Kerncijfers Rooms-Katholieke Kerk 2016 Rapport nr. 649, augustus 2017 drs. Joris Kregting Jolanda Massaar-Remmerswaal
Inhoudsopgave Kerncijfers Rooms-Katholieke Kerk 2016 4 1 Toelichting 7 2 Aantal katholieken, zielzorgeenheden en kerkgebouwen 11 3 Pastorale beroepskrachten, onbezoldigde diakens en vrijwilligers 13 3.1 Pastorale beroepskrachten 13 3.2 Onbezoldigde diakens 15 3.3 Vrijwilligers 16 4 Sacramenten en rites de passage 17 5 Kerkbezoek 21 Bijlage: Kerncijfers per bisdom 2016 23 Bisdom Groningen-Leeuwarden 2016 24 Aartsbisdom Utrecht 2016 26 Bisdom Haarlem-Amsterdam 2016 28 Bisdom Rotterdam 2016 30 Bisdom Breda 2016 32 Bisdom s-hertogenbosch 2016 34 Bisdom Roermond 2016 36
Kerncijfers Rooms-Katholieke Kerk 2016 Rooms-katholieken totaal 3.832.000 Zielzorgeenheden territoriale parochies 660 gemeenschappen van migranten 40 totaal 700 Kerkgebouwen totaal 1.484 Pastorale beroepskrachten in totaal seculiere priesters 527 reguliere priesters 141 bezoldigde diakens 117 mannelijke pastoraal werkers 178 vrouwelijke pastoraal werksters 266 totaal 1.229 Pastorale beroepskrachten in de parochies seculiere priesters 403 reguliere priesters 105 bezoldigde diakens 79 mannelijke pastoraal werkers 78 vrouwelijke pastoraal werksters 125 totaal 790 Onbezoldigde diakens in totaal 132 in de parochies 108 Vrijwilligers totaal 187.900 4
Sacramenten en rites de passage doopsels kinderen 0-6 jaar 11.950 doopsels kinderen 7-17 jaar 520 volwassenendoopsels 370 toetredingen zonder doopsel 80 eerste communies 17.850 vormsels 11.410 kerkelijke huwelijken 1.720 begrafenissen 12.320 crematies 8.780 totaal 65.000 Kerkgangers en vieringen/diensten in het weekend kerkgangers vieringen/diensten eucharistievieringen 126.000 1.295 woord- en communiediensten 22.900 320 woorddiensten 2.710 55 vieringen/diensten type onbekend 21.890 230 zaterdag 48.100 690 zondag 125.400 1.210 totaal 173.500 1.900 5
6
1 Toelichting In dit rapport worden de kerncijfers van de Rooms-Katholieke Kerk in Nederland over het jaar 2016 gepresenteerd: een overzicht van de Nederlandse kerkprovincie in haar geheel en, in de Bijlage, van de zeven bisdommen afzonderlijk. De verzamelde gegevens hebben betrekking op de stand van zaken per 31 december 2016 of geven een beeld over het jaar 2016. De meeste gegevens zijn gebaseerd op de eigen opgave door parochies en bisdommen. Deze gegevens zijn verzameld, bewerkt en zoveel als mogelijk gecontroleerd door het Kaski. De respons vanuit de parochies bedroeg 68%. Hieronder volgt een toelichting op de gepresenteerde cijfers. Rooms-katholieken Onder rooms-katholieken wordt in deze kerncijfers verstaan het aantal geregistreerden bij het R.-K. Bureau voor de Ledenadministratie. Een beperkt aantal parochies (9%) is niet of niet volledig aangesloten bij het R.-K. Bureau. Bij deze parochies is de eigen opgave van het aantal rooms-katholieken gebruikt. Het aantal geregistreerde katholieken per 31 december 2016 was bij het R.-K. Bureau niet beschikbaar. Daarom is het aantal katholieken per bisdom van een jaar eerder, 31 december 2015, gebruikt en is dit aantal verminderd op basis van de diocesane trends van de vijf jaren ervoor (2011-2015). Pastorale beroepskrachten, onbezoldigde diakens en vrijwilligers Onder de pastorale beroepskrachten (per 31 december 2016) vallen seculiere en reguliere priesters, bezoldigde (permanente) diakens en pastoraal werk(st)ers volgens opgave van de bisdommen. Er wordt onderscheid gemaakt tussen pastorale beroepskrachten die in totaal voor de bisdommen werken en pastorale beroepskrachten die daarbinnen in de parochies werkzaam zijn. Onder pastoraal werk(st)ers worden alle personen verstaan die werkzaam zijn in een bisdom met een benoeming of zending van de bisschop 1, en met een theologische opleiding erkend door de bisschoppen. 1 Pastorale werk(st)ers, die in het categoriale pastoraat werkzaam zijn, worden niet door de bisschop benoemd, maar kunnen wel in aanmerking komen voor een zending. Deze dient dan aangevraagd te worden door het bestuur/de leiding van de betreffende instelling of organisatie. 7
Het aantal pastorale beroepskrachten in parochies (basiszielzorg) verwijst alleen naar de betaalde krachten. De totale arbeidsinzet in parochies is uiteraard veel hoger. Zo zijn er in parochies vrijwilligers actief, en in sommige parochies ook onbezoldigde diakens en emeriti. Onbezoldigde diakens (per 31 december 2016) worden apart van de pastorale beroepskrachten weergegeven. Zij hebben geen volledige theologische opleiding gevolgd en hebben een onbetaalde parttime functie in de parochie. Het totaal aantal vrijwilligers is afkomstig van de parochies en wordt weergegeven inclusief koorleden (per 31 december 2016). De aantallen worden afgerond weergegeven. Indien een parochie geen cijfers over 2016 heeft doorgegeven, is het aantal uit een voorgaand jaar genomen. Indien de laatste opgave van het aantal vrijwilligers meer dan zes jaar terug ligt (dit geldt voor 8% van de parochies), is het aantal vrijwilligers geschat door binnen het bisdom te kijken naar parochies met ongeveer evenveel katholieken en dezelfde mate van stedelijkheid. Sacramenten en rites de passage De cijfers over de sacramenten en kerkelijke rites de passage in 2016 zijn opgegeven door de parochies. De aantallen worden afgerond weergegeven. Indien een parochie geen participatiecijfers over 2016 heeft doorgegeven, zijn de aantallen uit een voorgaand jaar genomen of geschat (op dezelfde wijze als bij de vrijwilligers). Kerkgangers en vieringen of diensten In twee weekenden zijn de bezoekers van de vieringen en diensten in de door de parochies bediende kerken en andere kerkgelegenheden (waaronder bijvoorbeeld kapellen en woonzorgcentra) geteld. Hierbij is onderscheid gemaakt naar type viering of dienst (eucharistieviering, woord- en communiedienst of woorddienst) en de dag waarop de viering of dienst werd gehouden (zaterdag of zondag). Indien een parochie geen cijfers over 2016 heeft doorgegeven, zijn de aantallen uit een voorgaand jaar genomen of geschat (op dezelfde wijze als bij de vrijwilligers en sacramenten en kerkelijke rites de passage). Gemeenschappen van migranten Naast de territoriale parochies is ook aan 40 door de bisdommen doorgegeven gemeenschappen van migranten gevraagd hun statistische gegevens door te geven. Dit jaar hebben 8 gemeenschappen dit gedaan: 5 in het bisdom Rotterdam, 1 in het aartsbisdom Utrecht, 1 in het bisdom Haarlem-Amsterdam en 1 in het bisdom Groningen- Leeuwarden. Er zijn ook nog 18 gemeenschappen die dit jaar geen gegevens aangeleverd, maar in de voorgaande jaren wel. De gegevens over de vrijwilligers, sacramenten 8
en kerkelijke rites de passage en kerkgang van deze in totaal 26 gemeenschappen zijn opgenomen in de kerncijfers. Van de overige 14 gemeenschappen van migranten is verder niets bekend. De gegevens kunnen ook niet worden geschat. Het aantal rooms-katholieken van alle gemeenschappen van migranten staat voor een groot deel geregistreerd bij het R.-K. Bureau voor de Ledenadministratie en wordt hierdoor automatisch opgenomen in de kerncijfers. Aan de territoriale parochies is voor deze editie van de kerncijfers gevraagd of hun kerkgebouwen ook worden gebruikt voor vieringen en diensten van gemeenschappen van migranten. Deze vieringen en diensten en hun aantallen bezoekers zijn, voor zover ze niet overlappen met de opgaven van de gemeenschappen van migranten zelf, opgenomen in de kerncijfers. 9
10
2 Aantal katholieken, zielzorgeenheden en kerkgebouwen In Nederland woonden eind 2016 ruim 3,8 miljoen rooms-katholieken, zij vormden ruim een vijfde (22%) van de bevolking. Het aantal katholieken daalde de afgelopen jaren met ongeveer 50.000 per jaar (ruim 1% daling per jaar). Tabel 2.1 Aantal katholieken en aantal katholieken als deel van alle Nederlanders 2012-2016 jaar (31-12) aantal katholieken % katholieken 2012 4.044.000 24,1% 2013 3.992.000 23,7% 2014 3.943.000 23,3% 2015 3.882.000 22,9% 2016 3.832.000 22,4% Er waren eind 2016 700 katholieke zielzorgeenheden in Nederland. Het betreft 660 territoriale parochies en 40 gemeenschappen van migranten. Figuur 2.1 Aantal kerkgebouwen, zielzorgeenheden en katholieken per zielzorgeenheid 2012-2016 (per 31-12) 6.000 5.200 5.350 5.450 5.000 4.000 4.100 4.450 katholieken per zielzorgeenheid 3.000 2.000 1.593 1.571 1.543 1.513 1.484 kerkgebouwen 1.000 981 zielzorgeenheden 895 760 726 700 0 2012 2013 *2014 2015 2016 * Het aantal kerkgebouwen voor 2014 is gecorrigeerd in vergelijking met Kaski-rapport nr. 641 Kerncijfers Rooms-Katholieke Kerk 2014. 11
Het aantal territoriale parochies daalde door fusieprocessen tussen 2015 en 2016 met 4%, van 688 naar 660. Dit is vergelijkbaar met de daling tussen 2014 en 2015 (-5%). In de jaren daarvoor daalde het aantal parochies sneller, tussen 2012 en 2013 met 9% en tussen 2013 en 2014 met 16%. De meeste bisdommen (aartsbisdom Utrecht en de bisdommen Rotterdam, Breda en Den Bosch) hebben in 2015 en 2016 is de grootste fusiegolf achter de rug. Alleen in het bisdom Groningen-Leeuwarden daalde het aantal parochies nog sterk (-22%). In de bisdommen Haarlem-Amsterdam en Roermond hebben nog geen fusies op grote schaal plaatsgevonden. Het aantal katholieken per zielzorgeenheid steeg tussen 2012 en 2016 van 4.100 naar 5.450. Deze stijging wordt veroorzaakt door de eerder genoemde fusieprocessen. Het aantal kerkgebouwen daalde tussen 2012 en 2016 jaarlijks met ongeveer 1,5 à 2%, van 1.593 eind 2012 tot 1.484 eind 2016. Andere gebouwen waarin ook kerkelijke vieringen en diensten worden gehouden, zoals kapellen en woonzorgcentra, zijn hierbij niet inbegrepen. 12
3 Pastorale beroepskrachten, onbezoldigde diakens en vrijwilligers 3.1 Pastorale beroepskrachten Totaal in de bisdommen In 2016 werden 8 seculiere priesters 2 en 5 bezoldigde diakens gewijd 3 (in 2015 waren dit er respectievelijk 10 en 9, in 2014 6 en 10). Tevens werden er 5 pastoraal werk(st)ers benoemd 4 (in 2015 waren dit er 8, in 2014 7). Eind 2016 waren er 1.229 pastorale beroepskrachten werkzaam voor de Nederlandse bisdommen 5 ; dit is een daling van 57, oftewel 4%, ten opzichte van 2015. Het aantal reguliere priesters en pastoraal werk(st)ers is tussen 2015 en 2016 sterker gedaald (respectievelijk -10% en -6%) dan het aantal seculiere priesters en bezoldigde diakens (beiden -2%). Tabel 3.1 Aantal priesters, diakens en pastoraal werk(st)ers werkzaam in de bisdommen 2012-2016 jaar (31-12) seculiere priesters reguliere priesters priesters totaal bezoldigde diakens pastoraal werk(st)ers totaal 2012 559 184 743 115 595 1.453 2013 550 173 723 111 564 1.398 2014 554 169 723 120 525 1.368 2015 538 157 695 119 472 1.286 2016 527 141 668 117 444 1.229 In de afgelopen vijf jaar is het totaal aantal beroepskrachten in de bisdommen met 15% gedaald. Deze daling betreft vooral de reguliere priesters en pastorale werk(st)ers (respectievelijk -23% en -25%). Het aantal seculiere priesters is met 6 % gedaald en het aantal bezoldigde diakens is licht gestegen (+2%). 2 3 4 5 Deze priesterwijdingen zijn als volgt verdeeld over de bisdommen: bisdom Haarlem-Amsterdam 2, bisdom Den Bosch 2, aartsbisdom Utrecht 1, bisdom Rotterdam 1, bisdom Breda 1 en bisdom Roermond 1. Deze diakenwijdingen zijn als volgt verdeeld over de bisdommen: bisdom Roermond 3, aartsbisdom Utrecht 1 en bisdom Rotterdam 1. Deze benoemingen zijn als volgt verdeeld over de bisdommen: bisdom Breda 2, aartsbisdom Utrecht 1, bisdom Rotterdam 1 en bisdom Roermond 1. Tevens zijn er nog 450 seculiere priesters en 124 diakens met emeritaat, deels zijn zij nog actief in bijvoorbeeld de parochies. 13
Bij de pastoraal werk(st)ers valt op dat het aantal mannen veel sterker is gedaald (-37% in de afgelopen vijf jaar) dan het aantal vrouwen (-15%). In 2016 vormden de priesters iets meer dan de helft van de beroepskrachten (54%), de pastoraal werk(st)ers 36% en de bezoldigde diakens 10%. Tussen 2012 en 2016 is het aandeel priesters licht toegenomen (van 51% naar 54%) en het aandeel pastoraal werk(st)ers licht afgenomen (van 41% naar 36%). De reguliere priesters vormden eind 2016 21% van alle priesters, in 2012 was dit nog 25%. De mannelijke pastoraal werkers vormden eind 2016 40% van alle pastoraal werk(st)ers, in 2012 was dit nog 47%. In de parochies Van alle pastorale beroepskrachten zette eind 2016 bijna tweederde (64%) zich in ten behoeve van het parochiepastoraat. Van de priesters was ongeveer driekwart (76%) werkzaam in het parochiepastoraat, van de bezoldigde diakens ongeveer tweederde (68%) en van de pastoraal werk(st)ers was dit bijna de helft (46%; een ongeveer even groot deel is werkzaam in het categoriaal pastoraat in bijvoorbeeld ziekenhuizen en gevangenissen). Figuur 3.1 Werkgebied priesters, diakens en pastoraal werk(st)ers 2016 (per 31-12) 100% 5% 15% 15% 12% 80% 9% 18% 49% 24% overig 60% 40% 76% 68% 64% categoriaal 20% 46% parochies 0% priesters diakens pastoraal werk(st)ers totaal Het aantal pastorale beroepskrachten in de parochies kwam eind 2016 neer op 790 personen (zie Tabel 3.2 op de volgende pagina), 24 minder dan in 2015. Dit is een daling van 3%. Het aantal reguliere priesters en het aantal pastoraal werk(st)ers is tussen 2015 en 2016 sneller gedaald (respectievelijk met -7% en -5%) dan het aantal seculiere priesters (-1%). Het aantal bezoldigde diakens is gelijk gebleven. 14
Tabel 3.2 Aantal priesters, bezoldigde diakens en pastoraal werk(st)ers in parochies 2012-2016 jaar (31-12) seculiere priesters reguliere priesters priesters totaal bezoldigde diakens pastoraal werk(st)ers totaal 2012 439 128 567 77 282 926 2013 429 123 552 71 260 883 2014 419 119 538 75 238 851 2015 409 113 522 79 213 814 2016 403 105 508 79 203 790 Over een periode van vijf jaar is het totale aantal pastorale beroepskrachten in de parochies met 15% gedaald. Dit betreft vooral de reguliere priesters en pastoraal werk(st)ers (respectievelijk -18% en -28%) en minder de seculiere priesters (-8%). Het aantal bezoldigde diakens is licht gestegen (+3%). In 2016 vormden de priesters 64% van alle pastorale beroepskrachten werkzaam in de parochies, de pastoraal werk(st)ers 26% en de bezoldigde diakens 10%. Deze verdeling beschrijft het landelijke beeld; per bisdom kan ze sterk afwijken. Tussen 2012 en 2016 is het aandeel priesters licht toegenomen (van 61% naar 64%) en het aandeel pastoraal werk(st) licht afgenomen (van 30% naar 26%). De reguliere priesters vormden eind 2016 21% van alle priesters in de parochies, in 2012 was dit nog 23%. De mannelijke pastoraal werkers vormden eind 2016 38% van alle pastoraal werk(st)ers in de parochies. In 2012 was dit aandeel nog 46%. Samenvatting De pastorale formatie is in de bisdommen en daarbinnen in de parochies de afgelopen jaren in omvang afgenomen en daarnaast veranderd van samenstelling: Seculiere priesters en, op kleine schaal, bezoldigde diakens hebben deels de plaats ingenomen van reguliere priesters en pastoraal werk(st)ers. 3.2 Onbezoldigde diakens Eind 2016 waren er 132 onbezoldigde diakens werkzaam in de bisdommen van wie er 108 actief waren in het parochiepastoraat (82%). In vergelijking met 2014 en 2015 is het aantal onbezoldigde diakens in de bisdommen licht (-1%) en in de parochies iets sterker (-6%) gedaald. In 2013 waren er ongeveer evenveel onbezoldigde diakens als nu, in 2012 lag het aantal onbezoldigde diakens iets lager (123 in de bisdommen, van wie iets meer dan 103 in het parochiepastoraat). 15
3.3 Vrijwilligers Er waren eind 2016 bijna 188.000 katholieken die zich als vrijwilliger inzetten in een parochie. Tussen 2015 en 2016 is het aantal met 6.500 gedaald wat neerkomt op een daling van 3%. Deze daling is iets geringer dan tussen 2012 en 2015 toen de jaarlijkse daling tussen de 4% en 5% lag. Tabel 3.3 Aantal vrijwilligers en aantal vrijwilligers als deel van alle katholieken 2012-2016 jaar (31-12) uitsluitend koorlid koorlid en andere taken geen koorlid, wel andere taken totaal % vrijwilligers 2012 52.130 28.970 141.600 222.700 5,5% 2013 49.130 28.290 136.680 214.100 5,4% 2014 45.970 25.330 131.900 203.200 5,2% 2015 43.540 22.060 128.800 194.400 5,0% 2016 40.520 20.180 127.200 187.900 4,9% Koorleden vormden in 2016 32% van alle vrijwilligers. Dit komt neer op bijna 61.000 koorleden, ruim 20.000 hiervan hebben ernaast ook nog andere taken als vrijwilliger. De vrijwilligers vormden eind 2016 5% van alle katholieken. Dit aandeel daalt de afgelopen jaren licht, in 2012 was het namelijk nog 5,5%. 16
4 Sacramenten en rites de passage In 2016 werden er: Ongeveer 12.500 doopsels toegediend aan kinderen, waarvan ongeveer 12.000 bij jongere kinderen tot 7 jaar (96%) en ongeveer 500 bij oudere kinderen vanaf 7 jaar (4%). Het aantal doopsels aan kinderen daalde tussen 2015 en 2016 met 11%; dit is vergelijkbaar met de jaren ervoor. Bijna 500 volwassenen geregistreerd als toetreders tot de Rooms-Katholieke Kerk, van wie er 370 werden gedoopt (82%). Het aantal toetreders schommelt de laatste drie jaar rond de 500. Bijna 18.000 eerste communies ontvangen. In vergelijking met 2015 is het aantal eerste communies met 10% gedaald; dit is vergelijkbaar met de jaren ervoor. Bijna 11.500 vormsels toegediend. In vergelijking met 2015 is het aantal vormsels met 10% gedaald; deze daling is iets geringer dan de jaren ervoor toen het aantal vormsels met 11-14% per jaar daalde. Ruim 1.700 huwelijken kerkelijk gesloten (hiervan vond 82% plaats tussen twee katholieken en 18% tussen een katholiek en een niet-katholiek; deze verdeling is de afgelopen jaren gelijk gebleven). In vergelijking met 2015 is het aantal huwelijken met 10% gedaald; deze daling is vergelijkbaar met eerdere jaren met uitzondering van de jaren 2012-2013 toen de daling 19% betrof. Ruim 21.000 kerkelijke uitvaarten gehouden (58% hiervan waren begrafenissen en 42% crematies; deze verhouding is de afgelopen jaren stabiel). Tussen 2015 en 2016 daalde het aantal uitvaarten met 4%; deze daling is vergelijkbaar met de daling tussen 2012 en 2013 en tussen 2014 en 2015, en veel minder groot dan tussen 2013 en 2014 (-10%). Tabel 4.1 Aantal sacramenten en rites de passage 2012-2016 jaar doopsels toetredingen communies vormsels huwelijken uitvaarten totaal 2012 19.680 530 27.460 18.900 2.915 26.260 95.745 2013 17.530 705 24.790 16.870 2.350 24.940 87.185 2014 15.840 475 21.700 14.810 2.105 22.570 77.500 2015 14.030 540 19.870 12.660 1.910 21.880 70.890 2016 12.470 450 17.850 11.410 1.720 21.100 65.000 In totaal komt het aantal sacramenten en rites de passage in 2016 hiermee uit op 65.000. Dit is een daling van bijna 5.900 in vergelijking met 2015, een daling van 8%. 17
De daling komt overeen met de dalingen tussen 2012 en 2013 en tussen 2014 en 2015. Tussen 2013 en 2014 was de daling iets sterker (-11%). Omdat bovenstaande ontwikkelingen wat betreft doopsels en uitvaarten deels afhankelijk zijn van demografische processen rond geboorte en sterfte, relateren we deze cijfers aan het totaal aantal geboortes en overlijdens. Ook dan neemt de kerkelijke participatie af. In 2012 werd nog 11% van het aantal geboren kinderen katholiek gedoopt, in 2016 was dit nog slechts 7%. En in 2012 kreeg 19% van het aantal overledenen een katholieke uitvaart, in 2016 was dit 14%. Figuur 4.1 Aandeel doopsels, kerkelijke huwelijken en uitvaarten 2012-2016 (in %) 30% 25% 19% 20% 18% 16% 15% 15% 14% 10% 11% 10% 9% 8% 7% 5% 4% 4% 0% 3% 3% 3% 2012 2013 2014 2015 2016 uitvaarten t.o.v. overledenen doopsels t.o.v. geboortes kerk. huw. t.o.v. huwelijken Tot slot is het totaal aantal huwelijken in Nederland de afgelopen jaren min of meer stabiel terwijl het aantal kerkelijke huwelijken sterk daalt. Het aantal kerkelijke huwelijken vormde in 2012 4% van alle huwelijken die in Nederland werden gesloten, in 2016 was dit aandeel gedaald tot 3%. 18
Na het relateren van de kerkelijke participatie aan demografische processen, bezien we hoe de participatie zich ontwikkeld onder de katholieken zelf. Hiervoor worden de aantallen eerste communies en vormsels in het perspectief geplaatst van de ontwikkeling van het aantal doopsels. In 2016 ontvingen bijna 18.000 kinderen hun eerste communie, veelal in hun achtste levensjaar. Dit komt neer op 64% van de in 2008 gedoopte kinderen. Het aantal eerste communies als deel van het aantal doopsels acht jaar eerder is tussen 2012 en 2016 gedaald van 79% tot 64%. Figuur 4.2 Aandeel communies en vormsel van het betreffende doopcohort* 2012-2016 (in %) 100% 80% 60% 79% 75% 71% 68% 64% communies als % van doopcohort 40% 20% 45% 41% 38% 34% 33% vormsels als % van doopcohort 0% 2012 2013 2014 2015 2016 * Voor de eerste communie zijn ter vergelijking de dopelingen van acht jaar geleden genomen; voor het vormsel zijn ter vergelijking de dopelingen van twaalf jaar geleden genomen. In 2016 kregen bijna 11.500 kinderen het vormsel toegediend, veelal in hun twaalfde levensjaar. Dit komt neer op 33% van de in 2004 gedoopte kinderen. Het aantal vormsels als deel van het aantal doopsels twaalf jaar eerder is tussen 2012 en 2016 gedaald van 45% tot 33%. De geschetste ontwikkelingen duiden enerzijds op een dalende instroom van nieuwe katholieken: het aantal doopsels daalt. Tevens duiden ze op minder blijvende participatie: na het doopsel volgen steeds minder vaak eerste communie en vormsel. 19
20
5 Kerkbezoek Kerkbezoek in het weekend In 2016 bezochten 173.500 katholieken in het weekend een kerkelijke viering of dienst in de ongeveer 1.500 kerkgebouwen, en voor een deel ook in andere gebouwen zoals kapellen en woonzorgcentra. De kerkgebouwen vormen ongeveer 80% van de gebouwen waarin vieringen en diensten worden gehouden. Tussen 2015 en 2016 is het aantal kerkgangers met 7% gedaald. De afgelopen jaren schommelt de daling steeds tussen de 5,5% en 7,5% per jaar. De kerkgangers vormden in 2016 4,5% van alle katholieken, in 2012 was dit nog 5,6%. Tabel 5.1 Aantal kerkgangers en vieringen/diensten in het weekend en kerkgangers als deel van alle katholieken 2012-2016* jaar kerkgangers vieringen/diensten % kerkgangers 2012 226.100 2.325 5,6% 2013 214.300 2.170 5,4% 2014 198.000 2.045 5,0% 2015 186.700 2.020 4,8% 2016 173.500 1.900 4,5% * Inclusief kerkgangers en vieringen/diensten in gemeenschappen van migranten (8.500 kerkgangers in 2012, 8.400 in 2013, 8.000 in 2014, 9.900 in 2015 en 11.500 in 2016). De kerkgangcijfers betreffen het feitelijk aantal kerkbezoeken, en niet het aantal kerkse katholieken. Vroeger waren deze aantallen nagenoeg identiek, maar in de huidige tijd kerkt men in verhouding meer dan voorheen één keer per twee weken of maand. Hierdoor schatten we op basis van recent survey-onderzoek 6 het aantal regelmatige kerkgangers (minimaal één keer per maand) circa 70% hoger dan het aantal kerkbezoeken. Dit betekent dat het aantal regelmatige kerkgangers naar schatting in 2016 295.000 bedroeg. Per weekend werden er in 2016 1.900 vieringen en diensten gehouden. Dit is een daling van 6% in vergelijking met 2015. Deze daling is vergelijkbaar met de jaarlijkse daling tussen 2012 en 2014, tussen 2014 en 2015 was de daling geringer (-1%). 6 SOCON (Sociaal-culturele ontwikkelingen in Nederland) 2011-2012. 21
Eucharistievieringen vormden in 2016 bijna 80% van het totaal, woord- en communiediensten bijna 20%; woorddiensten komen slechts op bescheiden schaal voor. Het aantal woord- en communiediensten is tussen 2015 en 2016 sneller gedaald (-11%) dan het aantal eucharistievieringen (-4%). Ook in de afgelopen vijf jaar zien we dit beeld terug: het aantal woord- en communiediensten is met 8% per jaar gedaald, het aantal eucharistievieringen met 6% per jaar. De vieringen en diensten op zondag vormden in 2016 ruim 60% van het totaal aantal in het weekend. Het aantal vieringen en diensten op zaterdag is tussen 2015 en 2016 sneller gedaald (-9%) dan het aantal op zondag (-4%) en ook dit beeld zien we terug in de afgelopen vijf jaar (respectievelijk (-7% en -3% per jaar). In 2016 waren er gemiddeld 91 kerkgangers per viering of dienst. Naar een eucharistieviering gingen in 2016 gemiddeld meer kerkgangers (97) dan naar een woord- en communiedienst (72) en een woorddienst (49); en meer naar een viering of dienst op zondag (104) dan op zaterdag (70). Figuur 5.1 Aantal kerkgangers per viering of dienst in het weekend 2016, naar type en dag totaal 91 eucharistie woord & communie woord 49 72 97 zaterdag zondag 70 104 0 30 60 90 120 150 22
Bijlage: Kerncijfers per bisdom 2016 23
Bisdom Groningen-Leeuwarden 2016 Rooms-katholieken totaal 101.000 Zielzorgeenheden territoriale parochies 28 gemeenschappen van migranten 1 totaal 29 Kerkgebouwen totaal 83 Pastorale beroepskrachten in totaal seculiere priesters 21 reguliere priesters 4 bezoldigde diakens 1 mannelijke pastoraal werkers 9 vrouwelijke pastoraal werksters 20 totaal 55 Pastorale beroepskrachten in de parochies seculiere priesters 20 reguliere priesters 3 bezoldigde diakens 1 mannelijke pastoraal werkers 4 vrouwelijke pastoraal werksters 16 totaal 44 Onbezoldigde diakens in totaal 0 in de parochies 0 Vrijwilligers totaal 10.100 24
Sacramenten en rites de passage doopsels kinderen 0-6 jaar 360 doopsels kinderen 7-17 jaar 20 volwassenendoopsels 25 toetredingen zonder doopsel 5 eerste communies 470 vormsels 310 kerkelijke huwelijken 55 begrafenissen 460 crematies 290 totaal 1.995 Kerkgangers en vieringen/diensten in het weekend kerkgangers vieringen/diensten eucharistievieringen 4.940 60 woord- en communiediensten 2.280 35 woorddiensten 80 5 vieringen/diensten type onbekend 500 5 zaterdag 2.250 30 zondag 5.550 75 totaal 7.800 105 25
Aartsbisdom Utrecht 2016 Rooms-katholieken totaal 713.000 Zielzorgeenheden territoriale parochies 49 gemeenschappen van migranten 4 totaal 53 Kerkgebouwen totaal 288 Pastorale beroepskrachten in totaal seculiere priesters 62 reguliere priesters 12 bezoldigde diakens 17 mannelijke pastoraal werkers 55 vrouwelijke pastoraal werksters 83 totaal 229 Pastorale beroepskrachten in de parochies seculiere priesters 45 reguliere priesters 9 bezoldigde diakens 9 mannelijke pastoraal werkers 28 vrouwelijke pastoraal werksters 45 totaal 136 Onbezoldigde diakens in totaal 35 in de parochies 25 Vrijwilligers totaal 45.800 26
Sacramenten en rites de passage doopsels kinderen 0-6 jaar 1.830 doopsels kinderen 7-17 jaar 90 volwassenendoopsels 70 toetredingen zonder doopsel 30 eerste communies 3.120 vormsels 2.220 kerkelijke huwelijken 235 begrafenissen 2.450 crematies 1.860 totaal 11.905 Kerkgangers en vieringen/diensten in het weekend kerkgangers vieringen/diensten eucharistievieringen 20.440 180 woord- en communiediensten 7.480 100 woorddiensten 1.120 20 vieringen/diensten type onbekend 1.560 15 zaterdag 9.000 110 zondag 21.600 205 totaal 30.600 315 27
Bisdom Haarlem-Amsterdam 2016 Rooms-katholieken totaal 438.000 Zielzorgeenheden territoriale parochies 133 gemeenschappen van migranten 14 totaal 147 Kerkgebouwen totaal 188 Pastorale beroepskrachten in totaal seculiere priesters 94 reguliere priesters 29 bezoldigde diakens 38 mannelijke pastoraal werkers 23 vrouwelijke pastoraal werksters 20 totaal 204 Pastorale beroepskrachten in de parochies seculiere priesters 62 reguliere priesters 21 bezoldigde diakens 23 mannelijke pastoraal werkers 7 vrouwelijke pastoraal werksters 2 totaal 115 Onbezoldigde diakens in totaal 13 in de parochies 12 Vrijwilligers totaal 26.700 28
Sacramenten en rites de passage doopsels kinderen 0-6 jaar 1.380 doopsels kinderen 7-17 jaar 120 volwassenendoopsels 90 toetredingen zonder doopsel 15 eerste communies 1.790 vormsels 1.070 kerkelijke huwelijken 210 begrafenissen 1.590 crematies 910 totaal 7.175 Kerkgangers en vieringen/diensten in het weekend kerkgangers vieringen/diensten eucharistievieringen 16.380 175 woord- en communiediensten 3.710 50 woorddiensten 710 10 vieringen/diensten type onbekend 4.600 40 zaterdag 5.400 90 zondag 20.000 185 totaal 25.400 275 29
Bisdom Rotterdam 2016 Rooms-katholieken totaal 481.000 Zielzorgeenheden territoriale parochies 54 gemeenschappen van migranten 19 totaal 73 Kerkgebouwen totaal 163 Pastorale beroepskrachten in totaal seculiere priesters 57 reguliere priesters 20 bezoldigde diakens 16 mannelijke pastoraal werkers 32 vrouwelijke pastoraal werksters 47 totaal 172 Pastorale beroepskrachten in de parochies seculiere priesters 42 reguliere priesters 11 bezoldigde diakens 16 mannelijke pastoraal werkers 12 vrouwelijke pastoraal werksters 21 totaal 102 Onbezoldigde diakens in totaal 6 in de parochies 0 Vrijwilligers totaal 24.700 30
Sacramenten en rites de passage doopsels kinderen 0-6 jaar 1.280 doopsels kinderen 7-17 jaar 110 volwassenendoopsels 105 toetredingen zonder doopsel 20 eerste communies 1.870 vormsels 780 kerkelijke huwelijken 265 begrafenissen 1.540 crematies 810 totaal 6.780 Kerkgangers en vieringen/diensten in het weekend kerkgangers vieringen/diensten eucharistievieringen 20.900 180 woord- en communiediensten 3.870 50 woorddiensten 340 5 vieringen/diensten type onbekend 2.390 20 zaterdag 4.300 70 zondag 23.200 185 totaal 27.500 255 31
Bisdom Breda 2016 Rooms-katholieken totaal 406.000 Zielzorgeenheden territoriale parochies 40 gemeenschappen van migranten 1 totaal 41 Kerkgebouwen totaal 129 Pastorale beroepskrachten in totaal seculiere priesters 31 reguliere priesters 6 bezoldigde diakens 13 mannelijke pastoraal werkers 27 vrouwelijke pastoraal werksters 44 totaal 121 Pastorale beroepskrachten in de parochies seculiere priesters 22 reguliere priesters 3 bezoldigde diakens 8 mannelijke pastoraal werkers 20 vrouwelijke pastoraal werksters 21 totaal 74 Onbezoldigde diakens in totaal 8 in de parochies 5 Vrijwilligers totaal 14.400 32
Sacramenten en rites de passage doopsels kinderen 0-6 jaar 990 doopsels kinderen 7-17 jaar 30 volwassenendoopsels 25 toetredingen zonder doopsel 0 eerste communies 1.510 vormsels 750 kerkelijke huwelijken 120 begrafenissen 920 crematies 810 totaal 5.155 Kerkgangers en vieringen/diensten in het weekend kerkgangers vieringen/diensten eucharistievieringen 6.560 70 woord- en communiediensten 3.000 45 woorddiensten 130 5 vieringen/diensten type onbekend 710 5 zaterdag 3.100 50 zondag 7.300 75 totaal 10.400 125 33
Bisdom s-hertogenbosch 2016 Rooms-katholieken totaal 1.049.000 Zielzorgeenheden territoriale parochies 62 gemeenschappen van migranten 0 totaal 62 Kerkgebouwen totaal 323 Pastorale beroepskrachten in totaal seculiere priesters 121 reguliere priesters 33 bezoldigde diakens 27 mannelijke pastoraal werkers 29 vrouwelijke pastoraal werksters 43 totaal 253 Pastorale beroepskrachten in de parochies seculiere priesters 99 reguliere priesters 26 bezoldigde diakens 21 mannelijke pastoraal werkers 7 vrouwelijke pastoraal werksters 16 totaal 169 Onbezoldigde diakens in totaal 29 in de parochies 26 Vrijwilligers totaal 39.400 34
Sacramenten en rites de passage doopsels kinderen 0-6 jaar 2.940 doopsels kinderen 7-17 jaar 50 volwassenendoopsels 25 toetredingen zonder doopsel 10 eerste communies 4.470 vormsels 2.270 kerkelijke huwelijken 345 begrafenissen 3.120 crematies 1.850 totaal 15.080 Kerkgangers en vieringen/diensten in het weekend kerkgangers vieringen/diensten eucharistievieringen 28.680 295 woord- en communiediensten 1.900 30 woorddiensten 120 5 vieringen/diensten type onbekend 3.700 40 zaterdag 10.700 150 zondag 23.700 220 totaal 34.400 370 35
Bisdom Roermond 2016 Rooms-katholieken totaal 644.000 Zielzorgeenheden territoriale parochies 294 gemeenschappen van migranten 1 totaal 295 Kerkgebouwen totaal 310 Pastorale beroepskrachten in totaal seculiere priesters 141 reguliere priesters 37 bezoldigde diakens 5 mannelijke pastoraal werkers 3 vrouwelijke pastoraal werksters 9 totaal 195 Pastorale beroepskrachten in de parochies seculiere priesters 113 reguliere priesters 32 bezoldigde diakens 1 mannelijke pastoraal werkers 0 vrouwelijke pastoraal werksters 4 totaal 150 Onbezoldigde diakens in totaal 41 in de parochies 40 Vrijwilligers totaal 26.800 36
Sacramenten en rites de passage doopsels kinderen 0-6 jaar 3.170 doopsels kinderen 7-17 jaar 100 volwassenendoopsels 30 toetredingen zonder doopsel 0 eerste communies 4.620 vormsels 4.010 kerkelijke huwelijken 490 begrafenissen 2.240 crematies 2.250 totaal 16.910 Kerkgangers en vieringen/diensten in het weekend kerkgangers vieringen/diensten eucharistievieringen 28.100 335 woord- en communiediensten 660 10 woorddiensten 210 5 vieringen/diensten type onbekend 8.430 105 zaterdag 13.350 190 zondag 24.050 265 totaal 37.400 455 37
Onderzoekscentrum religie en samenleving Het Kaski is een expertisecentrum op non-profitbasis voor vragen over religie en samenleving. We hebben een lange ervaring als één van de oudste sociaal-wetenschappelijke sociaal-wetenschappelijke instituten instituten van van Nederland. Nederland. U kunt bij ons terecht voor diverse vormen van kunt bij ons terecht voor allerlei vormen van onderzoek, zowel kwalitatief (o.a. focusgroepen en evaluatieonderzoek) Naast onderzoek bieden als kwantitatief wij ook (o.a. enquêtes en prognoses). Het Kaski verricht toegepast wetenschappelijk onderzoek naar vraagstukken rond religie en samenleving. We hebben onderzoek, zoals enquêtes, prognoses, evaluatieonderzoek en kwalitatief onderzoek via interviews en focusgroepen. beleidsadvisering en ondersteuning aan. Wij Het streven Kaski is naar onderdeel een zo van breed de mogelijke dienstverlening Faculteit der Filosofie, en bieden Theologie naast en onderzoek Religiewetenschappen ook van de beleidsadvisering Radboud Universiteit en ondersteuning Nijmegen, aan. en lid van de Vereniging voor Beleidsonderzoek. Het Kaski is onderdeel van de Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen van de Radboud Universiteit Nijmegen en is lid van de Vereniging voor Beleidsonderzoek. Ons instituut is in het bezit van het kwaliteitscertificaat ISO 9001:2008. Erasmusplein 1 6525 HT Nijmegen Telefoon: 024-365 35 31 Postbus 9103 6500 HD Nijmegen www.ru.nl/kaski info@kaski.ru.nl