PAV EN DIABETISCHE VOET

PAV EN DIABETISCHE VOET Informatie voor patiënten en hun familie

Inhoud Voorwoord 3 Het cardiovasculaire systeem en de perifere bloedvaten 4 PAV afgesneden van de bloedtoevoer 5 Diagnose en behandeling van PAV 7 Na de behandeling 10 Vragen en antwoorden 12 Woordenlijst 15 Medtronic een wereldbedrijf stelt zich voor 19

Voorwoord De perifere bloedvaten brengen het bloed van het hart naar de rest van het lichaam, en daarmee ook levensbelangrijke voedingsstoffen en zuurstof. Als deze bloedvaten door atherosclerose nauwer worden of verstopt raken, ontstaat perifeer arterieel vaatlijden (PAV). Dat leidt tot doorbloedingsstoornissen en tot een verschijnsel dat in de volksmond etalagebenen wordt genoemd: door hevige pijn in de benen blijven de patiënten tijdens het lopen voortdurend stilstaan, zoals iemand die aan het winkelen is en etalages bekijkt. In Nederland lijden ruim een half miljoen mensen aan etalagebenen, of PAV. Als de aandoening niet wordt behandeld, kan het in sommige gevallen noodzakelijk worden om de voet of het been te amputeren. Daarom is het belangrijk om tijdig een diagnose te stellen en de juiste therapie te starten. In deze brochure vindt u informatie over PAV en de mogelijke behandelingsmethoden, ballondilatatie. Hierbij wordt het vernauwde of afgesloten bloedvat met een zogenaamde ballonkatheter verwijd, om de bloeddoorstroming te herstellen. Een technologische innovatie is de met geneesmiddel omhulde ballonkatheter. Deze katheters zijn ontwikkeld om een hernieuwde vernauwing (restenose) van het betreffende bloedvat te voorkomen. De brochure dient als naslagwerk en ter begeleiding. De belangrijkste informatie hebben we samengevat in het hoofdstuk Vragen en antwoorden. In de woordenlijst is een aantal termen op het gebied van PAV en uw behandeling opgenomen. Om het u gemakkelijker te maken, zijn de termen die in de woordenlijst worden verklaard vet gedrukt in de tekst. Samen met uw arts zult u de meest geschikte therapie voor uzelf vinden. Uw arts staat altijd voor u klaar als u vragen hebt. We wensen u het allerbeste! Uw Medtronic team 3

Het cardiovasculaire systeem en de perifere vaten Het hart pompt zuurstofrijk bloed en voedingsstoffen naar de rest van het lichaam. Het is ongeveer zo groot als een vuist en weegt doorgaans tussen de 300 en 350 g. Met ongeveer 60 tot 80 slagen per minuut - 100.000 hartslagen per dag - pompt het hart dagelijks ongeveer 7.200 liter bloed door de bloedvaten. Door de hoofdslagader, de aorta, wordt zuurstofrijk bloed van het hart in de bloedsomloop en zo naar de rest van het lichaam gebracht. Dat gebeurt via de slagaders, ook wel arteriën genoemd. De slagaders vertakken zich steeds verder en eindigen in een netwerk van dunne haarvaten. Op die manier krijgen alle delen van het lichaam de zuurstof en voedingsstoffen die ze nodig hebben. De aders voeren daarna het zuurstofarme bloed weer terug naar het hart. De perifere vaten De vaten die het lichaam van bloed voorzien buiten het hart worden samen het perifeer vaatstelsel genoemd. De halsslagaders, of carotisslagaders, voeren bijv. het bloed naar de hersenen en de renale slagaders voorzien de nieren van bloed. Tot het perifere vaatstelsel behoren onder andere ook de darmslagaders, die het bloed naar de onderbuik brengen, en de slagaders van het bovenbeen, de knie en het onderbeen, die de benen van bloed voorzien. 4

PAV afgesneden van de bloedtoevoer Perifeer arterieel vaatlijden, meestal aangeduid met de afkorting PAV, is de verzamelnaam voor vernauwing (stenose) of verstopping (occlusie) van de perifere vaten, die het bloed naar de armen en benen (extremiteiten) van het lichaam voeren. De systemische aandoening atherosclerose is verantwoordelijk voor deze aantasting van de vaten. Atherosclerose kan alle bloedvaten aantasten. Atherosclerose ontstaat als een wasachtige substantie (plaque) zich ophoopt aan de binnenkant van het bloedvat. Door de plaque wordt het bloedvat nauwer en kan het zelfs helemaal afgesloten raken. PAV leidt tot doorbloedingsstoornissen, vooral in de benen of voeten. Daardoor krijgen de spieren onvoldoende zuurstof en voedingsstoffen. Risicofactoren voor PAV zijn bijvoorbeeld suikerziekte (diabetes mellitus), roken, hoge bloeddruk, stoornissen van de vetstofwisseling, ongezonde voeding, overgewicht en gebrek aan beweging. Erfelijke factoren kunnen ook een rol spelen. Mensen met PAV hebben vaak last van pijn in de benen. Daarom moeten ze bij het lopen regelmatig stilstaan. Dat doet denken aan het gedrag van winkelende mensen die stilstaan voor etalages, en daarom wordt er ook wel gesproken van etalagebenen. Ruim een half miljoen mensen in Nederland lijden aan PAV, vooral personen met diabetes mellitus. 5

Artsen onderscheiden verschillende stadia van PAV: Stadium I: geen symptomen (willekeurige pijn) Stadium IIa: de pijnvrije loopafstand bedraagt meer dan 200 meter. Stadium IIb: de pijnvrije loopafstand bedraagt minder dan 200 meter. Stadium III: pijn zelfs bij rust en liggen Stadium IV: open wonden Diabetische voet Vaak wordt PAV pas laat ontdekt, omdat veel patiënten de eerste tekenen niet opmerken en pas naar de arts gaan als de pijn erger wordt en ze steeds minder ver kunnen lopen. De eerste tekenen van een voortschrijdende PAV zijn verdikkingen van de huid en een droge huid met kloven. In een later stadium neemt het gevoel in de voeten af door zuurstofgebrek en ontstaat een gevaarlijke situatie. De patiënt voelt het niet langer als hij een wondje oploopt en met name stootwonden kunnen dan ongemerkt tot verdere vaatvernauwingen en de volledige afsluiting van bloedvaten leiden. Als de doorbloeding niet wordt hersteld, kunnen bijvoorbeeld tenen of zelfs de hele voet afsterven. Daarbij komt dat de voetspieren verschrompelen en ook normaliter onschadelijke wondjes zich kunnen ontwikkelen tot ernstige infecties met open wonden (ulcus) of koudvuur (gangreen). Artsen spreken in dergelijke gevallen ook wel van een diabetische voet, omdat vooral mensen met diabetes worden getroffen door deze extreme vorm van PAV. In dit stadium is amputatie vaak de enige maatregel om het leven van de patiënt te redden. Jaarlijks worden ongeveer 15.000 amputaties van een teen, voet of onderbeen uitgevoerd vanwege acute doorbloedingsstoornissen. Tijdig behandelen is de enige oplossing. 6

Diagnose en behandeling van PAV In eerste instantie zal uw arts doorgaans bepalen of u een verhoogd risico op doorbloedingsstoornissen hebt en een bloedbeeld bepalen. Door de bloeddruk te meten en de hartslag te voelen op de benen kan een arts ook aanwijzingen over PAV krijgen. Als het vermoeden bestaat, dat er sprake is van PAV, zijn verdere onderzoeken door een vaatchirurg noodzakelijk. Dergelijke onderzoeken zijn bijvoorbeeld: echografie MRI CT angiografie (beeldvorming van de bloedvaten via een katheteronderzoek) Welke behandeling de arts u voorstelt, hangt af van de ernst van de PAV. Het doel van de behandeling is echter altijd hetzelfde: de doorbloeding verbeteren om de pijn te verlichten en in het ergste geval een amputatie te voorkomen. 7

Afbeelding: Verwijden van een vernauwd bloedvat met een ballonkatheter Als de atherosclerose tijdig wordt opgespoord, kan de aandoening mogelijk met geneesmiddelen, verandering van de levensstijl (bijv. meer lichaamsbeweging), gezonde voeding en stoppen met roken worden behandeld. Bypassoperatie In het verleden was een bypassoperatie de enige mogelijkheid om een amputatie te voorkomen. Daarbij wordt een kunstmatige overbrugging (in het Engels bypass ) gecreëerd voor een vernauwd bloedvat. In de meeste gevallen wordt voor de overbrugging een stuk van een lichaamseigen bloedvat gebruikt. Het bloed wordt zo om het verstopte bloedvat heen geleid. Ballondilatatie (angioplastiek) Een ballondilatatie (dilatatie betekent verwijding) is een minimaal-invasieve ingreep (met slechts een klein sneetje), die wordt uitgevoerd onder plaatselijke verdoving. Meestal prikt de arts hierbij de liesslagader aan (punctie). Via deze gepuncteerde plaats voert de arts onder röntgencontrole een katheter, een dun flexibel buisje van kunststof, in het vernauwde bloedvat (zie afbeelding boven). Als de juiste plaats is bereikt, wordt de ballon die aan de katheter is bevestigd (vandaar de naam ballonkatheter) gevuld. De ballon drukt de plaque tegen de vaatwand, zodat het bloed weer nagenoeg onbelemmerd door het bloedvat kan stromen. 8

Afbeelding: Stent Stents Vaak wordt na of tijdens een ballondilatatie een zogenaamde stent geplaatst. Een stent is een buisje van gaasachtig metaal, dat moet voorkomen dat het bloedvat na de verwijding weer nauwer wordt (restenose genaamd). De arts plaatst de stent met een speciale katheter in het vernauwde bloedvat. De stent houdt het bloedvat blijvend open. Een ballondilatatie kan zo nodig meermaals herhaald worden. De ingreep is doorgaans pijnloos en de patiënt hoeft slechts korte tijd in het ziekenhuis te blijven: normaal gezien is 4 tot 8 uur bedrust na de behandeling voldoende. Met geneesmiddel omhulde ballonkatheter Ook met een stent kan niet 100% worden uitgesloten dat het bloedvat na de dilatatie weer verstopt raakt. Een nieuwe mogelijkheid om een dergelijke restenose te voorkomen is de met geneesmiddel omhulde ballonkatheter. Zoals de naam al zegt, is de ballonkatheter voorzien van een laagje van een speciaal geneesmiddel: paclitaxel. Dit geneesmiddel wordt tijdens de dilatatie binnen een paar seconden in een nauwkeurige dosering rechtstreeks afgegeven in de vaatwand. Zo kan de vorming van littekenweefsel, een van de frequentste oorzaken van een restenose, worden tegengegaan. 9

Na de behandeling Na de ingreep moet u enige tijd (doorgaans niet langer dan 8 uur) bedrust houden. Er wordt druk uitgeoefend op de gepuncteerde plaats. In veel gevallen gebruikt de arts ook een speciale ondersteuning, die de kleine opening in de slagader afsluit. De plaats van de punctie wordt onderzocht op bloedingen en zwellingen. Na de behandeling van de PAV schrijft de arts doorgaans geneesmiddelen voor om bloedstolsels (trombi) te voorkomen. Weer thuis Oefen de eerste week geen druk uit op de plaats van de punctie en til geen zware voorwerpen. Geleidelijk aan kunt u uw gewone activiteiten en uw werk weer hervatten. Regelmatige nacontroles maken deel uit van de behandeling. Uw arts zal daarvoor afspraken met u maken. Het is belangrijk dat u op alle afspraken komt. Als u een stent hebt, vertel dat dan als u naar een arts of tandarts gaat. U moet het ook melden als u een MRI-scan (magnetic resonance imaging) moet laten maken. Vertel het ook aan uw arts of tandarts als u geneesmiddelen inneemt om bloedstolsels te voorkomen (zogenaamde plaatjesremmers). 10

Levensstijl en voeding Voor een goede prognose na een ballondilatatie moet in de eerste plaats worden voorkomen dat een bloedvat opnieuw nauwer wordt. Daar kunt u zelf ook iets voor doen. Neem in ieder geval regelmatig uw geneesmiddelen in zoals uw arts u heeft voorgeschreven. Vermijd zeker ook de volgende risicofactoren: Roken Bij roken is het risico aanzienlijk hoger dat er een amputatie nodig is bij PAV of dat er na de behandeling van de PAV een restenose optreedt. Hoge bloeddruk Als de bloeddruk continu te hoog is, worden de slagaders belast. Daarom is het belangrijk om de bloeddruk te normaliseren. Verhoogd cholesterol Cholesterol is een belangrijke stof die van nature voorkomt in ons lichaam, maar een te hoog cholesterolgehalte is schadelijk. Slechte voeding Let erop dat u gezond, evenwichtig en gevarieerd eet. Onjuiste bloedsuikerregulatie bij diabetes Bij mensen met diabetes komen vaatafwijkingen vaker en vroeger voor. Een goede regulatie van het bloedsuiker is absoluut noodzakelijk. Overgewicht Let op uw gewicht; dat is in ieder geval de moeite waard. Gebrek aan beweging Door regelmatig te bewegen, tijdens uw werk en in uw vrije tijd, daalt het risico op vaatafwijkingen. 11

Vragen en antwoorden Wat is atherosclerose? Atherosclerose is een aandoening van het vaatstelsel, die perifeer arterieel vaatlijden (PAV) veroorzaakt. Bij atherosclerose wordt er een wasachtige substantie (plaque) afgezet op de binnenkant van de vaatwand. Door de plaque wordt het bloedvat nauwer en kan het zelfs helemaal afgesloten worden. Waarom wordt PAV vaak pas in een laat stadium herkend? Veel patiënten merken de eerste tekenen niet op of schrijven ze toe aan het normale verouderingsproces. Ze gaan pas naar de arts, als de pijn erger wordt en ze minder ver kunnen lopen. Leidt PAV altijd tot een amputatie? Nee. Als de atherosclerose, de aandoening die PAV veroorzaakt, tijdig wordt opgespoord, kan ze mogelijk met geneesmiddelen, een verandering van de levensstijl of met gezonde voeding en stoppen met roken behandeld worden. Als de atherosclerose ver gevorderd is, kan een bypassoperatie of ballondilatatie helpen. 12

Wat is een bypassoperatie? Bij een bypassoperatie wordt een kunstmatige overbrugging (in het Engels een bypass genoemd) gecreëerd voor een vernauwd bloedvat, meestal met behulp van een stuk van een ander bloedvat uit het lichaam. Het bloed wordt zo om het verstopte bloedvat heen geleid. Wat is een ballondilatatie? Een ballondilatatie is een minimaal invasieve ingreep, waarbij de arts een katheter (een dun flexibel kunststof buisje) via een slagader (meestal in de lies) in het vernauwde bloedvat voert. Daar wordt de ballon die bevestigd is op de katheter (vandaar ballonkatheter) gevuld. De ballon drukt de plaque tegen de vaatwand en herstelt zo de doorstroming in het bloedvat. Wat zijn met geneesmiddel omhulde ballonkatheters? Deze katheters zijn voorzien van een laagje van een speciaal geneesmiddel (paclitaxel), dat tijdens de ballondilatatie rechtstreeks in de vaatwand wordt afgegeven. Het geneesmiddel gaat littekenvorming tegen, een van de belangrijkste oorzaken van restenose (hernieuwde vernauwing van het bloedvat na de dilatatie). Wat is een stent? Een stent is een metalen buisje met een gaasachtige structuur, dat moet voorkomen dat het bloedvat na de ballondilatatie opnieuw verstopt raakt. Een stent wordt blijvend in het aangetaste bloedvat geplaatst. Hoelang moet ik na een ballondilatatie in het ziekenhuis blijven? Doorgaans kunt u het ziekenhuis de volgende dag weer verlaten. Moet ik na de ballondilatatie verder geneesmiddelen nemen? In de regel wel. Houd u nauwkeurig aan de aanwijzingen van de arts en houd niet op eigen initiatief op met de inname van een geneesmiddel. Praat ook met uw arts, voordat u andere of bijkomende geneesmiddelen gaat gebruiken. 13

Kan ik na de ballondilatatie weer sporten en lichamelijke activiteiten verrichten? In principe wel. Als de symptomen van PAV na de ballondilatatie zijn verlicht, kunt u weer actiever aan het leven deelnemen dan voor de behandeling. Vraag aan uw arts welke lichamelijke activiteiten of sporten mogelijk zijn en welke u beter kunt vermijden. Als ik een stent heb, kan er bij mij dan wel een röntgenfoto of MRIscan (magnetic resonance imaging) worden gemaakt? Een röntgenonderzoek heeft geen invloed op uw stent. Uit voorzorg mag u de eerste weken na de plaatsing van de stent geen MRI laten maken. Praat in ieder geval voor een MRI-scan met uw arts. Kan ik door de veiligheidscontrole op de luchthaven? De veiligheidscontrole op de luchthaven heeft geen invloed op uw stent. Doorgaans veroorzaakt de stent ook geen alarm bij de veiligheidssystemen van luchthavens. 14

Woordenlijst Angiografie Beeldvorming van de bloedvaten via een katheteronderzoek. Angiologie Deelgebied van de interne geneeskunde, dat zich bezighoudt met vaataandoeningen. Aorta Grote lichaamsslagader. Arteriën Bloedvaten die het bloed van het hart wegvoeren. Atherosclerose Aandoening waarbij een wasachtige substantie (plaque) wordt afgezet op de binnenwand van slagaders. Ballondilatatie Minimaal-invasieve ingreep, waarbij een vernauwd bloedvat wordt verwijd met een ballon die op een katheter is bevestigd. Ballonkatheter Katheter waarvan de tip is voorzien van een met vloeistof te vullen ballon. Een ballonkatheter wordt bijvoorbeeld toegepast bij de behandeling van vernauwde slagaders (ballonangioplastiek). 15

Bypassoperatie Operatieve ingreep waarbij een kunstmatige overbrugging van een vernauwd bloedvat wordt aangelegd. Capillairen Kleinste bloedvaten of haarvaten. Carotisslagaders Halsslagaders die het bloed naar de hersenen leiden Cholesterol Bloedvet. LDL-cholesterol brengt de bloedvetten naar de organen, HDL-cholesterol voert overtollig vet af. Als de twee soorten cholesterol niet in evenwicht zijn, bestaat er een hoger risico op aandoeningen als atherosclerose of een hartinfarct. Diabetes mellitus Suikerziekte. Verzamelnaam voor een aantal stofwisselingstoornissen waarbij het suikergehalte in het bloed is verhoogd. Diabetische voet Extreme vorm van perifeer arterieel vaatlijden (PAV), waarbij tenen of zelfs de hele voet kunnen afsterven 16

Extremiteiten Medische naam voor de armen en benen. Gangreen Koudvuur. Etalagebenen Andere naam voor perifeer arterieel vaatlijden. We spreken over etalagebenen, omdat de patiënt bij het lopen voortdurend moet stilstaan, zoals iemand die aan het winkelen is. Katheter Dunne, flexibele kunststof slang, die bijvoorbeeld wordt gebruikt bij een ballondilatatie. Magnetic resonance imaging Ook: MRI of kernspintomografie. Diagnosemethode die gebruik maakt van magnetische velden. Met geneesmiddel omhulde ballonkatheter Ballonkatheter die is voorzien van een laagje van een speciaal geneesmiddel (paclitaxel). Dit geneesmiddel wordt in de vaatwand afgegeven tijdens de ballondilatatie, om restenose te voorkomen. Minimaal-invasief Een ingreep waarbij slechts een klein sneetje hoeft te worden gemaakt. Occlusie Afsluiting van een bloedvat. Paclitaxel Geneesmiddel voor met geneesmiddel omhulde ballonkatheters. Perifeer arterieel vaatlijden (PAV) Verzamelnaam voor vernauwing of verstopping van de perifere vaten, die het bloed naar de armen en benen vervoeren. Perifeer vaatsysteem Bloedvaten die het lichaam buiten het hart voorzien van bloed. Plaatjesremmer Geneesmiddel om de vorming van bloedstolsels te voorkomen. Plaque Wasachtige substantie die bestaat uit vet en cholesterol en zich ophoopt op de binnenwand van de slagaders. 17

Punctie Opening van een slagader, bijv. in de lies of arm, om een katheter in te voeren voor een ballondilatatie of plaatsing van een stent. Renale arteriën Nierslagaders. Voorzien de nieren van bloed. Restenose Nieuwe vernauwing van een bloedvat op de plaats waar een ballondilatatie of plaatsing van een stent is uitgevoerd. Stenose Vernauwing van een bloedvat. Stent Metalen buisje met een gaasachtige structuur. Wordt geplaatst na een ballondilatatie om een bloedvat open te houden. Trombus Bloedstolsel. Ulcus Zweer. Venen Bloedvaten die het zuurstofarme bloed naar het hart vervoeren. 18

Medtronic een wereldbedrijf stelt zich voor Elke 3 seconden wordt een chronisch zieke behandeld met een Medtronic-therapie. Medtronic is een onderneming die met innovatieve diagnostische en therapeutische producten voor chronisch zieke mensen wereldwijd marktleider en koploper is op het gebied van medische technologie. Voor miljoenen mensen zijn onze medisch-technische oplossingen de eerste stap naar een actiever en meer bevredigend leven. Pijn verlichten, genezing bevorderen en de levenskwaliteit verhogen dat zijn de eisen die we aan onszelf en onze producten stellen. Daarom voelen we ons verplicht aan onze patiënten, hun familie en de zorgverleners, die onze producten vertrouwen. Wij helpen bij de eerste stap terug naar een actief en bevredigend leven in alle veiligheid. 19

Met vriendelijke groeten van uw arts Europa Medtronic Europe Sàrl Case Postale Route du Molliau 31 CH-1131 Tolochenaz Tel: +41 (0)21 802 70 00 Fax: +41 (0)21 802 79 00 www.medtronic.eu Nederland Medtronic Trading NL B.V. Larixplein 4 NL-5616 VB Eindhoven Postbus 4148 NL-5604 EC Eindhoven Antwoordnummer 11173 Office: +31 (0) 40 711 7555 UC201506079aNL Medtronic 2016. Alle rechten voorbehouden. Gedrukt in Europa Deze brochure is samengesteld met medewerking van artsen, patiënten en technici. De informatie is gebaseerd op de thans beschikbare kennis. www.medtronic.nl