Meesters in meer dan zilver De laatste grote overzichtstentoonstelling over de Wolfers-dynastie in het Museum Bellerive in Zürich dateert van 1993. Inmiddels is het onderzoek naar de familie en het bedrijf veel verder gevorderd. Werner Adriaenssens is medesamensteller van de nieuwe Wolfers-tentoonstelling in het Design Museum Gent. Philippe Wo/fers, Sa/omé, 1926, ivoor 8 9
MEER DAN PHILIPPE Omstreeks 1900 was de naam van de firma Wolfers Frères uitgegroeid tot een internationaal begrip. Hij stond garant voor kwalitatief en esthetisch hoogstaand zilverwerk en juwelen. Meer nog, wanneer de journalisten schreven over een van de vennoten, Philippe Wolfers, dan werden zijn creaties overladen met superlatieven. Naam en faam dankte Wolfers Frères aan een uitgekiende bedrijfsstmetuur waarbinnen de artistiek directeur Philippe Wolfers, die instond voor de creatie van het zilverwerk en de juwelen, zich kon profileren als een kunstenaar die een belangrijke plaats wist te verwerven op de Belgische kunstscène van het fin de siècle. Wegens zijn specifieke stijl wordt hij steevast in een adem genoemd met Victor Horta, Henry van de Velde, Paul Hankar en Gustave Serrurier Bovy, allemaal namen die op het visitekaartje van de Belgische art nouveau prijken. Daarom wijdde het toenmalige Museum voor Sierkunst, nu Design Museum Gent, al in 1979 een belangrijke tentoonstelling aan het werk van Philippe Wolfers. De laatste grote overzichtstentoonstelling ging in 1993 door in het Museum Bellerive in Zürich. Meer dan een decennium later is het onderzoek, hoofdzakelijk gefundeerd op het nagelaten Wolfers-archief, veel verder gevorderd. Naast verrassende feiten werden totaal nieuwe inzichten gegeven die het succes verklaren van een bedrijf dat draaide als een goed geoliede machine. De geschiedenis weerhield enkel de naam van Philippe Wolfers omdat alleen hij op de voorgrond trad. Achter de schermen vervulden de vennoten echter een evenwaardige rol die juist toeliet dat Philippe zich artistiek volledig kon ontplooien. Het wetenschappelijke onderzoek dat meer dan tien jaar in beslag nam, kon de bewaarplaats van een groot aantal ongekende stukken achterhalen. Voor het Design Museum Gent was het dus de hoogste tijd om een nieuwe tentoonstelling aan het onderwerp te wijden. Vanzelfsprekend neemt het werk van Philippe Wolfers daar een centrale plaats in. Maar gezien het volledige raderwerk kon worden blootgelegd gaat de tentoonstelling voor de eerste maal niet alleen over Philippe, maar over de hele Wolfers dynastie die vanaf 1850 tot 1958 op internationaal gebied gold als een kwaliteitslabel VAN EENMANSZAAK TOT BELANGRIJK ZILVERATELIER In 1850 stichtte Louis Wolfers, een zilversmid afkomstig uit Minden (Duitsland) een atelier in Brussel waar hij uitsluitend zilver voor de groothandel produceerde. Hoewel het atelier al snel uitgroeide tot een van de belangrijkste van Brussel, verschilde de productie nauwelijks van deze van de concurrerende zilversmeden. Als groothandel lag de klemtoon op het vervaardigen van gebruikszilver als koffie -en theeserviezen, plateaus en kleinzilver uitgevoerd in neostijlen. Het waren voornamelijk de uitzonderlijke voorwerpen die op. bestelling werden vervaardigd die er kwalitatief en stilistisch uitsprongen. Door zijn zonen op jonge leeftijd kennis te laten maken met alle aspecten van de edelsmeedkunst, confronteerde Louis Wolfers ze met de specifieke problemen verbonden aan het metier. Philippe werd hoofd van de ontwerpafdeling, Max nam de financiële aspect van het bedrijf waar en Robert volgde de nieuwste fabricatietechnieken op de voet. Hun neef, Albert Wolfers, zou de algemene leiding waarnemen. Die uitgekiende structuur bezorgde het atelier wereldfaam met naast de fabrieken en een uiterst luxueuze winkel te Brussel niet alleen verkaapspunten in de belangrijkste steden van België, Frankrijk en Duitsland. Dankzij zijn huwelijk met Sophie Willstädter in 1885 kon Philippe Wolfers zich inkopen in de zaak van zijn vader. Vanaf dat ogenblik zou de productie worden gekenmerkt door een grotere artistieke input waarmee het bedrijf de vinger aan de pols hield van de heersende artistieke tendensen zoals het japonisme en de vrije interpretatie van de neo-lodewijk-xv-stijl die uitmondde in de voor Wolfers zeer typische en succesrijke Maraudeur-reeks, geken- Philippe Wolfers en koningin Elisabeth in de Giocondazaal op de internationale tentoonstelling voor moderne decoratie in Parijs, 1925 Philippe Wolfers en lsidore de Rudder, koffieservies Maraudeur, zilver, 1885-189 5 DESIGN MUSEUM GENT 10
ENSE.\IBLE GIOCONOA. (Bmrb. M< nmwr11,t ce, pilot., Pari1.) SALLE A,\lANGER. (Ph. WoJro:N, statua!rc a Bnaxcllu.) LA TAI.IZ Okl$ÄE, L'orf \ rcric: ckstin«pilt Ph. Wolfcrsf exkutk ct Cditéc par Wolfcts FrtrcJ Bruxdltl.-l.escrisUlux: dessinl:a par Ph. Wotfcn; d:kuto.'.l pat lt.t Crisrallnio du Vai-Saint-t..mber1.- LA fafmcc: dr:sslnéc par Ph. Wolfcrs; exkutk par Ja Faltn rit Kcrami La Loul'i(rt,- La nappc ct lts sous-bols: dosin\!1 par Ph. Wolft'H; txkl.lt& pat I'Associauon nationale du Dcntdllhc: btlacs. Philippe Wolfers, gedekte tafel in het Gioconda-ensemble merkt door de applicatie van als volsculptuur uitgewerkte putti. Zij werden uitgewerkt door Isidore de Rudder. De rol van deze beeldhouwer was voor Philippe Wolfers cruciaal. Hij leerde hem niet alleen beeldhouwen maar hij introduceerde hem ook in het artistieke milieu van het fin de siècle. Vanaf 1894 zou Philippe Wolfers door de firma ook worden uitgespeeld als sterontwerper. Als kunstenaar exposeerde hij zowat in heel Europa onder eigen naam kunstwerken in zilver, brons, ivoor en kristal. De boodschap die werd uitgedragen was duidelijk: elk object van Wolfers Frères was ook een ontwerp van de geroemde kunstenaar Philippe Wolfers. EEN ARTISTIEKE DUIZENDPOOT Het ontwerp van zilverwerk en juwelen voor de firma Wolfers Frères was de hoofdactiviteit van Philippe. Daarnaast bewandelde hij als artiest zowat alle disciplines van de toegepaste kunsten. Hij ontwierp kristallen voorwerpen die gemakkelijk konden wedijveren met de creaties van de toen immens populaire Emile Gallé en Daum Frères, hij blonk als geen ander uit als ivoorsnijder en als ontwerper van unieke juwelen werd hij de Belgische René Lalique genoemd. De unieke juwelen van Philippe Wolfers zijn zowel letterlijk als figuurlijk schitterend: als geen ander was hij een colorist met edelstenen. Zijn sieraden illustreren de wijze waarop Philippe enerzijds het bedrijf diende en anderzijds inspeelde op de heersende tendensen. Sinds 1890 produceerde het bedrijf Wolfers juwelen. Philippe Wolfers gaf die creaties een nieuwe impuls door onder eigen naam artistiek hoogstaande unieke creaties te produceren. Zoals René La ligue introduceerde Philippe Wolfers de reductiemachine die hem in staat stelde miniatuursculptuurtjes in te werken in zijn unica. Zij sloegen niet alleen in als een bom in het artistieke Brusselse milieu, ook internationaal werden zij weerom besproken als één van de hoogtepunten van de welbezochte salons. Toen omstreeks 1902 de art nouveau op een dood spoor zat achtte Philippe Wolfers de tijd rijp om zich te herorienteren. De miniatuursculptuurtjes uit zijn juwelen deden hem evolueren naar de beeldhouwkunst. Die discipline zou tot 1929, het jaar van zijn overlijden, zijn hoofdactiviteit zijn. Daarmee maakte hij zoals weinige kunstenaars van zijn generatie de overgang van de art nouveau naar de art deco. Ondertussen bleef hij ontwerpen leveren voor zilverwerk voor de familiale onderneming. COMMEBACK EN OPVOLGING Hoewel Philippe Wolfers al de pensioengerechtigde leeftijd had bereikt, bleef hij de artistieke koers van Wolfers Frères bepalen. In 1925 zette hij na het mondiale 1nfn Tentoonstelling 'De dynastie Wolfers, meesters in zilver' { Nog tot en met 9 april 2007 Open van dinsdag tot en met zondag van I 0 tot IB.uur Gesloten op maandag Design Museum Gent Jan Breydelstraat 5 9000 Gent Tel. 09 267 99 99 www.designmuseumgent.be Het boek, geschreven door de samenstellers van de tentoonstelling Werner Adriaenssens en Raf Steel, verscheen bij uitgeverij Pandora onder de titel De Wolfers dynastie. Van art nouveau naar art deco. Het kost 49 euro en is te koop op de tentoonstelling en in de boekhandel. 12 Philippe Wolfers, Plumes de Paan, I 898, goud, briljant, opaal en robijn PRJVE-COLLECllE
Het atelier van Philippe Wolfers met gipsmodel van Caresse du Cygne, 1896 Ch. Geets & Marcel Wolfers, Ondine, 1938 KONING BOUDEWIJNSTICHTING IN DEPOT IN HET ATOMIUM conflict het bedrijf opnieuw op de kaart met zijn Gioconda-ensemble dat als eyecatcher werd ingezonden voor de internationale tentoonstelling voor decoratieve kunsten van Parijs in 1925. Het somptueuze interieur bestaande uit meubilair vervaardigd uit mahonie, ebbenhout en ivoor, het zilverwerk, het kristal en de beeldhouwwerken werden door de internationale jury bekroond met de Grand Prix, de hoogste onderscheiding. In december 1929 overleed Philippe Wolfers vrij onverwacht. Zoals zijn vader, werd de zoon van Philippe, Marcel Wolfers, al op jonge leeftijd ingewijd in de zaak. De knaap verdeelde zijn tijd tussen de lessen beeldhouwkunst die hij kreeg van Isidore de Rudder en de taken die hem werden toebedeeld in de zaak Wolfers Frères. Hij koos echter niet onmiddellijk voor het bedrijfsleven daar hij zich eerst wou ontplooien als beeldhouwer. Pas na het overlijden van zijn vader kwam Marcel in de zaak. De rol van Marcel Wolfers is in die hoedanigheid ambigue. Enerzijds kon hij zich ontwikkelen als een beeldhouwer en lakkunstenaar die een zekere reputatie genoot, anderzijds moest hij zich na de dood van zijn vader waarmaken als artistiek hoofd van de familiale onderneming. Voor de creatie van het zilverwerk werd voornamelijk een beroep gedaan op Omer de Waegh die bij Wolfers een zeer eigenzinnige artdecostijl introduceerde. Met Marcel wist Wolfers Frères op gebied van zilverwerk de artistieke markt tot 1958 te domineren. Daarna kende het bedrijf een serieuze crisis en ging de zaak over in handen van derden. VOOR FIJNPROEVERS De hoofdbekommernis bij de samenstelling van de tentoonstelling is de correcte weergave van het historische verhaal, gekoppeld aan een juiste selectie van objecten. Daarbij is veel aandacht besteed aan nooit eerder getoonde stukken. Vele objecten zullen na de expositie niet meer getoond worden. Naast een representatief geheel van zilverwerk en adembenemende juwelen brengt de tentoonstelling ook topbeeldhouwwerken van Philippe Wolfers, zoals het monumentale Femme au Paon. Het wetenschappelijke onderzoek dat aan de basis ligt van de tentoonstelling is gepubliceerd in een boek. Naast diepgaande analytische teksten die geen enkele figuur en aspect van het bedrijf onbelicht laten, is het een rijkelijk geïllustreerde publicatie geworden die ook een beredeneerde catalogus van het persoonlijke oeuvre van Philippe Wolfers omvat. Een blijvend naslagwerk voor vele generaties dat de naam van Wolfers definitief op de wereldkaart van de Europese kunstnijverheid zet. Werner Adriaenssens Geaggregeerd licentiaat in de Kunstwetenschappen en Archeologie. Sinds 2000 is hij conservatorvan de afdeling Decoratieve Kunsten en Kunstnijverheden van de twintigste eeuw in de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis (Brussel). 13