Fotoreportage Bootbouwcursus Deel I Ruwbouw 16-11-2015 Scherpel Jachtbouw te Loosdrecht Inleiding... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Start van de ruwbouw... 3 Afbeelding 1 De stelling... 4 Tekeningen en voorbereidingen... 4 Afbeelding 2 'Tekening van een spantmal'... 4 Afbeelding 3 'Huidgang bakboordzijde'... 5 Afbeelding 4 'De stelling'' van bovenaf... 5 De eerste gang... 6 Afbeelding 5 De gang aan stuurboordzijde ligt op de binnenkiel... 6 Afbeelding 6 Voor elke huidgang was al een mal (de witte plank) beschikbaar. Voor elke gang wordt gekeken of de mal goed op het materiaal past.... 6 Afbeelding 7 Het lijmen van de twee delen 6 mm gang op elkaar... 7 Afbeelding 8 Nieuwe gang maken- Met een enigszins flexibele lat vastgehouden door lijmklemmen wordt de zaaglijn met potlood op het materiaal gezet, dit luistert nauw. De lijn moet mooi vloeiend verlopen. Op de werktafel zijn allerlei latjes aangebracht zodat je straks met de machine niet gelijk de tafel inzaagt.... 7 Afbeelding 9 Wanneer de twee delen strak op elkaar zitten gelijmd, kan begonnen worden met het afzagen van het overlappende deel bij de steven... 8 Afbeelding 10 Het land wordt afgetekend op de gang zodat we weten... 8 welk stuk schuin moet worden geschaafd... 8 Afbeelding 11 Elke gang is opgebouwd uit twee delen en die worden met een lasnaad aan elkaar gelijmd, hier is de lasnaad goed te zien... 9 Afbeelding 12 Het geschaafde land zichtbaar net boven de spiegel... 9 Afbeelding 13 De onderste (eerste) gang wordt aan de spiegel vastgelijmd... 10 Afbeelding 14 Een lasnaad van een gang wordt gelijmd, half uurtje wachten en de twee delen zitten stevig aan elkaar... 10 Afbeelding 15 Paswerk - Voordat elke gang wordt gelijmd wordt gekeken of hij goed past.... 11 Dit vergt al enige kracht om de plank te buigen in de juiste vorm.... 11 Met lijmklemmen vastzetten en bekijken.... 11 Afbeelding 16 Klemmen - Elke gang wordt na het aanbrengen van de lijm snel (beetje tempo ja!) vastgezet met behulp van klemmen, aan de onderzijde zitten plankjes om de gang ook aan de onderkant goed tegen 't land te zetten.... 12 Afbeelding 17 Hier zijn al die vastzet plankjes aan de onderzijde goed te zien... 12
Afbeelding 18 Het land wordt geschaafd met deze blokschaafjes, dat vergt enige techniek, eerst wordt tpv de mallen een stuk geschaafd waarna men deze plekken naar elkaar toe kan schaven. Ook worden de kopse kanten van de huidgangen goed op maat geschaafd, netjes langs het potloodlijntje.... 13 Afbeelding 20... 14 Na droging van een gang (circa 30 minuren) kunnen de lijmresten worden weggehaald... 14 Afbeelding 21 De gangen worden netjes afgezaagd langs de spiegel met een vlijmscherp Japans mes... 14 Afbeelding 23 De toegepaste lijm is van het type PU (polyuerethaan). Het wordt snel droog en het is dus noodzakelijk om elke gang snel te zetten... 14 <- Afbeelding 22 Bij de spiegel zijn de overlappingen van de gangen... 14 ('t land) goed te zien... 14 Afbeelding 24 Freestafel: deze wordt gebruikt om de lassen van de gangen te maken, aan de kopse kanten van elke gang wordt een gedeelte weggefreesd, schuin aflopend. De frees zelf is bovenop een plankje gemonteerd die over de schuin aflopende latten op de freesbank heen en weer wordt gehaald.... 15 Afbeelding 25 De boot begint al vorm te krijgen, de vierde gang zit er op... 15 Afbeelding 26 Alle gangen zitten erop, aan de voorsteven wordt alles netjes bijgeschaafd of weggehaald wat er niet moet zitten. De bedoeling is dat je een glad oppervlak maakt waarop de buitensteven kan worden geplaatst.... 16 Afbeelding 27 Schaven van de (binnen)voorsteven... 16 Afbeelding 28 Schaven tot op binnenkiel: de gehele onderkant van de boot wordt vlakgeschaafd met een elektrische schaafmachine tot op de binnenkiel. Dit vergt enig precisiewerk en concentratie.... 17 Afbeelding 29 Vlakschaven... 17 Afbeelding 30 (linksboven) Lamineren van de buitensteven: plankjes van 3-6 mm eiken worden over de binnensteven gezet en gebogen, goed vastschroeven anders buigt het allemaal terug. Jammer dat ik van deze procedure niet meer foto's heb gemaakt. Alle plankjes worden (op de boot) op elkaar gelijmd zodat de vorm altijd pas is, daarna kan het onderdeel op de werktafel worden geschaafd en ontdaan van lijmresten. 18 Afbeelding 31 (onder) De buitensteven bijna klaar - Na het schaven kan de buitensteven worden geplaatst, wel moet er ook nog een las worden gemaakt met de buitenkiel... 18 Afbeelding 32 Lasnaad buitenkiel - Ook de buitenkiel krijgt een lasnaad... 19 Afbeelding 33 Ronde gaatjes buitenkiel: Er worden ronde gaatjes in de buitenkiel gemaakt van circa een cm diep, dus niet helemaal door het hout heen. Hier worden straks schroeven ingedraaid om de kiel tijdens het lijmen op z'n plek te houden tegen de binnenkiel. Na het lijmen worden de schroeven er weer uitgehaald en worden de openingen dichtgezet met uitgefreesde houten cilindertjes (stopjes).... 19 Afbeelding 34 - Vastschroeven van buitenkiel op binnenkiel Over de gehele lengte van de boot wordt na het aanbrengen van lijm de buitenkiel geschroefd. Daarna kunnen de stopjes worden gezet (zie afbeelding 35)... 20 Afbeelding 35 Het maken van de stopjes gebeurt met een speciaal boortje.... 20 Afbeelding 36 Het lijmen van de stopjes Met een hamer zacht aantikken... 20 Afbeelding 37 Boot gedraaid Men vereende krachten wordt de boot van de stelling afgetild. De boot werd vervolgens op een nieuwe stelling gezet.... 21 Afbeelding 38 Kniestuk - De verbinding tussen de binnenkiel en de stevenwas al verstevigd met een kniestuk... 21
Voorwoord Ik heb inmiddels begrepen dat wat die indianen al duizenden jaren geleden deden met holle boomstammen, wij behoorlijk ingewikkeld hebben gemaakt. Nee, wij zagen de boom eerst in stukken en zetten 'm daarna geheel volgens ons eigen inzicht weer in elkaar. Maar misschien is dat juist de uitdaging. En...je kan nog zoveel boeken bestellen, niets is beter dan een proeve van bekwaamheid in de praktijk om nog maar niets te zeggen over kennisvergaring die nou eenmaal een stuk voorspoediger gaat door overdracht van mens tot mens. Toch voel je een enorme klomp lood in je schoenen als je op een vroege maandagochtend een scheepswerf in Loosdrecht opstapt en kennis maakt met kerels die al jaren prachtige houten boten in elkaar zetten. Om kennis te vergaren, zo dacht ik vooraf, heb je de bescheidenheid nodig van een Tibetaanse monnik, in de zin van; ik ben maar een nietig schepsel en ik sta open voor alles dat u mij kunt geven. Plaats van handeling; Scherpel Jachtbouw te Loosdrecht. Ik druk de hand van Hans Resoort, partner van Patricia Scherpel, de dochter van de man die op deze plek de werf ooit was begonnen. Voor iedereen die het wil lezen, via de website van de jachtwerf is een leuk boekje te bestellen over de historie van deze plek. Hans was zeker niet onbekend met houten schepen, want zijn vader had zelf een werf in Aalsmeer gehad. Inmiddels is de Scherpel Jachtwerf allang uitgebreid met een zeilschool, een jachthaven en een bootbouwschool. De medecursisten zal ik even voorstellen: Lysbeth, hotelhoudster in de buurt van Trier die hoestend en proestend de cursus begint (koudje), Joop, gepensioneerde professor die als het even kan intellectuele vragen stelt, Theo arriveerde in oranje overal, oud Shell man die de boot koopt en verder laat afbouwen en een andere Martijn, een met stevige knuisten uitgevallen kerel die zijn brood verdient met diverse bouwklussen. Start van de ruwbouw In de werkplaats stond al het één en ander opgesteld. Een volledig geraamte (stelling) met multiplex mallen en twee flinke balken waarop de mallen zijn vastgezet. In de mallen zijn ronde gaten geboord zodat daar later met lijmklemmen kon worden gewerkt. Ook was al de binnenkiel vastgezet op de mallen, d.w.z. er is een kleine sponning in elke mal gezaagd waar de binnenkiel wordt ingelaten. De binnenkiel loopt aan de voorzijde door in de binnensteven, die op deze foto ook goed te zien is. Op de boot ligt al de eerste "gang". Deze is van 6 mm gefineerd mahonie, een dikte die goed te buigen is. Dikker mahoniefineer zou bij de buiging bij de steven niet goed werken en scheuren.
Afbeelding 1 De stelling Tekeningen en voorbereidingen Aan de wand hing een tekening van één van de spanten. Nou valt de term land' gelijk op. Het land is de overlap van de huidgangen. In dit geval moet dus een maat van 20 mm voor elke huidgang worden gereserveerd voor de volgende gang, die met lijm wordt vastgezet en met speciale plankjes en lijmklemmen aan de andere huidgang wordt vastgezet. De plek van 't land wordt gemarkeerd op de mallen en wordt uitgemeten op de huidgangen die al op de mallen zitten. Met een potlood en een plankje met inkeping wordt over de hele gang (die al is gelijmd) die maat van 20 mm afgetekend zodat vanaf die lijn kan geschaafd. Het land wordt dus schuin afgeschaafd voor de volgende gang. Afbeelding 2 'Tekening van een spantmal' Maar ik loop vooruit op de zaken. Belangrijk om te weten is dat op basis van de bouwtekening alle mallen op de mm nauwkeurig worden uitgezaagd. Belangrijk is ook de plaats van de hartlijn van de mallen op de stellage. De stellage of stelling zoals ik het noem, zijn de twee onderste zware balken waarop alle rompmallen van multiplex worden vastgezet. Heel belangrijk is dat de mallen geheel loodrecht staan en de juiste tussenmaat hebben. Op en gedeeltelijk in de mallen wordt de binnenkiel bevestigd. Dit is een stuk eiken van circa 8 cm breed en 25 mm dikte.
Hier is de stelling goed te zien. De stelling is gemonteerd op een stevig raamwerk van vuren balken. De stelling moet natuurlijk goed in t lood worden gesteld, de mallen moeten kaarsrecht op de stelling komen te staan. Voor het monteren van de spiegel aan de achterzijde zijn twee multiplex delen schuin afgezaagd. De eerste gang aan bakboordzijde wordt gezet. Deze wordt in twee op elkaar liggende delen geplaatst zodat dunner materiaal beter over de spanten en de voorsteven kan worden gevormd. Het materiaal dat voor de huidgangen wordt gebruikt is gefineerd mahonie. Afbeelding 3 'Huidgang bakboordzijde' Met lijmklemmen wordt de gang eerst in vorm gezet voordat hij wordt gelijmd. Het is ook een methode om te kijken of deze eerste gang overal goed past. Overlappen aan de boeg zijn juist handig want die kan je later weer afzagen. Afbeelding 4 'De stelling van bovenaf
De eerste gang Afbeelding 5 De gang aan stuurboordzijde ligt op de binnenkiel Afbeelding 6 Voor elke huidgang was al een mal (de witte plank) beschikbaar. Voor elke gang wordt gekeken of de mal goed op het materiaal past.
Afbeelding 7 Het lijmen van de twee delen 6 mm gang op elkaar Afbeelding 8 Nieuwe gang maken- Met een enigszins flexibele lat vastgehouden door lijmklemmen wordt de zaaglijn met potlood op het materiaal gezet, dit luistert nauw. De lijn moet mooi vloeiend verlopen. Op de werktafel zijn allerlei latjes aangebracht zodat je straks met de machine niet gelijk de tafel inzaagt.
Afbeelding 9 Wanneer de twee delen strak op elkaar zitten gelijmd, kan begonnen worden met het afzagen van het overlappende deel bij de steven Afbeelding 10 Het land wordt afgetekend op de gang zodat we weten welk stuk schuin moet worden geschaafd
Afbeelding 11 Elke gang is opgebouwd uit twee delen en die worden met een lasnaad aan elkaar gelijmd, hier is de lasnaad goed te zien Afbeelding 12 Het geschaafde land zichtbaar net boven de spiegel
Afbeelding 13 De onderste (eerste) gang wordt aan de spiegel vastgelijmd Afbeelding 14 Een lasnaad van een gang wordt gelijmd, half uurtje wachten en de twee delen zitten stevig aan elkaar
Afbeelding 15 Paswerk - Voordat elke gang wordt gelijmd wordt gekeken of hij goed past. Dit vergt al enige kracht om de plank te buigen in de juiste vorm. Met lijmklemmen vastzetten en bekijken.
Afbeelding 16 Klemmen - Elke gang wordt na het aanbrengen van de lijm snel (beetje tempo ja!) vastgezet met behulp van klemmen, aan de onderzijde zitten plankjes om de gang ook aan de onderkant goed tegen 't land te zetten. Afbeelding 17 Hier zijn al die vastzet plankjes aan de onderzijde goed te zien
Afbeelding 18 Het land wordt geschaafd met deze blokschaafjes, dat vergt enige techniek, eerst wordt tpv de mallen een stuk geschaafd waarna men deze plekken naar elkaar toe kan schaven. Ook worden de kopse kanten van de huidgangen goed op maat geschaafd, netjes langs het potloodlijntje. Afbeelding 19 Nadat 't land en de gang goed zijn gekeurd door de meester zelf, kan begonnen worden met het aanbrengen van PU-lijm.
Afbeelding 20 Na droging van een gang (circa 30 minuten) kunnen de lijmresten worden weggehaald Afbeelding 23 De toegepaste lijm is van het type PU (polyurethaan). Het wordt snel droog en het is dus noodzakelijk om elke gang snel te zetten. <- Afbeelding 22 Bij de spiegel zijn de overlappingen van de gangen ('t land) goed te zien Afbeelding 21 De gangen worden netjes afgezaagd langs de spiegel met een vlijmscherp Japans mes
Afbeelding 24 Freestafel: deze wordt gebruikt om de lassen van de gangen te maken, aan de kopse kanten van elke gang wordt een gedeelte weggefreesd, schuin aflopend. De frees zelf is bovenop een plankje gemonteerd die over de schuin aflopende latten op de freesbank heen en weer wordt gehaald. Afbeelding 25 De boot begint al vorm te krijgen, de vierde gang zit er op
Afbeelding 26 Alle gangen zitten erop, aan de voorsteven wordt alles netjes bijgeschaafd of weggehaald wat er niet moet zitten. De bedoeling is dat je een glad oppervlak maakt waarop de buitensteven kan worden geplaatst. Afbeelding 27 Schaven van de (binnen)voorsteven
Afbeelding 28 Schaven tot op binnenkiel: de gehele onderkant van de boot wordt vlakgeschaafd met een elektrische schaafmachine tot op de binnenkiel. Dit vergt enig precisiewerk en concentratie. Afbeelding 29 Vlakschaven
Afbeelding 30 (linksboven) Lamineren van de buitensteven: plankjes van 3-6 mm eiken worden over de binnensteven gezet en gebogen, goed vastschroeven anders buigt het allemaal terug. Jammer dat ik van deze procedure niet meer foto's heb gemaakt. Alle plankjes worden (op de boot) op elkaar gelijmd zodat de vorm altijd pas is, daarna kan het onderdeel op de werktafel worden geschaafd en ontdaan van lijmresten. Afbeelding 31 (onder) De buitensteven bijna klaar - Na het schaven kan de buitensteven worden geplaatst, wel moet er ook nog een las worden gemaakt met de buitenkiel
Afbeelding 32 Lasnaad buitenkiel - Ook de buitenkiel krijgt een lasnaad Afbeelding 33 Ronde gaatjes buitenkiel: Er worden ronde gaatjes in de buitenkiel gemaakt van circa een cm diep, dus niet helemaal door het hout heen. Hier worden straks schroeven ingedraaid om de kiel tijdens het lijmen op z'n plek te houden tegen de binnenkiel. Na het lijmen worden de schroeven er weer uitgehaald en worden de openingen dichtgezet met uitgefreesde houten cilindertjes (stopjes).
a Afbeelding 36 Het lijmen van de stopjes Met een hamer zacht aantikken Afbeelding 35 Het maken van de stopjes gebeurt met een speciaal boortje. Afbeelding 34 - Vastschroeven van buitenkiel op binnenkiel Over de gehele lengte van de boot wordt na het aanbrengen van lijm de buitenkiel geschroefd. Daarna kunnen de stopjes worden gezet (zie afbeelding 35)
Afbeelding 37 Boot gedraaid Men vereende krachten wordt de boot van de stelling afgetild. De boot werd vervolgens op een nieuwe stelling gezet. Afbeelding 38 Kniestuk - De verbinding tussen de binnenkiel en de steven was al verstevigd met een kniestuk