GESCAND OP 2 O FEB. 201^ Gemeente Oostzaan Buiten gewoon Gemeenteraad Gemeente Oostzaan Gemeentehuis Bezoekadres Kerkbuurt 4, 1 51 1 BD Oostzaan Postadres Postbus 20, 1 530 AA Wormer Telefoon 075 6512100 Fax 075 651 2244 E-mail antwoord@over-gemeenten.nl Internet www.oostzaan.nl Beleid en regie Uw kenmerk / Uw brief Ons kenmerk 14-002234 Datum 1 3 februari 2014 Onderwerp Wijzigingen Wwb en Participatiewet Behandelend ambtenaar Afdeling C_, CjarCla B&R Geachte raadsleden, Inleiding Het wetsvoorstel 'Wijzigingen van de Wet werk en bijstand en enkele andere sociale zekerheidswetten' stelt een viertal grote wijzigingen voor. Met deze memo willen wij u graag informeren over de inhoud van de wijzigingen, de beleidsvrijheid voor gemeenten en de gevolgen voor het beleid, uitvoering en cliënt. Akkoord kabinet met oppositie; brief 3 februari 2014 In de brief van staatssecretaris jetta Klijnsma aan de Tweede kamer wordt een overzicht gegeven van de afspraken die de coalitie heeft gemaakt met de fracties D66, Christen Unie en SGP. De belangrijkste wijziging is de verschuiving van de ingangsdatum van 1 juli 201 4 naar 1 januari 201 5. Om deze informatie overzichtelijk te maken hebben wij de afspraken in deze memo verwerkt. Er zijn niet alleen afspraken gemaakt over wijzigingen in dit wetsvoorstel, maar ook voor de Participatiewet. In een apart hoofdstuk wordt hiervan een overzicht van geven. Wij hopen dat u met deze informatie helder voor ogen heeft op welke vragen wij als gemeente een antwoord moeten vinden om tot een goede dienstverlening te komen voor onze inwoners. De vier meest relevante wijzigingen voor de gemeente in dit wetsvoorstel zijn: 1. Kostendelersnorm 2. Intensivering armoedebeleid 3. verplichting zich te onthouden van zeer ernstig misdragen 4. Algehele arbeids- en re-integratieplicht Wilt u bij reacties altijd de datum en ons kenmerk vermelden.
De vier hoofdstukken willen wij hieronder verder toelichten. Per hoofdstuk zal eerst een korte toelichting geven worden daarna de beleidsvrijheid voor de gemeente en de gevolgen voor de cliënten, beleid en uitvoering. 1. Kostendelersnorm De hoogte van de uitkering wordt afhankelijk van het aantal personen dat in dezelfde woning zijn hoofdverblijf heeft. De situatie is nu dat een uitkeringsgerechtigde (alleenstaande) in ieder geval 50% van het wettelijke minimumloon (wml) ontvangt en een gemeentelijke toeslag (max. 20% wml). De hoogte van de gemeentelijke toeslag is afhankelijk van het aantal personen in een huishouden. ivlet de kostendelersnorm wordt niet de hoogte van de gemeentelijke toeslag afhankelijk van het aantal mensen in een huishouden, maar de hoogte van de gehele uitkering. De gemeentelijke toeslag verdwijnt. Bijvoorbeeld: Huishouden: Hoogte met kostendeler* Huidige hoogte met gemeentelijke toeslag (gt)* Inkomensverandering"' Alleenstaande met 1 meerderjarig huisgenoot (2 persoonshuishouden) 50% 50+10 gt = 60% -10% Alleenstaande met twee meerderjarige (3 persoons huishouden) 43,3% 50+0 gt = 50% -6,7% Alleenstaande ouder met 1 minderjarig kind (1 persoonshuishouden) Gehuwden met twee meerderjarige huisgenoten (vier persoonshuishouden) 70% 2x40=80% 70+20 = 90% 1 00-20 gt =80% 20% 0% *in percentages van het Wettelijk Minimum Loon (WML) De kostendelersnorm is de norm die afhankelijk is van het aantal mensen binnen het huishouden. Anders dan de huishoudinkomentoets wordt de hoogte van de kostendelersnorm individueel bepaald. De norm wordt gedeeld door het aantal mensen in het huishouden. Het soort inkomen of de hoogte van het inkomen van de andere inwoners dan de uitkeringsgerechtigden is niet van invloed op de hoogte van de bijstandsnorm van de uitkeringsgerechtigde. pag.2/9
Uitzonderingen van de kostendelersnorm zijn de studenten en de commerciële relaties (kamerhuur). Beleids vrijheid gemeente Deze wijziging biedt geen beleidsvrijheid voor gemeenten aan. De verordening Toeslagen en verlagingen vervalt. Waar voorheen de gemeente kan bepalen met hoeveel en wanneer er een toeslag van 20% kan worden toegekend, vervalt deze vrijheid met de kostendelersnorm. Gevoigen Cliënten Er is een overgangsregeling voor de lopende cliënten in het wetsvoorstel opgenomen van zes maanden. Na 1 juli 201 5 gaat het echter ook voor de lopende cliënten gelden. Dat betekend in sommige situaties dat het inkomen met 20% kan dalen. Voor nieuwe cliënten vanaf 1 januari 201 5 geldt direct de kostendelersnorm. Beleid Vanwege het wegvallen van de verplichting om een Toeslagen en verlagingenverordening op te stellen zal deze verordening ingetrokken worden per 1 januari 201 5 met een overgang tot 1 juli 201 5 voor de bestaande cliënten. Uitvoering Structureel zal het voor de uitvoering geen verschil uitmaken of de kostendelersnorm of de Toeslagen en verlagingenverordening wordt toegepast. Echter zal er meer gecontroleerd moeten worden op de daadwerkelijke woonsituatie om de kostendelersnorm juist toe te passen. Incidenteel zal er een actie moeten plaatsvinden om de bestaande cliënten om te zetten. De actie zal rond juni ingezet moeten worden. De actie zal de belasting in de maand juni extra doen toenemen op de afdeling. 2. Intensivering armoedebeleid De regering beoogd een intensivering van het armoedebeleid door colleges de mogelijkheden tot het bieden van maatwerk te vergroten. Naast een extra financiële impuls voor de individuele bijzondere bijstand worden de mogelijkheden voor de collectieve regelingen ingeperkt. De collectieve zorgverzekering blijft mogelijk. De inkomensgrens van 110% die voor de collectieve regelingen gelden wordt losgelaten. Ook de langdurigheidstoeslag wordt gewijzigd naar een individuele toeslag. Anders dan de langdurigheidstoeslag wordt in de beoordeling voor een individuele toeslag de inspanningen en de bekwaamheid van de aanvrager meegenomen. Beleids vrijheid gemeente individueie bijzondere bijstand De gemeente wordt volledig vrij gelaten als het gaat om de invulling van deze inkomensondersteuning. Zolang de kosten noodzakelijk zijn en de kosten ook daadwerkelijk gemaakt worden is de gemeente volledig vrij om zelf invulling te geven aan noodzakelijkheid en de financiële draagkracht. Behalve dat de kosten wel individueel getoetst dient te worden. pag. 3/9
Inperking collectieve bijzondere bijstand Daar waar de gemeente veel vrijheid krijgt om de individuele bijzondere bijstand zelf in te vullen wordt de vrijheid tot het geven van collectieve bijzondere bijstand beperkt. Het is niet meer mogelijk om een inkomensondersteuning te bieden voor chronisch zieken en gehandicapten, ouderen en participatie voor schoolgaande kinderen zonder dat er eerst individueel getoetst is aan noodzakelijkheid en de daadwerkelijke kosten. De enige collectieve regeling die wel wordt behouden is de collectieve zorgverzekering en de tegemoetkoming die het college kan geven op de premie. De gemeente is hier wel de vrijheid gegeven om zelf de inkomensgrens te bepalen. individueie toeslag (iangdurigheidstoesiag) Hier krijgt de gemeente de vrijheid om zelf de begrippen langdurig en laag inkomen in te vullen. Ook kan de gemeente naast de omstandigheden die in de wet wordt genoemd (krachten en bekwaamheden, inspanningen tot inkomensverbetering) aanvullende omstandigheden benoemen. Gevolgen caenten Wat betreft de Iangdurigheidstoesiag of de individuele bijzondere bijstand is de impact van de wijziging gering vanwege het incidentele karakter van deze ondersteuning. Voor de categoriale bijzondere bijstand is er een overgangsregeling tot een halfjaar. In onze gemeente kennen wij geen periodieke categoriale bijzondere bijstand en zal de overgangsregeling niet van toepassing zijn. Beleid Met deze wijzigingen dient het armoedebeleid opnieuw geijkt te worden. De nieuwe vrijheden zullen in het beleid vormgegeven worden en de categoriale voorzieningen afgebouwd of anders moeten worden vormgegeven. Ook zal de gemeente een visie moeten vormen van de richting waarin een inkomensondersteuning in de vorm van bijzondere bijstand wordt gegeven. Welke doelgroepen en welke voorzieningen vindt de gemeenten noodzakelijk om te zeggen dat deze minimaal moeten bezitten. Daarnaast is het belangrijk om de integraliteit binnen het sociaal domein en alle veranderingen daarin in het nieuwe armoedebeleid mee te nemen. De verordening voor de Iangdurigheidstoesiag (individuele toeslag) zal gewijzigd worden waarin antwoord wordt gegeven op de hoogte van de toeslag en aan de begrippen, langdurig en laag inkomen. Uitvoering In de uitvoering zal een omslag plaats moeten vinden waarin wordt uitgegaan van maatwerk voorzieningen binnen het gehele sociale domein. Uiteindelijk hangt het van de invulling van het beleid af wat de daadwerkelijke gevolgen zullen zijn op de bezetting van de uitvoering. Algemeen heeft de wijziging het gevolg dat we een nieuwe vorm moeten zoeken voor de wijze van declareren. Omdat de kosten daadwerkelijk gemaakt moeten worden en we niet gebaat zijn met allerlei bonnetjes zal in het beleid ook gezocht moeten worden naar de meest dienstverlenende en uitvoerbare manier van controle op de bewijsvoering van de gemaakte kosten. pag. 4/9
3. Verplichting zich te onthouden van zeer ernstig misdragen In de wet is nu opgenomen dat het zeer ernstig misdragen leidt tot een verlaging van de bijstand met een maatregel. Omdat deze maatregel in de rechtspraak zeer is beperkt wordt de maatregel uitgebreid met een verplichting tot het onthouden van zeer ernstig misdragen jegens de met de uitvoering van de WWB belaste personen en instanties tijdens het verrichten van hun werkzaamheden. De uitbreiding heeft als gevolg dat een verlaging van de bijstand, als gevolg van het ernstig misdagen, ook gegeven kan worden als het ernstige gedrag geen relatie heeft met het niet nakomen van de verplichtingen. Bijvoorbeeld als een cliënt uit eigen beweging naar de gemeente komt voor een vraag over diens uitkering. Naast het geven van de maatregel is het ook mogelijk om aangifte te doen. Beleidsvrijheid gemeente Alhoewel de regering een maatregel in de vorm van een verlaging met 1 00% tot een maximale duur van drie maanden proportioneel acht, is het college vrij om in de Maatregelenverordening de hoogte en duur te bepalen van de maatregel bij het niet nakomen van deze verplichting. Gevoigen Cliënten Vanwege de al bestaande maatregel heeft deze wijziging geen directe gevolgen voor de cliënten in het algemeen. Beleid In de huidige maatregelenverordening is een dergelijke maatregel opgenomen voor dit gedrag. In de verordening is nu de maximale verlaging opgenomen van 100% gedurende een maand. De gemeente kan in het beleid aangeven welke maximale verlaging wordt gegeven met een maximum van 1 00% gedurende drie maanden. Uitvoering De gevolgen voor de uitvoering zijn minimaal, aangezien de maatregel reeds bestaat. Door het opnemen van ook een verplichting is het mogelijk voor de professional om tijdens het eerste gesprek met een cliënt waarin de rechten en plichten besproken worden, dat ernstige gedragingen grote gevolgen heeft op het inkomen. 4. Algehele arbeids- en re-integratieplicht, plicht tot tegenprestatie en uniformering van diverse (arbeids)verplichtingen Dit hoofdstuk is zeer uitgebreid met een aantal voorgestelde wijzigingen. In deelonderwerpen geven wij een toelichting per deelonderwerp. Korte opsomming voorgestelde wijzigingen -geüniformeerde arbeids- en re-integratieverplichtingen -ontheffingen worden beperkt -tegenprestatie -invoering zoektijd vier weken en plan van aanpak ook voor >27 jaar pag. 5/9
4.1 Geüniformeerde arbeids- en re-integratieverplichtingen Naast het bestaande artikel 9 (arbeids- en re-integratieverplichtingen) wordt aan het college opgedragen in artikel 1 8 (afstemming) in ieder geval een maatregel van tenminste 1 00% gedurende 1 maand en maximaal 3 maanden toe te passen indien niet aan de 9 opgesomde arbeidsverplichtingen wordt voldaan. De 9 opgesomde arbeidsverplichtingen: 1. het aanvaarden of het behouden van algemeen geaccepteerde arbeid; 2. ingeschreven te staan bij het uitzendbureau; 3. het naar vermogen verkrijgen van algemeen geaccepteerde arbeid in een andere dan de gemeente van inwoning, alvorens naar die andere gemeente te verhuizen; 4. bereid zijn om te reizen over een afstand met een totale reisduur van 3 uur per dag; 5. bereid zijn om te verhuizen, indien de belanghebbende een arbeidsovereenkomst met een duur van tenminste een jaar kan aangaan; 6. het verkrijgen en behouden van kennis en vaardigheden; 7. het naar vermogen verkrijgen, aanvaarden of behouden van algemeen geaccepteerde arbeid niet belemmeren door kleding, gebrek aan persoonlijke verzorging of gedrag; 8. het gebruik maken van een aangeboden voorziening en mee te werken aan een onderzoek naar zijn of haar mogelijkheden tot arbeidsinschakeling; 9. zich onderwerpen aan het door het college verplicht gestelde behandeling van medische aard. Beleidsvrijheid Maatregelenverordening(duur maatregel, duur verlaging, duur recidive) In de Maatregelenverordening wordt door de gemeente de duur van de maatregel bepaald tussen 1 en 3 maanden. Daarnaast is het mogelijk om de op te leggen maatregel uit te strijken over maximaal 3 maanden. In de IVIaatregelenverordening zal de duur van de op te leggen verlaging opgenomen moeten worden. In ieder geval dient in de eerste maand van verrekening 1/3 worden toegepast. Ook zal een recidivebepaling opgenomen worden. Nadat een tweede keer (binnen 1 2 maanden) de verplichting niet wordt nagekomen wordt de maatregel in duur verlengt voor ten hoogste 3 maanden. De derde maal wordt de maatregel met de maximale duur van 3 maanden toegepast. Maatwerk (naar vermogen) In veel van de opgesomde geijniformeerde arbeidsverplichtingen zijn de woorden "naar vermogen" toegevoegd. Het geeft het college de vrijheid om individueel vast te stellen wat het vermogen van desbetreffende cliënt is. Daarnaast zal de professional goed in moeten schatten welke voorzieningen passen bij de cliënt, zijn omstandigheden en in welke trede van re-integratie hij zich bevindt. Afstemming en herzien De maatregel kan het college indien dringende redenen ertoe noodzaken op de omstandigheden en diens mogelijkheden om middelen te verwerven afstemmen. Het college kan op verzoek van de belanghebbende de maatregel herzien indien ondubbelzinnig is gebleken uit zijn houding en gedragingen dat hij de verplichtingen alsnog nakomt. pag. 6/9
4.2 Ontheffingen worden beperkt De tijdelijke ontheffingen worden alleen nog mogelijk voor de arbeidsverplichtingen en tegenprestatie voor dringende redenen, waaronder een zorgtaak ook als dringend wordt beschouwd. Een permanente ontheffing voor alle verplichtingen kan gegeven worden zodra iemand volledig en duurzaam arbeidsongeschikt is. Als definitie wordt volledig en duurzaam aangehaakt zoals die in de WIA (wet, werk en inkomen naar arbeidsvermogen) ook is omschreven. De ontheffing voor alleenstaande ouders met kinderen onder de vijf jaar wordt na de afspraken met de oppositie gehandhaafd. Beleidsvrijheid De vrijheid voor gemeenten zit hem vooral in de uitleg van de definitie "dringende redenen". Dat zal van toepassing zijn voor de tijdelijke ontheffingen. Daarnaast kan de gemeente zelf bepalen wat onder tijdelijk wordt verstaan. 4.3 Tegenprestatie De tegenprestatie wordt in de huidige wet genoemd, maar is op dit moment een "kan" bepaling. De gemeente wordt opgedragen om beleid te ontwikkelen en in een verordening regels op te stellen voor de duur, omvang en inhoud van de tegenprestatie. Beieids vrijheid De vrijheid is volledig aan de gemeente om invulling te geven aan de tegenprestatie. Vrijwilligerswerk, mantelzorg en reeds verrichte maatschappelijke nuttige werkzaamheden kunnen meegewogen worden ter beoordeling van het opleggen van de plicht tot tegenprestatie. De gemeente moet het wel in een verordening opnemen. 4.4 invoering zoektijd vier weken en pian van aanpak ook voor >27 jaar De zoektijd van vier werken voor mensen onder de 27 jaar is reeds bekend. De wijziging betreft de leeftijdgrens die doorloopt tot aan de pensioengerechtigde leeftijd. Wat verschilt met de regeling zoals we die al kennen is dat het plan van aanpak binnen zes maanden opgesteld dient te worden. Daarnaast is het (anders dan voor <27 jaar) mogelijk om binnen de zoekperiode een voorschot te verlenen indien dringende redenen aanwezig zijn. Beieids vrijheid De gemeente kan bepalen wat verstaan wordt onder dringende redenen waarbij een voorschot verleend kan worden. 4.5 Cevoigen Uitvoering De nadruk komt met deze wijzigingen vooral op de re-integratie en handhaving te liggen. Meer belasting bij de uitvoering van meer uitkeringsgerechtigden met een arbeids- en/of reintegratieverplichting. Gevolg is dat er meer uren besteed zal moeten worden aan de aanbieding van voorzieningen en handhaving van de verplichtingen. Een mogelijke invoer pag. 7/9
van de tegenprestatie zal betekenen dat naast de reguliere re-integratie een koppeling gemaakt moeten worden tussen cliënt en tegenprestatie en bij het niet nakomen een maatregel. Daar waar nu ongeveer 30% van het cliëntenbestand een ontheffing heeft zal naar verwachting minder dan 10% overblijven. De belasting zal zonder de tegenprestatie met 20% toenemen. Beleid Met deze wijzigingen is het belang van een robuust re-integratiebeleid groot. De gemeente zal een duidelijke visie moeten neerzetten. In de verschillende verordeningen zal een duidelijk beeld en duidelijke regels geschapen moeten worden waar de uitvoering goed mee uit de voeten kan. De vrijheid die de gemeente behoud zal gericht benut moeten worden. Alle bestaande verordeningen worden gewijzigd voor de beoogde invoering op 1 januari 201 5. De tegenprestatie zal voor cliënten met arbeidsverplichtingen werkzaamheden gezocht moeten worden die binnen de kaders van de wet vallen en de visie van de gemeente. Ook zal nagedacht moeten worden hoe de matching uitvoeringstechnisch het soepelst kan worden gedaan, zodat de belasting op de uitvoering zo klein mogelijk te laten zijn. Cliënten Het belang van een heldere communicatie en informatievoorziening wordt met deze wijzingen nog groter. Als cliënten op een heldere manier geïnformeerd worden over de verplichtingen zal dit een preventieve werking hebben. Zodra cliënten weten wat er van hen verwacht wordt en wat de mogelijke gevolgen zijn van het niet nakomen, zal een mogelijke handhavingactie worden vermeden. ' - 5. Participatiewet in het kader van de Particiaptiewet zijn er ook afspraken gemaakt zijn tussen de coalitie, D66, ChristenUnie en SGP. ihieronder een samenvatting van de gemaakte afspraken relevant voor de gemeenten. Wajong ihet zittende bestand in de Wajong blijft na herbeoordeling bij het UWV. Indien blijkt dat een Wajonger arbeidsvermogen heeft dan gaat deze niet over naar de gemeente, maar blijft recht hebben op een Wajong uitkering. De uitkering wordt verlaagt van 75% naar 70% per 1 januari 2018. Instroom bijstand van Wajong na inwerkingtreding Participatiewet Een jonggehandicapte met een arbeidsvermogen vanaf 20% heeft vanaf de ingangsdatum Participatiewet geen recht meer op een Wajong. In 201 2 heeft gemeente Oostzaan 78 Wajongers. In 201 2 zijn 5 inwoners van Oostzaan in de Wajong gestoomd. Daarvan is 1 deels arbeidsongeschikt. Vanuit de voormalige doelgroep van de Wajong zal in Oostzaan O tot 1 per jaar extra in de bijstand instromen. pag. 8/9
6. Plan van aanpak Gemeente Oostzaan is door de uitbesteding van sociale zaken afhankelijk van gemeente Zaanstad. Gemeente Zaanstad heeft de wijzigingen van de verordeningen naar aanleiding van de Particiaptiewet (en wijzigingen WWB) in het college in september 2014 op de planning staan. Wij verwachten dat we in oktober de verordeningen in gemeente Oostzaan in de besluitvorming kunnen brengen. De regionale aanpak van de decentralisaties sociaal domein, waar dit wetsvoorstel een onderdeel van is, maakt de mogelijkheid voor de gemeente om invloed uit te oefenen op het regionale beleid en daarmee ook het beleid zoals die nu voor gemeente Oostzaan wordt voorbereidt. De beleidsmedewerkers binnen de regio Zaanstreek/Waterland werken nauw samen en komen minimaal eenmaal per week bij elkaar om de grote thema's zoals het armoedebeleid, tegenprestatie en re-integratiebeleid met elkaar voor te bereiden. Met deze werkwijze beogen wij zoveel mogelijk de coleur locale in het regionale beleid te verwerken in de voorbereidende fase. Met vriendelijke groet, burgemeester en yvethouders. R. Schaatsberge secretaris ï( meester pag. 9/9