Leven met ADHD
Van A tot ggz De boeken in de reeks Van A tot ggz beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook antwoord op de vraag hoe men met het probleem om moet gaan. Door de prettig leesbare combinatie van beschouwingen, cartoons en citaten zijn de boeken niet alleen geschikt voor vertegenwoordigers van patiëntenverenigingen, behandelaren en mantelzorgers, maar vooral ook voor de cliënten zelf en de mensen in hun directe omgeving.
Leven met ADHD Fiona Kat, Maura Beenackers en Willemijn ter Brugge Bohn Stafleu van Loghum Houten, 2009
Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij 2009 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j o het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN 978 90 313 6924 9 NUR 770 Ontwerp omslag: Jos Peters, Huizen Cartoons: Marcel Jurriëns Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl
Inhoud Voorwoord 9 1 Wat is er met me aan de hand? 11 Typerend beeld van de kwaal 11 Kenmerken 14 Aandachtsproblemen 14 Hyperactiviteit 16 Impulsiviteit 17 Overige problemen 18 Slaapproblemen 18 Prikkelbaarheid en stemmingswisselingen 19 Dyslexie 19 Diagnostiek 19 Voorwaarden 20 DSM-IV-criteria 21 Drie typen 24 Onderzoek 25 Valkuilen 26 Samenvatting 27 2 Hoe heeft het zover kunnen komen? 29 Oorzaken 29 5
Genetische factoren 30 Omgevingsfactoren 32 Wat gebeurt er in de hersenen? 33 Filterfunctie 33 Remfunctie 35 De invloed van de problemen op elkaar 36 Samenvatting 37 3 Wat staat me te wachten? 39 Het beloop 39 Geen behandeling 40 Wel behandeling 42 Comorbiditeit 43 Stemmingsstoornissen 44 Angststoornissen 45 Verslaving 46 Persoonlijkheidsstoornissen 47 Differentiële diagnostiek 48 Samenvatting 50 4 Wat betekent ADHD voor mij en mijn omgeving? 51 Thuis 52 Sociale contacten 52 Relatie 54 Studeren 55 Werken 56 Vertellen of niet? 57 Samenvatting 59 5 Wat kan ik er zelf aan doen? 61 Structuur aanbrengen 61 6
Slapen 63 Eten 64 Taken plannen 65 Agenda 67 Administratie 68 Werkomgeving 68 Omgaan met vergeetachtigheid 70 Omgaan met impulsiviteit 71 Lichaamsbeweging 75 Positief denken 76 Samenvatting 78 6 Welke behandelingen bestaan er? 81 Medicatie 82 Stimulantia 83 Atomoxetine 85 Wat eerst? 86 Kosten 86 Psycho-educatie 86 Lotgenotencontact 87 Coaching 88 Cognitieve gedragstherapie 90 Psychotherapie 92 Relatie- en gezinstherapie 92 Overige begeleiding 93 Waar vind ik hulp? 93 Samenvatting 94 7 Adressen en literatuur 95 Adressen 95 Algemeen 95 7
Behandeling 96 PGB 97 Overige websites 97 Woordenlijst 99 Literatuur 103 Aanbevolen literatuur 103 Geraadpleegde literatuur 104 De auteurs 107 Raad van advies 109 Reeds verschenen titels 111 8
Voorwoord Sinds een aantal jaren is bekend dat ADHD niet alleen bij kinderen maar ook bij volwassenen voorkomt. Helaas wordt de diagnose ADHD bij volwassenen soms pas laat gesteld. Vaak heeft dit te maken met een gebrek aan kennis over de uitingsvormen. ADHD wordt niet alleen gekenmerkt door hyperactiviteit en impulsiviteit, maar vooral door problemen met het richten en volhouden van de aandacht. ADHD kan een enorme belemmering zijn in het dagelijks leven. Het is daarom belangrijk te weten hoe je moet omgaan met de problemen die ermee samengaan. Dit boek is zowel bedoeld voor mensen die ADHD hebben als voor de mensen in hun directe omgeving. ADHD is een stoornis waar je veel last van kunt hebben, maar wanneer je rekening houdt met de gevolgen van ADHD is er goed mee te leven. In dit boek proberen we een beeld te schetsen van de kenmerken, oorzaken en gevolgen van ADHD. We staan stil bij het veranderen van leefgewoonten, het aanleren van nieuwe vaardigheden en de behandelmogelijkheden binnen de geestelijke gezondheidszorg. Er bestaan natuurlijk nog meer adviezen dan in dit boek beschreven worden. Nieuwe informatie is altijd welkom en kan doorgegeven worden aan de uitgever. 9
Het boek bevat veel voorbeelden en citaten van mensen met ADHD. Deze voorbeelden zijn gebaseerd op de verhalen die we in onze eigen behandelpraktijk gehoord hebben. Ter wille van de leesbaarheid is dit boek geschreven in de hij-vorm. We willen graag Ad Beenackers, Chiena Beenackers, Helen Goudsmit, Joos Kat, Frank Ketelaar, Linda van Oss, Jaap Spaans en Jan Willem Waterreus bedanken voor het kritisch meelezen. Voor de inhoudelijke commentaren zijn we Frank Ketelaar (maatschappelijk werker), Jaap Spaans (klinisch psycholoog en psychotherapeut) en Jan Willem Waterreus (psychiater en psychotherapeut) zeer dankbaar. Maura Beenackers en Fiona Kat Utrecht/Amsterdam, april 2009 10