Verkeerd verbonden? Notitie van de christelijke gereformeerde kerk en de gereformeerde kerken vrijgemaakt te Bunschoten-Spakenburg over ongehuwd samenwonen
Woord vooraf In de samensprekingen tussen de Christelijke Gereformeerde Kerk en de vier Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt van Bunschoten-Spakenburg komen veel punten van herkenning naar voren. Ook herkenning in de zorg over ontwikkelingen in de levensstijl. Zo valt de laatste jaren een toename te constateren van het aantal situaties van ongehuwd samenwonen. De kerkenraden van de genoemde kerken wilden hier graag met een gezamenlijk standpunt op reageren. Vanuit de commissie voor de samensprekingen is daarom deze kleine brochure opgesteld, waar de vijf kerkenraden mee hebben ingestemd. Besloten is om een exemplaar van deze brochure op alle adressen van de betrokken kerken te verspreiden. Het is de wens van de kerkenraden dat op deze manier het gesprek over het ongehuwd samenwonen en de waarde van het huwelijk in de gezinnen gestimuleerd wordt. Bovendien kunnen ouderlingen naar de brochure verwijzen en kan hij gebruikt worden op de catechisaties of de verenigingen. Namens de kerkenraden van de Christelijke Gereformeerde Kerk te Bunschoten-Spakenburg Gereformeerde Kerk Vrijgemaakt te Spakenburg-Noord Gereformeerde Kerk Vrijgemaakt te Spakenburg-Zuid Gereformeerde Kerk Vrijgemaakt te Bunschoten-Oost Gereformeerde Kerk Vrijgemaakt te Bunschoten-West De commissie samensprekingen Juni 2005
Zeger en Jantine Zeger en Jantine trekken al een aardige tijd samen op. Hun relatie is uitgegroeid tot een hechte en diepe band. Ze weten heel zeker dat ze samen verder willen. En ze verlangen ernaar om helemaal één te zijn. Kennissen van hen zijn gaan samenwonen. Toen ze dat thuis vertelden, kregen ze te horen: Zoiets doen jullie óns niet aan! Wat zullen ze in het dorp er wel van zeggen! Zeger en Jantine gingen er tegen in: Alsof het belangrijkste is wat andere mensen er van vinden. Hier staat iedereen altijd met een oordeel klaar. Als je je daar wat van gaat aantrekken, heb je geen leven meer. De tijden veranderen, hoor. En trouwens, als je ziet hoeveel mensen tegenwoordig weer gaan scheiden, dan is het nog helemaal niet zo gek om eerst eens voorzichtig te beginnen met samenwonen. Gezamenlijke notitie Samenwonen: buiten de kerk al jaren de gewoonste zaak van de wereld. Maar binnen de kerk komt het ook steeds meer voor. Dat is de reden waarom we met deze notitie over samenwonen komen. Het zal je niet verbazen dat we het ongehuwd samenwonen afwijzen. Maar we willen ook graag aangeven waarom. En we vragen van jou om serieus na te denken over onze argumenten. Het is een gezamenlijke notitie geworden van de Christelijke Gereformeerde Kerken en de Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt. Omdat het punt van het samenwonen in beide kerken aan de orde is, omdat we hetzelfde standpunt hierover innemen en omdat we ons graag sámen willen keren tegen deze ontwikkeling. Wat we niet zouden willen is dat kerken hierin tegen elkaar uitgespeeld zouden worden. Zo van: wij kiezen gewoon voor de kerk die het minst moeilijk doet over samenwonen. Niet te moeilijk doen kan niet onze leidraad zijn. Onze leidraad is dat we zorgvuldig willen luisteren naar wat God in de bijbel zegt en dat vandaag verantwoord willen toepassen. Wat dat betreft hopen we dat ook andere kerken zich in de lijn van deze notitie kunnen vinden. Opbouw We bespreken in deze notitie eerst enkele bijbelse gegevens over huwelijk en seksualiteit. Daarin komt naar voren dat het hebben van seksuele gemeenschap volgens de bijbel alleen een wettige plaats heeft binnen het huwelijk. Maar daar laten we het niet bij. Want waarom kiezen jongeren tegenwoordig steeds vaker voor samenwonen? De belangrijkste redenen zetten we op een rijtje en we geven er een reactie op. Tenslotte geven we aan hoe we als kerkenraden ermee om willen gaan als een stel wel gaat samenwonen alvorens te trouwen. De plaats van de bijbel We komen dus eerst met argumenten vanuit de bijbel. Daar zit wel een vraag aan vast: neem je serieus wat in de bijbel staat? Geloof je dat God in de bijbel ons aanspreekt en zijn wil over ons leven bekend maakt? Wil je met een houding van vertrouwen en gehoorzaamheid luisteren naar wat God te zeggen heeft, ook over relaties en seksualiteit? Het is belangrijk dat je deze vragen positief kunt beantwoorden. Het huwelijk God heeft het huwelijk bedacht en ingesteld. En Hij begint niet bij de theorie maar in de praktijk: Adam krijgt van de HERE zelf een vrouw die bij hem past. Pas daarna komt de theorie als een algemene regel voor de mensheid: Daarom zal een man zijn vader en moeder verlaten en zijn vrouw aanhangen en die twee zullen tot één vlees zijn (Genesis 2:24). Er worden in deze tekst drie stappen beschreven.
1. Het verlaten van vader en moeder. Het gaat dus om een officiële gebeurtenis waarbij iemand de kring waarin hij is opgegroeid verlaat om met zijn vrouw een nieuwe eenheid (een nieuw gezin) te vormen. 2. Het aanhangen van zijn vrouw. Dat is de tegenhanger van de eerste stap. Je verlaat de eenheid van het ouderlijk huis, maar je geeft je aan een nieuwe eenheid. Er staat letterlijk: aankleven. Vergelijk het maar met twee vellen papier die op elkaar zijn gelijmd. Als je die vellen van elkaar losmaakt, scheuren ze. Zo hecht is dus de eenheid van man en vrouw. 3. Eén vlees zijn. Het huwelijk betekent een totale eenheid van man en vrouw. Ze delen alles met elkaar. Van die totale levenseenheid is de seksuele gemeenschap een uiting. Bovendien heeft binnen deze hechte eenheid de seksuele gemeenschap een veilige plaats. De Here Jezus heeft zich bij deze basisregel voor het huwelijk aangesloten en er nog aan toegevoegd: hetgeen God heeft samengevoegd, scheide de mens niet (Matt. 19:6). Seksuele gemeenschap De drie stappen van Genesis 2:24 staan niet in een willekeurige volgorde. Je mag de gang van zaken niet omkeren. Dat blijkt wel uit Deuteronomium 22:13-21. Daar gaat het over situaties waarin een man zijn vrouw ervan beschuldigt dat zij geen maagd meer was toen hij met haar trouwde. Als deze beschuldiging waar bleek te zijn, moest de vrouw gestenigd worden. Hieruit kun je op z n minst twee dingen afleiden. De vrouw mocht vóór haar huwelijk geen gemeenschap hebben gehad met een andere man. Dus in een one-night stand of in een eerdere relatie. Maar ook met haar eigen man was seksuele gemeenschap pas aan de orde bínnen het huwelijk. Immers, pas als ze getrouwd zijn, komt de man er achter dat zij geen maagd meer is. Wat in deze tekst voor de vrouw geldt, geldt ook voor de man. Deze regel wordt in praktijk gebracht door Jozef en Maria. Hoewel ze in ondertrouw zijn gegaan (dat wil zeggen: ze hebben beloofd met elkaar te zullen trouwen), hebben ze nog geen seksuele gemeenschap gehad. Uit 1 Korinthe 7 blijkt dat deze regel voor de Nieuwtestamentische kerk nog steeds geldig is. Paulus schrijft in dit hoofdstuk positief over het ongetrouwd blijven. Maar, zegt hij ook, als je je niet kunt beheersen, moet je trouwen (1 Kor. 7:9). Een tussenweg ongehuwd zijn en toch seksuele gemeenschap hebben is er niet. Je zou kunnen zeggen dat heel dit bijbelse onderwijs wordt samengevat in de krachtige uitspraak van Hebreeën 13: 4: het huwelijk zij in ere bij allen. Verbond Hoe bijzonder en belangrijk de HERE het huwelijk vindt, blijkt uit het feit dat de bijbel het huwelijk als verbond aanduidt. In Spreuken 2:17 wordt van een overspelige vrouw gezegd dat ze de echtvriend van haar jeugd verlaat en het verbond van haar God vergeet. Het huwelijk is een verbond dat gesloten is met God als getuige! Dat komt terug in Maleachi 2:14: de HERE is getuige geweest tussen u en de vrouw uwer jeugd, aan wie gij ontrouw geworden zijt, terwijl zij toch uw gezellin en wettige vrouw is (voor wettige vrouw staat er letterlijk: de vrouw van uw verbond; zie Statenvertaling). Het kenmerk van een verbond is dat aan de relatie de garantie van duurzaamheid wordt verbonden. Het grote voorbeeld daarvan is het verbond dat de HERE zelf met Abraham en met Israël heeft gesloten. Hij belooft zijn liefde en trouw en legt zich daarop vast. En Hij heeft het huwelijk bedoeld als een afspiegeling van die relatie (Efeze 5). Als je gaat samenwonen geef je aan je wederzijdse beloften niet de kracht van een officiële verbondssluiting. Aan een verbond zit nog een ander aspect: het is een publieke zaak. Er zijn getuigen bij betrokken. Namens de gemeenschap waar je deel van uitmaakt (je familie, je vrienden, de kerk, de Nederlandse samenleving) zijn ze aanwezig bij het uitspreken van je trouwbelofte. De instellingstekst van het huwelijk (Genesis 2:24) spreekt over het verlaten van de ouders. Dat zijn de ouders die je, krachtens
het vijfde gebod, moet eren. Dat eren zal zeker ook op het moment dat je trouwt en dus hun levenskring verlaat om een nieuwe levenskring te vormen tot uitdrukking moeten komen. Samenwonen vat het vormen van een levenseenheid op als een privé-zaak en komt op die manier in strijd met het vijfde gebod. Uit Maleachi 2:14 blijkt dat ten diepste de HERE zélf getuige is bij je huwelijksverbond. De vorm waarin de omgeving bij het sluiten van een huwelijk betrokken wordt kan verschillen. In Genesis 2:24 zijn alleen de ouders in beeld. De oude Israëlitische samenleving was uit families opgebouwd. Huwelijken werden door die families geregeld. Dat was de manier waarop de samenleving bij een huwelijk betrokken was. Later groeit de rol van de overheid. Aanvankelijk zijn kerk en staat nog één, in onze tijd is dat uit elkaar getrokken (gemeentehuis en kerk). Maar al is er wat de vorm betreft een ontwikkeling geweest, de kern blijft hetzelfde: het huwelijk is een verbond dat officieel in de aanwezigheid van getuigen gesloten wordt. Samenwonen doet aan dat publieke en officiële karakter geen recht. Toch is dat iets wat je niet kunt missen in je relatie. Als je denkt van wel, overschat je jezelf en onderschat je de macht van de zonde. De HERE geeft het huwelijk als een beschermende ring om je liefdesrelatie waarin je gelukkige maar ook moeilijke tijden kunt meemaken. Vertrouwen op Gods zegen Tot nu toe hebben we bijbelse gegevens besproken die duidelijk maken dat trouwen geen vrijblijvende optie is maar een verplichting wanneer je als man en vrouw wilt samenleven. Maar we vinden het belangrijk dat je niet bij die verplichting blijft steken. Het gaat om een hartelijk volgen van de weg die de Here ons op het terrein van relaties en seksualiteit wijst. De liefde tussen man en vrouw is een schitterend geschenk van God aan de mens dat Hij in het Paradijs al gegeven heeft. Liefde blijft ook een groot en onbegrijpelijk wonder. Liefde tussen mensen heeft haar oorsprong in God die zelf liefde is. Bij zo n groot en kostbaar geschenk past een houding van dankbaar ontvangen en zorgvuldig mee omgaan. Liefde en seksualiteit zijn geen zaken waar we recht op hebben of waar we onze eigen gang mee kunnen gaan. Juist als je de liefde uit Gods Vaderhand ontvangt en elkaar als man en vrouw als een geschenk van Christus ziet, zul je graag de spelregels volgen die God bij de liefde gegeven heeft. Dan laat je ook een houding van afhankelijkheid zien. Als mensen zijn wij niet in staat onze liefdesrelaties tot een succes te maken. We zijn juist diep afhankelijk van Gods zegen. En die zegen belooft de Here aan ieder die gelovig en gehoorzaam naar zijn geboden luistert. Dan grijp je niet vooruit naar iets wat de Here je nog niet gegeven heeft. En je kiest niet voor een alternatief voor het huwelijk dat Hij heeft ingesteld. Nee, je beleeft de liefde, je relatie en de seksualiteit in verbondenheid met onze goede God. Dat is een weg waarop zelfbeheersing en zelfverloochening worden gevraagd. Maar dat is echt niet alleen zo vóór het huwelijk. In het huwelijk zul je die houding ook moeten kunnen opbrengen. En juist dan ga je een weg waarop je veel zegen van God mag verwachten. Samenwonen Wij hebben niet de behoefte het samenwonen negatiever af te schilderen dan het is. Het kan de keuze van een stel zijn dat heel serieus bezig is met de opbouw van een relatie en vast van plan om bij elkaar te blijven. Maar wat is dan eigenlijk de reden om te gaan samenwonen en niet direct al te trouwen? We zetten een aantal mogelijke redenen op een rijtje en geven er steeds direct een reactie bij. 1. Je gaat samenwonen omdat trouwen toch wel een hele grote stap is. Kun je niet beter eerst een tijdlang bij elkaar wonen om te kijken of je wel echt bij elkaar past? In je verkeringstijd kun je er niet achter komen of je het ook echt dag in dag uit bij elkaar uithoudt.
Wie met deze bedoeling gaat samenwonen, wil z n relatie wel serieus opbouwen, maar houdt toch bewust de mogelijkheid open om na verloop van tijd weer uit elkaar te gaan. Dat lijkt dan minder erg dan een echtscheiding, maar komt feitelijk op hetzelfde neer. In de relatie geef je je helemaal aan elkaar, van de praktische dagelijkse dingen tot en met je emoties, je kwetsbaarheid en je intimiteit. Je geeft niet iets van jezelf, nee, je geeft jezelf, helemaal, als persoon. Zó jezelf geven en daar dan op een gegeven moment weer een punt achter zetten, noemt de HERE ontrouw en dat verafschuwt Hij. Zo mag je van Hem niet met elkaar omgaan. Hij wil zelfs niet dat we die mogelijkheid openlaten. Trouwens, via samenwonen uitproberen of het wel goed gaat in je relatie is een illusie. Je kunt het leven niet uitproberen. Je kunt niet uitproberen wat het is om kinderen te krijgen, met ziekte in je gezin geconfronteerd te worden, werkloos te raken of oud te worden. 2. In de tijd van de bijbel gingen ze ook niet naar het gemeentehuis. Dan kan het toch nu ook wel zonder! Dit heeft te maken met de praktische vormgeving van het huwelijk, waar we hierboven al over schreven. De vormgeving kan verschillen. Er zijn vandaag de dag ook landen waar burgerlijk én kerkelijk huwelijk in één keer in de kerk gesloten worden. Dat kan allemaal, als maar vaststaat dat de belofte van trouw tot de dood scheiding maakt officieel en publiek wordt uitgesproken, zodat deze belofte zowel voor het echtpaar als voor de verbanden waarin het leeft (familie, kerk, samenleving) geldigheid bezit. 3. Je belooft elkaar trouw als man en vrouw. Dat is toch het belangrijkste? Trouwen voegt daar niet echt iets aan toe. Eigenlijk ben je dan voor elkaar al getrouwd. Een belofte van trouw aan elkaar is mooi maar niet voldoende. De samenvoeging van twee levens tot een nieuwe eenheid is te veelomvattend om onderling te regelen. Als je de koop/verkoop van een huis al niet met z n tweeën (koper en verkoper) kunt afhandelen (je moet naar de notaris), dan zeker niet een levenslange verbintenis. Door je belofte publiek uit te spreken ben je er op aanspreekbaar door familie, kerk en overheid. Dat is een noodzakelijke bescherming van je relatie. Die bescherming werkt allereerst voor jezelf: als je op een kwade dag zou overwegen om je belofte te breken, is de drempel hoger om dat te doen wanneer je op het gemeentehuis en in de kerk je jawoord hebt gegeven, dan wanneer het alleen een belofte aan je partner is geweest. 4. Je bent er aan toe om echt helemaal bij elkaar te zijn, maar je hebt geen geld om te trouwen. Geen geld kan gewoon geen goede reden zijn om voor samenwonen te kiezen. Daarvoor ligt de zaak te principieel. Voor zo n probleem moet je, samen met je ouders, een andere oplossing kunnen vinden. Het kan wel zijn dat je dan de eisen die je aan het bruiloftsfeest stelt moet aanpassen. Wellicht botst dat met de verwachtingen die in je omgeving leven. Maar als christen moet je dat lef kunnen opbrengen. Liever een bescheiden trouwerij op het moment dat je samen gaat leven, dan een zeer uitgebreid feest als er niets meer te vieren is omdat je al jaren bij elkaar woont. 5. Ze kunnen wel zeggen dat je officieel moet trouwen, maar wat biedt dat nu voor extra zekerheid? Als je ziet hoeveel mensen toch weer gaan scheiden! Helaas is het waar dat de kracht van het huwelijk door het grote aantal echtscheidingen ondermijnd wordt. Toch kun je niet zeggen dat het daarom geen verschil meer maakt: trouwen of samenwonen. Principieel niet omdat het huwelijk een relatie voor het leven blijft, ook als veel mensen er eerder een punt achter zetten. En praktisch niet omdat het toch moeilijker is om vanuit een huwelijk uit elkaar te gaan dan vanuit een situatie van samenwonen. Ook een alimentatieplicht bijvoorbeeld verwijst bij een echtscheiding naar de blijvende
verantwoordelijkheid die mensen voor elkaar genomen hebben door te trouwen. Je ziet dat ook in de praktijk: veel samenwonende stellen willen toch getrouwd zijn als er kinderen komen. Hun kinderen willen ze maximale zekerheid en veiligheid bieden. Maar je relatie zélf is die zekerheid en veiligheid waard, ook als er (nog) geen kinderen zijn. 6. Samenwonen is soms het gevolg van grote problemen thuis. Het is niet goed mogelijk om bij de ouders te blijven wonen en dan wordt uit nood maar voor samenwonen gekozen. Hoewel we voor situaties als deze wel begrip kunnen opbrengen, is het toch geen goede oplossing. Het is een onverstandige keuze: je belast je relatie met een vroegtijdig bij elkaar kruipen, terwijl het contact met de ouders ook al verstoord geraakt is. Dat is geen gezonde basis voor de toekomst. De keuze is ook niet nodig. Als je eerst principieel besluit om niet te gaan samenwonen, zul je een andere oplossing vinden en daar mag je dan ook hulp vanuit je omgeving bij verwachten. 7. Je hebt verkering met een ongelovige. Een huwelijk wordt door je familie en door de kerk afgewezen en daarom ga je maar samenwonen. Dit is in feite een kwestie van het ene probleem op het andere stapelen. Het is wel voorstelbaar dat het zo gaat, maar je lost er niets mee op. Integendeel, je relatie met de ongelovige wordt er nog vaster door. Kerkenraadsbeleid Tegen de achtergrond van alles wat in deze notitie naar voren gebracht is, zal het duidelijk zijn dat de kerkenraden aan het ongehuwd samenwonen geen wettige plaats in de gemeente zullen geven. Met betrokkenen zal hierover gesproken worden. Allereerst in een sfeer van onderwijzing en aansporing, maar zonodig ook in vermanende zin. Wanneer een stel niet terugkomt van de ingeslagen weg, zal kerkelijke tucht worden toegepast. Daarbij worden niet alle situaties over één kam geschoren, maar probeert een kerkenraad oog te hebben voor de persoonlijke omstandigheden. Wanneer een stel na een periode van samenwonen besluit om te gaan trouwen, is een kerkelijke bevestiging van het huwelijk geen vanzelfsprekende zaak. Ze zullen moeten laten blijken dat ze het verkeerde van hun handelwijze inzien en dat belijden. Hun besluit om te trouwen moet niet slechts gebaseerd zijn op praktische overwegingen (de meeste samenwonende stellen hebben wel de bedoeling op een gegeven moment te gaan trouwen), maar moet een principieel bijbelse basis hebben van geloof en bekering. Het is aan de kerkenraad om per geval te beoordelen of een stel voldoende laat zien dat er sprake is van echte bekering. Wanneer dit het geval is, zal er naar gestreefd worden een kerkelijke bevestiging te laten plaatsvinden. Want, al is er sprake geweest van een valse start, het blijft van groot belang dat bij een huwelijk het Woord van God klinkt en de zegen van God gevraagd wordt. En het is van grote betekenis dat je belooft in je huwelijk samen de Here te dienen en elkaar levenslang trouw te blijven. Niet alleen samenwonen Deze notitie gaat over samenwonen. Tegelijk is duidelijk dat de bijbelse gegevens die zijn aangedragen net zo goed gelden voor geslachtsgemeenschap vóór het huwelijk zonder dat er sprake is van samenwonen. Het belangrijkste verschil is dat deze praktijk veel minder publiek is. Samenwonen doe je openlijk, seksuele gemeenschap hebben niet. Dat wil niet zeggen dat het hebben van seksuele gemeenschap vóór of buiten het huwelijk dus maar stilzwijgend geaccepteerd wordt. Geslachtsgemeenschap vóór het huwelijk is niet het onderwerp van deze notitie, maar de belangrijkste argumenten tegen ongehuwd samenwonen zijn net zo goed van kracht tegen het hebben van seksuele gemeenschap voordat je getrouwd bent.