Leven met een winterdepressie
Van A tot ggz De boeken in de reeks Van A tot ggz beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook antwoord op de vraag hoe men met het probleem om moet gaan. Door de prettig leesbare combinatie van beschouwingen, cartoons en citaten zijn de boeken niet alleen geschikt voor vertegenwoordigers van patiëntenverenigingen, behandelaren en mantelzorgers, maar vooral ook voor de cliënten zelf en de mensen in hun directe omgeving. De reeks staat onder redactie van: Joke Kragten, gezondheidspsycholoog, als onderzoeker verbonden aan het Stanley Foundation Bipolair Netwerk en als therapeut bij Altrecht, afdeling Volwassenen Fred Sterk, psycholoog-psychotherapeut, werkzaam in de ambulante GGZ bij Altrecht, divisie stad Utrecht, tevens docent in het post-academisch onderwijs Sjoerd Swaen, psycholoog-psychotherapeut, werkzaam bij Parnassia, Psycho-Medisch Centrum te Den Haag, afdeling angststoornissen, tevens supervisor en docent in het post-academisch onderwijs Reeds verschenen: 1. Joke Kragten, Leven met een manisch-depressieve stoornis, ISBN 90 313 3432 4 2. Fred Sterk en Sjoerd Swaen, Leven met een paniekstoornis, ISBN 90 313 3561 4 3. Fred Sterk en Sjoerd Swaen, Leven met een dwangstoornis, ISBN 90 313 3562 2 4. Ed Berretty, Leven met een dwangmatige persoonlijkheidsstoornis, ISBN 90 313 3877 x 5. Joke Kragten, Leven met een sociale fobie, ISBN 90 313 3878 8 6. J. Hoevenaars, Leven met een fobie, ISBN 90 313 3911 3
Leven met een winterdepressie Ybe Meesters Bohn Stafleu Van Loghum Houten/Diegem 2002
2002 Bohn Stafleu Van Loghum, Houten Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. ISBN 90 313 3912 1 NUR 777 D/2002/3407/094 Ontwerp omslag: p3, Huizen Cartoons: Marcel Jurriëns Bohn Stafleu Van Loghum Het Spoor 2 3994 AK Houten Kouterveld 2 1831 Diegem www.bsl.nl
Voorwoord Sinds zo'n twintig jaar is het begrip winterdepressie steeds bekender en populairder geworden, ook in gunstige zin. Dat is vooral te danken aan het succes van de behandeling die ervoor is ontdekt: lichttherapie. Het is gebleken dat patiënten met een winterdepressie na blootstelling aan kunstlicht de klachten meestal na enkele dagen zien afnemen. In dit boekje wordt stilgestaan bij het verschijnsel winterdepressie: wat het is, hoe vaak het voorkomt, hoe het is te herkennen en wat de behandelmogelijkheden zijn. Hoe winterdepressie ontstaat, is op dit moment nog onbekend. Er zijn al vele, soms erg aannemelijk klinkende verklaringen bedacht, maar nog niet één wordt door wetenschappelijk bewijs ondersteund. Om iemand met een winterdepressie te behandelen, is die wetenschap kennelijk ook niet nodig. Lichttherapie blijkt meestal dé remedie te zijn. Het is een therapie die heden ten dage in diverse varianten wordt aangeboden. Daarnaast bestaan er nog enkele andere behandelmogelijkheden. Hoewel het begrip winterdepressie pas zo'n twintig jaar als zodanig bekend is, is het niet zo dat seizoengebonden stemmingsstoornissen pas twintig jaar bestaan: ze komen al veel langer voor. Ook aan de 'geschiedenis' van winterdepressie en hoe vaak de klachten nu eigenlijk voorkomen wordt in dit boek aandacht besteed. Ten slotte wordt literatuur genoemd waarin meer informatie is te vinden over winterdepressie, en een aantal nuttige adressen. 5
Dit voorwoord besluit ik met een woord van dank aan Kathelijne Koorengevel en Joke Kragten. De eerste heeft een gedeelte, de tweede de gehele tekst van een eerdere versie van het manuscript doorgelezen en van commentaar voorzien. Ik heb dankbaar gebruik gemaakt van hun suggesties en opmerkingen. Ybe Meesters Ten Boer, mei 2002 6
Inhoud Voorwoord 1. Wat is er met me aan hand? 11 Typerend beeld van de kwaal 11 Symptomen 11 Diagnostiek 18 Zelfdiagnose 19 Psychiatrische diagnose 22 Samenvatting 26 2. Wie krijgt er last van? 29 Breedtegraad 29 Man of vrouw en leeftijd 30 Leefomstandigheden en hulpvraag 31 Samenvatting 33 3. Hoe heeft het zover kunnen komen? 35 Verklarende modellen 36 Lengte van de dag 36 Melatonine-hypothese 37 Biologische klok 38 Neurotransmitters 40 Erfelijkheid 41 7
Gevoeligheid voor licht 43 Bloed als transporteur van de 'boodschap' van licht 44 Psychologische verklaringen 45 Placebo 46 Samenvatting 49 4. Wat staat me te wachten? 51 Onbehandeld 51 Behandeld 53 Behandeld, maar toch. 55 Samenvatting 58 5. Hoe wordt lichttherapie toegepast? 59 Lichttherapie: blootstelling aan intensief kunstlicht 59 Vaste apparaten 59 Timing 64 Tijdsduur 67 Andere apparaten 68 Dageraadsimulator 68 Draagbare lichtbronnen 70 Wanneer wel/wanneer niet? 71 Voorspellende factoren 72 Bijwerkingen 73 Stemming 74 Ogen 76 Follow-up 77 Samenvatting 78 6. Wat voor behandelingen zijn er nog meer? 79 Medicatie 79 Sint-janskruid 80 8
Psychotherapie 80 Diversen 80 Samenvatting 84 7. Niet depressief, maar toch last van de winter 85 Samenvatting 88 8. Is er iets nieuws onder de zon? 89 Seizoengebonden klachten 89 Lichttherapie 91 Samenvatting 94 95 9. Literatuur en (Internet)adressen 95 Boeken over winterdepressie 96 Artikelen over winterdepressie 96 Internet 96 Voor dit boek geraadpleegde literatuur 98 Bronvermelding van gevalsbeschrijvingen 99 Over de auteur 101 9
10