Stichting NatuurWijs Jaarverslag 2016

Stichting NatuurWijs Jaarverslag 2016

Colofon Stichting NatuurWijs Jaarverslag 2016 maart 2017 Stichting NatuurWijs Foto voorkant: Leerlingen van groep 6 van Het Palet uit Den Haag die meedoen met het driedaagse NatuurWijs programma 2

Inhoudsopgave A. Jaarverslag Voorwoord... 5 Inleiding... 6 NatuurWijs... 7 1. NATUURWIJS LOCATIES... 8 1.1 Staatsbosbeheer-locaties... 8 1.2 Noord-Brabant... 8 1.3 Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug... 9 1.4 Locatie Bentwoud en Den Haag... 9 1.5 Locaties Amsterdam en Utrecht 10 1.6 Overige locaties... 10 1.7 Totaal aantal schoolklassen en kinderen in 2016... 10 2. PROJECT AANDACHTSWIJKEN... 12 2.1 Samenvatting... 12 2.2 NatuurWijs in Amsterdam... 12 2.3 NatuurWijs in Utrecht... 13 2.4 NatuurWijs in Den Haag... 14 2.5 NatuurWijs in Rotterdam... 14 2.6 Scholen in aandachtswijken van andere steden... 14 2.7 Vergoeding helft vervoerskosten... 14 2.8 Cofinanciering Prins Bernard Cultuurfonds... 15 2.9 Resultaten project aandachtswijken grote steden 2016... 15 3. WORKSHOPS EN TRAININGEN... 16 3.1 NatuurWijs-workshops... 16 3.2 NatuurWijs-trainingen... 17 3.3 NatuurWijs terugkomdagen... 19 3.4 Terugkomdag Spirit of Nature... 19 3

4. COMMUNICATIE... 20 4.1 Website analyse 2016... 20 4.2 Sociale media... 21 4.3 Rubriek NU naar buiten en seizoenlesbrieven... 22 4.4 Deelname aan conferenties... 22 5. DE WILDE STAD IN DE KLAS... 23 6. SPONSOREN... 24 7. ORGANISATIE... 25 7.1 Partners... 25 7.3 NatuurWijzers... 25 7.4 Trainers... 25 7.5 Ambassadeurs NatuurWijs... 26 B. Jaarrekening 4

Voorwoord Debbie Kamphuis Voorzitter Stichting NatuurWijs Maart 2016 5

Inleiding Dit jaarverslag bevat de volgende informatie: resultaten en ontwikkelingen per NatuurWijs-locatie (hoofdstuk 1) voortgang van het project NatuurWijs in aandachtswijken van de grote steden (hoofdstuk 2) workshops en trainingen: resultaten en ontwikkelingen (hoofdstuk 3) ontwikkelingen op het gebied van communicatie (hoofdstuk 4) samenwerking met EMS FILMS De Wilde Stad in de Klas (hoofdstuk 5) successen op het gebied van fondsenwerving (hoofdstuk 6) betrokkenen bij de organisatie van Stichting NatuurWijs (hoofdstuk 7) Leerlingen van groep 6 van Het Palet uit Den Haag onderzoeken kleine beestjes 6

NatuurWijs Stichting NatuurWijs wil kinderen in verbinding brengen met de natuur. Daarom heeft de stichting het natuuronderwijsprogramma NatuurWijs ontwikkeld voor basisscholen, brede scholen en buitenschoolse opvang (bso), waarbij het erom gaat de natuur met hart, hoofd en handen te beleven en te ervaren. De kinderen trekken de natuur in met een NatuurWijzer, zoals de natuurdeskundige heet die hen begeleidt. Ze leren spelenderwijs de natuur kennen en krijgen zo de kans zelf de verbondenheid tussen mens en natuur te ervaren. NatuurWijs wordt aangeboden in verschillende varianten: korte naschoolse activiteiten themalessen schoolreisje Bosuitje driedaags programma volledige leerlijn (looptijd: gehele schooljaar) In de visie van NatuurWijs horen mens en natuur bij elkaar en beïnvloeden zij elkaar. Hart, hoofd en handen zijn de pijlers van de doelstelling van NatuurWijs: Hart Kinderen zich laten verwonderen over natuur door hen de verbondenheid tussen mens en natuur te laten ervaren Hoofd Kinderen basiskennis over de natuur laten opdoen door hen die zelf te laten ontdekken Handen Kinderen vaardigheden aanreiken om in de natuur te verblijven en te spelen en voor de natuur te zorgen. Met deze drieledige doelstelling stimuleert NatuurWijs bij kinderen een betrokken houding tegenover de natuur. Dit stelt de kinderen nu en later in staat om weloverwogen keuzes te maken over hun leefomgeving. Zo wordt er op de lange termijn een basis gelegd voor een duurzame samenleving. NatuurWijs draagt bij aan de persoonlijke ontwikkeling van kinderen, doordat zij op de buitendagen onder meer leren: samenwerken alleen zijn risico s nemen en afwegen persoonlijke grenzen verkennen 7

1. NATUURWIJS LOCATIES 1.1 Staatsbosbeheer-locaties Er zijn 25 boswachters van Staatsbosbeheer die opgeleid zijn als NatuurWijzer. Verspreid over heel Nederland voeren zij NatuurWijs uit in de gebieden van Staatsbosbeheer, met scholen uit de omgeving. Dit versterkt de band van de scholen met de streek, hebben de boswachters gemerkt. Boswachter Denny Kroeze boekte in 2016 een groot succes: hij wist acht van de tien basisscholen in Staphorst te winnen voor NatuurWijs. Samen met NatuurWijs-boswachters Nico Arkes, Anja Nijssen en Jos Kloppenburg gaat hij ervoor zorgen dat de kinderen uit Staphorst een prachtige NatuurWijs-ervaring opdoen. NatuurWijs is tegenwoordig thuis bij meerdere buitencentra van Staatsbosbeheer. Na de introductie van NatuurWijs in BC De Pelen en BC Schoorl zijn daar in 2016 BC Sallandse Heuvelrug en BC Almeerderhout bij gekomen. Bij beide centra is een team vrijwilligers getraind en een NatuurWijs-programma ontwikkeld. Dit is afgestemd op de omgeving en de wensen van managers en boswachters verbonden aan de centra. 1.2 Noord-Brabant Het hechte team van NatuurWijzers Karin Vennegoor, Ghisel Crielaard, Wannes Rovers, Henk Wanders en Anja Barendrecht leidt NatuurWijs-programma s in gebieden van Staatsbosbeheer bij Breda en Dorst. Nutsbasisschool Teteringen en basisschool Effen in Breda voeren de gehele NatuurWijs-leerlijn uit. Daar volgen de leerlingen uit alle groepen, dus groep 1 tot en met 8, elk schooljaar het driedaagse NatuurWijs-programma. Wij zijn heel blij met deze scholen, die al jaren trouw NatuurWijs realiseren. In 2016 is ook basisschool De Rosmolen in Ulvenhout met de leerlijn aan de slag gegaan. Wij zien uit naar een mooie samenwerking met deze school. Daarnaast doet een aantal scholen in Breda mee aan het NatuurWijs-project voor aandachtswijken (zie hoofdstuk 2). Op scholen in en om Eindhoven is NatuurWijzer Nout Panken al acht jaar actief met NatuurWijs. In Den Bosch biedt NatuurWijzer Elly Vermaat en haar team NatuurWijsactiviteiten aan voor leerlingen van de zeven Brede Bossche Scholen. 8

1.3 Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug NatuurWijs draait sinds 2011 in Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug (NPUH), en met succes. Dat is te danken aan de Omgevingsdienst regio Utrecht (ODRU) en aan het IVN Consulentschap Utrecht, dat de activiteiten coördineert. De twaalf NatuurWijzers kregen in 2016 versterking van veertien nieuwe collega s. Dankzij een subsidie van de Provincie Utrecht en de Rabobank en de inzet van het IVN Consulentschap en ODRU konden zij hun wens om uit te breiden realiseren. De NatuurWijzers van NPUH zijn vrijwilligers van verschillende vrijwilligersgroepen die actief zijn in het nationale park. Deze groepen vormen samen een netwerk dat wordt ondersteund door het IVN Consulentschap en ODRU. Er is een NatuurWijs-werkgroep actief met vertegenwoordigers van alle deelnemende organisaties: Staatsbosbeheer Natuurmonumenten Amerongse Boscommissie van het Utrechts Landschap Vereniging voor Dorp en Natuur Amerongen-Leersum IVN Heuvelrug en Kromme Rijn IVN Veenendaal-Rhenen IVN Consulentschap Utrecht Omgevingsdienst regio Utrecht Gemeente Utrechtse Heuvelrug De leden van de werkgroep komen twee keer per jaar bij elkaar. Dan wisselen zij ervaringen uit en bedenken zij nieuwe activiteiten en een aanpak om nieuwe scholen te werven. In 2016 deden er 10 klassen (250 leerlingen) mee aan NatuurWijs in Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug. 1.4 Locatie Bentwoud en Den Haag De locatie Bentwoud en Den Haag heeft in 2016 uitstekend gedraaid. De scholen zijn NatuurWijs trouw gebleven. NatuurWijzers Colinda van der Helm en Wim Smits begeleiden NatuurWijs-programma s in het Bentwoud. Staatsbosbeheer-boswachter Linda Groeneveld coördineert er de uitvoering van NatuurWijs, die mogelijk is gemaakt door een financiële bijdrage van BP. In Den Haag heeft NatuurWijzer en gemeenteboswachter Hans van der Meijs zijn werkzaamheden voor NatuurWijs in 2016 kunnen voortzetten mede dankzij de steun van de Gemeente Den Haag. NatuurWijs in Den Haag kan de activiteiten flink uitbreiden door de komst van twaalf nieuwe NatuurWijzers. Zij gaan werken met kinderen uit aandachtswijken van Den Haag (zie hoofdstuk 2). 9

1.5 Locaties Amsterdam en Utrecht Zie hoofdstuk 2 voor de rapportage over de ontwikkelingen van NatuurWijs in Amsterdam en in Utrecht. 1.6 Overige locaties Naast de genoemde locaties werken er vele NatuurWijzers zelfstandig in heel Nederland, van Terschelling tot Noord-Limburg, van Haarlem tot Doetinchem. Op de kaart hieronder staan alle locaties waar NatuurWijs wordt uitgevoerd. De locatie Rotterdam is in deze kaart nog niet meegenomen, omdat de NatuurWijzers in 2016 nog in opleiding zijn. Alle locaties waar NatuurWijzers actief zijn. 10

1.7 Totaal aantal schoolklassen en kinderen in 2016 In 2016 telden we 9.050 bezoekende kinderen aan het totale aanbod van NatuurWijs: een flinke stijging ten opzichte van 2015 (5900 kinderen). Deze groei is te danken aan de bijdragen van onze sponsoren (zie 4.5), het enthousiasme van steeds meer scholen om mee te doen aan NatuurWijs en de inzet van ons geweldige netwerk van NatuurWijzers. Figuur 1 is de gestage groei te zien van het aantal klassen en kinderen dat deelneemt aan NatuurWijs vanaf de start, namelijk 36 klassen in 2012, 70 klassen in 2013, 102 klassen in 2014, 236 klassen in 2015 en 362 bezoekende klassen in 2016. Figuur 1. Het aantal bezoekende klassen en kinderen vanaf 2012 tot en met 2016 Leerlingen van de spurtklas van De Achtsprong uit Amsterdam maken een winterschuilplek voor dieren. 11

2. PROJECT AANDACHTSWIJKEN 2.1 Samenvatting Na een succesvolle introductie van NatuurWijs in 2015 in de aandachtswijken van Amsterdam en Utrecht is NatuurWijs in 2016 geïntroduceerd in Den Haag en Rotterdam. Speciaal voor de aandachtswijken zijn 27 nieuwe NatuurWijzers opgeleid. De doelstelling was om 1.125 kinderen uit de aandachtswijken van de grote steden met natuur in contact te brengen. In het schooljaar 2016/2017 hebben echter circa 3.000 kinderen (121 klassen) uit aandachtswijken aan dit project meegedaan. Daardoor hebben kinderen die nauwelijks in de natuur komen, een bijzondere en leerzame natuurervaring kunnen opdoen. Bovendien is de basis gelegd voor een uitstekende samenwerking met de gemeentelijke diensten voor Natuur- en Milieu Educatie (NME). Een stevig team van NatuurWijzers staat klaar om vol enthousiasme aan de slag te gaan met kinderen uit aandachtswijken van de grote steden. 2.2 NatuurWijs in Amsterdam Begin 2016 is er voor Amsterdam en Utrecht een coördinator aangesteld. Deze dient scholen voor NatuurWijs te werven en de twaalf nieuwe NatuurWijzers in Amsterdam en elf NatuurWijzers in Utrecht aan te sturen. De twaalf Amsterdamse NatuurWijzers hebben na hun training begin 2016 hun stages afgerond. Als gecertificeerde NatuurWijzer voeren zij in het schooljaar 2016/2017 NatuurWijs uit met 25 klassen uit aandachtswijken in Amsterdam. Ambassadeur van NatuurWijs André Kuipers overhandigt het gevelbordje aan directeur van De Achtsprong tijdens de officiële opening van het aandachtswijkproject in Amsterdam op 30 maart 2016. 12

Op 30 maart 2016 gaat het NatuurWijs-project feestelijk van start op basisschool de Achtsprong in Amsterdam. Hierbij zijn aanwezig NatuurWijs-ambassadeur André Kuipers, de Amsterdamse wethouder Onderwijs en Jeugd, Simone Kukenheim, en het van NatuurWijzers die verbonden zijn aan De Achtsprong. Alle kinderen van de school doen die dag mee met een NatuurWijs-activiteit in het park vlak bij de school. Dit levert veel publiciteit op. De Achtsprong doet met alle dertien klassen mee met het driedaagse NatuurWijs-programma. Hiermee is De Achtsprong tevens de eerste NatuurWijs school in Amsterdam die de gehele leerlijn van NatuurWijs volgen. NatuurWijs staat sinds 2016/2017 in de digitale NME-gids van de gemeente Amsterdam. We zijn in vergevorderd overleg met de gemeente om NatuurWijs op te nemen in het gemeentelijke basisaanbod, zodat scholen vanaf 2017/2018 subsidie kunnen krijgen bij deelname aan NatuurWijs. Ook zijn we in gesprek met Ecokids om de coördinatie van de NatuurWijzers en scholen in Amsterdam over te nemen. Dat kan een aanzienlijke besparing op de coördinatiekosten opleveren. 2.3 NatuurWijs in Utrecht Sinds 2016/2017 maakt NatuurWijs deel uit van het aanbod van Utrecht Natuurlijk, de stichting die namens de gemeente de Natuur- en Milieu Educatie in Utrecht verzorgt. Om scholen laagdrempelig kennis te laten maken met NatuurWijs worden er speciale NU naar buiten-lessen aangeboden. In het schooljaar 2016/2017 nemen 23 klassen uit Utrechtse aandachtswijken deel aan NatuurWijs. Ook via het maatjesproject van Doenja Dienstverlening doen kinderen uit aandachtswijken in Utrecht mee met NatuurWijs. Hierbij zijn kinderen van 9 tot en met 12 jaar gekoppeld aan een student: een maatje. Dit maatjesproject, gefinancierd met de provinciale regeling Groen doet Goed, wordt uitgebreid naar Amersfoort, opnieuw met een subsidie van Groen doet Goed. Voor het schooljaar 2017/2018 heeft Groen doet Goed al toegezegd financieel bij te dragen aan het aandachtswijkproj ect in Utrecht. Leerlingen van de Aboe Daoedschool uit Utrecht poseren aan het eind van een leerzame dag trots bij de eerste zelfgebouwde hut in het bos in hun leven. 13

2.4 NatuurWijs in Den Haag Met een informatieavond in Den Haag in april 2016 wilde de Stichting NatuurWijs deelnemers werven voor de training NatuurWijzer voor aandachtswijken in Den Haag en Rotterdam. Dat gebeurde in nauwe samenwerking met de NME-dienst van de gemeente Den Haag. De belangstelling in Den Haag was zo groot dat de groep gesplitst werd. We besloten dertien nieuwe NatuurWijzers voor Den Haag te trainen en later in het jaar een aparte training voor Rotterdam te organiseren. De deelnemers betaalden hiervoor een eigen bijdrage van 500 per persoon. De training vond plaats in de periode juni-september 2016. De gemeente Den Haag benaderde scholen in aandachtswijken voor stageplaatsen. Doordat er zich vijftien stageklassen aanmeldden, konden we alle 13 stagiairs plaatsen. Met de twee extra klassen hebben we NatuurWijs uitgevoerd. De eerste buitendagen waren in 2016, de tweede en derde buitendagen in voorjaar 2017. Met ingang van het schooljaar 2017/2018 maakt NatuurWijs deel uit van het NME-aanbod van de gemeente Den Haag. 2.5 NatuurWijs in Rotterdam De gemeente Rotterdam bleek zeer geïnteresseerd in samenwerking met NatuurWijs voor de aandachtswijken Hoogvliet, Feijenoord en Crooswijk. Hier heeft de gemeente namelijk zelf geen aanbod van Natuur- en Milieu Educatie. De gemeente Rotterdam was zelfs bereid om voor de nieuwe NatuurWijzers de eigen bijdrage van 500 per persoon te vergoeden, waardoor zij gratis aan de training konden deelnemen. Op de informatieavond in oktober 2016 meldden zich 21 mensen voor de training NatuurWijzer voor aandachtswijken in Rotterdam. Na selectie werden er veertien deelnemers toegelaten tot de training. Zij hebben in december 2016 hun training afgerond. De veertien nieuwe NatuurWijzers doen in voorjaar/zomer 2017 hun stage. De gemeente Rotterdam neemt vanaf het schooljaar 2017/2018 NatuurWijs op in haar NMEaanbod, met de nadruk op de wijken waar zij zelf geen NME-activiteiten aanbiedt. 2.6 Scholen in aandachtswijken van andere steden Scholen in aandachtswijken van andere grote steden konden met een korting van 70% NatuurWijs introduceren bij hun leerlingen. Dit betekende dat een school tegen een eigen bijdrage van 150 kon deelnemen aan een driedaags programma van NatuurWijs. Hier hebben zeventien klassen van scholen in Breda gebruikgemaakt. Een school in een Nijmeegse aandachtswijk heeft een serie van 25 brede schoolactiviteiten uitgevoerd. 2.7 Vergoeding helft vervoerskosten Omdat scholen het vervoer naar een natuurgebied vaak als drempel ervaren om aan NatuurWijs deel te nemen, is hen hiervoor een vergoeding aangeboden. Scholen hadden de mogelijkheid om bij Stichting NatuurWijs 50% van hun vervoerskosten te declareren. Tot onze verbazing hebben scholen tot nu toe nauwelijks gebruikgemaakt van deze regeling. 14

2.8 Cofinanciering Prins Bernard Cultuurfonds Dankzij financiering door Porticus én cofinanciering door het Prins Bernard Cultuurfonds hebben we in 2016/2017 het volledige project NatuurWijs in aandachtswijken van de grote steden zoals beoogd kunnen uitvoeren. En is zelfs een extra training gegeven in Rotterdam. De cofinanciering betrof een deel van het project voor aandachtswijken. Het ging alleen om NatuurWijs bij scholen in Utrecht en de training van nieuwe NatuurWijzers en hun stage op stagescholen in Den Haag en Rotterdam. Het Prins Bernard Cultuurfonds heeft maximaal 25.000 toegekend. Hiervan is 6.039 besteed aan afronding van het project 2015/2016 en 18.961 aan het schooljaar 2016/2017. 2.9 Resultaten project aandachtswijken grote steden 2016 Tabel 1. Planning en resultaten van de nieuwe locaties Rotterdam en Den Haag in 2016 Nieuwe locaties Rotterdam en Den Haag 2016 Planning Realisatie Uitvoering NatuurWijs 45 klassen (1.125 kinderen) 121 klassen (1) (3.000 kinderen) Training 15 NatuurWijzers 13 Den Haag 16 Rotterdam Totaal 29 (2) (1) (2) veel meer kinderen konden meedoen dan gepland dankzij bijdragen van Groen doet Goed (provincie Utrecht) en dankzij participatie 29 extra stagescholen meer personen zijn getraind dankzij een bijdrage van de gemeente Rotterdam Tabel 2. Resultaten project aandachtswijken in grote steden in 2016 Stad Aantal klassen Toelichting Amsterdam 25 Utrecht 23 Den Haag 15 Waarvan 13 stageklassen (geen kosten uitvoering) Rotterdam 16 Waarvan 16 stageklassen (geen kosten uitvoering) Breda 17 Nijmegen 25 Brede school activiteiten (kort programma) Totaal 121 15

3. WORKSHOPS EN TRAININGEN Met een totaal van 269 deelnemers een flinke stijging in vergelijking met 2015 was 2016 een topjaar voor de workshops en trainingen. Er zijn maar liefst vier trainingen NatuurWijzer gegeven. De nieuwe training Spirit of Nature-gids is in het najaar van start gegaan, met heel enthousiaste reacties van de deelnemers. Voor de workshops en trainingen, gegeven door zeven ervaren trainers, stelt Staatsbosbeheer werkschuren en locaties beschikbaar. 3.1 NatuurWijs-workshops Workshop In verbinding met natuur Jezelf openstellen voor een ontmoeting met de natuur vanuit intuïtie en verwondering - dat vormt de basis voor deze bijzondere tweedaagse workshop. Tijdens de workshop ontstaat een inzicht in de persoonlijke relatie met de natuur. Dat gebeurt vanuit verbinding, waardering en innerlijke wijsheid. We werken met verschillende technieken: gronden, visualiseren, mediteren, energie en intuïtie, verhalen vertellen en, uiteraard, door de natuur te ervaren met alle zintuigen. Deze workshop is toegankelijk voor iedereen. Deelnemers tijdens de workshop In Verbinding in juni 2016 16

Deelnemers tijdens de workshop Werkvormen Natuurbeleving in april 2016 Workshop Werkvormen Natuurbeleving Hoe laat je groepen volwassenen en kinderen op een uitdagende en afwisselende manier de natuur ervaren? Dat leer je tijdens deze praktische tweedaagse workshop aan de hand van verschillende werkvormen. Deze workshop is toegankelijk voor iedereen, maar is bij uitstek geschikt voor professionals met een groene achtergrond die graag volwassenen en kinderen de natuur laten beleven. 3.2 NatuurWijs-trainingen Naast de twee workshops bieden we twee trainingen aan: NatuurWijzer en Spirit of Naturegids. Training NatuurWijzer De training NatuurWijzer loopt al vanaf het begin van NatuurWijs. De training bestaat uit zes cursusdagen en een stage van drie dagen met een schoolklas. Na een succesvolle afronding van de stage krijgt de NatuurWijzer het NatuurWijs-certificaat en kan hij of zij aan de slag als zelfstandige NatuurWijzer. Training Spirit of Nature-gids De overdracht van kennis, daar draait het van oudsher om bij natuurexcursies. lntuïtie en gevoel krijgen minder aandacht. De training Spirit of Nature-gids is bedoeld om in die leemte te voorzien. Deelnemers leren hoe ze groepen volwassenen, vanuit intuïtie en verwondering, begeleiden in de natuur. Ook krijgen ze meer inzicht in de eigen verbinding met de natuur. 17

De training Spirit of Nature-gids is in 2016 vernieuwd, dankzij de inzet van Irene van Lippe-Biesterfeld. De training bestaat nu uit zes cursusdagen en een stage van een halve dag. Tijdens deze stage nemen de cursisten een groep mee op een Spirit of Nature-wandeling onder begeleiding van een mentor van Stichting NatuurWijs. Na een succesvolle afronding van de cursus en stage ontvangt de deelnemer het Spirit of Nature-certificaat en kan hij of zij aan de slag als zelfstandig Spirit of Nature-gids. De training NatuurWijzer is in 2016 vier keer gegeven (twee keer in 2015), de training Spirit of Naturegids één keer. Het totale aantal deelnemers was 269 ten opzichte van 160 in 2015, een stijging van 84%. Leerlingen van de Aboe Daoedschool uit Utrecht onderzoeken de biodiversiteit aan bomen en struiken in Rijnauwen 18

Aantal workshops/trainingen met open inschrijving Worskhops/Trainingen met besloten groepen Totaal aantal deelnemers workshops/trainingen In verbinding met natuur 4 69 Werkvormen natuurbeleving 5 2 (Vrijwilligers BC Sallandse Heuvelrug Staatsbosbeheer en Vrijwilligers BC De Pelen Staatsbosbeheer) 94 Training NatuurWijzer 2 2 (locatie Den Haag en locatie Rotterdam) 56 Training Spirit of Nature-gids 1-35 Spirit of Nature workshop - 1 15 TOTAAL 12 5 269 Tabel 3. Aantal en aantal deelnemers workshops en trainingen in 2016 3.3 NatuurWijs terugkomdagen Een terugkomdag is een bijscholingsdag voor gecertificeerde NatuurWijzers en NatuurWijzers in opleiding. Er vinden twee NatuurWijs terugkomdagen per jaar plaats. Tijdens zo n dag staat er een inhoudelijk thema centraal, dat meestal door een gastspreker ingeleid wordt. Ook worden er ervaringen uitgewisseld en nieuwe activiteiten gedeeld. NatuurWijzers worden jaarlijks bij ten minste één van de twee terugkomdagen verwacht. Er zijn twee terugkomdagen geweest in 2016: 1. De NatuurWijs terugkomdag in maart stond in het teken van het thema Natuur in de stad. Dit thema sloot goed aan bij de activiteiten van NatuurWijs in de aandachtswijken van de steden. Ook paste het bij de opdracht aan NatuurWijs om het educatieve lespakket voor De Wilde Stad in de Klas te ontwikkelen (zie hoofdstuk 5). Gastspreker Geert Timmerman, stadsecoloog Amsterdam, nam de deelnemers op inspirerende wijze mee in de wereld van dieren en planten in de stad. In de middag verzorgde NatuurWijzer Circe de Gruyter een boeiende workshop over stenen. 2. De NatuurWijs terugkomdag in september werd bezocht door vijftig NatuurWijzers, een grote opkomst. Het thema van de ochtend was Ken je klant. Gastdocent Guy Sommerdijk van Pabo Theo Thijssen in Utrecht liet de deelnemers op interactieve wijze kennismaken met de diverse Nederlandse schooltypen. Ook legde hij uit hoe NatuurWijzers hier met het NatuurWijs-programma op kunnen aansluiten. 3.4 Terugkomdag Spirit of Nature Hoe kun je met de zintuigen in contact komen met de natuur? Daarover ging in oktober 2016 de eerste terugkomdag voor Spirit of Nature-gidsen en trainees. Hierbij werd steeds het intuïtieve contact benadrukt. Ook werd er geoefend met meditaties in de natuur. Het was een bijzondere wandeling onder leiding van Irene van Lippe-Biesterfeld. 19

4. COMMUNICATIE 4.1 Website analyse 2016 Bezoekersaantal website Met ruim 15% steeg het aantal bezoeken aan de website van NatuurWijs van 10.644 in 2015 naar 12.288 in 2016. Het aantal personen dat de website bezocht, ging met bijna 7% omhoog van 7.475 in 2015 naar 7.992 in 2016. Daarvan waren er iets minder nieuwe bezoekers dan vorig jaar: 62% nu tegen 68% in 2015. Natuurwijs.nl krijgt dus meer bekendheid. Het percentage bezoekers dat op een website komt en vertrekt zonder een tweede pagina te openen wordt bounce rate genoemd. Voor NatuurWijs was de bounce rate in 2016 52% tegen 51% in 2015: het gemiddelde voor een informatieve website als deze van NatuurWijs. Bezoekers bleven gemiddeld 6 seconden langer op de site dan de gemiddelde 3 minuten 18 seconden in 2015. Ze bezochten gemiddeld iets minder pagina s dan in 2015 (3,74 tegen 3,87 in 2015), dus ze besteedden meer tijd per pagina. Wellicht dankzij meer of betere content? Drukbezochte dagen Op 30 maart waren er 111 bezoekers op de website. Dat gebeurde waarschijnlijk naar aanleiding van NU naar buiten-activiteit Paddentrek en kikkerdril die op Facebook was gedeeld. Op 20 juni werden 112 bezoekers geteld. Er stond toen een link op Facebook naar Pinterest, waar de NU naar buiten-activiteiten naar seizoen zijn ingedeeld. Pinterest heeft echter niet of nauwelijks invloed op de bezoekersaantallen. Het is niet aannemelijk dat dit de oorzaak was. Op 22 juni waren er 123 bezoekers op de website. Dat gebeurde waarschijnlijk naar aanleiding van NU naar buiten-activiteit Kleurtjes die op Facebook was gedeeld. Bezoekers kwamen met hun mobiel via Facebook op de website. Misschien namen mensen de buitenactiviteiten meteen mee. In juni leverde Facebook het grootste aantal bezoekers op. Op 3 augustus waren er 115 bezoekers. De NU naar buiten-activiteit Wildplukken, die dag op Facebook gedeeld, bleek erg populair. Populaire pagina s De best bezochte pagina s van de website in 2016 waren: - Homepage: 4.170 bezoeken - NU naar buiten-pagina:1.670 bezoeken - Praktische informatie over trainingen en workshops - De Infotheek: informatie voor NatuurWijzers - Algemene uitleg: Wat is NatuurWijs? - Schoolinformatie: hoe kunnen scholen met NatuurWijs meedoen? 20

De pagina s met informatie voor scholen en NatuurWijzers zijn net als vorig jaar populair; het aantal bezoeken is met 10% gestegen. De NU naar buiten-activiteiten, met elke week een nieuw bericht, trekken bezoekers naar de website. Er zijn in 2016 geen marketingcampagnes ingezet. Mobiel versus laptop De meeste bezoekers komen via de laptop/desktop naar de website: bijna 60% van alle bezoeken. Niettemin is het aantal nieuwe bezoekers toegenomen dat NatuurWijs bekijkt via mobiel: van ruim 18% in 2015 naar 28% in 2016. Het aantal afhakers (bounce rate) op mobiel ligt met 68% vier procent hoger dan vorig jaar. Het is anderhalf keer zo hoog als het percentage op de laptop/desktop. Misschien is de website niet mobielvriendelijk genoeg. Maar het is ook mogelijk dat met de mobiel vaker van sociale media op de website wordt geklikt en men niet snel vindt wat men zoekt. Als bezoekers niet meteen weggaan, blijven ze via mobiel minder lang op de website dan via tablet of desktop:1,5 minuut versus ruim 3 minuten. Route naar website De meeste bezoekers komen op natuurwijs.nl terecht via een zoekopdracht op Google (42%). Daarnaast komt ruim een kwart binnen via rechtstreekse links uit nieuwsbrieven en artikelen elders. Ze gaan dan voornamelijk naar de homepage en NU naar buiten-activiteiten (bij elkaar bijna 70% van de rechtstreekse links.) Via de NatuurWijs-links op de websites van Staatsbosbeheer en het NatuurCollege komt 5% van de bezoekers op de website van NatuurWijs. 4.2 Sociale media Van alle webbezoeken komt 20% binnen via sociale media. Facebook is het populairst, gevolgd door Twitter. Facebook.com/natuurwijs heeft eind 2016 1.733 likes tegen 1.286 eind 2015. Op Twitter heeft NatuurWijs 1.010 volgers eind 2016 tegen 826 eind 2015. NatuurWijs-pagina s worden nog nauwelijks gedeeld via Pinterest, LinkedIn en Instagram. Bezoekers via Google en het NatuurCollege zijn meer geneigd door te klikken binnen de website dan degenen die via social media binnenkomen (vier pagina s versus twee pagina s gemiddeld). Maar de eersten zijn specifiek op zoek naar NatuurWijs, terwijl de laatsten misschien een activiteit lezen en vervolgens weer vertrekken van de site. Welke pagina s worden gedeeld via Facebook? Het zijn vooral gedeelde NU naar buiten-activiteiten die bezoekers aantrekken. Die staan echter op een verzamelpagina en niet met een eigen url op een webpagina. Daarom wordt de algemene url gedeeld. Na NU naar buiten volgen Actueel nieuws (over een cursus NatuurWijs 21

in Den Haag en Rotterdam voor de helft van de prijs), de homepage en de verzamelpagina van nieuws. 4.3 Rubriek NU naar buiten en seizoenlesbrieven Om naamsbekendheid bij leerkrachten op te bouwen hebben wij in 2016 twee nieuwe producten ingezet: 1. weekrubriek NU naar buiten Elke woensdag staat er op de website een nieuwe korte natuuractiviteit in de rubriek NU naar buiten, waarmee leerkrachten direct zelf met hun klas naar buiten kunnen. De rubriek NU naar buiten staat op de website: http://www.natuurwijs.nl/nu-naar-buiten. Daar kunnen ook de lesbrieven worden aangevraagd. 2. seizoenlesbrief Wij brengen sinds 2016 een uitgebreide lesbrief per seizoen uit. De lesbrief komt vier keer per jaar uit, aan het begin van ieder seizoen. Leerkrachten kunnen de lesbrieven gratis downloaden na invoering van hun contactgegevens op de website. Zo bouwen wij een betrouwbaar adressenbestand op. Najaar 2016 is de lesbrief over paddenstoelen 250 keer aangevraagd. 4.4 Deelname aan conferenties NatuurWijs was op 21 november 2016 als standhouder aanwezig bij In levende lijve, de landelijke Natuur, Wetenschap en Techniekconferentie voor het basisonderwijs van het Nederlands Instituut voor Biologie. Een paar honderd leerkrachten en NME-medewerkers namen deel aan de conferentie. Er was veel belangstelling voor NatuurWijs. Wij hadden een prijsvraag uitgeschreven onder de leerkrachten ze mochten opgeven waarom hun leerlingen een gratis Bosuitje van NatuurWijs moesten winnen. Uit de vele inzendingen zijn de beste vijf geselecteerd. Een stukje uit de lesbrief van winter 2016 22

5. DE WILDE STAD IN DE KLAS EMS FILMS brengt in het derde kwartaal van 2017 een derde natuurfilm uit: De Wilde Stad. Dit gebeurt in navolging van de succesvolle films De Nieuwe Wildernis en Holland, natuur in de delta. De film toont de stad Amsterdam door de ogen van de dieren die Amsterdam als natuurlijke habitat hebben. Ook bij deze film verschijnt een educatief pakket voor het basisonderwijs en de onderbouw van het voortgezet onderwijs. EMS FILMS en Stichting NatuurWijs zijn verantwoordelijk voor de conceptuele ontwikkeling, inhoud en promotie van het lespakket. In de ontwikkel- en uitvoeringsfase van het lespakket werken wij samen met Staatsbosbeheer, IVN, Dierenbescherming, gemeente Amsterdam, Artis en ANMEC. Hoe hebben mensen en natuur met elkaar te maken? Daar gaan de tien lessen van het lespakket over, steeds met een andere invalshoek. Het lespakket is vooral geschikt voor de groepen 4,5 en 6 van de basisschool.elke les bestaat uit clipjes met beeldmateriaal uit de film De Wilde Stad, waaraan vragen en opdrachten zijn gekoppeld. Ook bevat elke les een buitenopdracht. Elke les wordt afgesloten met een filosofische vraag die onze ambassadeur André Kuipers aan de kinderen stelt. Het is mogelijk om naast de les met een stadssafari mee te doen. Fragment van leerlingenwerkblad bij Les 1 Ik zie, ik zie wat jij niet ziet de stad als natuurgebied 23

6. SPONSOREN Een sponsor die anoniem wenst te blijven, ondersteunt Stichting NatuurWijs van 2015 tot en met 2017. Deze sponsor heeft bovendien geld beschikbaar gesteld voor het project NatuurWijs voor kinderen uit aandachtswijken van de grote steden. Wij zijn de sponsor bijzonder dankbaar. Dankzij zijn financiële ondersteuning hebben honderden kinderen die anders niet in de natuur waren gekomen, van een fantastische NatuurWijs-ervaring kunnen genieten. Het Prins Bernhard Cultuurfonds heeft geld gedoneerd voor de organisatie van het NatuurWijsproject in de aandachtswijken van Den Haag en Rotterdam. De Gemeente Rotterdam heeft een financiële bijdrage geleverd aan de organisatie van NatuurWijs in de Rotterdamse aandachtswijken Crooswijk en Hoogvliet. De twee maatjesprojecten, in Utrecht en in Amsterdam, zijn mogelijk gemaakt door een bijdrage uit het Groen doet goed-fonds van de Provincie Utrecht. De Rabobank en Provincie Utrecht hebben met hun financiële bijdrage de uitbreiding van NatuurWijs in Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug mogelijk gemaakt. De uitvoering van NatuurWijs in Bentwoud wordt al jaren mogelijk gemaakt door een financiële bijdrage van BP. Wij zijn al onze sponsors zeer erkentelijk voor hun financiële ondersteuning. Leerlingen van 't Ronde uit Leusden onderzochten het beheer van de heide en kwamen de schaapskudde tegen 24

7. ORGANISATIE 7.1 Partners Staatsbosbeheer en NatuurCollege zijn de founding fathers en huidige partners van Stichting NatuurWijs. Beide organisaties leveren jaarlijks een bijdrage aan de stichting. NatuurCollege leverde in 2016 ook een financiële bijdrage. Bovendien zet Irene van Lippe-Biesterfeld tevens bestuurslid van de Stichting NatuurWijs zich voor de stichting in door te adviseren over de inhoud en vorm van de trainingen. Zij is ook inzetbaar als trainer voor de Spirit of Nature-training. Staatsbosbeheer levert een bijdrage in: uren van de 20 boswachters die NatuurWijs uitvoeren uren van de directeur van de stichting uren van bestuurslid Debbie Kamphuis uren aan juridische ondersteuning ondersteuning op het gebied van communicatie en marketing Daarnaast mag de stichting voor vergaderingen en alle trainingen gebruikmaken van de werkschuren en andere accommodaties van Staatsbosbeheer. 7.2 Bestuur Stichting NatuurWijs Het bestuur van Stichting NatuurWijs bestaat uit de volgende leden: Voorzitter Mevrouw D.M.J. (Debbie) Kamphuis, MBA Penningmeester Mr. Drs. L.M. (Louis) Sturm Leden Mevrouw I.E.E. (Irene) van Lippe-Biesterfeld Professor Dr. M.G.C. (Matthijs) Schouten Professor Dr. Ir. A.E.J. (Arjen) Wals De heer J. (Jacob) van Olst De directeur tevens secretaris van de stichting is drs. K.M. (Keelin) O Connor. Zij woont de bestuursvergaderingen bij. Die vonden in 2016 plaats op 17 februari, 8 juni en 18 oktober. 7.3 NatuurWijzers Behalve boswachters van Staatsbosbeheer en de vrijwilligers die actief zijn op de Utrechtse Heuvelrug zijn de meeste NatuurWijzers zzp-ers. Zij voeren NatuurWijs zelfstandig uit en dragen 10% van hun inkomsten af aan Stichting NatuurWijs. Er zijn in totaal ruim 100 NatuurWijzers actief in het hele land (zie ook 1.5). 7.4 Trainers Wij werken met een team van ervaren, enthousiaste, goed opgeleide trainers met passie voor natuur die elk hun eigen expertise inbrengen in een workshop of training. Onze vaste trainers zijn Irene van Lippe-Biesterfeld, Annelies Hupkes, Margret Notté, Geertemarie de Gelder, Boudewien van Notten, Erna van der Wiel en Andy Liebrand. Daarnaast maken we gebruik van gastdocenten met een specialisme, bijvoorbeeld bij het onderdeel Verhalen leren vertellen. Annelies Hupkes heeft in 2016 alle workshops en trainingen gecoördineerd. 25

7.5 Ambassadeurs NatuurWijs Stichting NatuurWijs heeft vijf ambassadeurs. Hun belangrijkste rol is om de missie en het werk van NatuurWijs in Nederland onder de aandacht te brengen. Deze ambassadeurs kunnen daarnaast, gevraagd en ongevraagd, advies uitbrengen aan NatuurWijs. De ambassadeurs van NatuurWijs zijn: Willem Ferwerda, directeur en oprichter Commonland Peter Borgdorff, directeur PGGM Pensioenfonds Lodewijk Hoekstra, tv-presentator van onder meer Green Kids (RTL4) André Kuipers, ruimtevaarder Ahmet Taskan, president and general director at HOGIAF Leerlingen van Jenaplanschool De Grote Beer in Den Haag tijdens de activiteit 'geblinddoekt bomen herkennen'. 26