Thuisbehandeling met methotrexaat injecties Albert Schweitzer ziekenhuis juni 2014 pavo 0180
Inleiding De reumatoloog heeft u verteld dat u behandeld gaat worden met methotrexaat (MTX) injecties. In deze folder geven we u algemene informatie geven over dit medicijn. Daarnaast bespreken we de mogelijke bijwerkingen en enkele aandachtspunten bij de behandeling met methotrexaat. We leggen uit waarom bloedcontrole bij het gebruik van methotrexaat belangrijk is. Ook geven we u instructies over het zelf injecteren met methotrexaat. Methotrexaat Methotrexaat is een medicijn dat onder andere bij reumatische aandoeningen wordt gebruikt. Methotrexaat is een reumaremmer. U wordt met dit medicijn behandelend om de ontstekingsverschijnselen als pijn, stijfheid en zwelling van de gewrichten te verminderen en het ziekteproces te onderdrukken, met als doel om gewrichtsschade te voorkomen. Methotrexaat wordt meestal in tabletvorm voorgeschreven. Soms wordt dit niet goed verdragen of werkt het niet voldoende. Dan kan er voor gekozen worden om het via injecties toe te dienen. De methotrexaat wordt onder de huid (subcutaan) geïnjecteerd. U leert om zelf de injectie toe te dienen. Als dit niet mogelijk is, kan uw partner of een naaste leren injecteren. Soms zal in overleg met u worden afgesproken dat de wijkverpleegkundige de injectie toedient. De injectie moet één keer per week gegeven worden. De werking van methotrexaat begint direct. Wel kan het een aantal weken duren voordat u daadwerkelijk het effect merkt. De behandeling met methotrexaat kan jaren worden voortgezet. De dosering wordt altijd individueel bepaald. Methotrexaat wordt ook gebruikt bij de behandeling van kanker. Het kan namelijk snelgroeiende cellen die bij kanker voorkomen, doden. De dosering is dan hoger dan bij de behandeling van reuma. 1 van 9
Bijwerkingen Bij gebruik van methotrexaat kunnen bijwerkingen optreden. De genoemde bijwerkingen hoeven echter niet bij iedereen op te treden. De meest voorkomende bijverschijnselen zijn: Maag- of darmklachten zoals misselijkheid, diarree, gebrek aan eetlust en/of opgeblazen gevoel. Stoornissen in de werking van de lever, zogenaamde leverfunctiestoornissen. Om leverfunctiestoornissen op tijd op te sporen, wordt er regelmatig bloed bij u afgenomen. Meestal kunnen leverfunctiestoornissen weer weggaan. Als het nodig is, wordt de dosering van de methotrexaat aangepast. Minder voorkomende bijwerkingen zijn: Ontsteking van het slijmvlies van uw mond, keel, darmen en/of ogen. U merkt dit aan een branderig gevoel. Huidafwijkingen. Haaruitval. Hoofdpijn. Duizeligheid. Vergeetachtigheid. Bijwerkingen die zelden voorkomen staan in de bijsluiter van de methotrexaat. Dit zijn bijwerkingen als: Verhoogde kans op infecties. Stoornissen in de aanmaak van rode en witte bloedcellen. Bepaalde vorm van longontsteking. U merkt dit aan een prikkelhoest en/of kortademigheid. Nierproblemen. U merkt dit door vochtophoping. 2 van 9
Kans op bijwerkingen beperken U kunt een aantal voorzorgsmaatregelen nemen om de kans op bijwerkingen te verminderen. Het gebruik van foliumzuur of folinezuur kan bijwerkingen tegengaan. Meestal zal de reumatoloog u twee tabletten van 5 mg per week voorschrijven. U moet één tablet twee dagen voor de injectie met methotrexaat innemen en één tablet twee dagen na de injectie met methotrexaat. Houdt u aan het schema van de bloedcontrole. Leverfunctiestoornissen en stoornissen in de aanmaak van bloed kunnen dan op tijd worden gezien. De combinatie van methotrexaat en alcohol geeft een verhoogde kans op leverfunctiestoornissen. Daarom kunt u beter geen alcohol gebruiken of in ieder geval het gebruik van alcohol beperken tot maximaal één glas per week. Waarschuw uw arts als u één of meerdere bijwerkingen of andere lichamelijke veranderingen heeft. Ook als u vragen of twijfels heeft, kunt u altijd contact opnemen met de reumatoloog of reumaconsulent. Neem in ieder geval contact op met uw arts bij koorts, kortademigheid en/of algehele ziekteverschijnselen. Gebruik met andere medicijnen De volgende geneesmiddelen kunnen niet samen met methotrexaat worden gebruikt: Trimethoprim en sulfamethoxazol (soort antibiotica). Een kuur om een allergie te behandelen (desensibilisatiekuur). Sommige inentingen (met levend verzwakte virussen). Geef daarom altijd aan uw arts en apotheek door dat u methotrexaat gebruikt als deze geneesmiddelen worden voorgeschreven. De werking van methotrexaat kan versterkt worden door het gebruik van ontstekingsremmende pijnstillers, zoals ibuprofen, diclofenac en naproxen. U mag deze geneesmiddelen alleen gebruiken als ze door uw reumatoloog zijn voorgeschreven. Als de pijnstillers door een andere arts zijn voorgeschreven, moet u altijd eerst overleggen met uw reumatoloog. 3 van 9
Op de dag dat u de methotrexaat injecteert mag u geen foliumzuur of folinezuur innemen. Kinderwens, zwangerschap en borstvoeding Methotrexaat mag niet worden gebruikt bij een kinderwens of tijdens een zwangerschap. Bij gebruik van methotrexaat in de zwangerschap bestaat er namelijk een verhoogde kans op een miskraam of een aangeboren afwijking bij het kindje. Daarom raden we u aan om een betrouwbare anticonceptiemethode te gebruiken tijdens de behandeling met methotrexaat. Dit geldt voor zowel mannen als vrouwen. Overleg altijd met uw arts als u of uw partner zwanger wilt worden. Zowel mannen als vrouwen moeten minimaal drie maanden voor de beoogde zwangerschap met methotrexaat gestopt zijn. Tijdens de zwangerschap en borstvoeding kunnen vrouwen geen methotrexaat gebruiken. Overig Methotrexaat komt na het toedienen voor een deel terecht in uw urine, ontlasting, bloed, maaginhoud en wondvocht. Zorg daarom voor een goede hygiëne voor u en uw omgeving! Als u binnen twee dagen na het toedienen van methotrexaat hiermee in contact komt, moet u uw handen goed wassen. 4 van 9
Instructies voor het toedienen van methotrexaat injecties De methotrexaat moet subcutaan worden geïnjecteerd. Subcutaan toedienen betekent dat de injectievloeistof onder de huid, in de ruimte tussen uw huid en spieren wordt geïnjecteerd. We beschrijven hier stap voor stap de manier waarop u zelfstandig de methotrexaat via een subcutane injectie kunt toedienen. Wat u thuis nodig heeft Klaargemaakte spuit met methotrexaat met afsluitdopje Benodigdheden voor het toedienen - alcohol 70% - drie gaasjes 5 x 5 cm - één subcutane toedieningnaald - één paar latex handschoenen - micropor of leucopor 2,5 cm - naaldencontainer - afvalzakje Tips voor het toedienen Het is belangrijk dat u een vaste dag en een vast dagdeel in de week kiest om de methotrexaat te injecteren. We raden u aan om in uw agenda of kalender aan te geven als u de MTX injectie heeft toegediend. Injectieplaatsen De beste plek voor een subcutane injectie is de boven/buitenkant van uw bovenbenen (een handbreedte boven uw knie vrijlaten) of het gebied naast of onder uw navel (houdt minimaal twee centimeter afstand van uw navel). Zie ook afbeelding 1. Het beste kunt u telkens een andere plek kiezen om te injecteren. Bijvoorbeeld de ene week uw rechterbovenbeen en de andere week uw linkerbovenbeen. 5 van 9
Afbeelding 1: injectieplaatsen Werkwijze De reumaverpleegkundige legt u uit hoe u precies moet injecteren. Was uw handen goed met zeep en droog ze daarna met een schone handdoek. Verzamel alles wat u nodig heeft voor de injectie (beschreven onder het kopje Wat u thuis nodig heeft ). Kies een goed schoon te maken werkveld uit, bijvoorbeeld het aanrecht of een tafel. U maakt dit werkveld (ongeveer even groot als een dienblad) schoon met een gaasje dat helemaal doordrenkt is met alcohol. Leg alles wat u nodig heeft klaar op dit werkveld. Kies de plek waar u gaat injecteren. Giet een beetje alcohol op een schoon gaasje. Desinfecteer uw huid met dit alcoholgaasje. Trek de handschoenen aan. Verwijder het dopje van de spuit met methotrexaat en doe deze in de naaldencontainer. Plaats de naald met huls en al op de spuit en draai deze een kwartslag. De spuit niet ontluchten! 6 van 9
Verwijder de huls van de naald. Pak een huidplooi stevig vast tussen duim en wijsvinger. U moet een plooi van ongeveer drie centimeter vasthouden. Prik de naald loodrecht in de huidplooi. Zie afbeelding 2. Afbeelding 2 Spuit dan de vloeistof langzaam in. Trek de naald langzaam uit de huid. Laat daarna pas de huidplooi los en druk de insteekplaats af met een gaasje. Doe de spuit met naald en het gaasje van het afdrukken meteen in de naaldencontainer (doe nooit de huls de naald terug om prikken te voorkomen). Plak de insteekopening af met een gaasje en leucopor. Doe alle afval in het afvalzakje en sluit deze. Was uw handen. Afval De naaldencontainer kan thuis blijven staan tot deze vol is. Sluit de volle naaldencontainer en lever deze in bij uw apotheek. De apotheek verwisselt de volle naaldencontainer voor een lege. U kunt een lege naaldencontainer aanvragen met een nieuw recept. De rest van het afval kan in het gesloten zakje weggegooid worden. 7 van 9
Bewaren van de injecties De apotheek heeft de methotrexaat injecties klaargemaakt in spuitjes met een afsluitdopje. De houdbaarheidsdatum en bewaarinstructie staan vermeld op de verpakking. De injecties moeten droog, buiten invloed van licht in de koelkast worden bewaard, buiten bereik van kinderen. Een half uur voor het toedienen een spuitje uit de koelkast halen en deze op kamertemperatuur laten komen. Als u ziet dat een spuitje beschadigd is of lekt, moet u deze in de verpakking laten zitten en niet gebruiken en contact opnemen met uw apotheek. Als u de één na laatste spuit gebruikt, moet u een nieuwe bestelling doen met een vervolgrecept. Als u geen vervolgrecepten meer heeft, kunt u de polikliniek Reumatologie bellen. Bij methoject : volg dan de instructies van de apotheek op. Wat te doen bij knoeien Als u knoeit met de methotrexaat moet u dit onmiddellijk opruimen. Hierbij moet u van de minst naar de meest besmette plek werken. Trek een extra paar handschoenen aan. U maakt eerst droog en dan nat schoon: Neem de vloeistof op met bijvoorbeeld een stuk keukenrol. Maak daarna de plaats goed schoon met een oude doek die natgemaakt is met vloeibaar (huishoudelijk) schoonmaakmiddel. Doe alle materialen en handschoenen in de afvalzak en verpak deze nog een keer in een afvalzak. Als u op uw kleren geknoeid heeft, moet u die gelijk uittrekken en apart in de wasmachine wassen. Wat te doen bij contact met ogen en huid Bij contact met uw ogen: houd uw oog goed open en spoel vijftien minuten uw oog uit met lauw kraanwater. Bij contact met de huid: spoel uw huid met veel kraanwater af. Bij twijfel kunt u uw arts bellen. 8 van 9
Tot slot Als u na het lezen van deze folder nog vragen heeft, dan kunt u tijdens kantooruren bellen met de polikliniek Reumatologie op locatie Dordwijk of met de reumaconsulent. Polikliniek Reumatologie (078) 654 12 35 Reumaconsulenten: Liesbeth Mous-van Eerd (078) 654 24 38 Arianne Deventer-de Heer (078) 654 29 89 Yvonne de Voogd (078) 654 26 78 9 van 9