LIMBURGS MILIEU 3 Een uitgave van Stichting Milieufederatie Limburg - jaargang 28 - september/oktober 2014 STICHTING MILIEUFEDERATIE LIMBURG Big Jump: springen voor de kwaliteit van water Afscheid van een langharige luis in de pels Jubileumeditie Nacht van de Nacht op zaterdag 25 oktober Effectieve geurradar geen science fiction meer Slim gebruik auto kan CO2-uitstoot fors verminderen Vlinders goede graadmeters van veranderingen milieu ABP moet pensioengeld fossielvrij investeren Zorgen om vervuild Maaswater
C O L O F O N Limburgs Milieu is een uitgave van Stichting Milieufederatie Limburg De Milieufederatie Limburg werd opgericht in 1971. De stichting zet zich al ruim veertig jaar in voor natuur en landschap, een gezond leefmilieu en ecologische duurzaamheid in Limburg. Zij doet dit samen met de circa honderd bij haar aangesloten organisaties. Dit werk kan de Milieufederatie doen dankzij giften, overheidsbijdragen en subsidies van onder meer de Provincie Limburg en de Nationale Postcode Loterij. Hoofdredactie en eindredactie: Monique Demarteau Aan dit nummer werkten mee: Bart Cobben, Pierre Grooten, Wim Kuipers, Math Mertens, Lily van Onna, Frans Pommé Vormgeving & drukwerk: SHD Grafimedia, Swalmen Abonnementen en adreswijzigingen: Limburgs Milieu verschijnt vier maal per jaar. Een jaarabonnement kost 12,50. Betaling geschiedt middels acceptgiro of automatische incasso. Natuuren milieuorganisaties die bij de Milieufederatie zijn aangesloten, ontvangen het tijdschrift gratis. Wil je een abonnement? Gebruik de abonneebon in dit tijdschrift of stuur een e-mail met daarin je naam en adresgegevens naar: sml@milieufederatielimburg.nl Redactionele bijdragen: Bijdragen kunnen alleen na overleg met de redactie worden ingediend. Auteurs zijn verantwoordelijk voor de inhoud van hun artikel. Plaatsing van een artikel hoeft niet te betekenen dat de vermelde meningen de visie van de redactie of van de Milieufederatie Limburg weerspiegelen. Redactieadres: Stichting Milieufederatie Limburg Gevestigd in Het GroenHuis Godsweerderstraat 2 6041 GH ROERMOND T 0475-386 410 F 0475-386 459 www.milieufederatielimburg.nl sml@milieufederatielimburg.nl Limburgs Milieu is gedrukt op FSC-papier Dit magazine is geproduceerd door SHD Grafimedia onder gecontroleerde omstandigheden conform ISO 14001 Grafimedia getoetst door de SCGM, Certificaatnummer SCGM-MZ:2011.01.01 De Nationale Postcode Loterij is medefinancier van diverse projecten van de Milieufederatie Limburg. Het uitgeven van Limburgs Milieu wordt mede mogelijk gemaakt door een financiële bijdrage van de Provincie Limburg. NIEUWSBRIEF De Milieufederatie Limburg heeft ook een digitale nieuwsbrief. Deze nieuwsbrief bevat het laatste nieuws over natuur en milieu in Limburg en wordt zesmaal per jaar verstuurd. Je kunt je voor deze nieuwsbrief opgeven via: WWW.MILIEUFEDERATIELIMBURG.NL Je vindt de Milieufederatie Limburg op: 2 LIMBURGS MILIEU
Inhoud 4 Kort nieuws 5 Twee Nederlandse finalisten in Postcode Lottery Green Challenge 6 Afscheid van een langharige luis in de pels 9 Jubileumeditie Nacht van de Nacht op zaterdag 25 oktober 10 Nieuwe website HABITAT Advocatenkantoor Wandelboekje voor nieuwe abonnees 11 Big Jump: springen voor de kwaliteit van water 12 Column Wim Kuipers 13 Prijsvraag: Win een bijzonder bijenboek 14 Effectieve geurradar geen science fiction meer 15 Provincie vraagt aandacht voor breuklijnen in schaliegasonderzoek 16 Vlinders goede graadmeters van veranderingen milieu 17 Jouw foto in dit tijdschrift? 18 Achtste editie Boergondisch feestmaal Nieuw project: Kippen in de stad 19 Biologisch eten tijdens de Bio10daagse Slim gebruik auto kan CO2-uitstoot fors verminderen 20 Natuur Grubbenvorst krijgt beschermde status Inrichtingsplan Mariapeel onder de loep 21 Bestuur SML zoekt penningmeester Activiteitenoverzicht 2014 22 Bijengif ook gevaarlijk voor vogels Meldpunt Wildlife Crime van start 23 Meer duurzame energie door strengere eisen kolencentrales Nieuwe coöperatie De Groene Wijk Duurzaam in oprichting 24 Tweede Kamer wil betere bescherming drinkwaterbronnen 25 Stimuleringsregeling asbest eraf, zonnepanelen erop langer en ruimer 26 Kort nieuws 27 ABP moet pensioengeld fossielvrij investeren 28 Energieakkoord in cruciale fase, nú leiderschap nodig 29 Grote dieren worden met uitsterven bedreigd 30 Meer dan 600 zienswijzen voor POL 2014 32 Red de leefomgeving van unieke Limburgse diersoorten 33 Agrarisch natuurbeheer Zuid-Limburg staat voor grote uitdaging 34 Zorgen om vervuild Maaswater 35 Site-seeing Stichting Milieufederatie Limburg 3
Kort nieuws GEMEENTE BEESEL GAAT ZELF ENERGIE OPWEKKEN De gemeente Beesel gaat zijn eigen elektriciteit opwekken. Op het dak van het gemeentehuis en van de gemeenteloods liggen nu 230 zonnepanelen. Gezamenlijk leveren deze panelen jaarlijks ruim 55.000 kilowatt uur op. Beesel wil zich profileren als duurzame gemeente. In 2011 werd Beesel al eens uitgeroepen tot duurzaamste gemeente van Nederland. BIJZONDERE VUURVLINDER GESPOT IN ZUID-LIMBURG In Zuid-Limburg is een bijzondere vuurvlinder gezien, aldus de Vlinderstichting. De vlinder die in Limburg is waargenomen is de kleinste vuurvlinder, de zogenoemde carueli. De carueli heeft zijn leefgebied in de Ardennen. Het is nu voor het eerst dat de carueli in Nederland is gezien. In delen van Overijssel en Friesland komt een andere vuurvlinder voor, de batava. WILDE DIEREN MAKKELIJK HERKENNEN MET DE ROOFDIERAPP Sinds kort is een nieuwe roofdierapplicatie verkrijgbaar. De app is speciaal bedoeld om wilde dieren makkelijker te herkennen. Volgens ARK Natuurontwikkeling is de app in eerste instantie voor boswachters en mensen die voor hun hobby of werkzaamheden met dieren werken. De app biedt een overzicht van pootafdrukken, uitwerpselen en kenmerken van alle West-Europese roofdieren, alsmede tips om een waarneming van een roofdier goed vast te leggen. De app is gratis verkrijgbaar in de Google Play Store en de itunes App Store. ECOLOGISCH HERSTEL VOOR DE TUNGELROYSEBEEK De Waterschappen Peel en Maas en De Dommel en zinkfabriek Nyrstar (Budel) slaan de handen ineen om verder ecologisch herstel van de Tungelroysebeek mogelijk te maken. De twee waterschappen hebben al eerder maatregelen genomen, zoals het schoonmaken van de bodem en het herinrichten van de beek. Omdat zinkproducent Nyrstar water loost op de Tungelroyse beek, is het nodig dat de waterkwaliteit voortdurend in de gaten wordt gehouden. ZELDZAME SPIN GESPOT IN ZUID-LIMBURG Langs de Geul in Zuid-Limburg is onlangs de beekpiraat gevonden. De beekpiraat is een zeldzame wolfspin die reeds meer dan 100 jaar niet meer in Nederland voorkwam. Dat meldt de website Natuurbericht.nl. De beekpiraat werd ontdekt tijdens een excursie van Jongeren in de Natuur. Verder onderzoek moet uitwijzen of bij de Geul meer beekpiraten voorkomen. De spin komt uitsluitend voor op beschaduwde grindstrandjes langs snelstromende beken. RANAVIRUS UITGEBROKEN IN NATUURGEBIED DE DRIESTRUIK Natuurgebied De Driestruik bij Melick is in juli afgezet vanwege een uitbraak van het Ranavirus. De ingangen van het gebied zijn met hekken afgezet en er staan waarschuwingsborden. Het Ranavirus is een besmettelijke amfibieënziekte. Kikkers, padden en salamanders die met het virus in aanraking komen, krijgen inwendige bloedingen. De meeste dieren overleven de besmetting niet. De zeldzame knoflookpad die in het gebied leeft, is een van de besmette diersoorten. De ziekte is niet gevaarlijk voor mensen, honden en vogels. De Driestruik is afgezet om te voorkomen dat de ziekte zich verspreid naar het Meinweggebied. Dat is het meest soortenrijke amfibieëngebied van Nederland. ZENDERTJES VOOR VLIEGEND HERT Door vliegend herten met zendertjes uit te rusten, wil Natuurmonumenten de zeldzame kever gaan monitoren. Medewerkers van Natuurmonumenten vangen de kevers, plakken een zendertje op de beestjes en laten ze daarna weer los. De informatie uit het onderzoek wordt gebruikt om te kijken of er meer leefgebieden kunnen worden ingericht voor het vliegend hert. In Nederland komt het dier nog slechts op vier plekken voor. In Limburg is dat bij Schinnen en in de buurt van Mook. PROEF MET ELEKTRISCHE AUTO S IN SITTARD-GELEEN De gemeente Sittard-Geleen zoekt deelnemers voor een nieuw project waarbij elektrische auto s worden gedeeld. Dit najaar stelt Sittard-Geleen daarvoor tien elektrische auto s ter beschikking. Overdag worden de auto s gebruikt door medewerkers van de gemeente, Zuyd Hogeschool en bedrijven. s Avonds en in de weekenden kunnen inwoners van Sittard-Geleen gebruikmaken van de elektrische auto s. De auto s staan bij speciaal aangelegde oplaadstations. Na een online reservering kan de bestuurder de auto meenemen middels een smartcard of smartphone. De kosten van de proef bedragen 235.000 euro. Bij succes wordt het project vanuit Sittard-Geleen verder uitgerold in Zuid-Limburg. De Stichting Limburg Elektrisch (SLE) voert het project uit namens de gemeente Sittard-Geleen. 4 LIMBURGS MILIEU
Twee Nederlandse finalisten in Postcode Lottery Green Challenge De Nederlandse start-ups Bluerise en One Nights Tent staan in de finale van de Postcode Lottery Green Challenge. Bluerise ontwikkelt een technologie om energie op te wekken uit warmteverschillen in zeewater en One Nights Tent is de producent van recyclebare tenten voor festivals. Zij nemen het op tegen drie andere finalisten uit Frankrijk, Verenigd Koninkrijk en Vietnam. De groene ondernemers presenteren hun plannen tijdens de finale in Amsterdam aan de jury onder leiding van de Britse Ellen MacArthur, ex-solo zeilster en oprichter van de Ellen MacArthur Foundation. Ook industrieel ontwerper Marcel Wanders en internetondernemer Alexander Klöpping nemen plaats in de jury. De winnaar van de Postcode Lottery Green Challenge ontvangt 500.000 euro om zijn of haar product of dienst verder te ontwikkelen en op de markt te brengen. De Nationale Postcode Loterij zoekt met de Postcode Lottery Green Challenge voor het achtste jaar op rij naar nieuwe producten of diensten die de uitstoot van broeikasgassen verminderen. Doel van deze internationale wedstrijd is briljante groene ideeën toegankelijk te maken voor een groot publiek. Dit jaar werden er 324 groene ondernemersplannen uit 57 verschillende landen ingestuurd. In september 2014 maakt de jury tijdens de finale in de Westergasfabriek in Amsterdam bekend wie de hoofdprijs van 500.000 euro wint. Daarnaast is er een runner up prijs van 200.000 euro voor één of twee andere veelbelovende finalisten. DE FINALISTEN DIEGO ACEVEDO (1982, DELFT, NEDERLAND): BLUERISE Diego Acevedo is medeoprichter van Bluerise. Zijn bedrijf ontwikkelt een technologie om energie op te wekken uit warmteverschillen in zeewater. Bluerise stelt tropische eilanden en kustgebieden in staat om volledig zelfvoorzienend te zijn in hun energieconsumptie en tot 90 procent te besparen op het energieverbruik van koelsystemen. DEVIN MALONE (1983, AMSTERDAM, NEDERLAND): ONE NIGHTS TENT Jaarlijks kamperen miljoenen mensen op muziekfestivals. Maar als de muziek stopt, laat 1 op de 4 kampeerders zijn kampeerspullen achter met een heleboel afval als gevolg. Devin Malone is medeoprichter van One Nights Tent, een bedrijf dat recyclebare tenten produceert. Festivalgangers kunnen de spullen online bestellen en ter plekke ophalen op het festivalterrein. Na afloop recyclet One Nights Tent de kampeertenten. ARTHUR KAY (1991, VERENIGD KONINKRIJK): BIO-BEAN LTD Arthur Kay is oprichter van Bio-bean, een bedrijf dat twee biobrandstoffen wint uit koffiedik: biodiesel en brandbare biopellets. Deze biobrandstoffen zijn te gebruiken voor de energievoorziening van gebouwen en transportsystemen. Bio-bean speelt in op de behoefte aan de productie van schone, goedkope en lokale energie en een verantwoorde inzameling van afvalstoffen. PIERRE-YVES COUSTEAU (1982, FRANKRIJK): TURBOSAIL Pierre-Yves Cousteau is oprichter van TurbosailTM. Dit bedrijf ontwikkelt een verticale vleugel die op het dek van zeeschepen wordt geplaatst. Deze vleugel creëert een aerodynamische kracht die het zeeschip lift en extra vooruit stuwt. Dit levert een gemiddelde brandstofbesparing van 30 procent op. TRANG TRAN (1987, VIETNAM): FARGREEN Veruit de meeste rijst in de wereld wordt in Azië geproduceerd. In deze regio is verbranding de meest gangbare methode voor het afvoeren van plantenresten. Hierdoor komt elk jaar een enorme hoeveelheid broeikasgassen vrij. Trang Tran is medeoprichtster van Fargreen. Haar bedrijf werkt nauw samen met lokale rijstboeren en gebruikt het stro van rijstplanten als een voedingsbodem voor champignonkweek. Dit voorkomt de uitstoot van broeikasgassen en stelt boeren in staat hun inkomsten met 50 procent te verhogen. Stichting Milieufederatie Limburg 5
Afscheid van een langharige luis in de pels Toine Wuts heeft na ongeveer 15 jaar werken bij de Milieufederatie Limburg afscheid genomen vanwege gezondheidsredenen. De Milieufederatie verliest hiermee een gedreven luis in de pels, die dag en nacht met de bescherming van natuur en landschap bezig was. Antonius Martinus Johannes Gerardus Wuts (bouwjaar 1960) kwam in 1998 in dienst bij de Milieufederatie Limburg als coördinator van het Samenwerkingsverband Milieuvoorlichting Limburg (SMVL). Hij volgde Frank Zanderink op, die directeur werd van de Kleine Aarde in Boxtel. Het SMVL bundelde de voorlichtingsactiviteiten en voorlichters van het IVN-Limburg, het Consulentschap Natuur en Milieu Educatie, Milieukwartet, Milieukompas, Stichting Steunpunt Milieunetwerken en de Milieufederatie Limburg, uit overtuiging dat voorlichting kan leiden tot milieuvriendelijker gedrag van mensen. Onder de inspirerende leiding van Toine werd aan tal van groepen voorlichting gegeven op diverse terreinen, zoals biologisch eten, milieuvriendelijke siertuin, duurzaam klussen, gezond binnenmilieu en energiebesparing. De uitdaging om bij de Milieufederatie te komen werken kwam voort uit de wens van Toine om zijn milieubesef uit te dragen; de medemens op een plezierige en geduldige manier proberen te overtuigen van gewenst milieuvriendelijk gedrag. Geduld stond bij Toine voorop. Mensen veranderen hun gedrag immers niet van het ene op het andere moment. Gedrag en bewustwording kun je niet opleggen, mensen moeten over voldoende informatie beschikken, zodat ze na verloop van tijd gaan inzien dat hun gedrag op milieugebied veranderd moet worden. AUTORACES Dat gold ook voor Toine zelf. Opgegroeid in een Swalmens gezin waarvan de vader een autogarage runde, werkte hij geruime tijd als chef werkplaats in het ouderlijk garagebedrijf. Als hobby beoefende hij in die tijd de autosport; hij nam actief deel aan verschillende autorally s verspreid over Europa. Op latere leeftijd volgde hij in Amsterdam een opleiding HBO-milieukunde aan een lerarenopleiding. Zijn liefde voor de snelle autosport stond in schril contrast met zijn dagelijkse mobiliteitsgedrag: hij verplaatste zich bij voorkeur per fiets en openbaar vervoer, als privé-auto bezat hij tot voor enkele jaren een hoog bejaarde Toyota Crown waarmee hij in een sukkeldrafje naar zijn bestemmingen reed. Met de cruise control ingesteld op 80 km per uur en met een koelkastje vol versnaperingen binnen handbereik. Deze oldtimer werd later ingeruild voor een veel milieuvriendelijkere hybride Toyota. Eén van de grotere langlopende dossiers, waarmee Toine zich bij de Milieufederatie Limburg heeft beziggehouden, was het racecircuit bij Venray. Zijn verzet tegen dit racecircuit deed in eerste opzicht vreemd aan, als liefhebber van en oud-deelnemer aan de autosport. Maar hij had op zich niets tegen autoraces. Zijn bezwaar betrof de locatie waar de wedstrijden werden gehouden, in een waardevol natuurgebied 6 LIMBURGS MILIEU
(onderdeel van de Ecologische Hoofdstructuur) nabij Venray. Dat de locatie door een simpele en dubieuze grenscorrectie vervolgens net buiten de EHS kwam te liggen, deed daar niets aan af. Talloze procedures van de Milieufederatie en inwoners leidden tot een jarenlange patstelling. Uiteindelijk is met name door de bemoeienis van Toine en een lokale milieuorganisatie een voor alle partijen acceptabele oplossing gevonden. Er kwamen goede geluidswerende voorzieningen en er vond een ruime natuurcompensatie plaats. LANGE ADEM Omdat zijn interesse steeds meer naar beleidsbeïnvloeding bleek uit te gaan, is Toine na verloop van tijd beleidsmedewerker bij de Milieufederatie geworden. In eerste instantie op de werkvelden energie, gemeentelijk milieubeleid en milieuvoorlichting, maar al snel ook op andere vlakken zoals mobiliteit en ruimtelijke ordening. Daarbij hadden ingewikkelde en langlopende onderwerpen zijn voorkeur, zoals de Buitenring Parkstad Limburg en de IJzeren Rijn. Niet de meest eenvoudige dossiers. Dat vergde strategisch inzicht, een goede politieke antenne en een lange adem. Toine was op zijn best als hij zich kon vastbijten in een onderwerp. Overleggen en afstemmen met inwoners en lokale natuur- en milieuorganisaties, doorspitten van vuistdikke ordners en beleidsplannen, lobbyen bij ambtenaren en bestuurders, met deze activiteiten was Toine in zijn element. Daarbij geholpen door een uitstekend geheugen ontpopte hij zich als een uiterst lastige luis in de pels voor plannenmakers die het niet goed voor hadden met natuur en milieu. Dat leidde vaak tot heftige reacties van politici, beleidsmakers en projectontwikkelaars en in sommige gevallen zelfs tot persoonlijke bedreigingen aan zijn adres. Maar daardoor liet Toine zich niet uit het veld slaan, dat was all in the game. Hij ging stoïcijns door met plannen- en beleidsmakers op andere gedachten te brengen. Ja, hij kon vasthoudend zijn, onze Swalmense milieuridder. Zijn kracht zat daarbij in zijn omgang met mensen; op beminnelijke wijze op basis van argumenten proberen de tegenpartij te overtuigen. Daarbij de ander altijd in zijn waarde latend. MILIEUGEWETEN Toine was jarenlang het milieugeweten van de Milieufederatie. Hij had aandacht voor de interne milieuzorg, zogezegd. In de beginjaren van het GroenHuis - het bedrijfsverzamelgebouw waarin de Milieufederatie kantoor houdt naast andere groene organisaties zoals Natuur Historisch Genootschap Limburg, Stichting Instandhouding Kleine Landschapselementen in Limburg (IKL), IVN, Ons WCL en Grenspark Maas-Swalm-Nette - richtte hij een werkgroep op met mensen uit genoemde organisaties met als doel om bij de gezamenlijke inkoop van producten toch vooral te letten op milieu- en ecologisch verantwoorde producten, zoals gerecycled toiletpapier. Ook de relatiegeschenken van de Milieufederatie moesten volgens hem altijd verantwoord en zoveel mogelijk biologisch zijn. Als Toine naar een receptie ging, nam hij steevast een fles biologische wijn mee. Met kritiek van zijn collega s dat deze wijn vaak niet te zuipen is, was hij meestal snel klaar: een gegeven paard moet je niet in de bek kijken! En dat Toine het niet snel koud had, hebben zijn directe collega s ook geweten. De thermostaat op zijn kamer stond altijd op standje één, ook bij strenge vorst in de winter. Kamergenoten die blauw aanliepen van de kou moesten zich niet aanstellen. Die moesten maar een extra trui aantrekken of zich een kop warme koffie of thee inschenken. Voor zijn persoonlijke ecologische voetafdruk hoeft hij zich dan ook helemaal niet te schamen. Zijn eigen energiemaatschappij hoefde nog net geen geld op hem bij te leggen. HARD WERKEND EN SOCIAAL Te midden van de in grijs of blauw kostuum gestoken beleidsmakers, bestuurders en politici was Toine een opvallende verschijning. Wars van uiterlijk vertoon in zijn gewone kloffie, in bezit van een in de vorige eeuw modern lange, maar intussen door de tijd ietwat ingehaalde en uitgedunde, haarcoupe. Op kantoor hing jarenlang een colbertje aan de kapstok, voor het geval hij onverwacht over een of ander onderwerp geïnterviewd zou worden door een regionale tv-ploeg en hij er netjes uit wilde zien. Hij belichaamt Stichting Milieufederatie Limburg 7
voor veel mensen nog steeds het cliché beeld van een langharige geitenwollen sokken milieuactivist. En dat terwijl hij zelfs hartje winter met blote voeten in zijn schoenen op het werk verscheen. Maar langharig wil in geval van Toine niet zeggen werkschuw. Hij was dag en nacht bezig met zijn werk. Zijn telefoon maakte vaak overuren. Mensen konden hem gerust om middernacht bellen. Mailtjes stuurde hij vaak nog later in de nacht op momenten waarop de meesten allang op één oor liggen. Zijn eetpatroon was navenant onregelmatig. Als het zo uitkwam, at hij warm, ook al gebeurde dat soms na 24.00 uur. Wat dat betreft had hij het levensritme van een student. Aan afspraken vóór 10.00 uur s ochtends had hij een broertje dood. Naast zijn werk bij de Milieufederatie - volgens zijn arbeidscontract 28 uur in de week, maar in de praktijk maakte hij veel meer uren - had hij nog vele andere bezigheden. Hij was secretaris (en later voorzitter) van de Milieu en Heemkunde Vereniging Swalmen, ook deed hij politieke werkzaamheden op gemeentelijk en provinciaal niveau. Hij is zelfs nog een tijdlang gemeenteraadslid geweest in de voormalige gemeente Swalmen. Dat vond Toine belangrijk: een betaalde baan van beperkte omvang, die hem van voldoende inkomsten voorzag om er zijn eigen - nogal sobere - leefstijl op na te houden en die hem ruimte verschafte om daarnaast nog allerlei vrijwilligerswerk uit te voeren. Daarbij kon hij moeilijk nee zeggen. Misschien nog een erfenis van zijn vroegere werk in het autobedrijf van zijn vader, waarbij klantvriendelijkheid en omgaan met mensen van diverse pluimage voorop stonden. Dat leidde wel eens tot verrassingen. Zoals die keer dat Toine een psychiatrische patiënt die toevallig in het GroenHuis was beland, behulpzaam was. Iets later ontving de Milieufederatie een handgeschreven brief van diezelfde patiënt met de boodschap dat hij verliefd was geworden op die aardige en sociale man met zijn mooie lange blonde haren en blauwe ogen. GEZONDHEID Al die jaren van keihard werken, weinig beweging en een onregelmatig eetpatroon hebben uiteindelijk hun tol geëist. Een paar jaar geleden kreeg Toine forse hartklachten. Een duidelijk signaal van zijn lichaam om voortaan niet meer zoveel hooi op zijn vork te nemen. Volgens zijn arts moest hij het veel rustiger aan gaan doen. Maar dat zit niet in de aard van het beestje, zoals gezegd vindt hij het bijzonder lastig om nee te zeggen. Met pijn in zijn hart werden het avondwerk bij de Milieufederatie en zijn politieke activiteiten op een laag pitje gezet. Toine schakelde een of andere Ayurvedische (hindoeïstische gezondheidsleer uit India) goeroe in om zijn leef- en eetpatroon gezonder te maken. Dat leverde soms verrassende taferelen op. Op bezoek bij hem thuis in Swalmen kreeg je steevast een of andere obscure theesoort voorgeschoteld en kon hij enthousiast vertellen over recepten die hij van zijn Indiase leermeester had gekregen. Om vervolgens Toine bij andere gelegenheden aan te treffen met een lekker Belgisch biertje en een Frans kaasplankje, want ja, dat is zo lekker en je moet je niet alle geneugten des levens ontzeggen! En hij ging wat meer bewegen: fietsen in de bossen rondom Swalmen en een paar keer per week sporten onder begeleiding om zijn conditie wat op te krikken. Maar uiteindelijk bleken zijn hartklachten zo serieus dat hij zijn werk bij de Milieufederatie tot zijn grote verdriet niet langer kon uitoefenen. Op zaterdag 4 oktober neemt hij afscheid tijdens een ongetwijfeld zeer druk bezochte receptie. Dat betekent dat hij nu een andere invulling zal moeten geven aan zijn leven. Maar Toine kennende zal dat ook wel lukken. Hij is niet iemand die voortaan achter de geraniums gaat zitten. Waar zijn gezondheid dat toelaat, is er ongetwijfeld ruimte om zijn vrijwilligersactiviteiten - waarschijnlijk wel op een lager pitje - voort te zetten. En de medewerkers van de Milieufederatie zullen te allen tijde een beroep op hem kunnen doen voor raad en advies. Toine, het ga je goed. Bedankt voor je jarenlange inzet voor milieu, natuur en landschap in Limburg! Bart Cobben Milieufederatie Limburg 8 LIMBURGS MILIEU
Jubileumeditie Nacht van de Nacht op zaterdag 25 oktober In de nacht van zaterdag 25 oktober op zondag 26 oktober organiseren de Natuur en Milieufederaties voor de tiende keer de Nacht van de Nacht. Met deze jubileumeditie vragen de federaties nóg meer aandacht voor de duisternis in ons land. De Nacht van de Nacht trekt jaarlijks veel enthousiastelingen die wandelingen organiseren en daarbij de deelnemers laten zien hoe mooi de nacht is. Ze vertellen wat lichtvervuiling doet met het (nacht)ritme van dier en mens, picknicken in het donker of kijken samen naar de sterrenhemel. Hoe meer bedrijven en gemeenten meedoen en hun onnodige verlichting doven, hoe beter. Het doven van grote lampen die kerken en gebouwen aanstralen, spaart bovendien ook nog eens energie en geld. De Milieufederatie Limburg wil met de tiende editie van de Nacht van de Nacht een stevig signaal afgeven. Want waar is het nog donker? Nederland is een van de meest verlichte landen ter wereld en wordt elk jaar drie tot zes procent lichter. Echte duisternis is er bijna niet meer te vinden. Hierdoor wordt het zien van een prachtige sterrenhemel steeds zeldzamer en raakt het ritme van (nacht)dieren en mensen verstoord. De Milieufederatie Limburg maakt zich daar zorgen over. Met de organisatie van de Nacht van de Nacht willen de Natuur en Milieufederaties duisternis in Nederland terugkrijgen en onnodige lichthinder en energieverspilling tegengaan. Mensen bewust maken van de schade die de lichtvervuiling aanbrengt is een eerste stap. Dat is waarom vrijwilligers tal van activiteiten in heel Limburg organiseren tijdens de Nacht van de Nacht. Niet alleen mensen hebben last van teveel licht. Voor de meeste dieren is het een ramp. De meeste diersoorten in Nederland zijn s nachts actief en als de natuur om je heen opeens verlicht wordt, veranderen alle evenwichten. Opeens kan je prooi jou zien of ben je zelf zichtbaar. Vorig jaar deden dertig organisaties mee aan de Nacht van de Nacht in Limburg. Het activiteitenaanbod was divers: nachtfotografie, nachtklimmen, sterren kijken, wandelen in de duisternis. Sommige activiteiten trokken meer dan 100 deelnemers. Diverse gemeenten en bedrijven doofden hun lichten en gaven zo het signaal af dat lichtvervuiling hun aandacht heeft. Foto s: Photograag DOE MEE EN MELD JE AAN! De Milieufederatie Limburg streeft in 2014 - het jubileumjaar - naar een extra donkere Nacht van de Nacht. Ze roept dan ook iedereen op om onnodige verlichting te doven in de nacht van 25 oktober. Kan het lichtplan van jouw gemeente of bedrijf beter én energiezuiniger? Wat kunt je als organisatie doen om je omgeving bewust te maken van lichtvervuiling? Organiseer zelf een nachtwandeling, een cursus nachtfotografie of een presentatie over nachtdieren! En is het nodig om zo veel verlichting te laten branden of kan de verlichting eerder uit? Ook na 25 oktober? Meld jouw activiteit aan op de website van Nacht van de Nacht (www.nachtvandenacht.nl) bij activiteiten. Gemeenten en bedrijven kunnen zich eveneens aanmelden op de website (menu licht uit bij ). Voor meer informatie kun je contact opnemen met Lily van Onna van de Milieufederatie Limburg, telefoon 0475-386410. Stichting Milieufederatie Limburg 9
Nieuwe website HABITAT Advocatenkantoor Aangesloten groepen kunnen bij de Milieufederatie Limburg aankloppen voor juridische ondersteuning. De Milieufederatie vindt het namelijk belangrijk om haar achterban met raad en daad bij te staan in complexe dossiers en juridische vraagstukken op het gebied van onder meer ruimtelijke ordening, milieu en natuurbescherming. Sinds eind 2012 werkt de Milieufederatie Limburg samen met HABITAT Advocatenkantoor. Dit kantoor ondersteunt de Milieufederatie bij het adviseren van haar achterban inzake juridische kwesties. Inmiddels hebben alle partijen ervaring opgedaan met de advisering via de juridische helpdesk. HABITAT is vervolgens aan de slag gegaan om maatwerk te kunnen bieden aan groepen en burgers. De Limburgse advocate Angela Mohnen is daar nauw bij betrokken. Ze werkte al eerder met de Milieufederatie samen toen ze van 1997 tot 2007 werkzaam was bij Buro Rechtshulp in Venlo (later advocatenkantoor Zuid-Oost Nederland). Daar verleende ze eveneens milieurechtsbijstand aan groepen en particulieren. Met haar werkzaamheden bij HABITAT Advocatenkantoor zet zij deze lijn voort.,,uit de praktijk blijkt dat groepen en burgers liefst zelf willen nagaan aan welk product ze behoefte hebben. Daarom biedt HABITAT adviesproducten aan tegen een vaste prijs. Natuurlijk kan ons kantoor of de Milieufederatie Limburg adviseren welk product het beste bij de hulpvraag past. Een overzicht van deze producten staat op onze nieuwe website www.omgeving.nl. Een abonnement op het Limburgs Milieu? Dat kan! Graag zelfs, want met het abonnement steun je de Milieufederatie Limburg met haar doelstellingen. Samen met de circa honderd bij haar aangesloten organisaties zet de Milieufederatie Limburg zich al ruim 40 jaar in voor natuur en landschap, een gezond leefmilieu én duurzaamheid in Limburg. Een jaarabonnement op Limburgs Milieu kost 12,50 euro. Je krijgt Limburgs Milieu dan ieder kwartaal thuisgestuurd. Als je een abonnement vóór 1 december 2014 neemt, ontvang je als welkomstgeschenk het wandelboekje In de voetsporen van Eli Heimans t.w.v. 12,95 euro. o Ja, ik neem een abonnement op het Limburgs Milieu voor 12,50 euro per jaar Naam : Adres: : Postcode : Woonplaats : Telefoon : E-mail : Abonnementen kunnen elk gewenst moment ingaan en worden aangegaan tot wederopzegging. Deze bon in een ongefrankeerde envelop opsturen naar: Milieufederatie Limburg Antwoordnummer 10053 6040 XT Roermond Handtekening: Datum: 10 LIMBURGS MILIEU
Big Jump: springen voor de kwaliteit van water Aandacht vragen voor schoon water, dat is het streven van de Big Jump. Dat lukte prima op zondag 13 juli toen in Nederland én in heel Europa duizenden mensen om klokslag 15.00 uur in het water sprongen. Met de jaarlijkse sprong wordt aandacht gevraagd voor de kwaliteit van ons water. Deze keer vond de Big Jump plaats in het Maaswater, want de Milieufederatie Limburg organiseerde het evenement aan de oever van de Maas bij Roosteren-Maaseik (nabij de Pater Sangersbrug) waar België en Nederland verbonden zijn door diezelfde Maas. Door de samenwerking van Vlaamse en Nederlandse partners had de Limburgse Big Jump dit jaar een grensoverschrijdend karakter. Water kent immers geen grenzen. Van Vlaamse zijde waren de partners van de Milieufederatie: het Regionaal Landschap Kempen en Maasland vzw en de stad Maaseik. De Nederlandse partners waren: Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, Stichting VVV Zuid-Limburg, ARK Natuurontwikkeling, Rijkswaterstaat, Instituut voor Natuureducatie en Duurzaamheid (IVN), Waterschap Roer en Overmaas en de gemeente Echt-Susteren. Gezamenlijk werd aandacht gevraagd voor een schone Maas. En met die schone Maas wordt bedoeld: Maaswater van goede kwaliteit voor mens en milieu, zonder bestrijdingsmiddelen, hormoonstoffen en microplastics, én Maasoevers die vrij zijn van zwerf- en drijfvuil. Een schone Maas zit vol vis, is geschikt voor drinkwater én is veilig als zwemwater (op de daarvoor bestemde plekken). In Roosteren-Maaseik - waar de Maas Nederland en België samenbrengt - werd het Europese beleid voor schone beken, rivieren en Noordzee ondersteund met een gezellige familiehappening op zondagmiddag 13 juli. En een happening was het! Alle organiserende partners presenteerden zich met (kinder)activiteiten en stands met informatie en aandacht voor onder meer: waterkwaliteit, waterdiertjes, wandelroutes, chemische bestrijdingsmiddelen en plastics in het water. De Kayakvereniging uit Maaseik en de Belgische Vliegvisvereniging gaven presentaties en de Sportvisserij Limburg had een informatieve stand. Vooraf aan de sprong werd door wethouder Peter Pustjens (gemeente Echt-Susteren) en schepen Raf Didden (stad Maaseik) het belang van samenwerking voor schoon water en een schone Maas benadrukt. Om klokslag 15.00 uur werd de sprong gewaagd onder grote belangstelling van de pers en met tromgeroffel van de aanwezige sambaband. Voor jong en oud een bijzondere ervaring. De jump werd vanwege veiligheidsmaatregelen begeleid door boten van de Maaseikse brandweer en Kayakvereniging. De symbolische sprong zelf duurde slechts enkele minuten. Voor één keer kon er in de Maas worden gesprongen. Toevallige passanten op de Pater Sangersbrug en langs de Maas (aan de kant van Maaseik) werden door de swingende klanken van de sambaband naar de locatie gelokt. In totaal waren er zo n driehonderd bezoekers die een honderdtal dappere springers aanmoedigden bij de jump in het koude Maaswater. Het was een succesvolle Big Jump - met een goeie samenwerking tussen de partners - waarop de Milieufederatie met een tevreden gevoel kan terugkijken. MAAS De Big Jump is zeker niet bedoeld om het zwemmen in de Maas te promoten. Wil je weten waar je veilig kunt zwemmen, kijk dan op de website www.zwemwater.nl of download de app Zwemwater (voor Android en Apple). Hoe de toestand van het water in de Maas, de beken en het grondwater op dit moment is en welke maatregelen worden genomen om uitvoering te geven aan het Europees beleid kun je zien op de website www.waterkwaliteitsportaal.nl. Stichting Milieufederatie Limburg 11
Column Wim Kuipers Heerlijke dakpreisoep MH17, Oekraïne, Poetin, Gaza en IS: in de maanden dat Nederland op vakantie was, is het land veranderd - vindt althans de hoofdredacteur van Trouw. Ik toeter: de wereld stond op zijn kop, maar DWDD was nergens te bekennen (voor ware buitenmensen: DWDD betekent De Wereld Draait Door, een tvprogramma van de Vara, maar toen het spannend werd zullen makers op een veilig tropisch strand gedacht hebben: draai maar door wereld, wat bomt ons dat helemaal). Heb ik wat Ja! Ik vind het een wat arrogante titel - zo van: ook al draaien er 100.000 kilo tomaten en paprika s door, daar merken we in ons Gooie Gooi niets van, de wereld draait gewoon door. Niet iedereen denkt dat de wereld nog heel lang door draait. Tussen het nieuws door bereikten mij mails over stadslandbouw in Maastricht (de gemeente heeft een terrein aan de rand van de stad over), en over een cursus permacultuur. Dat is iets als permanente cultuur - verder weet ik het nog niet; het gaat in elk geval niet over kersen aan de kerstboom. Ik wilde meer weten, surfte wat (heet dat nog zo?) en kwam heel wat gesomber tegen. De wereld gaat naar de gallemiezen, en wij gaan mee, als we tenminste niet Gelukkig is er een volk opgestaan dat Moeder Aarde gaat redden: de verticale boeren of stadslandbouwers. Wacht: proeft u iets van ironie, heeft de spot van DWDD ook mij aangeraakt, hoewel ik wekelijks slechts zeven, acht kijkminuten scoor? Bepaald niet. Ik zie veel liever iemand in zijn volkstuin dan voor de tv. Ik praat met merels, vlinders en kevers. En de daklandbouw? Prima! Ik sta pal voor het kleine, de achterhoek, de zijkant Gebruik de randen en waardeer het marginale, lees ik. Ik was mijn tijd vooruit, al heb ik nooit een pootaardappel, boon of zonnebloempit in een bh gestopt. Ook daar heb ik geen moeite mee, want ik leer nieuwe woorden als dakprei, plukfruit en voedselbos. Ik begrijp dat een moestuin op het dak nieuwe werkgelegenheid schept - handwerk, want je kunt met de huidige zware machines niet in de lift. Stadslandbouw is goed voor ons, ik citeer: Binnen enkele weken hadden de mensen een modderpoel veranderd in een educatieve beleeftuin met kruiden, vergeten groenten, plukfruit en bloemen waar vlinders op afkomen. Ik weet niet hoe hoog vlinders vliegen, maar laat maar: die verhaaltjes doen het goed bij DWDD. Beleeftuin: het lijkt de vaderlandse tranen-tv wel. Waar ik niet zo goed tegen kan, is het doemdenken van die lieden. Zij helpen het wereldvoedselprobleem mee oplossen, ze Foto: Fotobureau Kuit, Roermond zorgen ervoor dat Moeder Aarde nog een tijdje door kan draaien - de hoogmoedigen. Wat denken ze wel, dat Moeder Aarde weet heeft van hun gekrabbel? Moeder merkt daar niets van. Wat merkt ze helemaal van al onze opgewondenheid? Ach, dat kunnen we niet weten. Zoals we niet kunnen weten wat Moeder hebben kan. Ik lees over enorme rampen als we niet Juist, de boodschap is: we moeten ons bij die lieden aansluiten, anders loopt het slecht af met ons en de aarde. Sjei mich meuch. Ik zal ze een regeltje van de dichter Lucebert mailen, die de mens zag als een broodkruimel ( ) op de rok van het universum. Maar die kruimelaars laten me weten (althans: dat voel ik zo) dat ik een verrader ben, een misdadiger als ik niet meedoe om heerlijke (staat boven het recept) dakpreisoep te maken. Door mijn schuld, door mijn, omdat op ons balkon nog altijd een tafel en twee stoelen staan. Onder mijn bureau kan wat anders liggen dan lege drankflessen. Ik bedoel: dat dreigen, dat opgeheven vingertje van die nieuwe gelovigen, die Rampstadfundamentalisten Zwam niet! Helaas, ze gaan door: Veel boeren zullen op dit moment nog sceptisch over de verticale boerderij denken. Er is geen ontkomen aan. Er moet in de toekomst verandering komen om land terug te winnen en dat terug te geven aan de natuur. Zo, we zijn er weer - die domme boeren: een gazon en een bos zijn natuur, een veld suikerbieten niet. Inmiddels zijn er slimmere boeren verschenen. Onder het recept staat nuchter vermeld: In totaal staat 6,9 miljoen vierkante meter van de kantorenvoorraad op dit moment fysiek leeg. Daar kunnen we dus Ik moet vandaag nog naar de notaris om een stichting op te richten voor een uniek herdenkingsmonument, om de grootste natuurramp aller tijden waardig te kunnen delen: het uitsterven van de dino s. Maar als dat niet gebeurd zou zijn, dan draaide de wereld waarschijnlijk saai en eentonig door zonder dakpreisoep, en zonder ons, arme broodkruimels. Wim Kuipers 12 LIMBURGS MILIEU
Prijsvraag: Win een bijzonder bijenboek Op 4 juli zijn twee nieuwe boeken over bijen gepresenteerd bij Naturalis. Bijen staan de laatste tijd sterk in de belangstelling. Ze spelen namelijk een belangrijke rol als bestuivers, zowel in de landbouw als in de natuur. Het gaat niet goed met de honingbij, waardoor men zich zorgen maakt over de bestuiving van bijvoorbeeld appels, peren en bessen. Het is niet algemeen bekend dat in ons land, naast de honingbij, ruim 350 andere soorten wilde bijen voorkomen. Ook met deze groep gaat het niet goed, vooral door de afname van bloeiende planten. In het boek Gasten van Bijenhotels deelt Pieter van Breugel zijn kennis over bijenhotels. De laatste jaren plaatsen steeds meer mensen een nesthulp voor bijen in hun tuin. Hiermee worden belangrijke bestuivers een handje geholpen en bovendien levert het uren kijkplezier in de tuin op. Het is bijzonder leuk om metselbijtjes vol stuifmeel af en aan te zien vliegen, parasietvliegen en goudwespen te zien loeren om hun ei in het nest van een PRIJSVRAAG Geef het goede antwoord op de onderstaande vraag en maak kans op een exemplaar van het boek Gasten van Bijenhotels. De Milieufederatie Limburg en EIS Kenniscentrum/Naturalis verloten drie exemplaren onder de goede inzenders. Tot welke superfamilie behoren alle soorten bijen? A. Apoidea B. Muridae C. Simiae D. Canidae Stuur het antwoord op deze vraag per briefkaart vóór 1 december 2014 naar: Milieufederatie Limburg t.a.v. Limburgs Milieu Godsweerderstraat 2 6041 GH Roermond of stuur een e-mail naar: SML@milieufederatielimburg.nl o.v.v. Limburgs Milieu/Bijenboek gastheer te leggen en oorwormen te zien schuilen in de nestgangen. Het boek van Breugel staat vol met tips en informatie over bijenhotels en haar gasten. Win een gratis exemplaar van dit interessante boek door mee te doen aan de prijsvraag. Daarnaast verscheen in juli het boek Bijenplanten, nectar en stuifmeel voor honingbijen. In dit boek zijn de ervaringen van de Leidse hobby-imker Arjen Neve samengevat. Hij raakte gefascineerd door de bijzondere relatie tussen planten en bijen. Sinds 1980 besteedde hij duizenden uren aan het observeren van bijen en hoe zij zich gedragen op verschillende soorten bloemen. Het boek bevat pentekeningen en beschrijvingen van 230 plantensoorten. Beide boeken worden uitgegeven door EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden en Naturalis Biodiversity Center. Naturalis is het meest bekend bij het grote publiek als familiemuseum, met gemiddeld 256.000 bezoekers per jaar. Verder is het een internationaal opererend onderzoekscentrum. De ruim 120 onderzoekers en 200 gastonderzoekers die aan Naturalis Biodiversity Center verbonden zijn, houden zich bezig met het beschrijven, begrijpen en verklaren van biodiversiteit en geodiversiteit. Aan de basis van het museum en dit onderzoekscentrum ligt de in twee eeuwen opgebouwde nationale collectie van maar liefst 37 miljoen planten, dieren, fossielen en gesteenten. Gasten van Bijenhotels Pieter van Breugel Formaat 21 x 30 cm 512 pagina s, hardback ISBN 9789076261096 Prijs 27,50 euro excl. 6,75 euro verzendkosten Uitgever: EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden, Naturalis Biodiversity Center Leiden. Te bestellen bij: natuurenboek@naturalis.nl Vermeld volledige naam- en adresgegevens. De winnaars krijgen het boek automatisch thuisgestuurd. Stichting Milieufederatie Limburg 13
Effectieve geurradar geen science fiction meer Uit de literatuur blijkt dat door de snelle ontwikkeling van de techniek over pakweg een of twee jaar systemen beschikbaar komen die objectieve geurwaarnemingen kunnen uitvoeren. De waarnemingen worden automatisch verwerkt tot geurcirkels. Deze geurradars kunnen worden opgeladen naar iphones, ipads en dergelijke. Zelfdenkende en analyserende computerchips (de zogenoemde cognitieve chips) gaan een belangrijk rol spelen in het meten en analyseren van geurcomponenten. IBM introduceerde in 2011 de zelflerende computerchip die een grote rol zal spelen in meetsystemen met kunstmatige intelligentie zoals geurnetwerken. Adamant Technologies ontwikkelde twee jaar later voor de iphone een processor die geurmonsters kan analyseren en de daaruit volgende resultaten kan digitaliseren. De verwachting is dat deze applicatie binnen een jaar voor circa 100 dollar op de markt komt. Hierdoor kan een mobiel meetnetwerk groeien dat gevoed wordt door burgerparticipatie. Voor belangenorganisaties ligt er een grote kans om hierin een hoofdrol te gaan spelen. Zij moeten het initiatief nemen om de geurinformatienetwerken op te starten en de centrale dataverwerking te beheren. Op grond van de objectief gemeten data kan met betrokkenen worden gesproken over geurnormen, geurhinderbestrijding en handhaving. Men schept de mogelijkheid tot driehoeksoverleg tussen belangenorganisatie, overheid en ondernemer, maar dan gebaseerd op harde cijfers. Het momenteel ontbreken van geschikte geurmeetinstrumenten veroorzaakt het probleem dat lokale overheden de emissienormen niet eenduidig kunnen definiëren en handhaven. Dit leidt tot spanningen in de verhouding tussen burger en ondernemer. Door de snelle technologische ontwikkelingen zal geurmeting binnenkort echter even betrouwbaar zijn als bijvoorbeeld snelheidsmeting. De geurflitspaal is geen science fiction meer. Ondanks haar belangrijke bijdrage aan de economie van Nederland wordt de veehouderij in toenemende mate geconfronteerd met klachten van de bevolking. De zorgen van niet-agrarische plattelandsbewoners over milieu- en gezondheidsproblemen veroorzaakt door emissies nemen toe. Er bestaat duidelijk behoefte aan objectieve en continue monitoring van geur- en stankproblemen. Gezien de snelle ontwikkeling in software en hardware zullen die systemen binnen een paar jaar beschikbaar zijn. Hiermee kunnen lokale overheden, omwonenden, belangenorganisaties en ondernemers op basis van harde meetgegevens met elkaar in overleg treden wat hopelijk leidt tot een effectief geurmanagement en tot duidelijke afspraken over handhaving. De blootstelling aan geuroverlast veroorzaakt op lange termijn veelal ongewenste reacties bij mensen: emotionele stress, ademhalingsproblemen, hoofdpijn, misselijkheid en braken. De ontwikkeling van geurbestrijding door geavanceerde technologieën gaat gelukkig steeds verder. Denk bijvoorbeeld aan luchtwassers en koolfilters die geregenereerd kunnen worden. Maar het evalueren van de doeltreffendheid van de bestaande geurbestrijdingstechnologieën en methoden om de inzet te controleren, staat nog in de kinderschoenen. Dit komt met name doordat er geen geschikte betrouwbare en objectieve methode bestaat voor het kwantificeren 14 LIMBURGS MILIEU
van de geurcomponenten die risico s veroorzaken of als zeer onaangenaam worden ervaren. De huidige meettechnieken zijn te kostbaar. De huidige geurmeetmethoden zijn op lokale menselijke waarnemingen gebaseerd. Deze resultaten zijn dus vatbaar voor persoonlijke vooroordelen. Menselijke panelleden zijn duur, zij kunnen geen continue meetprogramma bezetten en er is sprake van spreiding in het beoordelen van de waarneming. Gasmonsters kunnen wel instrumenteel geanalyseerd worden, maar dit is kostbaar. Het resultaat is moeilijk te vertalen naar menselijke geurervaring. Er zijn momenteel talloze publicaties beschikbaar waarin proefopstellingen en meetresultaten worden beschreven voor het op afstand monitoren en analyseren van geuremissies afkomstig uit de veehouderij of mestverwerking. In 2011 verscheen een Canadees proefschrift met als titel Remote Monitoring and Analyzing Livestock Farm Odour Using Wireless Electronic Noses. Men gaat uit van een netwerk van (draadloze) elektronische sensorneuzen. Door de snelle ontwikkeling in geïntegreerde elektronicacomponenten en nanotechnologie kan de concentratie van verschillende geurcomponenten per locatie door deze elektronische neuzen worden gemeten. In software programma s die uitgaan van kunstmatige intelligentiemodellen worden deze metingen in een centraal computersysteem vertaald naar geursterkten en geurervaringen, op een schaal die varieert van afstotelijk tot aangenaam. Het systeem kan worden gekalibreerd door de resultaten te vergelijken met menselijke waarnemingen en ervaringen. Indien men de data koppelt aan metingen van een weerstation waarin luchtsnelheid, temperatuur en neerslag zijn verwerkt, kan ook de verspreiding van de geurcomponenten worden berekend. Een effectieve geurradar is dus in de maak. Math Mertens Vrijwilliger Milieufederatie Limburg Provincie vraagt aandacht voor breuklijnen in schaliegasonderzoek De Provincie Limburg wil dat in het onderzoek naar schaliegas de risico s en effecten van boringen en winningen bij breuklijnen goed worden onderzocht. Limburg kent tal van breukzones, zoals de Roerdalslenk. De provincie wil ook weten wat de mogelijke negatieve effecten zijn op bijvoorbeeld toerisme en recreatie en op de vestiging van bedrijven. Het provinciebestuur schreef de brief naar het bureau dat onderzoek doet naar de effecten van schaliegaswinning in Nederland. Het onderzoek wordt uitgevoerd in opdracht van minister Kamp van Economische Zaken. Het Limburgs Parlement nam in 2013 de motie aan dat proefboringen naar schaliegas in Limburg niet mogen worden uitgevoerd zolang niet overtuigend is bewezen dat dit veilig gebeurt. Ook mag het milieu niet onherstelbaar beschadigd worden. De Milieufederatie Limburg is tegen schaliegasboringen. Bij winningen elders (zoals in de Verenigde Staten) is onherstelbare schade opgetreden aan natuur en milieu. Ook raakte het grondwater ernstig vervuild. Verschillende Limburgse gemeenten hebben zich schaliegasvrij verklaard onder meer Leudal, Roerdalen, Weert en Sittard-Geleen. Stichting Milieufederatie Limburg 15
Vlinders goede graadmeters van veranderingen milieu Veranderingen in de vlinderfauna blijken op verrassende wijze inzicht te geven in veranderingen in onze leefomgeving. Dat stelt de Wageningse entomoloog en medewerker van De Vlinderstichting Michiel Wallis de Vries na onderzoek in het recente nummer van het wetenschappelijk tijdschrift Basic and Applied Ecology. Het effect van stikstof (uit kunstmest of uit neerslag uit de lucht) op voedsel en het microklimaat voor rupsen zijn van grote invloed op de vlinders in Noordwest-Europa. Veranderingen in landgebruik, klimaat en stikstofdepositie worden als de belangrijkste sturende factoren voor de kwaliteit van onze natuurlijke omgeving beschouwd. De verschillende invloeden op soortengemeenschappen kunnen worden ontrafeld door naar de eigenschappen van soorten te kijken.,,daarbij komt men vaak niet verder dan de cirkelredenering dat specialisten het moeilijk hebben en generalisten steeds algemener worden, zegt Michiel Wallis de Vries, buitengewoon hoogleraar Ecologie aan de Wageningen University.,,Die cirkel hebben we nu doorbroken met een uitgebreide analyse van de eigenschappen van dagvlinders in Noordwest-Europa en dat heeft verrassende inzichten opgeleverd. Uit zijn onderzoek naar de eigenschappen van Europese dagvlinders concludeert Wallis de Vries dat onder meer voedselbeschikbaarheid daarin een belangrijke rol speelt. Stikstof heeft eveneens een hoofdrol als bepalende factor voor de groei van dieren en planten, en daarmee ook voor het microklimaat waarin de rupsen van vlinders verkeren. Stikstof was vroeger schaars en de meeste vlindersoorten zijn daarom aangepast aan een weinig productieve omgeving die niet zo snel verandert. In een stabiele omgeving is de noodzaak om je goed te kunnen verspreiden niet zo groot. Dat is nu allemaal aan het veranderen; door landbouw, verkeer en industrie is stikstof in steeds grotere delen van de wereld geen beperkende factor meer. Dat is terug te zien in de verandering van de vlinderfauna, meent Wallis de Vries.,,De snel groeiende en mobiele soorten van een stikstofrijke omgeving nemen nu in aantal toe en verspreiden zich over een groter gebied. Anderzijds hebben de langzaam groeiende vlindersoorten, afkomstig van voedselarme milieus, het nu dubbel moeilijk. Niet alleen verdwijnt hun leefgebied, maar omdat ze minder mobiel zijn, hebben ze het ook nog extra moeilijk om uit te wijken naar geschikte plekken elders. VLINDERS De veldparelmoervlinder is een vlindersoort die door afhankelijkheid van schrale graslanden met een warm microklimaat zeldzaam is geworden. De gehakkelde aurelia is een van de weinige soorten die het nu goed doen, omdat hij mobiel is en juist een voedselrijke omgeving nodig heeft. De inzichten uit het onderzoek kunnen goed worden gebruikt om indicatoren voor biodiversiteit beter te koppelen aan veranderingen in milieu en landschap. (Bron: De Vlinderstichting) 16 LIMBURGS MILIEU
Jouw foto in dit tijdschrift? Ben jij iemand die graag de natuur intrekt om foto s te maken? En zou je het leuk vinden als je foto s gepubliceerd worden? Stuur ons dan jouw mooiste foto door. Wij plaatsen jouw beste natuurfoto in een volgende editie van Limburgs Milieu. Uiteraard met naamsvermelding. De foto s moeten gemaakt zijn in Limburg en natuur, milieu of landschap als thema hebben. Alleen digitaal aangeleverde foto s (>3 MB) worden geplaatst. Geef tevens een korte omschrijving van de foto. Door je foto in te sturen, geef je de Milieufederatie Limburg toestemming om deze eenmalig te plaatsen in dit tijdschrift, vrij van vergoeding maar uiteraard altijd met naamsvermelding. Stuur je foto per e-mail naar: SML@milieufederatielimburg.nl o.v.v. foto Limburgs Milieu. Onderstaande prachtige natuurfoto van een wilgenkatje is in maart 2014 gemaakt door Robert Reiters in de buurt van Maastricht. De bloem van de wilg heeft de vorm van een katje en groeit uit de zijknoppen van een eenjarige twijg. Stichting Milieufederatie Limburg 17
Achtste editie Boergondisch feestmaal Onder de naam Boergondisch feestmaal vindt dit jaar voor de achtste keer de landelijke campagne plaats om mensen op culinaire en educatieve wijze kennis te laten maken met biologisch eten uit de eigen omgeving. Boer, boerin en chef-kok verwelkomen hun gasten aan mooi gedekte lange tafels in de wei, stal of boerenschuur. Foto: Maria van Boxtel Sommige koks koken dit jaar niet alleen met de verse biologische oogst van de boerderij maar zetten ook wilde planten en wilde ganzen op het menu. Een excursie over de landerijen, met de boer of tuinder als gastheer, maakt onderdeel uit van het culinaire programma. Het thema wild voegt dit jaar bijzondere en unieke smaken toe. Het Boergondisch feestmaal is een initiatief van biologische boeren, Stichting Van Eigen Erf en het Netwerk Biologische InfoCentra. Het is gericht op duurzaam consumeren, het bewustmaken van de oorsprong van ons voedsel en het verbinden van smaak, authenticiteit en regionaliteit met producten van biologische boerenbedrijven uit de eigen regio. Informatie over het Boergondisch feestmaal, de boerderijen en de reserveringsmogelijkheden zijn te vinden op de website www.vaneigenerf.nl. Ruim 7.500 mensen waren de afgelopen acht edities te gast op verschillende boerderijen door heel Nederland. Ze kregen een rondleiding bij de biologische boer en schoven aan voor een smakelijke maaltijd. Ook bedrijven boekten een feestmaal als exclusief arrangement voor een jubilaris, bij een afscheid of om speciale klanten te fêteren. Nieuw project: Kippen in de stad Afgelopen zomer opende Jort Kelder de eerste minirondeelboerderij genaamd t Ei-land op de Zuidas in Amsterdam. Tweehonderd kippen bevolken nu het zakelijke hart van Nederland. Het project toont dat je midden in een stadse omgeving verantwoord - ecologisch, diervriendelijk en winstgevend - grootschalig kippen kunt houden. Het doel van t Ei-land is om consumenten te laten zien dat duurzame voedselproductie en duurzame energie prima samen kunnen gaan in de stad. Het minirondeel is een ontmoetingsplek voor bedrijven, buren, duurzame initiatieven en voorbijgangers die meer willen weten over duurzame voedsel- en energieproductie. In en rondom het minirondeel worden de komende twee jaar activiteiten, evenementen, exposities en workshops gehouden. Niet iedere kip is geschikt voor de stad. Het gebruikte ras, het Franse NOVO-generation, is een kip met een rustig karakter. De kip is echter levenslustig genoeg om geen schuwe kip te zijn. De kippen komen uit een opfokstal waar klimaat, licht en gewenning aan de stadse natuur al heeft plaatsgevonden. Opvallend detail: alle kippen in t Ei-land heten Toos. Wie wil, kan een kip adopteren. De eieren zijn exclusief verkrijgbaar bij Albert Heijn en worden onder meer verwerkt door La Place, KLM en Hutten catering. Foto: Bas Arps Rondeeleieren hebben zowel de goedkeuring van de Dierenbescherming (drie sterren Beter Leven) als het Milieukeurmerk. Samen met biologische eieren is dit ei daarom een verantwoorde keuze. Het minirondeel wekt zelf stroom op met zonnepanelen, de kippen krijgen duurzaam geproduceerd kippenvoer en de vruchtbare tuinmest wordt gebruikt voor moestuintjes. (Bron: Natuur & Milieu) 18 LIMBURGS MILIEU
Biologisch eten tijdens de Bio10daagse Wie van écht lekker en gezond eten houdt, kan van 18 t/m 27 september zijn hart ophalen. Tien dagen lang is het extra genieten van biologisch eten in de supermarkt, de speciaalzaak en bij de boer. Er zijn allerlei leuke acties waarbij mooie prijzen te winnen zijn en je kunt profiteren van aantrekkelijke aanbiedingen. Kookliefhebbers kunnen meedoen aan een kookwedstrijd, er is een spaaractie met biologische keurmerken en je kunt stemmen op je favoriete bio-product en bio-winkel. De meest inspirerende inzendingen worden beloond met heerlijke biologische boodschappenpakketten van 50 euro. Samen eet het lekkerst is dit jaar het thema van de Bio10daagse. Eten is voor de meeste mensen niet iets functioneels, maar een sociale en leuke bezigheid. Ook willen steeds meer mensen weten waar hun voedsel vandaan komt en zoeken veel consumenten het contact met de producent op. Daarom staan samen koken, samen eten en samen op de fiets naar de boer centraal. Ook het zoeken naar combinaties van producten, smaken en gerechten die goed samengaan, krijgt volop aandacht tijdens de Bio10daagse. Meer info vind je op de website: www.bio10daagse.nl. Slim gebruik auto kan CO2-uitstoot fors verminderen Door de auto slimmer te gebruiken kan de CO2-uitstoot van het Nederlandse wagenpark met enkele tientallen procenten omlaag, aldus Milieu Centraal. Nederland moet daarom veel meer inzetten op zuinig autogebruik. Het economisch bureau van ING publiceerde vorig jaar een rapport waaruit bleek dat de CO2-uitstoot per gereden kilometer van het Nederlandse wagenpark in de afgelopen twintig jaar nauwelijks is gedaald, hoewel nieuwe auto s steeds zuiniger worden. Een zuinige rijstijl alleen bespaart gemiddeld tien procent brandstof. Zo n rijstijl kenmerkt zich door enkele eenvoudige handelingen: schakel zo vroeg mogelijk over naar een hogere versnelling tijdens het rijden en rijd daarna met een gelijkmatige snelheid met een laag toerental in de hoogste versnelling. De juiste bandenspanning bespaart circa drie procent brandstof en dus ook CO2-uitstoot. Milieu Centraal raadt aan om maandelijks de bandenspanning te controleren Door hoge snelheden te vermijden, bespaart een automobilist daarbovenop nog eens veel brandstof. Bij een snelheid van 100 kilometer per uur is de CO2-uitstoot twintig procent lager dan bij 120 kilometer per uur. De besparing ten opzichte van 140 kilometer per uur is zelfs ruim veertig procent. Een ingeschakelde airconditioning verhoogt het brandstofverbruik met circa 30 procent. De uitstoot van koolstofmonoxide (CO), koolwaterstoffen en roetdeeltjes (fijnstof) kan door airco zelfs meer dan verdubbelen. Een automobilist bespaart dus veel brandstof door de airco alleen in te schakelen als het echt nodig is. De temperatuur in de auto daalt al snel door enkele minuten met open ramen te rijden alvorens de airco in te schakelen. Airco s met climate control verhogen het brandstofverbruik minder dan gewone airco s, doordat ze uitschakelen als de gewenste temperatuur is bereikt. Ruim een op de drie autoritten is korter dan vijf kilometer. Juist korte autoritten in de stad zorgen voor extra brandstofverbruik en uitstoot van vervuilende stoffen zoals CO2, doordat de motor nog koud is en er vaak wordt opgetrokken en afgeremd (bijvoorbeeld bij stoplichten). Door deze ritten te vervangen door de fiets kan gemiddeld honderd euro per auto per jaar bespaard worden aan brandstofkosten. Het gaat dan om zo n 185 kilo CO2. Op die manier kan de CO2-uitstoot van het Nederlandse wagenpark met nog eens acht procent omlaag. (Bron: Milieu Centraal) Stichting Milieufederatie Limburg 19
Natuur Grubbenvorst krijgt beschermde status De natuur rondom Landgoed De Steegh in Grubbenvorst krijgt de goudgroene status, de hoogste natuurwaarde in de provincie Limburg. Opvallend is dat het landgoed ligt in een gebied waar ook een nieuwe megastal is gepland met 30.000 varkens en 1,1 miljoen kippen. De intentieverklaring om het gebied de goudgroene status te geven is op 22 augustus ondertekend door alle betrokken partijen. Dat zijn Waterschap Peel en Maasvallei, de gemeente Horst aan de Maas, landgoedeigenaar Breukers en de Provincie Limburg. Landgoed De Steegh is een uniek stuk Noord-Limburg. Het is een fraai uitloopgebied voor de kern Grubbenvorst en tevens de verbinding naar het natuurgebied Kaldenbroek. De Provincie Limburg kent de natuur rondom het feeërieke landgoed nu de hoogste natuurstatus toe. Het is het eerste project in Limburg waarbij het nieuwe beleid voor het herbegrenzen van natuurzones zichtbaar wordt. Het toekennen van de goudgroene status aan 5,93 hectare van het in totaal 13,67 hectare omvattende landgoed geeft aan deze natuur de hoogste prioriteit. De Limburgse natuur wordt in het nieuwe Provinciaal Omgevingsplan (POL 2014) verdeeld in drie categorieën: goudgroen, zilvergroen en bronsgroen. Goudgroen staat voor de parels van de Limburgse natuur. Deze categorie krijgt de hoogste prioriteit. In het door Gedeputeerde Staten vastgestelde ontwerp POL 2014 wordt een gedeelte van het landgoed betiteld als goudgroene natuur, het overige als zilvergroene natuur. Volgens gedeputeerde Patrick van der Broeck voorziet het nieuwe POL in de behoefte om zowel kwetsbare natuur te beschermen als in het stimuleren van ontwikkelingen. Landgoed De Steegh maakt deel uit van het uitvoeringsprogramma Maasgaard. Het behoudt zijn unieke karakter zonder ingeklemd te worden binnen de grootschalige rode ontwikkelingen die in de regio plaatsvinden zoals de omstreden megastal in Grubbenvorst. Het landgoed blijft een oase van rust waar natuurontwikkeling en natuurbeleving vrij baan krijgen. (Bron: Provincie Limburg) Inrichtingsplan Mariapeel onder de loep Op initiatief van de Provincie gaat Staatsbosbeheer samen met omwonenden en Waterschap Peel en Maasvallei het inrichtingsplan voor de Mariapeel (een hoogveengebied van 1.400 hectare in Horst aan de Maas) nog eens onder de loep nemen. Daartoe wordt een adviescommissie in het leven geroepen onder leiding van oud PvdA-Tweede Kamerlid Servaas Huys uit Grubbenvorst, tevens oud-voorzitter van de landinrichtingscommissie Peelvenen. Doel van het inrichtingsplan is om de hoogveenvorming in de Mariapeel weer te reactiveren. Maar de voorgestelde maatregelen stuiten op weerstand van de omgeving. Omwonenden hebben veel moeite met de voorgestelde boskap en vrezen bovendien overlast van muggen door de voorgestelde waterpeilverhoging. Gedeputeerde Patrick van der Broeck wil helderheid verkrijgen over wat er leeft.,,welke alternatieven zijn er, hoe wordt gedacht over de doelen en de inrichting van de Mariapeel? Laten we met elkaar om de tafel gaan zitten en een open gesprek aangaan. Vandaar het initiatief van de Provincie Limburg om een commissie in te stellen. Het voorstel is inmiddels omarmd door de betrokken partijen. De eerder ingediende vergunningaanvragen - in het kader van de Waterwet, de Wet natuurbescherming en de omgevingsvergunning - worden door partijen ingetrokken. Districtshoofd Marniks Maris van Staatsbosbeheer benadrukt:,,het landinrichtingsplan is het uitgangspunt, Natura 2000 doelen worden door alle partijen eveneens onderkent, nu nog op een goede manier de maatregelen oppakken zodat het eindresultaat haalbaar wordt. De commissie zal bestaan uit vertegenwoordigers van: stichting Behoud Natuurlijk Helenaveen, dorpsraad Griendtsveen, Werkgroep Behoud de Peel, gemeente Horst aan de Maas, Waterschap Peel en Maasvallei, Staatsbosbeheer en de Provincie. De eerste bijeenkomst is gepland in september. De opdracht is te komen tot een eensluidend advies over de inrichting van de Mariapeel. Deze zal dan het huidige plan vervangen. (Bron: Provincie Limburg) 20 LIMBURGS MILIEU