Kerngegevens arbeidsmarkt en onderwijs kwalificatierichting Commerciële beroepen ECABO Arbeidsmarktonderzoek april 2014
Inhoudsopgave pag. Inleiding 3 1 Onderwijs 4 1.1 Deelnemers 4 1.2 Diploma s 6 1.3 Bestemming gediplomeerden 7 1.3.1 Interne doorstroom 7 1.3.2 Niet succesvolle doorstroom 9 1.3.3 Mbo-verlaters 9 1.3.4 Doorstroom naar het hbo 12 1.3.5 Werken 12 1.3.6 Diplomarendement 12 2 Arbeidsmarkt 13 2.1 Het onderzoek Arbeidsmarkt ECABO-domein 2013 2018 13 2.2 De vraag naar arbeid 13 2.2.1 Ontwikkelingen op de arbeidsmarkt in 2014-2018 13 2.2.2 Werkgelegenheid 14 2.2.3 Ontwikkeling werkgelegenheid 2014-2018 16 2.2.4 Vacatures 17 2.2.5 Prognose vacatures 2014 2018 19 2.2.6 Verwachtingen van leerbedrijven 21 2.3 Aanbod van arbeid 21 2.3.1 Instroom vanuit onderwijs 2014-2018 22 2.3.2 Overige aanbodcategorieën op de arbeidsmarkt 23 2.4 Werkgeversperspectief 25 2.5 Arbeidsmarktperspectief recent gediplomeerden 26 3 Stagemarkt 28 3.1 Leerbedrijven, erkenningen en deelnemers 28 3.2 Perspectief op een stageplaats 29 Bijlage: Overzicht vraag en aanbod Commerciële beroepen 2
Inleiding Het team Arbeidsmarktonderzoek van ECABO verzamelt informatie over trends en ontwikkelingen van vraag en aanbod binnen de drie domeinen arbeidsmarkt, onderwijs en beroepspraktijkvorming. In deze publicatie worden recente gegevens uit databestanden en onderzoeksrapporten gebundeld die van belang zijn voor de kwalificatierichting Commerciële beroepen. Om zicht te geven in de ontwikkeling van het aantal deelnemers en gediplomeerden van de opleidingen van de kwalificatierichting Commerciële beroepen worden hierover in hoofdstuk 1 gegevens gepresenteerd van de afgelopen schooljaren. Ook geeft het hoofdstuk inzicht in de bestemming van gediplomeerden. Kiezen zij voor een vervolgopleiding binnen het mbo, hbo of elders, of gaan zij aan het werk? Het tweede hoofdstuk behandelt vraag en aanbod op de arbeidsmarkt. Analyse van de werkgelegenheid en vacatures biedt inzicht in de vraag op de arbeidsmarkt. Het aanbod wordt bepaald door de arbeidsmarktinstroom vanuit de opleidingen en de overige aanbodcategorieën. Dit resulteert in de confrontatie van vraag en aanbod, uitgedrukt in het werkgeversperspectief en het perspectief voor recent gediplomeerden. Het derde hoofdstuk van deze rapportage betreft de confrontatie tussen vraag en aanbod van leerplaatsen bij de leerbedrijven in de regio. In de bijlage is een overzicht opgenomen met de belangrijkste gegevens over de ontwikkeling van vraag en aanbod in de periode 2011 2013. 3
1 Onderwijs 1.1 Deelnemers Tabel 1.1 Aantal deelnemers 2013 2014 2013-2014 abs % mbo 495.215 100 ECABO 77.083 15,5 Commerciële beroepen 12.380 2,5 Bron: DUO, 2014. Figuur 1.1 Aantal deelnemers 2013 2014 ECABO COM mbo Bron: DUO, 2014. De kwalificatierichting Commerciële beroepen heeft een aandeel in het mbo van 2,5 procent. De kwalificatierichting met de meeste deelnemers is ICT en media ( 18.900 deelnemers). Deze richting heeft een aandeel van 3,8 procent. Daarna volgt Financieel-administratieve beroepen met een aandeel van 3,3 procent. Tabel 1.2 Kwalificatiestructuur en uitstroomvarianten Commerciële beroepen kwalificatiestructuur vanaf 2003, vanaf augustus 2012 geen instroom meer mogelijk kwalificatie (niveau) (crebo) Commercieel administratief medewerker ( 2 ) (10048) Commercieel medewerker binnendienst (3) (10044) Commercieel medewerker marketing en communicatie (4) (10036) 4
kwalificatiestructuur vanaf 2005 kwalificatie(niveau) (crebo) Commercieel medewerker (3) (90110) (22164)* Commercieel medewerker (4) (93800) (22164) start 2008 Medewerker marketing en communicatie (4) (90530)(22166) Contactcenter teamleider (4) (93860) (22165) start 2008 * De crebonummers beginnend met een 2 zijn nieuw sinds 2012-13 Bron: ECABO, 2014. Uitstroomvariant (niveau) (crebo) Commercieel medewerker binnendienst (3) (90111) Contactcenter medewerker (3) (90114) (Junior ) accountmanager (4) (93801) start 2008 Marketing medewerker (4) (90532) Assistent communicatiemedewerker (4) (90531) Medewerker evenementenorganisatie (4) (90534) Contactcenter teamleider (4) (93860) start 2008 Tabel 1.3 Aantal deelnemers Commerciële beroepen, vanaf 2006-07 2006-2007- 2008- niv crebo kwalificatie / instroomvariant 07 08 09 2 10048 Commercieel administratief mdw 620 499 185 64 5 2 2 2 totaal niveau 2 620 499 185 64 5 2 2 2 3 10044 Commercieel mdw binnendienst 2.073 1.274 671 328 152 27 7 5 22164 Commercieel medewerker 371 451 90110 Commercieel medewerker 665 1.247 1.377 1.605 1.215 1.511 298 22 90111 Commercieel mdw binnendienst 89 159 486 587 1.026 1.025 711 767 90114 Contactcenter medewerker 374 728 1.303 1.598 1.631 681 272 229 totaal niveau 3 3.201 3.408 3.837 4.118 4.024 3.244 1.659 1.474 4 10036 90530 Commercieel mdw marketing en communicatie Medewerker marketing en communicatie 2009-10 2010-11 2011-12 2012-13 2013-14 4.693 3.405 1.972 917 392 121 73 14 1.821 3.350 4.545 5.059 5.008 4.924 2.119 837 90531 Assistent communicatiemdw 56 60 270 453 790 822 1.090 1.077 90532 Marketing medewerker 216 417 791 1.007 1.359 1.784 2.724 3.268 90533 Org publicitair medewerker 121 79 39 5 - - - - 90534 Mdw evenementenorganisatie - 118 323 691 1.288 1.613 1.672 1.691 93800 (Junior) accountmanager - - - 452 443 344 174 56 93801 (Junior) accountmanager - - - 423 717 839 951 786 22164 (Junior) accountmanager 15 270 22166 Mdw marketing en communicatie 1.827 2.790 93860 Contactcenter teamleider - - 26 120 117 87 25 115 totaal niveau 4 6.907 7.429 7.940 9.127 10.114 10.534 10.670 10.904 Totaal 10.728 11.108 11.962 13.309 14.350 13.780 12.331 12.380 Bron: DUO, bewerking ECABO, 2014. 5
Figuur 1.2 Aantal deelnemers Commerciële beroepen naar niveau vanaf 2006-07 16.000 14.000 12.000 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 totaal niveau 4 niveau 3 niveau 2 0 2013-14 2012-13 2011-12 2010-11 2009-10 2008-09 2007-08 2006-07 Bron: DUO, 2014. Op niveau 3 daalt en op niveau 4 stijgt het aantal deelnemers. Er zijn nog slechts 2 deelnemers op niveau 2 (vervallen opleiding). 1.2 Diploma s Tabel 1.4 Aantal diploma s Commerciële beroepen naar kwalificatie, vanaf 2006 niv crebo kwalificatie / instroomvariant 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2 10048 Commercieel administratief mdw 413 255 109 96 70 1 - - totaal niveau 2 413 255 109 96 70 1 - - 3 10044 Commercieel mdw binnendienst 215 231 185 146 125 75 13 5 90110 Commercieel medewerker 3 41 74 67 81 90-90111 Commercieel mdw binnendienst 91 208 430 491 460 395 90114 Contactcenter medewerker 283 144 449 592 670 627 226 totaal niveau 3 215 517 461 877 1.214 1.317 1.190 626 4 10036 90530 Commercieel mdw marketing en communicatie Medewerker marketing en communicatie 1.722 1.610 1.390 1.011 578 350 105 43 5 9 69 103 144 94 126 59 90531 Assistent communicatie mdw 24 92 328 694 743 607 792 90532 Marketing medewerker 23 140 521 1.008 1.325 1.220 1.127 90533 Organisatorisch publicitair mdw 7 14 29 9 - - - 90534 Mdw evenementenorganisatie 10 55 291 469 472 558 93800 (Junior) accountmanager 36 35 27-93801 (Junior) accountmanager 1 97 168 310 334 93860 Contactcenter teamleider 19 27 105 24 totaal niveau 4 1.727 1.637 1.715 2.048 2.876 3.211 2.972 2.937 Totaal 2.983 2.445 2.285 3.021 4.160 4.529 4.162 3.563 Bron: DUO, bewerking ECABO, 2014. Figuur 1.3 Ontwikkeling aantal diploma s Commerciële beroepen, vanaf 2006 6
5.000 4.500 4.000 3.500 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 Bron: DUO, 2014. 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 totaal niveau 4 niveau 3 niveau 2 Figuur 1.4 Ontwikkeling aantal deelnemers en diploma s Commerciële beroepen, vanaf 2006 16.000 14.000 12.000 10.000 8.000 6.000 deelnemers diploma's 4.000 2.000 0 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Bron: DUO, 2014. Het aantal diploma s vertoont, evenals het aantal deelnemers, een dalende lijn. 1.3 Bestemming gediplomeerden Wat gaan gediplomeerden doen die het mbo verlaten? Welk deel van hen gaat aan het werk, en welk deel doet een vervolgopleiding buiten het mbo? 1.3.1 Interne doorstroom Een leerling die zijn mbo-diploma behaalt, kan besluiten om verder door te leren in het mbo-onderwijs. Hij heeft drie mogelijkheden, namelijk: hij kan ervoor kiezen om door te leren binnen dezelfde ECABO-richting; Hij kan ervoor kiezen om door te leren binnen het ECABO-domein hij kan ervoor kiezen om door te leren buiten het ECABO-domein; Doorstroom gediplomeerden Vooral gediplomeerden van de opleidingen op niveau 2 en 3 stromen door naar een andere mboopleiding. Gediplomeerden op niveau 4 kunnen alleen doorstromen naar een andere mbo-opleiding op niveau 4. De doorstroom naar het hbo is apart opgenomen, in paragraaf 1.3.4. 7
Figuur 1.5 Percentage gediplomeerden dat doorstroomt naar richting en niveau, gemiddelde 2007-12 SEC2 SEC3 SEC4 FIN2 FIN3 FIN4 COM3 COM4 BV4 ICT2 ICT3 ICT4 JUR4 1% 1% 26% 39% 27% 28% 8% 60% 2% 59% 59% 15% 2% 9% 9% 4% 19% 98% 99% 99% 100% 99% 99% 1% 2% 1% 3% 10% 5% 61% 56% 56% 40% 35% 29% 35% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Doorstroom MBO - zelfde richting ECABO Doorstroom MBO - niet ECABO Doorstroom MBO - andere richting ECABO Uitstroom MBO Bron: DUO, bewerking Etil, 2014 Doorleren in dezelfde richting binnen ECABO-domein Binnen de richting Commerciële beroepen niveau 3 is de doorstroom binnen de richting lager dan die van de andere richtingen op niveau 3. Van de gediplomeerden op niveau 4 verlaat 99 procent het mbo. De richtingen waarin de meeste gediplomeerden besluiten om door te leren in dezelfde richting binnen het ECABO-domein, zijn ICT en media niveau 2 en 3 en Financieel-administratieve beroepen niveau 3 (respectievelijk 59 en 60 procent). Vanuit mbo-niveau 3 komt binnen de richting Financieeladministratieve beroepen meer doorstroom in dezelfde richting voor dan vanuit mbo-niveau 2. Dit geldt ook voor de richting Secretariële beroepen. Op basis van het ECABO-onderzoek van voorgaande jaren weten we dat er op mbo-niveau 3 sprake is van betere arbeidsmarktperspectieven dan op niveau 2 in de richtingen Secretariële beroepen en Financieel-administratieve beroepen. Doorleren in een andere richting binnen ECABO-domein Met name vanuit de richting Secretariële beroepen niveau 2 en (in mindere mate) vanuit de richting Financieel-administratieve beroepen niveau 2 is relatief veel doorstroom naar andere richtingen binnen het ECABO-domein. Vanuit de overige richtingen is deze doorstroom minimaal. Doorleren binnen het mbo, maar buiten ECABO-domein Figuur 1.4 laat zien dat doorstroom naar mbo-opleidingen buiten het ECABO-domein met name voorkomt vanuit niveau 2. Vooral gediplomeerden binnen de richting Secretariële beroepen niveau 2 stromen relatief vaak door buiten het ECABO-domein. Vanuit mbo-niveau 3 is er minder doorstroom buiten het ECABO-domein dan op niveau 2. Vanuit niveau 4 stroomt ongeveer 1 procent door buiten het ECABO-domein, ongeacht de richting waarin zij zijn gediplomeerd. Uitstroom Op basis van DUO-gegevens is het ook mogelijk de uitstroom van gediplomeerden uit het mbo inzichtelijk te maken. In figuur 1.4 wordt duidelijk dat de uitstroom bij opleidingen mbo-niveau 4 het grootst is, namelijk bijna 100 procent. Dit is geen verrassend resultaat, aangezien het hier vaak gaat om een natuurlijke overgang van leren naar werken. Met name in de richtingen Commerciële beroepen en Secretariële beroepen verlaten veel gediplomeerden het mbo. Daarnaast stromen gediplomeerden op niveau 4 vaker door naar het hbo. Verder geldt dat voor alle richtingen op niveau 3 relatief gezien meer gediplomeerden besluiten het mbo te verlaten na diplomering dan op niveau 2. 8
Een mogelijke verklaring voor de lagere uitstroom op niveau 2 is dat deze gediplomeerden over het algemeen nog geen 18 jaar zijn en daarmee nog leerplichtig zijn. Hierdoor stromen zij vaker door naar een andere mbo-opleiding. Op niveau 2 verlaten relatief veel gediplomeerden in de richting Financieel-administratieve beroepen het mbo-onderwijs. 1.3.2 Niet succesvolle doorstroom Niet iedereen behaalt uiteindelijk een diploma in de richting waarin hij of zij doorstroomt. De groep die uitvalt, betreedt met het eerder behaalde diploma de arbeidsmarkt. Figuur 1.5 laat het percentage doorstromers uit mbo-niveau 2 en 3 zien dat geen diploma behaalt in de richting waarin hij of zij doorstroomt. Figuur 1.6 Niet succesvolle doorstroom, naar richting en mbo-niveau, gemiddelde 2007-2012 SEC2 SEC3 FIN2 FIN3 COM3 ICT2 ICT3 11% 16% 19% 27% 30% 39% 51% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Bron: DUO, bewerking Etil, 2014 Het percentage uitvallers dat is doorgestroomd vanuit mbo-niveau 2, is voor alle richtingen hoger dan het percentage uitvallers dat is doorgestroomd vanuit mbo-niveau 3. Een mogelijke verklaring voor de relatief hoge uitval op mbo-niveau 2 is dat deze doorstromers sneller het maximum van hun competentie bereiken. Daarnaast worden deze doorstromers 18 jaar en zijn daarmee niet meer leerplichtig. De uitval is het grootst voor doorstromers vanuit de richting Secretariële beroepen (niveau 2 en 3), gevolgd door doorstromers vanuit ICT en media (niveau 2). 1.3.3 Mbo-verlaters Wat gaan gediplomeerden doen die het mbo verlaten? Welk deel van hen gaat aan het werk, en welk deel doet een vervolgopleiding buiten het mbo? Inzicht hierin biedt het schoolverlatersonderzoek MBO-Kaart. Dit onderzoek wordt al een aantal jaren uitgevoerd. Het is ontwikkeld door Bureau Toppen Onderzoek en Beleid. De uitvoering is vanaf 2010 in handen van DUO Onderwijsonderzoek. Bij het onderzoek ontvangen gediplomeerde schoolverlaters ruim een half jaar na het verlaten van de school een enquête met vragen over hun positie op dat moment. Daarbij komen onder meer de volgende thema s aan de orde: de eerste bestemming (werk, vervolgopleiding, werkloos, anders) informatie over werken (beroep, bedrijf, salaris, aanstelling, rol beroepspraktijkvorming) informatie over doorleren (vervolgopleiding, naam school) tevredenheid over een aantal kwaliteitsaspecten met betrekking tot de opleiding en de school (aansluiting, begeleiding, examinering etc.). De volgende figuren tonen de bestemming van gediplomeerde mbo-verlaters (figuur 1.7), ECABO (figuur 1.8) en Commerciële beroepen (figuur 1.9). Figuur 1.7 De bestemming van gediplomeerde mbo-verlaters, mbo totaal, 2012 9
9% 2% werk werk en opleiding 18% 9% 62% opleiding werkloos iets anders Bron: Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO 2009 2011, DUO Onderwijsonderzoek, 2013 Figuur 1.8 De bestemming van gediplomeerde mbo-verlaters, ECABO, 2012 13% 2% werk werk en opleiding 44% opleiding 27% 14% werkloos iets anders Bron: Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO 2009 2011, DUO Onderwijsonderzoek, 2013 Figuur 1.9 De bestemming van gediplomeerde mbo-verlaters Commerciële beroepen, 2012 4% 3% 31% werk werk en opleiding opleiding 44% werkloos 18% iets anders Bron: Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO 2009 2011, DUO Onderwijsonderzoek, 2013 Uit figuur 1.7 blijkt dat in 2012 ruim de helft (62 procent) van alle mbo-verlaters is gaan werken. Bijna een vijfde kiest voor een opleiding en 9 procent kiest voor de combinatie van werken en leren. Het betreft hier de bestemming van mbo-verlaters. Dit betekent dat een vervolgopleiding géén opleiding binnen het reguliere mbo is. Op het moment van onderzoek, een half jaar na diplomering, is 9 procent (nog) werkloos. Van de gediplomeerde mbo-verlaters van de richting Commerciële beroepen is een derde (31 procent) aan het werk en ruim de helft (62 procent) volgt een opleiding, al of niet in combinatie met werk. Tabel 1.5 Bestemming mbo-verlaters Commerciële beroepen naar kwalificatie, 2012 10
Werken % Werken in combinatie met opleiding % Volgen van opleiding % Werkloos % Iets anders % Totaal (steekproef) abs (Junior) accountmanager 54 20 24-2 41 Commercieel medewerker marketing en communicatie 25 19 49 4 3 246 Totaal Commerciële beroepen 1 31 18 44 4 3 301 Bron: Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO 2010-2012, DUO Onderwijsonderzoek, 2013 Bijna de helft (49 procent) van de mbo-verlaters van de opleidingen Commerciële beroepen is een half jaar na diplomering aan het werk, al of niet in combinatie met een opleiding. Ruim vier van de tien (44 procent) doen elders een vervolgopleiding. Vier procent van de gediplomeerden Commerciële beroepen is werkloos. Figuur 1.10 Bestemming gediplomeerde mbo-verlaters Commerciële beroepen, vanaf 2004 60 50 40 30 20 10 werk werk/opleiding opleiding werkloos anders 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Bron: Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO 2010-2012, Bureau Toppen 2005 t/m 2011, DUO Onderwijsonderzoek, 2013. De bestemming van gediplomeerden Commerciële beroepen is vrij constant. Een uitzondering hierop zijn de resultaten in 2009, die enigszins afwijken. Het aandeel gediplomeerden dat een opleiding volgt, is groot. Het aandeel dat werkloos is, blijft laag. 1 Onder de respondenten waren ook gediplomeerden van andere opleidingen binnen de richting Commerciële beroepen. De aantallen zijn te klein om hier apart te vermelden. 11
1.3.4 Doorstroom naar het hbo Gediplomeerden op niveau 4 kunnen doorstromen naar een opleiding in het hbo. Figuur 1.11 Ontwikkeling van de doorstroom van niveau 4 gediplomeerden mbo, ECABO en Commerciële beroepen naar het hbo, vanaf 2005 100 80 60 40 20 0 Commerciële beroepen ECABO mbo 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Bron: Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO 2010 2012, DUO Onderwijsonderzoek, 2013. Het aandeel ECABO mbo-verlaters met een diploma van een opleiding op niveau 4 dat in 2012 doorstroomt naar een hbo opleiding is 49 procent. Voor mbo totaal is dit 39 procent. Het percentage gediplomeerde mbo-verlaters Commerciële beroepen dat doorstroomt naar het hbo daalt de laatste jaren, van 74 procent in 2005 naar 60 procent in 2012. 1.3.5 Werken Hoe vergaat het de mbo-verlaters die na het behalen van het diploma willen gaan werken? De gegevens in deze paragraaf hebben betrekking op de groep gediplomeerden die 12 uur of meer werken en de groep die 12 uur of meer werkt, die tevens aangeeft naast hun werk een cursus of deeltijdopleiding te volgen. De gegevens in deze paragraaf zijn afkomstig uit het schoolverlatersonderzoek MBO-Kaart. De helft (53 procent) van de mbo-verlaters Commerciële beroepen die op het moment van onderzoek meer dan 12 uur werken, heeft binnen een maand een baan. Dit aandeel is vergelijkbaar met dat van ECABO en lager dan dat van mbo totaal. 1.3.6 Diplomarendement Het begrip diplomarendement wordt gebruikt om aan te geven in hoeverre mbo-verlaters in een functie terechtkomen die past bij de gevolgde opleiding in het mbo. Tabel 1.6 Beroep ten opzichte van de opleiding, 2012 direct in verwant, het verwant, hetzelfde verlengde lager of hoger van de niveau niveau opleiding % % % binnen ECABOdomein % binnen sector economie % buiten sector economie % (Junior) accountmanager 32 12 12 4 20 20 25 Com mdw marketing en communicatie Totaal Commerciële beroepen totaal abs 19 3 6 10 46 9 69 22 6 7 10 37 12 105 ECABO 50 5 9 7 17 7 808 mbo totaal 56 5 6 8 9 11 8.123 Bron: Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO 2010 2012, DUO Onderwijsonderzoek, 2013 Ruim een vijfde (22 procent) van de gediplomeerde mbo-verlaters van de richting Commerciële beroepen die zijn gaan werken, werkt direct in het verlengde van de opleiding. 2 Arbeidsmarkt 12
2.1 Het onderzoek Arbeidsmarkt ECABO-domein 2013 2018 In 2007 is ECABO met Etil de samenwerking aangegaan om een arbeidsmarktinstrument te ontwikkelen waarmee de informatievoorziening van ECABO wordt geoptimaliseerd. Dit jaar heeft Etil voor de zevende keer de arbeidsmarkt van het ECABO-domein onder de loep gehouden. Hiervoor zijn modellen voor zowel de vraag- als aanbodkant van de arbeidsmarkt gemaakt, op basis waarvan de huidige situatie op de arbeidsmarkt voor werkgevers en de toekomstige perspectieven voor gediplomeerden schoolverlaters in beeld worden gebracht. De samenwerking tussen ECABO en Etil is een ontwikkelingstraject. De afgelopen jaren heeft Etil, in samenwerking met ECABO en Panteia, het arbeidsmarktinstrument steeds verder ontwikkeld. Dit jaar zijn er weer enkele verbeteringen in het onderzoek doorgevoerd. De belangrijkste hiervan is dat er een drietal wijzigingen zijn doorgevoerd in de methode om het aantal ontstane vacatures binnen het ECABO-domein inzichtelijk te maken: - Bij de verzameling van de gegevens van Jobfeed is gebruik gemaakt van een nieuwe ontdubbelingsmethode. Deze nieuwe methode heeft tot gevolg dat het aantal ontstane vacatures lager is dan in voorgaande jaren. - Er is een nieuwe koppeling toegepast bij de analyse van de Jobfeed vacaturebestanden waardoor er minder vacatures toegekend worden aan het ECABO-domein. Daarnaast heeft er een wijziging plaatsgevonden in de toewijzing van vacatures op mbo/hbo-niveau en worden daarnaast vacatures op vmbo-niveau meegenomen voor de ECABO-kwalificaties op niveau 2. - In het verleden werd het berekende aantal vacatures aangepast(op basis van de ECABOenquête en opgehoogde Jobfeed vacaturegegevens). Dat gebeurde om de consistentie met het aantal arbeidsplaatsen binnen het ECABO-domein (op basis van de Enquête Beroepsbevolking (EBB) en de ECABO-enquête) te bevorderen. Dit jaar is deze stap niet meer toegepast voor vacatures en alleen toegepast bij de vaststelling van het aantal arbeidsplaatsen. Het gevolg van deze aanpassingen is dat het aantal ontstane vacatures binnen het ECABO-domein lager uitvalt dan op basis van de methode die in het verleden telkens is toegepast. Bij de bepaling van de arbeidsmarktperspectieven is er rekening gehouden met het feit dat het aantal vacatures om bovenstaande technische redenen lager uitvalt. 2.2 De vraag naar arbeid 2.2.1 Ontwikkelingen op de arbeidsmarkt 2014-2018 Het jaar 2013 wordt gekenmerkt door economische krimp en oplopende werkloosheid. Maar economisch herstel zet voorzichtig in. In het derde kwartaal van 2013 is Nederland heel voorzichtig uit de recessie gekomen, met een kwartaalgroei van 0,1 procent. Naast de voorzichtige economische groei is het ook positief dat het vertrouwen van producenten en consumenten verbetert. Weliswaar is in januari 2014 het consumentenvertrouwen negatief, maar het is veel minder negatief dan eerder. Ook het producentenvertrouwen lijkt zich te herstellen en kruipt in de richting van een neutraal niveau. Deze ontwikkelingen liggen in de lijn van een bescheiden economisch herstel in 2014. Het CPB rekent voor 2014 op een economische groei van 0,5 procent 2. Deze groei is positief, maar blijft historisch gezien laag: de gemiddelde groei in de afgelopen twee decennia was bijna 2,0 procent. De economische groei in 2014 lijkt onvoldoende sterk voor een toename van de werkgelegenheid. Dit komt ook doordat de arbeidsproductiviteit de afgelopen jaren sterk is toegenomen. Ook de voortschrijdende digitalisering leidt ertoe dat steeds meer taken (bijvoorbeeld de voor ECABO relevante administratieve werkzaamheden) gedaan kunnen worden door minder werknemers. In 2014 gaan we uit van een afname van de werkgelegenheid in Nederland met 0,5 procent. Gezien deze afname van de werkgelegenheid loopt de werkloosheid het komende jaar ook verder op. De toename van de werkloosheid is in 2014 echter minder sterk dan in eerdere jaren. 2 CPB Nieuwsbrief december 2013. 13
Ondanks de afname van de werkgelegenheid in 2014, wordt 2014 het jaar van economisch herstel en een stabiliserende (minder sterk oplopende) werkloosheid. Het blijft wel spannend of het economische herstel dit jaar nu ook echt doorzet. Het economische herstel in 2014 zal naar verwachting ook op middellange termijn doorzetten waardoor er voor de periode 2015-2018 economische groei wordt verwacht. Gedurende deze periode blijft de economische groei met gemiddeld 1,25 procent echter beperkt. In 2015 zal er naar verwachting nog sprake zijn van een kleine afname van de werkgelegenheid (-0,1 procent), waarna deze in de daaropvolgende jaren weer beperkt zal stijgen (gemiddeld 0,2 procent per jaar). 2.2.2 Werkgelegenheid In het jaar 2013 zijn er ruim 1,67 miljoen arbeidsplaatsen binnen het ECABO-domein (mbo en hbo samen), hetgeen goed is voor bijna 21 procent van de totale werkgelegenheid in Nederland. Het ECABO-domein speelt vooral binnen de sectoren financiële dienstverlening (60 procent), informatie en communicatie (57 procent) en de overheid (49 procent) een belangrijke rol. Tabel 2.1 Sectorale verdeling aantal arbeidsplaatsen in Nederland totaal en binnen het totale ECABOdomein, 2013 NL ECABO NL ECABO Bedrijfssector mbo + mbo + Totaal mbo hbo Totaal mbo hbo hbo hbo absoluut absoluut absoluut absoluut % % % % Landbouw en visserij 217.400 24.500 6.600 31.100 2,7 2,6 0,9 1,9 Industrie 878.900 112.000 63.200 175.200 11,0 11,8 8,8 10,5 Bouwnijverheid 458.500 38.100 14.100 52.200 5,7 4,0 2,0 3,1 Handel en reparatie 1.406.100 141.100 82.400 223.400 17,5 14,9 11,4 13,4 Horeca 412.400 17.200 2.400 19.600 5,1 1,8 0,3 1,2 Vervoer 350.700 46.600 19.300 66.000 4,4 4,9 2,7 3,9 Informatie en communicatie 258.600 54.300 93.300 147.500 3,2 5,7 12,9 8,8 Financiële dienstverlening 225.700 68.500 67.100 135.600 2,8 7,2 9,3 8,1 Zakelijke dienstverlening 1.179.500 151.400 139.300 290.700 14,7 15,9 19,3 17,4 Overheid 425.400 102.600 107.200 209.800 5,3 10,8 14,9 12,6 Onderwijs 542.500 42.300 32.000 74.300 6,8 4,5 4,4 4,4 Zorg en Welzijn 1.310.300 108.300 62.300 170.600 16,3 11,4 8,6 10,2 Cultuur, recreatie en ov. dienstverl. 360.100 42.800 32.200 75.000 4,5 4,5 4,5 4,5 Totaal 8.026.100 949.700 721.400 1.671.000 100,0 100,0 100,0 100,0 Bron: ECABO, ROA, LISA, Jobfeed, Panteia, bewerking Etil, 2014 Het merendeel van de arbeidsplaatsen binnen het ECABO-domein is te vinden op mbo-niveau: ongeveer 950.000 (bijna 57 procent). De sector met de meeste arbeidsplaatsen binnen het ECABOdomein op mbo-niveau is zakelijke dienstverlening (151.400), gevolgd door handel en reparatie (141.100). 14
Tabel 2.2 Sectorale verdeling aantal arbeidsplaatsen op mbo-niveau naar ECABO-richting, 2013 Bedrijfssector Totaal SEC FIN COM BV ICT JUR Landbouw en visserij 2,6 1,6 4,0 3,1 0,9 0,9 2,5 Industrie 11,8 8,5 15,7 14,9 4,1 10,7 6,8 Bouwnijverheid 4,0 4,0 6,4 2,9 1,2 2,9 2,9 Handel en reparatie 14,9 8,1 16,3 26,8 5,0 10,3 7,8 Horeca 1,8 3,5 1,7 1,3 0,5 0,3 1,3 Vervoer 4,9 2,5 9,3 4,4 1,6 3,1 3,6 Informatie en communicatie 5,7 2,8 2,8 7,6 1,1 25,6 1,1 Financiële dienstverlening 7,2 4,6 3,6 4,1 64,4 5,3 2,1 Zakelijke dienstverlening 15,9 18,3 14,7 19,2 6,6 10,9 14,4 Overheid 10,8 13,0 9,1 4,8 4,6 10,5 28,8 Onderwijs 4,5 6,9 4,2 2,2 0,6 6,2 5,4 Zorg en Welzijn 11,4 20,9 8,4 3,9 7,2 10,1 17,4 Cultuur, recreatie en ov. dienstverl. 4,5 5,3 3,8 4,8 2,2 3,2 5,8 Totaal (=100%), absolute aantallen 949.700 238.500 252.700 233.400 50.300 82.200 92.600 Bron: ECABO, ROA, LISA, Jobfeed, Panteia, bewerking Etil, 2014 Binnen alle ECABO-richtingen, met uitzondering van de richting Banken, verzekeraars en financieel intermediairs, heeft de sector zakelijke dienstverlening een belangrijk aandeel in het totale aantal arbeidsplaatsen op mbo-niveau. Het is echter in geen van de richtingen de grootste sector. Voor de richting Commerciële beroepen is een kwart van het aantal arbeidsplaatsen op mbo-niveau te vinden in de sector handel en reparatie en bijna een vijfde in de sector zakelijke dienstverlening. Tabel 2.3 Sectorale verdeling aantal arbeidsplaatsen op hbo-niveau naar ECABO-richting, 2013 Bedrijfssector Totaal SEC FIN COM BV ICT JUR Landbouw en visserij 0,9 1,9 1,6 1,5 0,2 0,4 0,2 Industrie 8,8 7,0 10,8 13,4 3,1 7,8 3,8 Bouwnijverheid 2,0 2,5 2,9 2,4 0,8 1,7 1,1 Handel en reparatie 11,4 8,3 7,4 26,7 2,7 7,4 3,2 Horeca 0,3 1,1 0,6 0,5 0,1 0,1 0,1 Vervoer 2,7 2,1 4,0 3,2 1,0 2,4 1,7 Informatie en communicatie 12,9 3,7 3,7 7,9 2,5 33,0 2,4 Financiële dienstverlening 9,3 5,0 4,2 5,7 57,2 6,6 2,5 Zakelijke dienstverlening 19,3 15,9 34,6 20,3 12,8 14,6 12,7 Overheid 14,9 16,2 12,9 5,7 9,2 11,0 41,8 Onderwijs 4,4 9,1 4,2 2,8 2,4 4,8 7,0 Zorg en Welzijn 8,6 18,2 8,4 4,4 5,5 6,7 19,2 Cultuur, recreatie en ov. dienstverlening 4,5 9,0 4,9 5,6 2,7 3,3 4,2 Totaal (=100%), absolute aantallen 721.200 21.300 130.600 189.200 58.000 207.200 114.900 Bron: ECABO, ROA, LISA, Jobfeed, Panteia, bewerking Etil, 2014. Binnen het ECABO-domein is op hbo-niveau het merendeel van de arbeidsplaatsen aanwezig binnen de ECABO-richtingen ICT en media (29 procent) en Commerciële beroepen (26 procent). De verdeling van de arbeidsplaatsen op hbo-niveau voor de Commerciële beroepen wijkt niet sterk af van die op mbo-niveau. Figuur 2.1 Werkgelegenheidsverdeling in de richting Commerciële beroepen naar kwalificatie, 2013 15
21% 27% 0% 2% 7% 2% Bron: ECABO, ROA, LISA, Jobfeed, PANTEIA, bewerking Etil, 2014. Bovenstaande figuur toont de percentages over het totaal aantal van 233.400 arbeidsplaatsen. De kwalificatie Contactcenter medewerker heeft met 41 procent het grootste werkgelegenheidsaandeel (96.140 arbeidsplaatsen), gevolgd door de kwalificatie Commercieel medewerker binnendienst (27 procent). De kwalificaties Assistent communicatiemedewerker en Medewerker evenementenorganisatie hebben met respectievelijk 2 procent en 0,2 procent (gezamenlijk 4.920 arbeidsplaatsen) een klein werkgelegenheidsaandeel. 41% Commercieel medewerker binnendienst (3) Contactcenter medewerker (3) Contactcenter teamleider (4) Marketing medewerker (4) Assistent communicatiemedewerker (4) Medewerker evenementenorganisatie (4) Junior accountmanager (4) 2.2.3 Ontwikkeling werkgelegenheid 2014-2018 In 2013 en 2014 houdt de economische recessie op de Nederlandse arbeidsmarkt verder aan. Er zal sprake zijn van een krimp van de werkgelegenheid van 0,7 en 0,5 procent. Op middellange termijn (2015-2018) zal de totale werkgelegenheid naar verwachting weer heel licht toenemen (jaarlijks gemiddeld 0,1 procent). Er is echter een groot verschil tussen de sectoren qua werkgelegenheidsontwikkeling in deze periode. Zo is er sprake van werkgelegenheidsafname in de sectoren overheid (jaarlijks gemiddeld -2,5 procent) en landbouw (jaarlijks gemiddeld -1,7 procent). Als gevolg van de enigszins verbeterde economische omstandigheden op middellange termijn zal de werkgelegenheid met name toenemen in de conjunctuurgevoelige sectoren. Zo zal de werkgelegenheid in de zakelijke dienstverlening toenemen met jaarlijks gemiddeld 1 procent. Ook in de bouwsector gaat de werkgelegenheid weer toenemen (jaarlijks gemiddeld 1,3 procent). Tot slot zullen de sectoren handel en reparatie, vervoer, informatie en communicatie en zorg en welzijn weer gekenmerkt worden door een groeiende werkgelegenheid, waar deze voorheen nog afnam. De werkgelegenheid in de ECABO-beroepen is sterk gespreid over de verschillende economische sectoren, hetgeen bij een recessie kan voorkomen dat veel arbeidsplaatsen in het domein verloren gaan. Het ECABO-domein bevindt zich immers zowel in sectoren die sterk door de negatieve conjunctuur worden getroffen, als in sectoren die relatief ongevoelig zijn voor de conjunctuur. Ondanks deze gevarieerde samenstelling, is het in alle richtingen van het ECABO-domein de verwachting dat er sprake zal zijn van een daling van de werkgelegenheid in de komende jaren. Met andere woorden, door de bezuinigingen en de aanhoudende crisis zal een dalende ontwikkeling in alle richtingen binnen het ECABO-domein niet uitblijven. Zo zal vooral de richting Juridische beroepen te maken krijgen met de bezuinigingen en ondervinden de richtingen Banken, verzekeraars en financieel intermediairs en ICT en media direct dan wel indirect de gevolgen van de crisis. 16
Figuur 2.2 Ontwikkeling aantal arbeidsplaatsen in het ECABO-domein op mbo-niveau en totaal, in procenten, Nederland, jaargemiddelde 2014 2018-3.1-1.8-1.2-0.5-0.8-0.9-1.2-0,00 Secretariële beroepen Financieel adm beroepen Commerciële beroepen ICT en media Banken, verzekeraars en fin int Juridisch ECABO -4-3 -2-1 0 1 Nederland Bron: CPB, Panteia, Jobfeed, LISA, bewerking Etil, 2014. Tijdens de periode 2014-2018 is er binnen het ECABO-domein een afname van de werkgelegenheid (jaarlijks gemiddeld 1,2 procent). Ten opzichte van Nederland (0,0 procent) kent het ECABO-domein een minder positieve werkgelegenheidsontwikkeling. In alle zes ECABO-richtingen zal de werkgelegenheid afnemen. De grootste afname vindt plaats in de richting Banken, verzekeraars en financieel intermediairs (jaarlijks gemiddeld -3,1 procent) en Secretariële beroepen (-1,8 procent). Daarentegen zal de werkgelegenheid in de ECABO-richtingen Commerciële beroepen (-0,5 procent), ICT en media (-0,8 procent) en Juridische beroepen (-0,9 procent) relatief licht dalen. 2.2.4 Vacatures Vacatures kunnen op twee manieren gemeten worden: het aantal ontstane vacatures in een bepaalde periode en het aantal openstaande vacatures op een bepaald moment. ECABO heeft ervoor gekozen om de vraag naar nieuwe medewerkers in beeld te brengen met behulp van het aantal ontstane vacatures per jaar. Tabel 2.4 Sectorale verdeling ontstane vacatures in het totale ECABO-domein naar onderwijsniveau, 2013 mbo + mbo + Bedrijfssector mbo hbo mbo hbo hbo hbo abs abs abs % % % Landbouw en visserij 100 100 300 0,3 0,2 0,2 Industrie 3.900 5.200 9.100 7,6 7,9 7,7 Bouwnijverheid 1.000 1.200 2.200 1,9 1,8 1,8 Handel en reparatie 14.200 10.800 25.000 27,6 16,3 21,2 Horeca 1.800 800 2.600 3,5 1,2 2,2 Vervoer 1.700 1.400 3.100 3,2 2,1 2,6 Informatie en communicatie 4.000 12.400 16.400 7,8 18,7 13,9 Financiële dienstverlening 2.700 6.900 9.500 5,2 10,4 8,1 Zakelijke dienstverlening 11.700 15.600 27.300 22,7 23,5 23,2 Overheid 2.200 2.400 4.600 4,4 3,6 3,9 Onderwijs 1.000 1.900 2.900 1,9 2,9 2,5 Zorg en Welzijn 4.800 5.000 9.900 9,4 7,6 8,4 Cultuur, recreatie en ov. dienstverlening 2.300 2.600 4.900 4,5 3,9 4,2 Totaal 51.400 66.300 117.800 100,0 100,0 100,0 Bron: ECABO, UWV, Jobfeed, Panteia, bewerking Etil, 2014. 17
In 2013 ontstonden er binnen het ECABO-domein ongeveer 118.000 vacatures. Dit is circa 18 procent van het totale aantal ontstane vacatures binnen Nederland (648.000). Het merendeel van de vacatures binnen het ECABO-domein is op hbo-niveau (66.300 vacatures, 56 procent), op mboniveau zijn er 51.400 vacatures (44 procent). Figuur 2.3 Aantal ontstane vacatures naar ECABO-richting en onderwijsniveau, 2013 40.000 30.000 20.000 10.000 0 SEC FIN COM BV ICT JUR MBO niveau HBO niveau Bron: ECABO, UWV, Jobfeed, Panteia, bewerking Etil, 2014. In het ECABO-domein heeft de richting ICT en media het grootste aantal vacatures (36.970 vacatures), gevolgd door de richtingen Commerciële beroepen (34.830 vacatures) en Financieeladministratieve beroepen (16.040 vacatures). De richting ICT en media kent op hbo-niveau het grootste aantal vacatures. Op mbo-niveau is de richting Commerciële beroepen het sterkst vertegenwoordigd, gevolgd door de richting Financieel-administratieve beroepen. Tussen 2012 en 2013 is het aantal ontstane vacatures in vier van de zes ECABO-richtingen (mbo en hbo) afgenomen. De grootste afname vond plaats in de richtingen Financieel-administratieve beroepen en Secretariële beroepen. In de richtingen Banken, verzekeraars en financieel intermediairs en ICT en media was juist sprake van een toename. Figuur 2.4 Verdeling aantal ontstane vacatures binnen de richting Commerciële beroepen naar kwalificatie en geschiktheid voor recent gediplomeerden, Nederland, 2013 Commercieel medewerker binnendienst (3) 3.770 1.180 Contactcenter medewerker (3) 6.040 1.900 Contactcenter teamleider (4) Marketing medwerker (4) 220 700 610 190 Assistent communicatiemedewerker (4) 180 150 Medewerker evenementen-organisatie (4) 30 20 Junior accountmanager (4) 2.210 1.930 0 1.000 2.000 3.000 4.000 5.000 6.000 7.000 8.000 9.000 geschikt voor recent gediplomeerde niet geschikt voor recent gediplomeerde Bron: ECABO, Jobfeed, Panteia, bewerking Etil, 2014. De kwalificatie Contactcenter medewerker met 42% heeft het grootste aandeel vacatures, gevolgd door de kwalificaties Commercieel medewerker binnendienst (26 procent) en (Junior) accountmanager (22 procent). Binnen de richting Commerciële beroepen is 69 procent van het totale 18
aantal vacatures op mbo-niveau geschikt voor recent gediplomeerden, hetgeen neerkomt op 13.150 vacatures. Binnen de kwalificaties Contactcenter medewerker en Commercieel medewerker binnendienst is het aandeel van de vacatures geschikt voor recent gediplomeerden relatief groot, met beide 76 procent. Binnen de kwalificaties (Junior) accountmanager en Marketing medewerker is dit aandeel duidelijk lager (53 procent). 2.2.5 Prognose vacatures 2014-2018 In 2012 is door de aanhoudende recessie het aantal vacatures fors gedaald. Naar verwachting zal vanaf 2012 het aantal nieuwe vacatures echter weer toenemen dankzij het weer geleidelijk aantrekken van de economie. Er wordt voor de periode 2012-2017 dan ook een jaarlijkse groei verwacht van gemiddeld 6,1 procent. Figuur 2.5 Ontwikkeling aantal ontstane mbo-vacatures binnen het ECABO-domein, Nederland, 2012 2018 80.000 70.000 60.000-23,2% 12,4% 2,6% 3,6% 4,5% 4,3% 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000-2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 NB: de percentages geven de jaarlijkse ontwikkeling aan. Bron: CBS, CPB, Jobfeed, UWV, Panteia, bewerking Etil, 2014. In het jaar 2012 waren er binnen het ECABO-domein op mbo-niveau bijna 67.000 vacatures. In 2013 is dit aantal flink gedaald, met ruim 23 procent naar 51.500. De verklaring voor deze daling ligt in het feit dat vacatures enorm conjunctuurgevoelig zijn. Naar verwachting zal het aantal nieuwe vacatures weer gaan stijgen met gemiddeld 5,5 procent per jaar. In 2018 zullen dit er naar verwachting weer 67.000 zijn. 19
Figuur 2.6 Ontwikkeling aantal ontstane vacatures naar kwalificatie, jaargemiddelde 2014-2018, Nederland Telefonist/receptionist (2) Secretarieel medewerker (2) Secretaresse (3) Directiesecretaresse/Managementassistent (4) Bedrijfsadministratief medewerker (2) Financieel administratief medewerker (3) Bedrijfsadministrateur (4) Assistent accountant (4) Salarisadministrateur (4) Commercieel medewerker binnendienst (3) Contactcenter medewerker (3) Contactcenter teamleider (4) Marketing medwerker (4) Assistent communicatiemedewerker (4) Medewerker evenementen-organisatie (4) Junior accountmanager (4) Comm. medewerker bank en verzekeringswezen (4) Medewerker ICT (2) Medewerker beheer ICT (3) ICT-beheerder (4) Applicatieontwikkelaar (4) Netwerkbeheerder (4) Particulier digitaal onderzoeker (4) Medewerker personeel en arbeid (4) Medewerker sociale zekerheid (4) Juridisch medewerker - openbaar bestuur (4) Juridisch medewerker - zakelijke dienstverlening (4) ECABO 1.1 1.5 2.5 2.4 4.2 3.7 4.8 4.9 4.4 6.9 6.4 8.1 7.4 7.6 8.0 8.1 6.1 4.6 6.5 7.6 6.2 6.9 7.3 5.6 5.7 6.8 6.0 5.5 0.0 5.0 10.0 Bron: CPB, Jobfeed, UWV, Panteia, CBS, bewerking Etil, 2014 De kwalificaties met de grootste gemiddelde groeipercentages gedurende de periode 2014-2018 zijn: Contactcenter teamleider (gemiddeld jaarlijks 8,1 procent) (Junior) accountmanager (gemiddeld jaarlijks 8,1 procent) Medewerker evenementenorganisatie (gemiddeld jaarlijks 8,0 procent) 3 Assistent communicatiemedewerker (gemiddeld jaarlijks 7,6 procent) ICT-beheerder (gemiddeld jaarlijks 7,6 procent). Vier van de vijf kwalificaties behoren tot de richting Commerciële beroepen. 3 Voor deze kwalificatie betreft het een gering aantal vacatures. 20
De kwalificaties met de kleinste gemiddelde groeipercentages gedurende de periode 2014-2018 zijn: Telefonist/receptionist (gemiddeld jaarlijks 1,1 procent) Secretarieel medewerker (gemiddeld jaarlijks 1,5 procent) Bedrijfsadministratief medewerker (gemiddeld jaarlijks 2,4 procent). In het algemeen is te zien dat gedurende de periode 2014-2018 het aantal vacatures op niveau 4 sterker toeneemt dan op niveau 2. Dit wordt grotendeels veroorzaakt door een algemene upgrading van functie-eisen, waardoor er een grotere vraag ontstaat naar hoger opgeleiden. 2.2.6 Verwachtingen van leerbedrijven ECABO heeft in de jaarlijkse enquête onder leerbedrijven ook de verwachtingen van werkgevers ten aanzien van het gewenste opleidingsniveau gepolst. Figuur 2.7 Verwachte stijging gewenst opleidingsniveau, 2014-2016 Commerciële beroepen ECABO 0% 20% 40% 60% 80% 100% ja, hoger mbo-niveau ja, niveau tussen mbo en hbo nee ja, mbo-niveau met extra instroomeisen ja, hbo-niveau Bron: ECABO, bewerking Etil, 2014. Een vijfde (21 procent) van de werkgevers verwacht voor personeel in Commerciële beroepen een stijging van het gewenste niveau tussen mbo en hbo. Ongeveer de helft (52 procent) verwacht geen verhoging van het gewenste opleidingsniveau. 2.3 Aanbod van arbeid Het aanbod van arbeid voor de ECABO-beroepen is breder dan alleen de instroom vanuit het mbo. Feitelijk bestaat deze uit iedereen die zich aanbiedt op de arbeidsmarkt voor een baan in het ECABOdomein. Dit houdt in dat naast de mbo-schoolverlaters, de totale aanbodzijde van het ECABO-domein uit de volgende groepen bestaat: mbo-schoolverlaters met een andere achtergrond dan ECABO-richtingen; schoolverlaters vanuit andere opleidingsniveaus dan mbo; baanwisselaars; werklozen (ingeschreven als werkzoekend voor ECABO-beroepen); (her)intreders. Wanneer een bedrijf een vacature heeft openstaan zou deze ook door aanbod uit deze groepen kunnen worden ingevuld. 21
2.3.1 Instroom vanuit onderwijs 2014-2018 Figuur 2.8 Gemiddelde jaarlijkse instroom op de arbeidsmarkt vanuit onderwijs 2014-2018 3.500 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 3.200 2.400 2.300 1.700 1.100 300 SEC FIN COM BV ICT JUR Bron: DUO, CBS, ROA, DUO Onderwijsonderzoek, bewerking Etil, 2014. In de periode 2014-2018 zal de grootste arbeidsmarktinstroom komen vanuit de richting Financieeladministratieve beroepen. Figuur 2.9 Gemiddelde jaarlijkse procentuele ontwikkeling instroom op de arbeidsmarkt vanuit onderwijs 2014-2018 2 1 0-1 -2-3 -4 SEC FIN COM BV ICT JUR ECABO ontwikkeling -1.2 1.2-1.8-3.7-0.7 1-0.4 Bron: DUO, CBS, ROA, DUO Onderwijsonderzoek, bewerking Etil, 2014. Over alle richtingen bezien, zal de instroom op de arbeidsmarkt vanuit het ECABO-domein in de periode 2014-2018 naar verwachting gemiddeld met 0,4 procent per jaar afnemen. De daling is relatief het grootst voor de richting Banken, verzekeraars en financieel intermediairs. Voor de richting Commerciële beroepen wordt een gemiddelde jaarlijkse afname van de instroom van 1,8 procent verwacht. 22
Figuur 2.10 Absolute arbeidsmarktinstroom op de arbeidsmarkt vanuit onderwijs in 2013 en 2018 voor de richting Commerciële beroepen Commercieel mdw binnendienst (3) Contactcenter medewerker (3) Contactcenter teamleider (4) Marketingmedewerker (4) Ass communicatiemedewerker (4) 2013 2018 Medewerker evenementenorganisatie (4) (Junior) accountmanager (4) Bron: DUO-CFI, CBS, ROA, DUO Onderwijsonderzoek, bewerking Etil, 2014. 0 100 200 300 400 500 600 700 800 2.3.2 Overige aanbodcategorieën op de arbeidsmarkt Om een idee te krijgen van zowel de voorkeuren van werkgevers als de keuzes die zij daadwerkelijk maken, is dit onderwerp in de ECABO-enquête van afgelopen jaar opgenomen. Onderzocht is de invulling van vacatures in het afgelopen half jaar: zijn deze ingevuld door recent gediplomeerden of andere werkzoekenden? Verder is aan werkgevers gevraagd of de aangenomen personen een specifieke (opleidings-) achtergrond voor de betreffende functie hadden. Figuur 2.11 Categorieën van waaruit vacatures binnen de richting Commerciële beroepen op mboniveau in het afgelopen half jaar zijn vervuld, 2013 33% 6% 3% 58% recent gediplomeerde specifiek recent gediplomeerde anders overige werkzoekende specifiek overige werkzoekende anders Bron: ECABO-enquête 2013, Etil, 2014 Ook is gevraagd welke groep hun voorkeur heeft bij invulling van vacatures in het komende half jaar (zie figuur 2.12). 23
Figuur 2.12 Voorkeuren werkgevers voor invulling van vacatures binnen de richting Commerciële beroepen het komende half jaar, 2013 44% 22% 6% recent gediplomeerde specifiek recent gediplomeerde overige werkzoekende specifiek overige werkzoekende 2% 26% geen voorkeur Bron: ECABO-enquête 2013, Etil, 2014. Niet-werkende werkzoekenden Om een belangrijk deel van het overige aanbod in beeld te brengen, volgt hier een overzicht van de niet-werkende werkzoekenden (NWW) die in september 2013 bij UWV stonden ingeschreven voor beroepen binnen het ECABO-domein. Het betreft alleen de werkzoekenden die korter dan een half jaar staan ingeschreven. Deze groep heeft een relatief kleine afstand tot de arbeidsmarkt. Zij zijn directe concurrenten voor recent gediplomeerden, aangezien zij een goed alternatief kunnen vormen voor werkgevers die tussen een recent gediplomeerde en overig aanbod moeten kiezen om een vacature in te vullen. Tabel 2.5 Niet-werkende werkzoekenden ingeschreven bij UWV voor ECABO-beroepen, september 2013 ECABO richting Noord Oost Middenwest Noordwest Zuidwest Zuidoost Totaal Secretariële beroepen 1.100 2.200 2.880 1.780 2.080 1.970 12.010 Financieel-administratieve beroepen 690 1.470 1.970 1.330 1.430 1.380 8.270 Commerciële beroepen 160 400 570 430 350 360 2.270 Banken, verzekeraars en financieel intermediairs 70 120 150 120 120 100 680 ICT en media 390 690 1.200 860 600 650 4.390 Juridische beroepen 180 310 430 290 280 300 1.790 Totaal 2.590 5.190 7.200 4.810 4.860 4.760 29.410 Bron: UWV, bewerking Etil, 2014. In totaal stonden in september 2013 29.410 NWW ers ingeschreven voor ECABO-beroepen. Het grootste aantal kortdurig niet-werkende werkzoekenden stond ingeschreven in de richting Secretariële beroepen (ongeveer 12.000 ingeschreven NWW), gevolgd door Financieel-administratieve beroepen (ongeveer 8.300). Voor de richting Commerciële beroepen stonden in totaal 2.270 NWW ers ingeschreven. 24
2.4 Werkgeversperspectief De krapte-indicator bij het werkgeversperspectief geeft de mate aan waarin de openstaande vacatures in september 2013 kunnen worden opgevuld met het op dat moment beschikbare aanbod, te weten de som van arbeidsmarktinstroom van recent gediplomeerden en kortdurig niet-werkende werkzoekenden. Om er zeker van te zijn dat binnen de indicator alleen werkzoekenden worden meegenomen die daadwerkelijk inzetbaar zijn, betreft het hier alleen werkzoekenden die korter dan een half jaar bij het UWV ingeschreven stonden. Werkzoekenden die langer ingeschreven staan, zijn veelal moeilijker naar werk te bemiddelen. De indicator is uitsluitend een vergelijking tussen vraag en aanbod binnen een bepaalde kwalificatie. Mogelijke effecten van substitutie tussen recent gediplomeerden met een andere opleidingsachtergrond worden binnen de indicator daardoor niet meegenomen. Tabel 3.1 Werkgeversperspectief arbeidsmarkt Commerciële beroepen naar district, september 2013 Midden- Noord- Zuid- Zuid- Kwalificatie NL Noord Oost west west west oost Commercieel medewerker binnendienst (3) - - - - - - - Contactcenter medewerker (3) - - - - - - - Contactcenter teamleider (4) + + + =/+ + + + Marketingmedewerker (4) + + + + + + + Assistent communicatiemedewerker (4) + + + + + + + Medewerker evenementenorganisatie (4) + * * * * * * (Junior) accountmanager (4) - - - - - - - Bron: Etil, 2013. Verklaring van de tekens: + zeer ruim =/+ ruim = gemiddeld =/- krap - zeer krap * te geringe aantallen Evenals voorgaande jaren is de arbeidsmarkt voor de kwalificaties Marketingmedewerker (4), Assistent communicatiemedewerker (4) en Medewerker evenementenorganisatie (4) zeer ruim. De kwalificaties Commercieel medewerker binnendienst (3), Contactcenter medewerker (3) en (Junior) accountmanager (4) kennen in alle districten juist een zeer krappe arbeidsmarkt. De arbeidsmarktinstroom is vergeleken met de overige ECABO-kwalificaties relatief beperkt, terwijl het aantal geregistreerde vacatures voor deze kwalificaties juist groot is. Met deze vraag- en aanbodverhouding is er voor een werkgever sprake van een krappe arbeidsmarkt. Toch kan het zo zijn dat in de huidige economische situatie deze krapte in de praktijk minder wordt gevoeld. Zo blijkt bijvoorbeeld uit het DUO Onderwijsonderzoek 4 dat mbo-gediplomeerden die werkzaam zijn in de richting Commerciële beroepen, relatief vaak een opleiding gevolgd hebben buiten het domein van ECABO (49 procent). Een verklaring hiervoor is dat er in het domein van KC Handel ook mbo ers voor Commerciële beroepen worden opgeleid. Dit kan eveneens verklaren waarom werkgevers in de praktijk de krapte minder voelen. 4 Gediplomeerden van het MBO van opleidingen van ECABO, DUO Onderwijsonderzoek, 2013. 25
Voor de kwalificatie Medewerker evenementenorganisatie zijn de aantallen onvoldoende groot om conclusies aan te verbinden. 2.5 Arbeidsmarktperspectief recent gediplomeerden Met behulp van het perspectief recent gediplomeerden wordt inzicht gegeven in de toekomstige ontwikkeling van de arbeidsmarktpositie van recent gediplomeerden. Met andere woorden, het gemak waarmee een recent gediplomeerde een baan kan vinden in het verlengde van zijn opleiding. Waar het voor werkgevers vooral van belang is om een beeld te hebben van de huidige arbeidsmarktsituatie, is het vanuit de onderwijskant interessanter om inzicht te hebben in het perspectief op de middellange termijn, tot eind 2018. Perspectieven 2018 De indicator perspectief recent gediplomeerden brengt de kans in beeld die een recent gediplomeerde heeft om een vacature te vervullen binnen de kwalificatie waarbinnen hij is afgestudeerd. Het perspectief recent gediplomeerden is net zoals het perspectief werkgevers gedefinieerd als de verhouding tussen aantal ontstane vacatures enerzijds en de arbeidsmarktinstroom (van recent gediplomeerden en het aantal kortdurig werkzoekenden) anderzijds. Het verschil met de indicator werkgeversperspectief is dat het binnen de indicator perspectief recent gediplomeerden over het verwachte aantal ontstane vacatures en de verwachte arbeidsmarktinstroom van recent gediplomeerden gedurende de gehele periode 2014-2018 gaat, in plaats van de huidige arbeidsmarktsituatie. Er zijn nog twee belangrijke verschillen tussen beide indicatoren: - Bij het perspectief recent gediplomeerden worden alleen de ontstane vacatures meegenomen waarvoor recent gediplomeerden in aanmerking komen, terwijl bij het werkgeversperspectief alle vacatures worden meegenomen. Ook de geschiktheid van vacatures voor recent gediplomeerden en de voorkeuren van werkgevers wat betreft de verschillende aanbodcategorieën worden betrokken bij de berekening van de indicator perspectief recent gediplomeerde. - Bij het perspectief recent gediplomeerden worden alleen de kortdurig NWW ers meegenomen die als concurrent worden gezien voor recent gediplomeerden. Bij het werkgeversperspectief worden alle kortdurig werkzoekenden meegenomen. Tabel 3.2 Arbeidsmarktperspectieven recent gediplomeerden Commerciële beroepen naar district, 2014-2018 kwalificatie NL Noord Oost Middenwest Noordwest Zuidwest Commercieel medewerker binnendienst (3) + + + + + + + Contactcenter medewerker (3) + + + + + + + Contactcenter teamleider (4) =/+ =/- =/+ =/+ =/+ =/+ =/+ Marketingmedewerker (4) =/- =/- =/- =/- = = =/- Assistent communicatiemedewerker (4) =/- =/- =/- =/- =/- =/- =/- Medewerker evenementenorganisatie (4) =/- =/- =/- =/- =/- =/- =/- (Junior) accountmanager (4) =/+ =/+ =/+ =/+ =/+ =/+ =/+ Bron: Etil, 2014. Zuidoost 26