Nummer 61 (98-3) Officieel orgaan van de Filatelistenvereniging "NOVIOPOST" te Nijmegen verschijnt 4x per jaar IN DIT NUMMER 15 jaar Noviopost alles over DRUKWERK inschrijfnummer K.v.K. 40145615 REDACTIE Redactieadres: F. v.d. Puttestraat 27 6535 WD Nijmegen Tel. 024-3562711 Expeditie: J.H.M. Furer Redactie: J. Spijkerman J. Mulder H. Geurts A.A.W. Brinkhoff Tekeningen: LP. Straten
Programma 2e helft 1998 4 september 1998 - De september avond staat dit jaar in het teken van Thailand. - Algemene ledenvergadering met de volgende twee agendapunten 1 verslag kascontrole commissie 2 vaststelling contributie 1999 15 september 1998, Middagbijeenkomst. 28 september 1998, Regionale ruilavond. 2-3-4 oktober 1998 - Viering 15 jarig bestaan van Noviopost. Meer informatie vindt u elders in dit blad. 20 oktober 1998, Middagbijeenkomst. 26 oktober 1998, Regionale ruilavond. 1 november 1998, Internationale postzegelbeurs van 10.00 tot 16.00 uur in hotel "Erica' te Berg en Dal. 6 november 1998 - Kijkavond grote halfjaarlijkse veiling van zaterdag 7 november 1998. 7 november 1998 Grote halfjaarlijkse veiling. 13 november 1998 Bijeenkomst Nederland verzamelaars. - Informatie over deze avond is elders in dit blad te vinden. 17 november 1998, Middagbijeenkomst. 23 november 1998, Regionale ruilavond. 11 december 1998 (=2e vrijdag) - Traditionele bingo met prachtige filatelistische prijzen. 15 december 1998, Middagbijeenkomst. 28 december 1998, Regionale ruilavond. 2
Met uitzondering van de Internationale postzegelbeurs, vinden alle bijeenkomsten plaats in "de Klokketoren", Slotemaker de Bruïneweg (hoek Muntweg), Nijmegen (tel. 024-3552649). Aanvang middagbijeenkomsten 14.30 uur, zaal open 14.00 uur. Regionale ruilavonden van 19.30 uur tot 22.00 uur. Aanvang gewone bijeenkomsten 20.00 uur, zaal open 19.00 uur. Op alle gewone bijeenkomsten is er een veiling met goede kavels. Daarnaast is er een presentie, bis en gewone verloting. De bijeenkomsten van de jeugdafdeling zijn van 19.00 tot 20.30 uur: gewone bijeenkomst thematische tentoonstellers 11 september 9 oktober 13 november 11 december 18 september. 16 oktober. 20 november. 18 december Van de Redactie De redactie laat niet zo vaak van zich horen. Maar vanwege het 15 jarig bestaan van de vereniging willen wij hier toch wat opmerken, Het ziet er naar uit dat het in het weekend van 2 tot en met 4 oktober een geweldig feest gaat worden. Diverse mensen hebben een groot aantal uren besteed om er iets moois van te maken. Op voorhand vinden wij dat deze mensen een applaus verdienen. Een uitgebreid programma van het gebeuren vindt u elders in dit blad. Als u zich door het bekende Verenigingsnieuws heeft gewerkt, komt u een speciaal artikel over drukwerk tegen. De redactie heeft namelijk gemeend in dit speciale nummer in haar eigen stijl te blijven. Daarnaast vindt u dit onderwerp uitgebreider terug op de tentoonstelling. Het artikel en het tentoonstellings object zijn een gezamenlijk project van de gehele redactie. Bedenk dat het bij een dergelijk onderwerp onmogelijk is om naar volledigheid te streven maar zie het meer als een raamwerk. Wij wensen u veel lees en kijk plezier toe. 3
Veiling Op 6 november wordt de grote halfjaarlijkse veiling gehouden. Het is altijd een zeer interessante aangelegenheid waar elke verzamelaar wel iets bruikbaars kan vinden. Meestal zien we daar dezelfde gezichten, maar de laatste tijd duiken er steeds meer nieuwe verzamelaars op. Na een eerste keer blijven ze terugkomen. Niet zo verwonderlijk als men bedenkt dat er een zeer gevarieerd aanbod van kavels is. Losse nummers, series, dozen, stockboeken en complete verzamelingen. Er is van alles te vinden met een inzetprijs vanaf fl. 5,-. Soms koopt u voor zeer weinig geld de mooiste dingen. Nog nooit geweest, kom dan eens een keer kijken. Voor degenen die thuis al de kavellijst willen bekijken is er de mogelijkheid deze van tevoren bij de veilingmeester aan te vragen. Stuur daartoe het bekende filatelistisch gefrankeerde verzoek naar de veilingmeester. Het adres is: Bergansiusstr. 13, 6523 BV Nijmegen. 4
Stichting Filatelie Rijk van Nijmegen 80e INTERNATIONALE POSTZEGELBEURS zondag 1 november 1998 HOTEL ERICA, Molenbosweg 17, BERG EN DAL VAN 10.00 TOT 17.00 UUR Toegang gratis Wij nodigen u uit voor een bezoek aan deze beurs. U vindt hier een compleet aanbod op filatelistisch gebied, zoals postzegels uit vrijwel alle landen, motiefzegels, brieven, postwaardestukken, albums en catalogi. Voor de jeugd is er een speciale ruimte ingericht, waar, door middel van spel, hun kennis getoetst en verrijkt wordt. Op beperkte schaal is er gelegenheid om te ruilen Hotel Erica beschikt over een uitstekende keuken, welke wij van harte aanbevelen. Tot ziens in Berg en Dal Voor inlichtingen en tafelreserveringen: H.L.van Kolck, tel. 024-322 03 93
15 jaar Noviopost. Op 2-3-4 oktober 1998 vieren we ons 15-jarig bestaan. Het feest begint op vrijdagavond 2 oktober om 20.00 uur. De zaal is open vanaf 19.00 uur. Het wordt een feestelijke bijeenkomst met natuurlijk onze vaste onderdelen. Op zaterdagmorgen 3 oktober vindt om 11.00 uur de opening plaats van een propaganda tentoonstelling met 100 kaders. De opening wordt verricht door C.E.J. Janssen, Productmanager bij de afdeling Marketing en Verkoop van PTT-post Filatelie. De tentoongestelde verzamelingen, voornamelijk van leden van Noviopost, zijn te bewonderen op zaterdag van 11.00 tot 17.00 uur en op zondag van 10.00 tot 17.00 uur. Tevens vindt op zaterdag om 13.45 uur een grote officiële veiling plaats. De kavels zijn te bezichtigen op deze dag vanaf 11.30 uur. De leden ontvangen een veilinglijst. Op zondag 4 oktober wordt van 10.00 tot 17.00 uur een grote postzegelbeurs gehouden, waar ook bekende handelaren aanwezig zullen zijn. Voor de jeugd zijn gedurende deze tijd twee zalen gereserveerd voor de nationaal bekende jeugdspellen en de dubbeltjeshoek. Alle activiteiten worden gehouden in wijkcentrum "de Klokketoren", Slotemaker de Bruïneweg (hoek Muntweg), Nijmegen (tel. 024-3552649). We hopen op een massale opkomst van onze leden. 6
Bijeenkomst Nederland en O.G. verzamelaars Op vrijdag 13 november 1998 is het weer zover. In "de Klokketoren" komen vanaf 19.00 uur weer de verzamelaars van Nederland en Overzeese Gebiedsdelen bijeen. Iedereen heeft hetzelfde verzamelgebied, dus een ideale gelegenheid om uitgebreid te ruilen. Natuurlijk zijn er mensen die niet (meer) kunnen rullen. Voor hen zijn er genoeg leden die beslist iets te koop aan te bieden hebben. De organisatie zorgt ook voor voldoende aanvoer van materiaal. Mocht u niet slagen, dan is er nog altijd volop gelegenheid bij de veiling. De veilingmeester zorgt voor interessante stukken voor een leuke prijs. Daar zijn zeker bijzondere kavels bij.. Zegels en poststukken die perfect passen in uw verzameling. Leuke prijzen zijn er te winnen bij de verloting. Speciaal voor deze avond topstukken geserveerd. Vindt u het leuk om verzamelingen van anderen te bekijken? Dat kan. Er zullen enkele goede verzamelingen getoond worden. Zoals u ziet een leuk programma voor een grote groep verzamelaars of voor degenen die van plan zijn Nederland als verzamelgebied te starten. Een mooiere gelegenheid is niet te bedenken. 7
Uit de jaarvergadering van 1 mei 1998 De notulen van de jaarvergadering worden standaard opgenomen in No-, vioposta. Er zijn deze keer echter een aantal belangrijke punten die we nu al aan de leden willen meedelen. Kascontrole Als gevolg van het plotseling overlijden van onze penningmeester, Martien Vermunt, konden de stukken voor de jaarvergadering niet tijdig door de kascontrole commissie worden gecontroleerd. Afgesproken is dat de controle plaatsvindt na de jaarvergadering en dat het verslag van de kascontrole commissie bekend wordt gemaakt tijdens de Algemene ledenvergadering (onderdeel van de september bijeenkomst) op 4 september 1998. Vaststelling contributie 1999 Het bestuur ziet zich genoodzaakt om de leden voor te stellen de contributie te verhogen. Omdat via de agenda van de jaarvergadering op 1 mei dit niet duidelijk was aangegeven, is besloten dit als agendapunt mee te nemen op de Algemene ledenvergadering op 4 september. Wijziging verenigingsjaar Een jaarlijks terugkerend probleem op de jaarvergadering was het niet gelijk lopen van het verenigingsjaar en het rondzenddienst jaar. Om dit probleem op te lossen, heeft, op voorstel van het bestuur, de vergadering op 1 mei 1998 besloten het verenigingsjaar te laten lopen van 1 september tot 1 september, gelijk dus met het rondzenddienst jaar. Het volgende verenigingsjaar begint op 1 januari 1999 en eindigt op 31 augustus 1999. De contributie over deze periode bedraagt 2/3 deel van een jaarbedrag. Daarna loopt het verenigingsjaar een vol jaar. De begroting wordt ingediend in september en de jaarvergadering wordt gehouden in februari. NOVIOPOSTJE Gezocht: Filatelistische literatuur. Aanbiedingen aan H. Geurts, tel. 0485-476111 8
DRUKWERK PER POST De gemiddelde Nederlander ontvangt per jaar honderden stuks post; niet alleen brieven, maar ook nota's en bankafschriften, tijdschriften en wenskaarten. Veruit het grootste deel van de post in onze particuliere brievenbus bestaat tegenwoordig niet meer uit brieven, maar uit drukwerk; voor bedrijven geldt dat nog veel sterker. Voor de posterijen is het verwerken en bezorgen van al dat drukwerk een belangrijk onderdeel van hun takenpakket. Dat is het al heel lang, vandaar dat drukwerk al vrij vroeg in de geschiedenis van het moderne postwezen als een aparte categorie post werd beschouwd, die aan aparte regelingen werd onderworpen. De eerste wettelijke regeling op postgebied zag in onze contreien al het licht in 1807, in de Bataafse Tijd. In de "Publicatie van Zijne Majesteit den Koning van Holland, houdende eene Wet op de Brieven-porten der binnenlandsche correspondentie (...)" worden twee categorieën drukwerk onderscheiden: - Proeven van gedrukte Stukken en de Catalogussen of Nota's van Verkoopingen - Nieuwspapieren, Couranten en Dagbladen. Elke van deze beide categorieën kende een eigen tariefstructuur. Een moderne omschrijving van het begrip 'drukwerk' te vinden in het tarievenboekje 1998 van PTT Post, luidt als volgt: "Drukwerken zijn open postzendingen die uitsluitend bescheiden en andere schriftelijke mededelingen bevatten die door toepassing van druk- of andere vermenigvuldigingstechnieken in een aantal geheel met elkaar overeenstemmende exemplaren zijn vervaardigd. In sommige drukwerken is een aantal niet-gedrukte vermeldingen toegestaan. Voorbeelden van drukwerken zijn kranten, tijdschriften, kalenders, boeken, reclamefolders en mailings (...)". Tarieven Het verzenden van drukwerk heeft (tot voor kort) altijd minder gekost dan het verzenden van brieven. Een argument daarvoor was waarschijnlijk dat verzenders van drukwerk als grootverbruikers recht hadden op een soort kwantumkorting, maar belangrijker was natuurlijk dat de overheid de posttarieven voor bedrijven laag wilde houden om daardoor het handelsverkeer te stimuleren. De drukwerktarieven in de Publicatie van 1807 waren afgeleid van het brieftarief. Het briefport was in die tijd gebaseerd op afstand en gewicht tot 6 uur gaans 2 stuivers, 6-12 uur gaans 3 stuivers, 12-20 uur gaans 4 stuivers, enzovoorts. Dit zogenaamde enkelvoudige briefport gold voor een brief met een gewicht van ten hoogste 3 lood (150 gram). Proeven van gedrukte stukken konden tot een gewicht van 6 lood (300 gram) verstuurd worden tegen enkelvoudig briefport, stukken van 6-12 lood tegen dubbel 9
briefport, en voor Nieuwspapieren en dergelijke was het enkelvoudig briefport zelfs toereikend tot een gewicht van 16 lood. In 1810, toen ons land bij Frankrijk werd ingelijfd, ging een tarief gelden dat gebaseerd was op de oppervlakte van het te verzenden stuk: voor kranten en nieuwsbladen 4 centimes per vel en voor het overige drukwerk 5 centimes per vel. De Postwet van 1850 bepaalde het tarief voor gedrukte stukken eveneens naar oppervlakte: een halve cent per kwart vel druks, met een minimum van 1 cent per afzonderlijke omslag. Sinds 1 januari 1871, toen weer een nieuwe Postwet in werking trad, wordt het tarief bepaald naar het gewicht van de zending. Het begon indertijd met 1 cent voor elke 20 gram en is via een aantal tariefsverhogingen (en een enkele tariefverlaging) na bijna 130 jaar verveelvoudigd: sinds 1 januari 1997 kost het versturen van een drukwerkje 80 cent, net zoveel overigens als een brief of kaart. Afbeelding 1: 'Frankering bij abonnement' op een vooroorlogs krantenbandje Het drukwerktarief voor 'losse post' bestaat daarmee dus eigenlijk niet meer. Bij partijenpost wordt echter nog wel onderscheid gemaakt tussen brieven enerzijds en drukwerken, monsters en kaarten anderzijds. Helaas wordt partijenpost zelden gefrankeerd met postzegels of frankeermachinestempels, zodat het tarief achteraf moeilijk te bepalen is. Meestal is massadrukwerk voorzien van de aanduiding 'Frankering bij abonnement' (tot ca. 1975) of 'Port Betaald', een ramp voor de verzamelaars die in tarieven geïnteresseerd zijn (afb. 1, 2). 10
Afbeelding 2: Moderne 'Port Betaald'-aanduidingen op drukwerk uit Zwitserland, de VS., Groot-Brittannië en Nederland. 11
Afbeelding 3: Drukwerk buitenland uit 1987, gewicht 20 gram, tarief 1e gewichtsklasse 75 ct, 2e gewichtsklasse 120 ct, dus met een zegel van ƒ 1,40 in elk geval overgefrankeerd. En als bedrijven wel de moeite nemen om hun drukwerk van postzegels te voorzien, omdat dat dat een hogere attentiewaarde heeft, is de nominale waarde van de geplakte zegels lang niet altijd in overeenstemming met het werkelijk betaalde port (afb. 3). Frankering Dat de afzender van een postzending de kosten van verzending betaalt, is tegenwoordig heel gewoon. Maar tot ver in de 19e eeuw was dat helemaal niet zo gebruikelijk. Alleen voor drukwerk werd vooruitbetaling van portokosten (frankering) al vrij vroeg verplicht, hoewel daar in eerste instantie nog geen postzegels aan te pas kwamen. We tonen een circulaire die verzonden werd van Waalwijk naar Baardwijk, op 2 maart 1868 (afb.4). Links op de voorzijde staat een geschreven aanduiding "franco, ½ vel druks". De circulaire is voorzien van het halfrondstempel voor gefrankeerde stukken. Een bijkomende kostenpost voor de verzender van gedrukte stukken was het (provinciale) zegelrecht, dat in dit geval 1 cent bedroeg, zoals te zien is aan de blauwe stempelafdrukken op de binnenzijde van de circulaire. Dit zegelrecht werd in 1869 afgeschaft. 12
Afbeelding 4: Circulaire uit 1868, frankering was verplicht, maar postzegels werden voor drukwerk nog niet gebruikt, (inzet stempelafdrukken voor zegelrecht) Drukwerkzegels In 1869 werden in Nederland postzegels ingevoerd die speciaal bedoeld waren voor de frankering van drukwerk. De emissie 1869, waarop het Rijkswapen staat afgebeeld met een krans van eiken- en laurierbladeren, bestond in eerste instantie uit de waarden 1 cent zwart en 2 cent geel, en werd later uitgebreid met de waarden ½ ct bruin, 1 cent groen, 1½ cent roze en 2½ cent violet. Afbeelding 5 toont een circulaire, verzonden op 11 juli 1870 van hulpkantoor Besoijen, via postkantoor Waalwijk naar Andel (N.Br.), gefrankeerd met de groene drukwerkzegel van 1 cent en ontwaard met het zogenaamde franco-takjestempel. Ook de Cijferzegels emissie 1876 zijn te beschouwen als typische drukwerkzegels, al kon men dergelijke zegels natuurlijk ook gebruiken voor de frankering van andere soorten post (afb. 6). Bij latere postzegelemissies zijn uiteraard ook postzegels uitgegeven ter voldoening van specifieke drukwerktarieven. 13
Afbeelding 5: Circulaire uit 1870, na de introductie van de eerste drukwerkzegels Afbeelding 6: krantenbandje gefrankeerd met de 2½-centszegel van de emissie 1876 14
Ze zijn meestal niet als zodanig te herkennen, met uitzondering van sommige zegels voor het drukwerktarief buitenland, die als gevolg van afspraken binnen de Wereldpostvereniging (UPU) lange tijd uitsluitend uitgevoerd werden in de kleur groen. En nu we het toch over kleuren hebben: de 1½-cents zegel van Afbeelding 6: krantenbandje gefrankeerd met de 2½-centszegel van de emissie 1876 het type Lebeau (afb. 7) was oorspronkelijk uitgevoerd in roodviolet, maar omdat deze zegel veel gebruikt werd voor de frankering van rouwdrukwerk, werd die kleur later veranderd in grijs. Afbeelding 7: Drukwerk uit 1931, gefrankeerd met de 1½-cent roodviolet type Lebeau Afstempelingen We noemden al enkele stempels die op drukwerk kunnen voorkomen: het halfrondstempel en het franco-takjestempel, beide vooral op brieven zonder postzegels. Voor de ontwaarding van postzegels op drukwerk zijn later ook het tweeletterstempel, het kleinrondstempel, het puntstempel en allerlei andere stempels gebruikt. Een bijzondere vorm van afstempeling, die men uitsluitend bij drukwerk tegenkomt, is de zogenaamde voorafstempeling. Omdat met name kranten en tijdschriften vaak in grote aantallen tegelijk worden aangeboden, is er op de postkantoren te weinig tijd om al die stukken bij aanlevering af te stempelen, vandaar op een andere methode overging. Drukkers of uitgevers leverden (gefrankeerde) krantenbandjes aan, die in de stille uren massaal afgestempeld werden en teruggegeven aan de aanbieder, die ze vervolgens om zijn drukwerken bevestigde en het geheel weer ter post aanbood. 15
Afbeelding 8: Drukwerkrolstempel Nijmegen 1915 op krantenbandje Voorafstempeling van in eerste instantie plaats met gewone dagtekenstempels. Pas later werd voor dit doel een speciaal stempel ontwikkeld, het drukwerkrolstempel (afb. 8). Een moderne vorm van voorafstempeling ziet men soms op de zendingen van direct mailers zoals Reader's Digest, waarbij de afzender de zegels niet alleen (machinaal) opplakt, maar ze ook zelf afstempelt (afb. 9). Afbeelding 9: Het stempel 'PTT Post' wordt merkwaardigerwijze vooral gebruikt door bedrijven die hun uitgaande post zelf mogen afstempelen 16
'Open postzendingen' De posterijen willen natuurlijk kunnen controleren of voor alle zendingen die als drukwerk gefrankeerd worden terecht van het lagere tarief gebruik gemaakt wordt. Daarom mag drukwerk over het algemeen niet in een gesloten envelop verzonden worden. De afzender moet de envelop open laten, zijn drukwerk zonder envelop versturen of gebruik maken van een adreswikkel of van het al eerder genoemde krantenbandje. De oudste vorm van het krantenbandje is kruisband, die bestaat uit twee stroken papier die kruislings om een zending bevestigd worden en deze bijeenhouden, terwijl ze tegelijk de mogelijkheid bieden om de zending te adresseren (afb. 10). In sommige landen, bijvoorbeeld Duitsland, wordt de term 'kruisband' nog steeds gebruikt, al is de oorspronkelijke vorm van een kruisband niet meer te herkennen in de envelop, die door de post geopend kan worden zonder hem te beschadigen (afb.11). Krantenbandjes en tijdschriftwikkels zijn er in alle soorten en maten, in sommige landen ook als postwaardestuk (afb. 12). Afbeelding 10: Frans kruisbandje uit 1915 17
Afbeelding 11: Duitse "Streifbandzeitung" uit 1998 Afbeelding 12: Krantenbandje uit Kaap de Goede Hoop als postwaardestuk (1894) 18
Drukwerk of briefkaart? Het verschil tussen een drukwerkkaart en een briefkaart lijkt tegenwoordig nogal onbelangrijk. Maar tot 1976 maakte de post dat onderscheid wel en rekende zij voor de verzending van drukwerkkaarten een lager tarief dan voor briefkaarten. Of een kaart tot de ene of tot de andere categorie gerekend werd, was afhankelijk van het aantal woorden dat de afzender op de kaart schreef. Op oude prentbriefkaarten ziet men dan ook vaak alleen een wens (maximaal 5 woorden) en de naam van de afzender geschreven, want een uitgebreid verhaal zou de portokosten doen oplopen! Voor de zekerheid vermeldde de afzender vaak nog expliciet dat het bij zijn kaart om drukwerk ging (afb. 13, 14). Afbeelding 13: Royaal beschreven prentbriefkaart uit 1911; de afzender heeft 'drukwerk' doorgekrast Afbeelding 14: Nieuwjaarskaart verzonden als drukwerk (jaren '30) 19
Verhuiskaarten en braillezendingen Het verlaagde drukwerktarief is in de loop der tijd ook van toepassing verklaard op categorieën die strikt genomen geen drukwerk zijn. Zo gold voor verhuiskaarten, die toch eigenlijk gelijk te stellen zijn aan gewone briefkaarten, vanaf hun introductie in 1919 tot aan 1975 het tarief van de laagste drukwerkklasse (afb. 15). Hier speelde voor de post een vooral eigenbelang mee: het lage tarief moest het gebruik van deze kaarten stimuleren, zodat de post minder werk zou hebben aan het herbezorgen van poststukken die geadresseerd waren aan verouderde adressen. Een meer menslievende achtergrond had de toepassing van een verlaagd tarief op braillezendingen (afb. 16). Internationaal worden deze stukken sinds het Postverdrag van Lissabon (1886) gelijkgesteld aan gedrukte stukken. Het tarief voor braillezendingen - die door het gebruikte karton al snel behoorlijk zwaar zijn - heeft jarenlang slecht 1 cent per kilo bedragen; sinds 1971 is verzending zelfs kosteloos. Afbeelding 15: Het tarief van de eerste Nederlandse verhuiskaart was 1½ cent, terwijl dat van een briefkaart toen al 5 cent bedroeg. 20
Afbeelding 16: Braille-drukwerk: 1 cent per kilo. Familiedrukwerk Particulieren versturen over het algemeen weinig drukwerk, behalve wanneer er familiegebeurtenissen plaatsvinden die men in brede kring bekend wil maken. Denkt u maar aan het geboortekaartje, de verlovings- en trouwkaarten en tenslotte het overlijdensbericht. In vroeger tijd verstuurde men - bijvoorbeeld met Nieuwjaar - vaak een visitekaartje met een korte wens. Dat kon tegen drukwerktarief (afb. 17). Afbeelding 18: De nieuwe zegels voor allerlei soorten familiedrukwerk. 21
Afbeelding 17: Visitekaartje met nieuwjaarswens (1942/43), ontwaard met nieuwjaarsstempel. Hoewel het speciale tarief voor drukwerk niet meer bestaat, is PTT Post het laatste jaar wel druk geweest met het uitgeven van een heel nieuw soort drukwerkzegels: postzegels die door hun thema en/of vormgeving een bijzonder cachet geven aan dat familiedrukwerk (afb. 18). In januari verscheen de rouwzegel, die in zijn sobere eenvoud (er is bewust gekozen om geen symbolische voorstelling te gebruiken) keurig past op het overlijdensbericht en de condoleancekaart. De romantische huwelijkszegel en de vrolijke geboortezegel met een ooievaar laten wat dat betreft minder over aan de verbeelding. Nieuwe vormen van drukwerk In Nederland bestaat het fenomeen nog niet voor zover wij weten, maar in andere landen krijgt het begrip "drukwerk per post" een nieuwe inhoud. We tonen een voorbeeld van elektronische post uit Italië: de PTT treedt daar niet alleen op als bezorger, maar gedeeltelijk ook als verzorger van drukwerk. Grote klanten leveren hun folders aan bij de PTT, samen met een adressenlijst, waarna de PTT de begeleidend brieven print, folder en brief in een envelop doet en het geheel bezorgt. De Redactie 22
Afbeelding 19: elektronische post uit Italië (1998) Literatuur da Costa, Mr. W.S., Binnenlandse en Internationale Posttarieven van Nederland (Posthistorische Studies 14, 1990) Flier, Mr. A. van der, Filatelie van A tot Z (1994) PTT Post, Tarieven januari 1998 Ringnalda, W., Hoofdtrekken van de geschiedenis van het Nederlandsch Postwezen (1895) Speciale Catalogus NVPH 1998 Willigen, Drs. A. van der, 1869-1969 Honderd jaar Nederlandse drukiverkzegels (in: Catalogus Hagapost 1969) 23
24