Aan de voorzitter en de leden van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2501 EA Den Haag Bezoekadres Hertogswetering 159 3543 AS Utrecht Postadres Postbus 9208 3506 GE Utrecht T 088 368 0 368 I fnv.nl Datum Uw kenmerk Telefoonnr. 17-088-3682076 Onderwerp E-mail FNV reactie Regeerakkoord 2017 Henk.vandervelden@fnv.nl Geachte dames en heren, De komende week legt het kabinet Rutte III de regeringsverklaring af in de Tweede Kamer. Nederland heeft behoefte aan een kabinet dat tegemoetkomt aan de dringende wens uit de samenleving voor meer zekerheid in arbeid en inkomen. De FNV wil dat iedereen kan profiteren van de verbeterde economische ontwikkeling. Dat kan alleen als de lonen stijgen (ook voor het overheidspersoneel), mensen eerlijk met pensioen kunnen, de doorgeslagen flexibilisering op de arbeidsmarkt serieus wordt aangepakt, het sociaal minimum omhoog gaat en wordt geïnvesteerd in publieke sectoren. Meer zekerheid betekent ook dat Nederland beter in staat zal zijn de gevolgen van ontwikkelingen als robotisering, globalisering en de energietransitie te absorberen. De sociale gevolgen van die ontwikkelingen kunnen dan beter worden opgevangen en de kansen kunnen optimaal worden benut. Het regeerakkoord bevat goed klinkende doelstellingen ten aanzien van meer zekerheid. Helaas schieten de voorgestelde maatregelen vaak tekort of veroorzaken ze ronduit meer onzekerheid. Het kabinet verkeert in de misplaatste veronderstelling dat als het bedrijfsleven maar in de watten wordt gelegd, de mensen en de samenleving daarvan als vanzelf gaan profiteren. Dat zal niet het geval zijn. Het voorgenomen beleid gaat eerder meer dan minder onzekerheid veroorzaken. Loonruimte voor iedereen Het doet ons deugd dat ook minister-president Rutte van mening is dat een serieuze loonstijging noodzakelijk is voor de Nederlandse werkenden. De door het kabinet beloofde koopkrachtstijging komt volgens het Centraal Planbureau (CPB) ook alleen tot stand waar de komende jaren loonstijgingen van ruim 3 procent zullen worden gerealiseerd. Hogere lonen
2 van 5 betekenen tevens meer belastinginkomsten, zodat de sociale zekerheid en de publieke diensten betaalbaar blijven. Het kabinet kan in de rol van werkgever niet achterblijven. Het CPB heeft in de ramingen van de overheidsfinanciën ingecalculeerd dat de lonen in de collectieve sectoren de loonstijgingen in de marktsector zullen volgen. We gaan ervan uit dat de regering dit geld gebruikt om het personeel in de collectieve sectoren zijn deel te geven en dat de loonontwikkeling van de eigen ambtenaren niet zal achterblijven. Voor veel ouderen en uitkeringsgerechtigden is een inhaalslag noodzakelijk. Het wettelijk minimumloon en daarmee de AOW en de sociale uitkeringen moeten omhoog. Het zal overigens nog lastig worden de gewenste loonontwikkeling te realiseren in sectoren waar de flexibilisering van de arbeidsmarkt al is doorgeslagen. Een vast contract is nog steeds de beste loonstijging. Zekerheid op de arbeidsmarkt De FNV wil dat de situatie op de Nederlandse arbeidsmarkt wordt genormaliseerd. Vaste, flexibele en zelfstandige arbeid hebben in onze visie een plaats op de arbeidsmarkt zonder tegen elkaar te worden uitgespeeld. Het vaste contract is het uitgangspunt met de bijbehorende bescherming. Flexibele en zelfstandige arbeid worden ingezet waar de bedrijfsvoering dat logisch maakt en werkenden dat zelf willen. Alle werkenden zijn afdoende beschermd tegen de gevolgen van ziekte en bouwen aanvullend pensioen op. Helaas is de werkelijkheid anders. Al vier op de tien werkenden heeft een onzeker arbeidscontract. Flexibele en zelfstandige arbeid wordt op grote schaal misbruikt om mensen goedkoop te laten werken, werkgeversverplichtingen te omzeilen en ondernemersrisico s af te schuiven op de werkenden. Het gevolg is dat de inkomensontwikkeling voor grote groepen werkenden achterblijft en dat minder mensen zekerheid kunnen ontlenen aan de sociale zekerheid, de ontslagbescherming of de cao. Het vorige kabinet heeft samen met sociale partners een begin gemaakt met het terugdringen van de doorgeslagen flexibilisering op de arbeidsmarkt. Het uitgangspunt in het regeerakkoord dat flexibilisering niet mag worden misbruikt om te concurreren op arbeidsvoorwaarden en niet ten koste mag gaan van de arbeidsmarktkansen van werkenden, gaf de illusie dat het nieuwe kabinet verder wil op de ingeslagen weg. Helaas blijkt het tegendeel het geval. Het kabinet kiest ervoor de genomen maatregelen terug te draaien zonder de evaluatie en het onderzoek naar daadwerkelijke knelpunten af te wachten. De klachten van werkgevers en tussenpersonen over de Wet werk en zekerheid (Wwz) of de Wet DBA zijn meestal niet ingegeven door de wens om mensen meer zekerheid te kunnen bieden. In veel gevallen gaat het erom dan men wordt gedwarsboomd bij de inzet van flexibele arbeid ten koste van de werkenden. Het nieuwe kabinet kiest voor aantasting van de bescherming van het vaste contract, hier en daar worden nog wat pleisters geplakt, maar de werkelijke oorzaken van de flexibilisering op de arbeidsmarkt worden niet aangepakt. Bij uitvoering van het voorgestelde beleid zal de onzekerheid op de arbeidsmarkt toenemen.
3 van 5 In Nederland is flexibele arbeid goedkoper dan vaste arbeid in plaats van omgekeerd. Het kabinet wil vooral het vaste contract goedkoper maken en dat gaat vaak ten koste van zekerheden voor werkenden. De ontslagbescherming wordt verminderd, de aanpassing van de ketenbepaling maakt het gemakkelijker mensen in tijdelijke contracten gevangen te houden en de sociale zekerheid wordt verder aangetast. De Nederlandse arbeidsmarkt wemelt van de constructies die worden misbruikt om kosten te besparen en risico s af te kunnen schuiven op werkenden en de samenleving: payrolling, contracting, zzp, allerlei Europese constructies, de lijst is lang. Deze constructies worden maar mondjesmaat aangepakt en dan meestal langs juridische weg. Maatregelen die flexibele arbeid duurder maken, worden nauwelijks voorgesteld. Zelfstandigen wordt schijnzekerheid en geen echte zekerheid geboden. De FNV wil terug naar een gezonde situatie rond zelfstandige arbeid. Dat is een situatie waarin mensen die de zelfstandigheid ambiëren een goede boterham kunnen verdienen en afdoende zijn beschermd. Er is geen plaats voor schijnopdrachtgeverschap of structurele afhankelijkheid van mensen die worden ingehuurd. Dat kan worden bereikt door zelfstandigen het recht te geven collectief te onderhandelen, door ervoor te zorgen dat zelfstandigen tegen de gevolgen van arbeidsongeschiktheid zijn verzekerd en aanvullend pensioen opbouwen, en door het verschil in fiscale behandeling tussen werkenden te verkleinen. Als dat is geregeld, zal de keuze voor zelfstandige arbeid niet meer financieel zijn gedreven en zullen weinigen nog een probleem hebben met handhaving van het bestaande arbeidsrecht. Helaas kiest het kabinet voor een zuiver arbeidsrechtelijke aanpak. De voorgenomen aanpassingen van het arbeidsrecht gaat zelfstandigen niet meer zekerheid over hun status verschaffen. De maatregelen brengen wel het risico met zich mee dat de onzekerheid voor andere werkenden wordt vergoot. De ongezonde situatie rond zelfstandige arbeid, ten koste van zelfstandigen en werknemers, zal blijven bestaan. Doorgeslagen flexibilisering is in veel sectoren het directe gevolg van deregulering, marktwerking en bezuinigingen. Het dwingt werkgevers bijna om maximaal gebruik te maken van flexibele arbeid, de werkdruk op te voeren en aan de cao-tafel voornamelijk met verslechtering van de arbeidsvoorwaarden te komen. Het kabinet lijkt blind voor dit mechanisme. We vinden nergens voorstellen om marktwerking te heroverwegen en geen voorstellen om de regels voor aanbestedingen zo aan te passen dat sociale criteria en belangrijke rol kunnen spelen. In plaats daarvan wordt de marktwerking bij de posterijen en het openbaar vervoer juist geïntensiveerd. Sociale zekerheid: zieken en arbeidsongeschikten betalen de prijs Werkgevers wordt uitgebreid tegemoetgekomen in de sociale zekerheid. De inperking van de loondoorbetaling bij ziekte tot een jaar voor het kleinbedrijf is alleen maar de meest opvallende maatregel. Het is ronduit schokkend dat de kosten die hiermee zijn gemoeid worden gecompenseerd met nieuwe ingrepen in de sociale zekerheid ten koste van zieke en arbeidsongeschikte mensen. Verder wordt de loonkostensubsidie in de Participatiewet vervangen door loondispensatie. Het betekent dat een veel te grote groep mensen niet meer zal werken voor het wettelijk minimumloon en gezamenlijk een half miljard euro
4 van 5 inleveren. Ondertussen zet het kabinet het voornemen door om 70.000 mensen met een Wajonguitkering ingaande 2018 met 7 procent te korten op het inkomen. De FNV roept de Tweede Kamer op ervoor te zorgen dat de tegemoetkomingen aan werkgevers niet worden afgewenteld op de meest kwetsbaren op de arbeidsmarkt. De FNV constateert ondertussen dat de uitvoering van de banenafspraak voor mensen met een arbeidsbeperking (125.000 banen in 2025) hapert. De overheid heeft als werkgever de afgesproken aantallen in 2016 al niet gehaald. Veel plaatsingen blijken bovendien niet duurzaam en de succesvolle plaatsingen komen voornamelijk via de sociale werkvoorziening tot stand. Daarom is het belangrijk dat de overheid de rol en de infrastructuur van de sociale werkvoorzieningen weer gaat erkennen. Als de resultaten niet snel beter worden, moet worden overwogen de sociale werkvoorziening weer op te stellen. Eerlijk stoppen met werken Mensen met lager betaalde banen beginnen gemiddeld jonger met werken, verrichten vaker fysiek zwaar werk, leven korter in goede gezondheid en hebben doorgaans niet de middelen om eerder te kunnen stoppen met werken. Teveel mensen halen nu al niet werkend en in goede gezondheid hun pensioen, laat staan dat ze het tempo van de AOWleeftijdsverhoging kunnen bijbenen. Het kabinet negeert de luide roep uit de samenleving om deze schrijnende oneerlijkheid aan te pakken. De FNV heeft uw Kamer eerder een 11- puntenplan voor eerlijk stoppen met werken aangeboden met als belangrijkste aandachtspunten: stop de versnelde verhoging van de pensioenleeftijd, verhoog de AOWuitkering, een flexibele AOW-leeftijd en het faciliteren van aanvullende cao-afspraken voor zware beroepen. De FNV roept de Tweede Kamer op om het beleid bij te stellen langs de lijnen van het 11-puntenplan, te beginnen met het bevriezen van de AOW-leeftijd in 2018. De FNV wil een goed pensioen voor alle werkenden en gepensioneerden. Het huidige contract is mede dankzij een te stringent financieel toetsingskader zeer rentegevoelig en niet berekend op de lage rente. De FNV denkt daarom in SER-verband na over een nieuw pensioencontract dat een geïndexeerd pensioen voor iedereen beter mogelijk maakt. Op dit moment is nog niet duidelijk of een contract binnen de kaders die het regeerakkoord schetst aan onze randvoorwaarden (verplichtstelling, collectieve uitvoering, solidariteit en risicodeling tussen generaties) kan voldoen en aantrekkelijk zal zijn voor fondsen om op over te stappen. Grotere inkomensverschillen Het kabinet kiest er voor de inkomensverschillen te vergroten. Hoe hoger het inkomen, hoe zekerder de financiële voordelen van het aangekondigde beleid zijn. De meeste mensen weten alleen zeker dat door verhoging van de btw het leven duurder zal worden. Het gaat niet alleen over de boodschappen, maar bijvoorbeeld ook over geneesmiddelen en personenvervoer, en over de diensten van kappers, fietsenmakers en uitvoerend kunstenaars.
5 van 5 De bijdragen van het bedrijfsleven aan de belastinginkomsten is de afgelopen decennia stelselmatig gedaald en dat zal niet veranderen. De FNV acht de verlaging van de vennootschapsbelasting en het schrappen van de dividendbelasting overbodige douceurtjes aan het (internationale) bedrijfsleven. Er zijn betere doelen voor dat geld te bedenken, te beginnen bij het schrappen van de btw-verhoging. Investeren in publieke sectoren Het kabinet investeert in delen van de publieke sectoren, maar de voorstellen hebben veel weg van een lappendeken met flinke gaten. Het kabinet lijkt niet te beseffen dat de uitdaging breder is. Overal in onderwijs, zorg, veiligheid en de eigen overheidsdiensten moet worden geïnvesteerd in beloning en werkdruk om de kwaliteit van de publieke dienstverlening op peil te houden. De FNV roept de politiek op om het arbeidsmarktvraagstuk en de kwaliteit van de publieke sectoren integraal te benaderen. Het kabinet heeft vertrouwen in de toekomst. De maatregelen in het regeerakkoord bieden de bevolking weinig redenen om dat vertrouwen te delen. Het wordt meer een kabinet van de aandeelhouders dan van de mensen in de straat. De FNV ziet in het regeerakkoord nog te weinig aanknopingspunten om veel van overleg te verwachten en is met de leden in beraad over een offensief. We roepen de kamer op om het beleid zo bij te sturen dat het niet blijft bij mooie doelstellingen, maar dat er werkelijk sprake zal zijn van meer zekerheid in arbeid en inkomen. Met vriendelijke groet, Han Busker Voorzitter FNV Bijlage: Toelichting op de brief CC: -minister-president dhr. M. Rutte -minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, dhr. W. Koolmees -staatssecretaris van Sociale zaken en Werkgelegenheid, mevr. T. van Ark