Waarom de sporen van het toeval wegen noemen? Antonio Machado
Ik heet Miguel. Kuch hchh! Ik ben Estrella. Dit is mÿn moeder, Aurora. Zÿn jullie alleen op het schip? Het is mÿn vader niet gelukt aan boord te komen. Hÿ is in Alicante gebleven, wachtend op het volgende schip. Binnenkort komen er vast andere schepen binnen met de rest van de vluchtelingen. Hoe gaat het met je moeder? Beter. Ze heeft vandaag geen koorts. Ik heb een cadeau voor jullie. Van de republikeinse gezinnen uit Oran. 53
Tadaa! Een blik sardines! Tadaa! Je bent niet de enige die kan onderhandelen Ik neem het blik desondanks aan. Maar die mag je houden. Hahahaha! Waarom kÿk je zo? Dat is voor het eerst in lange tÿd dat ik iemand hoor lachen. 54
De internationale protesten hebben er tenminste voor gezorgd dat ze ons niet uit Oran verjagen. Maar hoe lang moeten we nog leven als beesten? En over de reling schÿten omdat er maar twee plees zÿn? ik herhaal: alleen vrouwen en kinderen mogen van boord. Alleen vrouwen en kinderen Waar wil je heen? blÿft u bÿ elkaar en loopt u naar de vrachtwagen die u door het havenpersoneel is toegewezen. 55
56 Fwieie!
Bleef u nog lang aan boord? Bÿna een maand, onder erbarmelÿke omstandigheden. Een aantal mannen draaiden door en pleegden zelfmoord. Uiteindelÿk bracht men ons uit angst voor een tyfus-uitbraak aan land. Alhoewel, niet allemaal. Ongeveer veertig mannen moesten aan boord blÿven totdat het stadsbestuur van Oran schadeloos was gesteld voor het opvangen van de vluchtelingen. Toen Llopis de 170.000 francs verzameld had, mochten we de Stanbrook eindelÿk verlaten. Ik had zo n haast van boord te komen dat ik helemaal vergeten ben kapitein Dickson te bedanken voor wat hÿ voor ons had gedaan. De Stanbrook werd een paar maanden later door een Duitse duikboot voor de Belgische kust tot zinken gebracht. Heeft u hem ooit nog teruggezien? Kapitein Dickson en nagenoeg zÿn voltallige bemanning kwamen daarbÿ om het leven. Dat ging ons zeer aan het hart. Ze hadden immers hun leven voor ons gewaagd. Ze verdienen eigenlÿk een monument. Waar werd u daarna heengebracht? De vrouwen en kinderen werden in een voormalige gevangenis gestopt. 57
Wÿ mannen mochten kiezen tussen teruggestuurd worden naar Spanje, het vreemdelingenlegioen, of een werkkamp. We kozen bÿna allemaal voor het vluchtelingenkamp. In veewagons heeft men ons naar Morand afgevoerd. Kwamen alle mannen daar van schepen in Oran? De meeste, ja. Sommigen kwamen uit Franse strafkampen. In Morand heb ik Ferreras en López leren kennen. Hoe was dat, om in zo n afgelegen oord zoveel bannelingen te ontmoeten? Hartverscheurend. 58
Ik weet niet wat jullie bÿ je vertrek uit Spanje hebben meegemaakt, maar laat ik één ding vertellen: onze vlucht naar Frankrÿk was het treurigste hoofdstuk uit ons leven. Aan de grens werden we als stront behandeld. Alles hebben ze ons afgepakt. Het is godverdomme een schande. Vertel Granell en Moreno eens over Machado*. Ja, vertel eens, Ferreras. Ik herkende hem aan de grens, ondanks zÿn haveloze toestand. Hÿ was met zÿn broer José en zÿn moeder onderweg. Machado ging op straat zitten, om even uit te rusten. Het was ÿzig koud. Hÿ huiverde en staarde verloren voor zich uit. Hÿ kon amper meer op zÿn benen staan. * Antonio Machado was een Spaanse dichter, die sympathiseerde met de republiek. Het motto van dit boek is een regel uit een gedicht van zÿn hand. 59
60 Dat is de dichter.
Houd moed, maestro. Doorlopen, doorlopen! Een paar dagen later werd een aantal van ons erbÿ gehaald om zÿn kist naar de begraafplaats te dragen. Gewikkeld in een wit laken, met de vlag van de republiek en een handvol Spaanse aarde op zÿn kist werd hÿ begraven. 61
Dat was zÿn laatste wens. Elke keer lijken we de bodem te hebben bereikt en dan vallen we toch weer iets dieper. Dood waren we beter af geweest. Opstaan, jullie! Hup, aan de slag! 62