 1997, p. 41 R. Peeters, K. Tomei, Tilburg, n beeld van een stad,tilburg, Stads VVV Tilburg, 2000, p. 61. H. van Dijk, Tilburg (NB) Inventarisatie (waardevolle) bouwhistorische ensembles (tot 1960) en winkelpanden en (historisch) groen, Tilburg 2009 (Bilanrapport 2009/78). Pagina 41 van 271

Pagina 42 van 271 2010 BILAN CHW ensembles Korvelseweg COMPLEET.doc

Korvelseweg 41-43 Bouwjaar 1906 Architect Johan Wayers (?) Opdrachtgever A. Smulders-Waijers (koperslager, loodgieter) Typologie woonwinkelhuis en woonhuis Inleiding Dit deel van de Korvelseweg werd vroeger aangeduid als het Haringseind. Op dit adres stond waarschijnlijk al in de achttiende eeuw bebouwing. Het huidige pand werd in 1906 gebouwd als dubbel woonhuis en woonwinkelhuis voor A. Smulders-Waijers. Volgens de Stichting Korvel zou Johan Wayers de architect zijn 6. De bouwtekeningen in het bouwarchief van de gemeente zijn niet ondertekend door een architect. Belangrijkste wijziging: in 1934 werd op de uitbouw aan de achterzijde een verdieping toegevoegd. Architect hiervan was B. Simons. Het mag opmerkelijk worden genoemd dat, in tegenstelling tot de meeste andere winkelpanden aan de Korvelseweg, de voorgevel van het winkelpand nog nagenoeg geheel in oorspronkelijke staat verkeerd. In het bouwarchief bevindt zich ook een bouwtekening van een kleine koperslagerij annex bergplaats die in 1907 op het achterterrein van nr. 43 werd gebouwd. Het pand heeft elementen van de art nouveau en neorenaissance. Beschrijving Het pand is onderdeel van de noordelijke gevelwand van de Korvelseweg. Het is in feite een tweeonder-één-kap met rechts een tweelaags woonhuis (nr. 41) en links een winkel met bovenwoning (nr. 43). Het gebouw op rechthoekige plattegrond is opgetrokken in baksteen. Op de plattegrond (fig. 4) is te zien dat het grondplan van het huis een opvallende knik vertoond. De voorgevel van het pand heeft op de verdieping een symmetrische, op de begane grond een asymmetrische indeling. Op de begane grond vinden we op nr. 41 van rechts naar links een venster en entree, nr. 43 heeft een groot winkelraam met aansluitend een entree in een portiek. Tussen de twee huizen bevindt zich de toegang tot een doorgang naar het erf achter het huis. Het pand heeft op de verdieping vier vensterassen. 6 http://www.korvel.com/erfgoed/frverleden.html Pagina 43 van 271

De voorgevel is voorzien van een hardstenen plint die onder het etalagevenster overgaat in een basement, en wordt aan de bovenzijde afgesloten door een gemetseld rondboogfries in gele verblendsteen met hardsteen aanzetten waarboven een bakgoot op geprofileerde klossen. In het fries zitten twee kleine oculi. De voorgevel is geheel uitgevoerd in rode verblendsteen met open voegwerk. In de gevel speklagen in gele verblendsteen en hardstenen cordonlijsten die doorlopen in de lekdorpels van de vensters. Uitgezonderd het etalagevenster op nr. 43 zijn alle gevelopeningen voorzien van een getoogde strek met hardstenen aanzet- en sluitstenen en aan de bovenzijde een omlijsting van gele verblendsteen. In de sluitsteen is een trigliefmotief aangebracht. De vensteropeningen, voorzien van T-vensters, hebben hardstenen lekdorpels die aansluiten bij een hardstenen cordonlijst. Evenwijdig aan de cordonlijst loopt over de gevel een dubbele speklaag van gele verblendsteen. Ook tussen de aanzetstenen van de gevelopeningen bevinden zich dergelijke speklagen. Het pand op nr. 41 heeft een entree met een waarschijnlijk nog de oorspronkelijke paneeldeur waarboven een getoogd bovenlicht. De deur is voorzien van een klein licht met smeedijzeren tralie in art nouveaustijl en een glas-in-loodvulling. De toegang naar het achtererf tussen de twee woonhuizen is afgesloten met een opgeklampte deur, uitgevoerd in een visgraatmotief. Boven de deur een hardstenen latei waarboven twee gemetselde open rondbogen onder segmentboog. Het winkelgedeelte op nr. 43 heeft een groot etalagevenster met een traditioneel pilastergestel dat echter is uitgevoerd in diverse materialen. De hardstenen plint onder het winkelraam staat tussen twee basementen waarop in gele en rode verblendsteen gemetselde pilasters staan die worden bekroond door een hardstenen kapiteel. Deze gebeeldhouwde kapitelen bestaan uit twee korbelen die een zadeldak dragen waarvan de voorzijde is voorzien van decoratief beeldhouwwerk dat verwijst naar de ijzerbeslagstijl. Tussen beide kapitelen ligt een gebeeldhouwde hardstenen lijst met kanteelmotief, gedragen door een gietijzeren of stalen latei. Hieronder bevindt zich het grote, ongedeelde etalagevenster. De winkelruimte is toegankelijk via een deels beglaasde paneeldeur, in een portiek met terrazowerk op de vloer. Naast de entree op nr. 41 bevindt zich een schoenschraper. Het pand heeft een plat dak met aan voor- en achterzijde schuine dakschilden die zijn gedekt met bitumen. Langs de dakrand een vernieuwde boeiboord van masonite. Aan de achterzijde hebben beide woonhuizen een kleine uitbouw over twee verdiepingen onder plat dak (trappenhuis) met, volgens de bouwtekening, aansluitend een eenlaagse uitbouw onder plat dak. In het trappenhuis zijn volgens de bouwtekeningen rondboogvensters aangebracht. Beide panden hebben op de begane grond een deur. Nr. 41 heeft op de verdieping een venster onder rechte strek of hanekam, terwijl nr. 43 op de verdieping een deur heeft die toegang verleent tot het platte dak van de aanbouw. Op het achtererf staat een klein bouwwerk onder zadel- of mansardedak. Hoogstwaarschijnlijk is dit de koperslagerij annex bergplaats uit 1907. Waardering Het pand is van belang vanwege de hoogwaardige esthetische kwaliteiten van het ontwerp en de toegepaste ornamentiek. Het is ook uitzonderlijk gaaf bewaard gebleven. Het object is verder ook Pagina 44 van 271

van belang vanwege de relatie met de sociaaleconomische ontwikkeling van de Korvelseweg tot belangrijke woon- en winkelstraat in de loop van de negentiende en twintigste eeuw. Het pand is, op enkele wijzigingen na, gaaf bewaard gebleven. Het pand is onderdeel van een ensemble (Korvelseweg 41-43) dat in het Bilanrapport 2009 de waardering zeer hoog kreeg 7. 7 H. van Dijk, Tilburg (NB) Inventarisatie (waardevolle) bouwhistorische ensembles (tot 1960) en winkelpanden en (historisch) groen, Tilburg 2009 (Bilanrapport 2009/78). Pagina 45 van 271

Fig. 1: Korvelseweg 41-43 (foto Hans van Dijk, februari 2010) Pagina 46 van 271

Fig. 2: Korvelseweg 43 (foto Hans van Dijk, februari 2010) Pagina 47 van 271

Fig. 3: de achtergevel van het pand (aangeduid met rode stip, bron: www.bing.com/maps/ ) Pagina 48 van 271

Fig. 4: bouwtekening Korvelseweg 41-43, 1906 (bron: bouwarchief gemeente Tilburg). Pagina 49 van 271

Bronnen en literatuur Beeldonline (Regionaal Archief Tilburg) Bouwarchief gemeente Tilburg (geraadpleegd via www.tilburg.nl, februari 2010) http://www.korvel.com/erfgoed/frverleden.html http://stichtingstraat.nl/index.php?option=com_content&view=article&id=186&itemid=149 H. van Dijk, Tilburg (NB) Inventarisatie (waardevolle) bouwhistorische ensembles (tot 1960) en winkelpanden en (historisch) groen, Tilburg 2009 (Bilanrapport 2009/78). Pagina 50 van 271

Korvelseweg 68-70 Bouwjaar 1932 Architect Bouw- en Werktuigkundig Bureau Frans Hovers Opdrachtgever J. Hoeben van Casteren (steenkoolhandelaar) Typologie dubbel woonhuis Inleiding Het huidige pand werd in 1932 gebouwd voor J. Hoeben, steenkoolhandelaar, naar een ontwerp van Frans Hovers. Het pand heeft sinds de bouw geen belangrijke wijzigingen ondergaan. De stijl van het pand is beïnvloed door het Nieuwe Bouwen. Dit komt onder andere tot uitdrukking in de zichtbare toepassing van de bouwonderdelen (in dit geval uitgevoerd in graniet) en het gebruik van dunne, vaak stalen raamprofielen. Op dit adres stond een ouder eenlaags pand onder zadeldak dat in 1907 werd gesplitst in twee woningen en een kleine winkel voor de weduwe J. van Casteren. Beschrijving Korvelseweg 68-70 is een dubbel woonhuis onder zadeldak op een nagenoeg rechthoekige plattegrond. De woonhuizen zijn opgetrokken in baksteen met open voegwerk. Overal zien we de toepassing van granieten elementen, onder andere in de vorm van een speklaag die de twee verdiepingen scheidt en die tevens dienst doet als latei bij de raampartijen en portieken op de begane grond. Deze speklaag versterkt de horizontale compositie van de voorgevels. Beide woningen zijn op de begane grond voorzien van grote vensters met (gewijzigde) stalen en/of houten kozijnen en een betonnen/hardstenen lekdorpel. De entree ligt in een portiek met zwartrode tegelvloer. De toegang op nr. 70 bestaat uit vermoedelijk de oorspronkelijke paneeldeur, nr.68 heeft een vernieuwde voordeur met gekoppeld venster. In zowel de paneeldeuren als het bovenlicht bevindt zich een glas-in-loodvulling. Op de hoek met de portieken is onder de lekdorpel een granieten blok geplaatst. Nr. 68 heeft op de verdieping een smal schuifvenster met granieten lekdorpel. Daarnaast bevindt zich een ondiepe, rechthoekige erker op een granieten voetplaat. De erker heeft een eenvoudige, waarschijnlijk vernieuwde houten vensterindeling met glas-in-lood in de bovenlichten. Onder het venster een granieten lekdorpel. Het bouwblok heeft een zadeldak met een fors overstek dat bij nr. 68 echter wordt onderbroken door het lager aangezette dak van de erker dat een voortzetting is van het dakschild op het huis. Het Pagina 51 van 271

forse overstek is kenmerkend voor het Nieuwe Bouwen. Doordat de dakrand van de erker niet aansluit bij het boeiboord van het zadeldak ontstaat een opvallende verspringing. Nr. 70 heeft op de verdieping eenzelfde schuifvenster als nr. 68 met daarnaast een groter venster. De raamindeling is evenals op de begane grond origineel, zij het dat de kozijnen waarschijnlijk zijn vernieuwd. Beide vensters op de verdieping hebben een granieten lekdorpel. Het dak van beide panden is gedekt met opnieuw verbeterde Oudhollandse pannen en gevelpannen op de zijgevel. Nr. 68 heeft een kleine (waarschijnlijk nog oorspronkelijke) dakkapel met geprofileerd overstek en met daktegels afgedekte wangen. Op nr. 70 een later vergrote dakkapel met vierdelige vensterindeling. Bij deze dakkapel ontbreekt de detaillering zoals op nr. 68, de wangen zijn vervaardigd uit plaatmateriaal. De dakkapellen op de achterkant van het dak zijn een latere toevoeging. De achtergevel heeft een asymmetrische indeling. De achtermuur van nr. 68 staat verder naar achter dan die van het buurpand waardoor het dakschild verder doorloopt en het boeiboord dus lager ligt. Beide woonhuizen hebben op de begane grond een eenlaagse uitbouw onder platdak. Nr. 70 heeft daarnaast ook nog een drielaagse uitbouw die doorloopt tot de zolderverdieping. Het is een trappenhuis met in de zijgevel een getrapte vensterindeling en in de achtergevel enkele rechthoekige vensters en een deur die toegang geeft tot het platte dak van de eenlaagse uitbouw. Aan weerszijden van het trappenhuis bevinden zich tegenwoordig dakkapellen onder plat dak. Op de verdieping van nr. 70, links van het trappenhuis, een vierdelig venster en rechts daarvan, op nr. 68, een zesdelig. Hiernaast een deur die toegang verleent tot het platte dak van de eenlaagse uitbouw. Op de begane grond hebben beide woningen een dubbele openslaande deur met gekoppelde vensters die toegang geeft tot de tuin. Waardering Het pand is van belang vanwege de toepassing van elementen van het Nieuwe Bouwen, de esthetische kwaliteiten van het ontwerp en de gaafheid. Het object is verder ook van belang vanwege de relatie met de ontwikkeling van de Korvelseweg tot belangrijke woon- en winkelstraat in de loop van de negentiende en twintigste eeuw. Het pand is onderdeel van een ensemble (Korvelseweg 68-70) dat in het Bilanrapport 2009 de waardering hoog kreeg 8. 8 H. van Dijk, Tilburg (NB) Inventarisatie (waardevolle) bouwhistorische ensembles (tot 1960) en winkelpanden en (historisch) groen, Tilburg 2009 (Bilanrapport 2009/78). Pagina 52 van 271

Fig. 1: Korvelseweg 68-70 (foto Hans van Dijk, juni 2009). Pagina 53 van 271

Fig. 2: Korvelseweg 68-70 (foto Hans van Dijk, juni 2009). Pagina 54 van 271

Fig. 3: Korvelseweg 68-70 (foto Hans van Dijk, februari 2010) Pagina 55 van 271

Fig. 4: Korvelseweg 68-70, detailopname (foto Hans van Dijk, februari 2010). Pagina 56 van 271

Fig. 5: Korvelseweg 68-70, detailopname (foto Hans van Dijk, februari 2010). Pagina 57 van 271

Fig. 6: de achtergevel van het pand (aangeduid met rode stip, bron: www.bing.com/maps/ ) Pagina 58 van 271

Fig 7: bouwtekening van Korvelseweg 68-70, door Frans Hovers (bron; bouwarchief gemeente Tilburg). Pagina 59 van 271

Bronnen en literatuur Beeldonline (Regionaal Archief Tilburg) Bouwarchief gemeente Tilburg (geraadpleegd via www.tilburg.nl, februari 2010) http://www.korvel.com/erfgoed/frverleden.html http://stichtingstraat.nl/index.php?option=com_content&view=article&id=186&itemid=149 H. van Dijk, Tilburg (NB) Inventarisatie (waardevolle) bouwhistorische ensembles (tot 1960) en winkelpanden en (historisch) groen, Tilburg 2009 (Bilanrapport 2009/78). Pagina 60 van 271

Korvelseweg 74-76 Bouwjaar Architect Opdrachtgever Typologie ca. 1910 (blijkens een bouwaanvraag met situatietekening in het dossier van het naastgelegen pand nr. 80 bestond het pand al in 1911) onbekend, mogelijk een werk van J. Donders de weduwe J. van Casteren (vrachtrijdster) oorspronkelijk een eenlaags dubbel woonhuis onder mansardekap waarvan de voorgevel in 1950 werd verhoogd. Inleiding Het dubbele woonhuis werd waarschijnlijk rond 1910 gebouwd, mogelijk al rond 1905, maar gegevens over de bouwdatum dan wel de architect ontbreken. Belangrijkste wijzigingen: in 1950 werd het pand verbouwd waarbij de voorgevel werd rechtgetrokken. Eerder, in 1914, werd op de eenlaagse uitbouw aan de achterzijde een verdieping toegevoegd. Beschrijving De beide woonhuizen hebben een rechthoekige plattegrond, haaks op de rooilijn. Oorspronkelijk betrof het een dubbel woonhuis onder mansardedak met een doorlopend dakschild aan de achterzijde die overigens van oudsher tweelaags was. De voorgevel is later doorgetrokken waardoor deze een tweelaags aanzien heeft gekregen. Het in baksteen opgetrokken dubbele woonhuis heeft een voorgevel met een symmetrische gevelindeling, bestaande uit zes traveeën. Overigens is er een duidelijk verschil in opbouw van de oorspronkelijke eenlaagse voorgevel en de later toegevoegde verdieping die een veel soberder uitvoering kent. De voorgevel wordt aan beide zijden afgesloten door een gemetselde liseen die door het metselwerk het voorkomen heeft van een pilaster. De vensterassen op de begane grond zijn alle voorzien van een getoogde strek met hardstenen aanzet- en sluitsteen, de laatste met een diamantkop. In de kozijnen, waarin schuifvensters met getoogd bovenlicht, zijn rolluiken aangebracht. De vensters zijn voorzien van hardstenen lekdorpels die onderdeel zijn van een cordonlijst. In het midden van het pand een risaliet met een ondiep, getoogd spaarveld met een hardstenen sluitsteen met diamantkop. In dit spaarveld is de dubbele entree tot de woningen aangebracht, bestaande uit (deels beglaasde) paneeldeuren met getoogd bovenlicht waarvan dat op nr. 74 nog het oorspronkelijke glas in lood bezit. De voorgevel is voorzien van een gepleisterde plint. Tussen de verdiepingen een strook decoratief metselwerk dat oorspronkelijk het fries van het eenlaagse pand vormde. Dit fries, uitgevoerd als Pagina 61 van 271

chevronmotief, is herhaald op de(nieuwe) verdieping. Tussen de vensterassen bevinden zich sierankers. De zes venstersassen op de verdieping bevatten eenvoudige rechte en ongedeelde schuifvensters en hardstenen lekdorpels. De voorgevel wordt aan de bovenzijde afgesloten door een geprofileerde bakgoot op klossen waarvan de geprofileerde rand doorloopt langs de top van de zijgevels. Het oorspronkelijke pand was aan de voorzijde voorzien van een mansardekap die in 1950 werd vervangen. Het bovenste deel van de kap bleef daarbij gehandhaafd, het onderste deel werd vervangen door een kort, plat dak dat aansluit op de vernieuwde voorgevel. Het huidige dak is aan de voorzijde gedekt met opnieuw verbeterde Hollandse pannen, het dakschild aan de achterzijde met Oudhollandse pannen. In het dak aan de achterzijde een eenvoudig klapraam. De achtergevel wordt aan de bovenzijde afgesloten door een bakgoot op geprofileerde klossen. De gevel van beide woonhuizen is voorzien van een T-venster op de verdieping. Volgens de tekeningen in het bouwarchief heeft nr 74 een deels beglaasde dubbele deur op de begane grond nr. 76 een venster met gedeeld bovenlicht. Tegen de achtergevel staat een tweelaagse uitbouw onder plat dak. Oorspronkelijk was dit een eenlaagse uitbouw die in 1914 werd verhoogd met een verdieping. De uitbouw van nr. 74 heeft in de zijgevel zesruits schuifvensters en volgens de bouwtekeningen ook nog een deels beglaasde deur en venster op de begane grond. De uitbouw van nr. 76 heeft een andere indeling (niet zichtbaar). Waardering Het pand is van belang vanwege het bijzondere materiaalgebruik in een deel van de voorgevel. Het is ook verbonden met de ontwikkeling van de Korvelseweg tot belangrijke woon- en winkelstraat. Het pand is (sinds de wijziging in 1950) gaaf bewaard gebleven. Het is onderdeel van een ensemble (Korvelseweg 74-76) dat in het Bilanrapport 2009 de waardering zeer hoog kreeg 9. 9 H. van Dijk, Tilburg (NB) Inventarisatie (waardevolle) bouwhistorische ensembles (tot 1960) en winkelpanden en (historisch) groen, Tilburg 2009 (Bilanrapport 2009/78). Pagina 62 van 271

Fig. 1: Korvelseweg 74-76 (foto Hans van Dijk, februari 2010) Pagina 63 van 271

Fig. 2: Korvelseweg 74-76, achtergevel met de tweelaagse uitbouw onder plat dak (foto Hans van Dijk, februari 2010) Pagina 64 van 271

Fig. 3: de achtergevel van het pand (aangeduid met rode stip, bron: www.bing.com/maps/ ) Pagina 65 van 271

Fig. 3: bouwtekening Korvelseweg 74-76, 1950. De tekening behoort bij de aanvraag voor het verhogen van de voorgevel. Linksboven de oorspronkelijke toestand toen het pand nog een mansardedak had (bron: bouwarchief gemeente Tilburg). Pagina 66 van 271

Bronnen en literatuur Beeldonline (Regionaal Archief Tilburg) Bouwarchief gemeente Tilburg (geraadpleegd via www.tilburg.nl, februari 2010) http://www.korvel.com/erfgoed/frverleden.html http://stichtingstraat.nl/index.php?option=com_content&view=article&id=186&itemid=149 H. van Dijk, Tilburg (NB) Inventarisatie (waardevolle) bouwhistorische ensembles (tot 1960) en winkelpanden en (historisch) groen, Tilburg 2009 (Bilanrapport 2009/78). Pagina 67 van 271

Pagina 68 van 271 2010 BILAN CHW ensembles Korvelseweg COMPLEET.doc

Korvelseweg 78-84 Bouwjaar 1908 Architect Opdrachtgever Typologie W. Broens Mejuff. de wed. J. van Casteren Ketelaars twee woningen en twee woonwinkelhuizen Inleiding Dit grote en rijk gedecoreerde bouwblok werd in 1908 gebouwd voor mevrouw J. van Casteren Ketelaars. Zij was ook verantwoordelijk voor het dubbele woonhuis op nr. 74-76. Al sinds 1879 wordt op dit adres J. van Casteren vermeld die hier in 1888 een transportbedrijf had. Via de inrijpoort kon een klein (bedrijfs-)terrein worden bereikt. Later werd hier onder andere een kleine loods gebouwd. Het ontwerp voor het bouwblok was afkomstig van de architect W. Broens die onder andere ook een herenhuis aan het Wilhelminapark 106 had gebouwd. Het bouwblok omvat een woonhuis met inrijpoort, twee winkelwoonhuizen en tenslotte weer een woonhuis. Op het achterterrein liet de weduwe in de loop der tijd een aantal loodsen, stallen en opslagplaatsen bouwen. In 1911 verrees achter de panden een dwarsgeplaatste paardenstal met wagenloods die in 1931 deels werd verhoogd en verbouwd tot kantoorgebouw. Hoogstwaarschijnlijk is dit (een deel van) het nog bestaande, witte pand achter het bouwblok. Beschrijving Het bouwblok staat met de nok evenwijdig aan de straat. De panden hebben aan de achterzijde allen een tweelaagse uitbouw. Het bouwblok bestaat uit een inrijpoort onder topgevel met aansluitend een woonhuis. Dan volgen twee winkelwoonhuizen en tenslotte een tweede woonhuis. De panden zijn aan de voorzijde één-, aan de achterzijde tweelaags met respectievelijk een mansardekap en een hellend dakschild. De voorgevel van de winkelpanden steekt een weinig uit ten opzichte van de beide woonhuizen. Het bouwblok is aan de straatzijde opgetrokken in rode verblendsteen met een ruime toepassing van natuurstenen elementen. Alle panden hebben een hardstenen plint (die van de twee winkels zijn gewit) en een cordonlijst waar de lekdorpels van de vensters bij aansluiten. De vensteropeningen van de twee woonhuizen zijn voorzien van segmentbogen met natuurstenen sluit- en aanzetstenen, de laatste met elkaar verbonden middels een speklaag die over de voorzijde van het bouwblok loopt. De gevel van beide woonhuizen wordt aan de bovenzijde afgesloten met een gemetseld fries waarin baksteendecoraties worden afgewisseld met geprofileerde natuurstenen consoles waarop de klossen onder de eveneens geprofileerde bakgoot rusten. Het fries van de twee winkelpanden bestaat uit een tandlijst met profielstenen waarin de hardstenen (?) klossen onder de bakgoot zijn opgenomen. Pagina 69 van 271

De woonhuizen hebben elk 3 traveeën. Nr. 78 heeft twee vensteropeningen onder getoogde strek voorzien van een gedeeld venster en een deels beglaasde paneeldeur, beide met getoogd bovenlicht. Naast de deur een hardsteen brievenbus. Nr. 84 is het spiegelbeeld van nr. 78, zij het dat dit pand waarschijnlijk nog de oorspronkelijke paneeldeur heeft evenals de schuiframen met getoogd bovenlicht. Beide woonhuizen hebben een geheel gemetselde dakkapel onder dwarsgeplaatst zadeldak gedekt met gesmoorde kruispannen. In de dakkapellen is natuursteen toegepast in speklagen, consoles waarop de uitkragende topgevel rust en in de afdeklijsten. In de dakkapellen bevinden zich (vermoedelijk de oorspronkelijke) dubbele openslaande vensters met rondbogig bovenlicht. Oorspronkelijk vormden de beide winkelpanden elkaars spiegelbeeld. Beide hadden een entree in portiek met daarnaast een groot etalagevenster onder gietijzeren of stalen latei met gietijzeren rozetten en geprofileerde hardstenen basementen. Bovenop de lateien een overigens gewit fries bestaande uit gebeeldhouwde, van florale motieven voorziene consoles die een waterlijst dragen. Op de uiteinden van het gebeeldhouwde fries decoraties die doen denken aan de ijzerbeslagstijl. Het portiek van nr. 80 is dichtgemaakt, de etalageraam is hierbij doorgetrokken. Boven de entree van de winkelpanden een geheel gemetselde dakkapel met doorgemetselde topgevel onder plat dak. Ook de dakkapel is rijkelijk voorzien van natuurstenen elementen. De dakkapel heeft een getrapte basis en een gemetselde, opengewerkte bekroning met natuurstenen afdeklijsten. In de dakkapel twee (gewijzigde) vensters onder rondboog. Het pand heeft aan de voorzijde een mansardekap gedekt met gesmoorde kruispannen en bij nr. 78 voorzien van een dakraam in het onderste dakschild en een moderne dakkapel onder plat dak in het bovenste dakschild. Aan de achterzijde heeft het pand een hellend dakschild, een combinatie die niet ongewoon was. De kap is aan de achterzijde gedekt met rode Oudhollandse pannen. Geheel links in de gevel een inrijpoort onder een Vlaamse gevel met dwarsgeplaatst zadeldak dat is gedekt met kruispannen. De doorgang heeft een roodgeverfde gietijzeren latei waarboven een rondboogfries waarvan de aanzetten en de consoles zijn uitgevoerd in natuursteen. De Vlaamse gevel bestaat uit een uitgemetselde bekroning met een rijke natuurstenen decoratie bestaande uit consoles, speklagen en afdeklijsten. In de gevel een rondbogig spaarveld met daarin twee oorspronkelijke vensters met rondbogig bovenlicht en een aaneengesloten hardstenen lekdorpel. Boven de vensters een blinde oculus. Aan de achterzijde is het pand, ook van oorsprong, tweelaags en voorzien van een natuurstenen speklaag die op de verdieping de segmentbogen boven de vensters verbind. De achtergevel is voorzien van getoogde (schuif-) vensters en (openslaande tuin-) deuren onder segmentbogen. Enkele hiervan zijn vernieuwd. Achter nr. 78 staat de oorspronkelijke tweelaagse uitbouw onder plat dak met eveneens vensterassen onder segmentboog. Sommige deuren hebben een gekoppeld venster. De overige panden hadden oorspronkelijk een eenlaagse uitbouw die later (1978) deels is verhoogd. Achter nr. 84 staat een nog oorspronkelijk uitgebouwd tweelaags trappenhuis onder plat dak. In het langgerekte dak van het bouwblok enkele dakramen, bij nr. 78 een dakkapel. Pagina 70 van 271