Nicolien van Halem Sjaak Groot Planmatig zorg verlenen
Nicolien van Halem Sjaak Groot Planmatig zorg verlenen Houten 2014
ISBN 978-90-368-0587-2 2014 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media BV Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. NUR 897 Basisontwerp omslag: Studio Bassa, Culemborg Automatische opmaak: Crest Premedia Solutions (P) Ltd., Pune, India Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl
V Voorwoord Planmatig zorg verlenen komt je niet aanwaaien dat moet je leren, of je nu werkt als verzorgende (IG), verpleegkundige of als anders opgeleide zorgverlener. De zeven hoofdstukken van dit boek maken je wegwijs in de methodiek van het zorg verlenen met behulp van een zorgplan. Kijken, denken, doen dat is de volgorde van werken die je moet aanleren om planmatig zorg te verlenen. Om met het zorgplan te kunnen werken, moet er aan een aantal voorwaarden voldaan zijn. Deze voorwaarden liggen op verschillende niveaus en komen aan bod in dit boek: 55 De uitvoering; de individuele zorgverlener heeft een groot aantal vaardigheden nodig om te werken met het zorgplan. Bijvoorbeeld kennis van zorgprocessen en methodisch werken, vraaggericht werken en specifieke communicatieve vaardigheden zoals onderhandelen en overleg voeren. 55 De organisatie; denk aan scholing, ethisch handelen en multidisciplinair samenwerken. 55 De wet- en regelgeving en financiering; wat kan, mag en moet volgens de regelgeving? Denk aan indicatiestelling en zorgzwaartepakketten of, in de toekomst, aan de drie zwaarteklassen (licht, middel en zwaar). Werken vanuit een zorgplan is en blijft mensenwerk. Je kunt het natuurlijk niet leren door alleen dit boek te lezen, al kan dat wel een hulpmiddel zijn om dezelfde taal te gaan spreken. Planmatig zorg verlenen leer je vooral door eraan te beginnen, ervoor te gaan en open te staan voor feedback van cliënten en van je collega s. In elke sector van zorg en welzijn wordt planmatig gewerkt. Het accent in dit boek ligt op de sectoren verpleeghuis, verzorgingshuis en thuiszorg (VVT) en de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking (de gehandicaptensector). Over de opbouw van het boek In hoofdstuk 1 t/m 5 komt vooral de theorie van het planmatig zorg verlenen aan bod. Hoofdstuk 6 t/m 8 geven een verdieping door de toepassing van de theorie in de praktijk, met veel voorbeelden uit de zorg van alledag. Over de benaming van het zorgplan Voor de algemene informatie gebruiken we het woord zorgplan, voor de specifieke sectoren de woorden het zorgleefplan (binnen de VVT, vaak ook afgekort als ZLP) en het zorg- en begeleidingsplan of zorg- en ondersteuningsplan (binnen de gehandicaptensector), maar er kunnen in de praktijk ook nog andere benamingen gebruikt worden.
VI Voorwoord Over de aanspreekvorm We gebruiken voor de leesbaarheid de hij-vorm voor cliënt en de zij-vorm voor de zorgverlener, maar dit kan in de praktijk natuurlijk net zo goed andersom zijn. Onze dank gaat uit naar de kritische meelezers Elly van Haaren en Suzanne Pieters, beiden experts in planmatig werken en kwaliteitszorg. Sjaak Groot en Nicolien van Halem Woerden, najaar 2013
VII Inhoud I Deel I Theorie 1 De zin van planmatig werken....................................................... 3 1.1 Waarom werk je volgens plan?......................................................... 4 1.2 De cirkel is rond........................................................................ 5 1.3 De cyclus van het zorgproces in stappen............................................... 7 2 Normen, wetten en de beroepscode............................................... 13 2.1 Normen voor de kwaliteit van zorg..................................................... 14 2.2 Wetten voor de bescherming van de cliënt............................................. 15 2.3 Kwaliteitswetten....................................................................... 16 2.4 Wetten voor de besturing en de financiering van de zorg............................... 18 2.5 Nationale beroepscode voor verpleegkundigen en verzorgenden...................... 21 2.6 Toezicht door de Inspectie voor de Gezondheidszorg.................................. 23 3 De cliënt centraal.................................................................... 25 3.1 Wat is vraaggericht werken?............................................................ 26 3.2 De zin van vraaggericht werken........................................................ 27 3.3 Voorwaarden voor vraaggerichte zorg................................................. 28 3.4 Competenties van de zorgverlener bij vraaggericht werken............................ 29 4 Planmatig werken................................................................... 33 4.1 Uitgangspunten voor een zorgplan.................................................... 34 4.2 De verantwoordelijke zorgverleners.................................................... 35 4.3 Het zorgleefplan en de vier levensdomeinen binnen de VVT........................... 37 4.4 Het zorg- en ondersteuningsplan binnen de gehandicaptensector..................... 41 4.5 Toepassing van de wet- en regelgeving................................................ 44 4.6 Het elektronisch cliëntdossier.......................................................... 46 5 Planmatig werken aan kwaliteit.................................................... 51 5.1 Wat is kwaliteit?........................................................................ 52 5.2 Wat is kwaliteitszorg?................................................................. 53 5.3 Kwaliteitseisen......................................................................... 53 5.4 Elke zorgverlener werkt aan kwaliteit.................................................. 55 5.5 Methoden voor kwaliteitszorg......................................................... 56 5.6 Planmatig fouten en incidenten melden................................................ 58 5.7 Kennis delen........................................................................... 59
VIII Inhoud II Deel II Praktijk 6 Vaardigheden om een zorgplan uit te voeren................................... 63 6.1 Signaleren, observeren en rapporteren.............................................. 64 6.2 Vragen stellen........................................................................ 66 6.3 Het informatieve gesprek............................................................ 68 6.4 Feedback geven en krijgen........................................................... 69 6.5 Onderhandelen...................................................................... 70 6.6 Het klachtgesprek.................................................................... 72 6.7 Een werkplanning maken............................................................ 72 7 Hoe maak je een zorgplan?....................................................... 75 7.1 Verzamelen van de (cliënt)gegevens................................................. 76 7.2 Wensen en behoeften................................................................ 78 7.3 Doelen opstellen samen met de cliënt................................................ 80 7.4 De planning en de acties............................................................. 81 8 Hoe voer je een zorgplan uit?.................................................... 85 8.1 Afspraken uit het zorgplan uitvoeren................................................. 86 8.2 Multidisciplinair samenwerken vanuit een zorgplan.................................. 86 8.3 Aandachtspunten bij multidisciplinaire samenwerking............................... 87 8.4 Multidisciplinair overleg (MDO)...................................................... 88 8.5 Verslaglegging....................................................................... 90 8.6 Evalueren van de zorg................................................................ 91 8.7 Einde zorgverlening en archivering.................................................. 92 Bijlagen Bijlage 1 Zorgkaart................................................................ 95 Bijlage 2 Actiekaart................................................................ 97 Bijlage 3 Checklist Intake thuiszorg.............................................. 105 Bijlage 4 Checklist Opnamegesprek............................................. 109 Bijlage 5 Checklist Eerste zes weken in woonzorgcentrum.................... 113 Literatuur........................................................................... 117 Register............................................................................. 119
IX Over de auteurs Sjaak Groot heeft ruim 25 jaar ervaring in de extramurale en intramurale zorg eerst als wijkverpleegkundige en daarna als zorgmanager bij verschillende zorgorganisaties. In deze functies begeleidde hij onder andere het invoeren van methodisch werken met behulp van een zorgplan. In zijn huidige functie van beleidsmedewerker en projectleider bij Libertas Leiden adviseert hij het management bij het ontwikkelen en invoeren van nieuwe zorgprocessen, waaronder cliëntgericht werken, zorgleefplan en digitaal zorgdossier. Nicolien van Halem (vanhalemschrijfwerk.nl) heeft een brede ervaring in diverse werkvelden binnen de gezondheidszorg (waaronder het algemeen ziekenhuis, psychiatrie en ouderenzorg) én het onderwijs. Als docent en onderwijsontwikkelaar schreef zij mee aan diverse studieboeken, handboeken en zakboeken. Zij werkt als lerarenopleider en coach aan de tweedegraads Lerarenopleiding Gezondheidszorg & Welzijn en Omgangskunde aan Hogeschool Leiden. Daarnaast werkt ze als zelfstandig trainer en toetsontwikkelaar voor diverse opdrachtgevers.