Diaconale wegwijzer voor diakenen en vrijwilligers geloven -helpen-bouwen 1
2 diaconale wegwijzer
Inhoudsopgave Pag. Voorwoord 5 1 Algemene diaconale thema s... 6 1.1 Kenschets van het diaconaat... 6 1.2 Kerntaken van het diaconaat... 8 1.3 Diaconaal beleid... 12 1.4 Samenwerken in het diaconaat... 14 1.5 Toerusting van diakenen... 15 1.6 Nieuwe diakenen... 16 1.7 Inspiratie opdoen... 17 1.8 Noden signaleren... 19 1.9 Financiële steunverlening... 21 1.10 Fondsenwerving... 23 2 Diaconaat in Nederland... 27 2.1 Armoede... 27 2.2 Economie... 31 2.3 Milieu... 34 2.4 Dak- en thuislozen... 37 2.5 Inloopcentra... 39 2.6 Landbouw... 41 2.7 Multiculturele samenleving en racisme... 43 2.8 Vluchtelingen... 45 2.9 Verslaving... 48 2.10 Jongeren... 50 2.11 Ouderen... 52 2.12 Zieken... 55 2.13 Mensen met een handicap... 57 2.14 Diaconaal vakantiewerk... 59 2.15 Geweld... 61 2.16 Ex-gedetineerden... 63 2.17 Zorg... 65 3 Werelddiaconaat... 67 3.1 Wat werelddiaconaat is...67 3.2 De partners van het werelddiaconaat...69 3
4 Kerkinactie... 70 4.1 De programma s van Kerkinactie... 70 4.2 Hoe Kerkinactie werkt... 71 4.3 Kerkinactie in het binnenland... 74 4.4 Kerkinactie in het buitenland... 74 4.5 Hoe Kerkinactie diaconieën ondersteunt... 75 4.6 De Protestantse Kerk in Nederland en Kerkinactie... 78 Adressen... 80 Colofon... 91 4
Voorwoord Een Diaconale Wegwijzer is nooit compleet, omdat het diaconaat midden in de samenleving staat: een samenleving die verandert. Daarom leek het ons een goed idee om een herziene versie van dit, voor velen vertrouwde, boekje uit te brengen. Als diaken of diaconaal vrijwilliger staat u er niet alleen voor, want u bent diaken in een diaconale gemeente. Er zijn maatschappelijke organisaties waarop u een beroep kunt doen en ook de overheid is een gesprekspartner in het diaconaat. Met deze wegwijzer en met de eveneens nieuwe uitgave Diaken in actie wil Kerkinactie u op weg helpen in het diaconaat. Deze wegwijzer wil u inzicht geven in wat diaconaat, in uw plaatselijke situatie, inhoudt. In het eerste hoofdstuk van de Diaconale Wegwijzer gaan we in op het diaconaat in het algemeen. Het tweede hoofdstuk laat iets van het diaconaat in Nederland zien. Ieder onderdeel hiervan beschrijft een diaconaal werkveld, geeft suggesties voor diaconaal beleid en bevat verwijzingen voor uw werk. Het derde hoofdstuk geeft beknopte informatie over het werelddiaconaat, terwijl hoofdstuk vier informatie geeft over het werk van Kerkinactie in zijn geheel. Tot slot staat in dit boekje een handige adressenlijst. Deze Diaconale Wegwijzer is bedoeld om af en toe te raadplegen. Wij hebben gekozen voor een handzaam formaat, zodat u het makkelijk kunt meenemen. Bij uw werk wensen wij u veel wijsheid en plezier toe. Kerkinactie, juni 2004 5
ALGEMEEN 1.1 Kenschets van het diaconaat Het doel van het diaconale werk kan worden samengevat als: het leveren van bijdragen aan het welzijn van de (wereld-)samenleving, het waarborgen dat mensen deel kunnen nemen in de samenleving, het bestrijden van armoede en onrecht en het dragen van zorg voor personen en groepen in acute noodsituaties. Diaconaat is kerkelijk werk en wordt in de kerkorde geschetst als de roeping van de gemeente tot de dienst van barmhartigheid en gerechtigheid. Daarmee onderscheidt het zich vooral in motivatie maar ook in financiering en organisatie van allerlei ander werk waarin soortgelijke doelen worden nagestreefd. De gemeente vervult haar diaconale roeping in de kerk en in de wereld door in de dienst van barmhartigheid en gerechtigheid te delen wat haar aan gaven geschonken is, te helpen waar geen helper is en te getuigen van de gerechtigheid van God waar onrecht geschiedt. (Kerkorde PKN, X.2). Diaconaat is meer dan hulpverlening waarmee alleen gaten worden gestopt. Het delen van gaven is een gezamenlijke opgave die haaks staat op een economische bestel waarvan mensen het slachtoffer worden, simpelweg omdat ze niet te eten en te drinken hebben. De diaken heeft dan ook een plaats aan de Avondmaalstafel waar deze gaven worden ingezameld om ze te delen. In het diaconale werk is sprake van het getuigen van de gerechtigheid van God waar onrecht geschiedt. Het gaat hierbij niet negatief om het opgeheven vingertje en wijzen waar anderen het verkeerd doen, maar om positief in de praktijk van het diaconale werk te laten zien hoe het anders kan, zó dat mensen tot hun recht komen. Een element dat we niet zo expliciet in de kerkorde terug vinden maar dat wel kenmerkend is voor de praktijk van het moderne diaconaat is de verbondenheid met en deelname van mensen en groepen die achtergesteld worden of die in de knel zitten. Ook het diaconale werk voltrekt zich vanuit een positie van kwetsbaarheid. De Kerkorde van de Protestantse Kerk in Nederland werkt in de ordinanties 8 en 14 het diaconale werk van de gemeente en van de kerk als geheel nader uit. De beide artikelen treft u hieronder aan. De diaconale arbeid van de gemeente (Kerkorde PKN, Ordinantie 8.3) 1. De gemeente is geroepen tot de dienst van barmhartigheid en gerechtigheid door - het betrachten van onderling dienstbetoon, - het verlenen van bijstand, verzorging en bescherming aan wie dat nodig hebben, - het deelnemen in arbeid ten behoeve van het algemeen maatschappelijk welzijn, - het signaleren van knelsituaties in de samenleving en - het bevorderen van de zorg voor het behoud van de schepping. 6
ALGEMEEN diaconale wegwijzer 2. Deze roeping betreft zowel de diaconale opdracht in de gemeente en haar omgeving als de diaconale opdracht elders in de wereld. 3. De diaconale zorg in de gemeente en in haar omgeving krijgt gestalte in het leven van de leden van de gemeente, die worden opgewekt tot onderling dienstbetoon, tot voorbeden en tot de dienst van barmhartigheid en gerechtigheid in de wereld, als ook in de arbeid die door en onder leiding van de diakenen wordt verricht. 4. De gemeente vervult haar diaconale opdracht elders in de wereld met behulp van en onder leiding van de diakenen, in samenwerking met de daartoe aangewezen organen van de kerk, met in achtneming van het bepaalde in ordinantie 14. Diaconale arbeid in oecumenisch perspectief (Kerkorde PKN, Ordinantie 14.9) 1. De kerk geeft in haar diaconale arbeid in Nederland en in de wereld gehoor aan de roeping om zich in de dienst van barmhartigheid en gerechtigheid in te zetten voor wie lijden door armoede, onrecht, achterstelling en ziekte en hen bij te staan in het zoeken naar vertroosting en gerechtigheid. 2. De generale synode heeft bij haar zorg voor de diaconale arbeid van de kerk - daarin bijgestaan door organen van de kerk die op dit terrein werkzaam zijn - in het bijzonder tot taak - de gemeenten bewust te maken van haar diaconale roeping en aan dezen bijstand te verlenen bij de vervulling van deze roeping, - het bevorderen van de samenwerking in de diaconale arbeid tussen de gemeenten, - het nemen of ondersteunen van initiatieven gericht op het bevorderen van het algemeen maatschappelijk welzijn, - de overheid en samenleving waar nodig aan te spreken op haar verantwoordelijkheid voor het bevorderen van de gerechtigheid, - de algemene leiding en de coördinatie van de diaconale arbeid van gemeenten en kerk buiten Nederland, het organiseren en stimuleren van geldwerving ten behoeve van de diaconale hulpverlening. Leestips H.Crijns e.a. (red.) - Barmhartigheid en gerechtigheid; Oecumenisch studieboek diaconaat. Kok, verschijnt in september 2004. Aart Peters - Tot uw dienst. Een diaconale bijdrage aan de gemeenteopbouw. Boekencentrum, 2000. J.Hendriks - Gemeente als herberg. Kok, 1999. J. Franken e.a. (red.) Geloven in samenleven; Bijbelse kernwoorden in missionair en diaconaal werk, Boekencentrum, 2001. Ieder gemeentelid een diaken (Luisterend Dienen) 7
ALGEMEEN 1.2. Kerntaken van het diaconaat Het diaconale werk is veelzijdig. Diakenen geven leiding aan het diaconaat in de gemeente. Zij doen niet alles zelf, maar schakelen waar mogelijk gemeenteleden in. Hoewel iedere diaconie zelf kiest wat ze belangrijk vindt, gelden de taken die de kerkorde toewijst voor alle diakenen: Het dienstwerk van de diakenen (Kerkorde PKN, Ordinantie 3.11) Tot opbouw van de gemeente met het oog op haar dienst in de wereld is aan de diakenen toevertrouwd: - de ambtelijke tegenwoordigheid in de kerkdiensten; - de dienst aan de Tafel van de Heer; - het mede voorbereiden van de voorbeden; - het inzamelen en besteden van de liefdegaven; - het toerusten van de gemeente tot het vervullen van haar diaconale roeping; - het verlenen van bijstand, verzorging of bescherming aan hen die dat behoeven; - het nemen of ondersteunen van initiatieven die gericht zijn op het bevorderen van het maatschappelijk welzijn; - het dienen van de gemeente en de kerk in haar bemoeienis met betrekking tot sociale vraagstukken en het aanspreken van de overheid en de samenleving op haar verantwoordelijkheid dienaangaande; - het beheren van de financiële zaken die bestemd zijn voor het diaconaat - en zo zij daartoe geroepen worden, het dienen van de kerk in de meerdere vergaderingen. De voorbereiding en deelname aan de eredienst Door alle onderdelen van de liturgie loopt de rode draad van het diaconaat. De inbreng van diakenen heeft als doel de gemeente te laten beseffen dat iedereen moet opkomen voor een barmhartige en rechtvaardige samenleving: dicht bij en ver weg. Een diaken bidt voor de nood in de wereld, kondigt de inzameling van diaconale gaven aan, levert een bijdrage aan de voorbeden en aan het delen van brood en wijn. Daarom is het belangrijk dat de diaconie, samen met de predikant en de liturgiecommissie, let op het diaconale gehalte van de liturgie. Daarnaast is het zinvol het diaconale werk met enige regelmaat centraal te stellen in een themadienst. Dat kan bijvoorbeeld tijdens de zondagen voor het werelddiaconaat en voor het diaconaat in ons land. Ook de biddag en dankdag voor gewas en arbeid, de dag van de rechten van de mens (10 december), de internationale vluchtelingendag (20 juni), de dag tegen racisme (21 maart) of de dag van de vrede (21 september) geven aanleiding tot een diaconale inkleuring van de eredienst. 8
De gemeente toerusten Diakenen kunnen niet alles zelf. Er zijn ook veel gemeenteleden als vrijwilligers betrokken bij diaconaal werk. Het is belangrijk om dat als diaconie in beeld te hebben, deze mensen bij het werk te betrekken en dat door te laten werken in het diaconale beleid. Diakenen kunnen eraan bijdragen dat gemeenteleden een antenne krijgen voor mensen en groepen in de knel en bereid zijn om zich voor hen in te zetten. Naast het geven van informatie en voorlichting over diaconale kwesties kan de diaconie (groepen van) gemeenteleden voorzien van noodzakelijke middelen die nodig zijn bij het vervullen van diaconale taken. Voor de toerusting van de gemeente kan worden gedacht aan: - geven van voorlichting over diaconale thema s (zoals armoede, vluchtelingen, werelddiaconaat) en over de activiteiten van de diaconie; bijvoorbeeld op thema-avonden en via het kerkblad; - catechesegroepen en bijbelkringen op de hoogte houden van informatie over werelddiaconaat en diaconaat in ons land; - geïnteresseerde gemeenteleden wijzen op landelijke en regionale cursussen, themadagen en diaconale activiteiten en mogelijkheden voor plaatselijk vrijwilligerswerk; - gemeenteleden als vrijwilligers vragen voor diaconale taken, bijvoorbeeld om contactpersoon te zijn voor ouderenbonden of bij een netwerk van mensen met een handicap. Informatie, voorlichting en thema-avonden over het diaconale werk zijn overigens ook interessant voor mensen buiten de gemeente. ALGEMEEN Helpen en doorverwijzen Diakenen brengen mensen die elkaar kunnen helpen met elkaar in contact. Bijvoorbeeld via lotgenotencontacten, zoals ouders van drugsverslaafden, familieleden van psychisch zieken of gemeenteleden en asielzoekers. Met een goede sociale kaart kan de diaconie mensen verwijzen naar hulpverleningsinstanties in de omgeving, bijvoorbeeld naar de sociale dienst, RIAGG of huiswerkbegeleiding. Diakenen geven ook zelf hulp. Om een paar voorbeelden te noemen: ze luisteren naar de verhalen van mensen, bemoedigen mensen die depressief zijn, bieden financiële hulp of helpen formulieren invullen, gaan mee naar de sociale dienst, voor aids-patiënten of ernstig zieken zoeken ze buddy s. Ze werken mee aan een diaconale vakantieweek of zetten een programma op om mensen die zwaar belast worden in de mantelzorg tijdelijk te ontlasten. Huisbezoeken brengen Tijdens huisbezoeken vangen diakenen signalen op over mogelijke knelsituaties, maar ook over mogelijkheden van gemeenteleden om zich voor bepaalde taken in te zetten. Een goed overleg binnen het wijkteam helpt om adressen voor huisbezoek te kiezen. En wie het plaatselijke en regionale nieuws met een diaconale bril volgt, ziet waar een huisbezoek nuttig kan zijn. Wie bij- 9
ALGEMEEN voorbeeld zijn werk verliest door faillissement van een bedrijf, zal aandacht van de kerk goed kunnen gebruiken. Ook tijdens groothuisbezoeken kan een diaken een rol spelen: door het geven van voorlichting, door mensen op het spoor te komen die het moeilijk hebben of mensen die graag af en toe willen helpen. Maatschappelijk welzijn en sociale vraagstukken Sociale vraagstukken over armoede, vluchtelingen en zorg zijn al lang een centraal aandachtspunt voor diakenen. De afgelopen jaren zijn de multiculturele samenleving en de heelheid van de schepping belangrijke nieuwe aandachtspunten geworden. In het moderne diaconaat is helder dat van individuele barmhartigheid geen sprake kan zijn zonder sociale gerechtigheid. Diaken signaleren en registreren vragen en knelpunten die ze op dit terrein tegenkomen. Met als doel om noden zichtbaar en bespreekbaar te maken in politiek en samenleving, mee te denken over en invloed uit te oefenen op het beleid en om zonodig als pleitbezorger op te treden. Het is in dit verband belangrijk om betrokken te zijn en samen te werken met plaatselijke organisaties op het brede terrein van welzijn en zorg, zonodig met de ondersteuning van het maatschappelijk activeringswerk. Deze plaatselijke ervaringen en inzet vormen het draagvlak voor regionaal en landelijk diaconaal werk. Fondsenwerving en financiële steunverlening De diaconie heeft een eigen begroting en een financieel verslag, werft gelden, verricht betalingen en beheert soms een aanzienlijk vermogen. Diakenen dragen er zorg voor dat diaconaal geld op een diaconaal verantwoorde wijze wordt beheerd en besteed. Werkzaamheden op dit gebied zijn: - overleggen met de kerkenraad over het collecterooster en erop toezien dat het diaconale werk voldoende aandacht krijgt; - bestellen van collectemateriaal voor landelijke collectes bij Kerkinactie en zorgen voor de afdracht van collecten; - plannen maken voor plaatselijke fondsenwervende activiteiten; - voorlichting geven aan de gemeente over inkomsten en uitgaven. Daarnaast heeft de diaconie als taak om financiële steun te verlenen aan landelijke en regionale diaconale projecten, aan plaatselijke groepen met een diaconale doelstelling en aan individuele mensen binnen en buiten de kerk. Leestips Diakonia, tweemaandelijks verschijnend vakblad voor diakenen van Kerkinactie. Omkeer, tweemaandelijkse uitgave van Kerkinactie over (wereld)diaconaat. Meer dan een duit in het zakje, videoband over diaconaat in Nederland. Te leen bij Kerkinactie. 10
Peet Valster e.a (red) Bronnen voor beleid; werkboek voor plaatselijke gemeenten, juni 2004, Dienstenorganisatie Protestante Kerk in Nederland. De diaken in de liturgie, werkboekje voor de eredienst nr. 4, 2e druk 1993, 2,70. Uitgave Publivorm. Over de eredienst en de rol van diakenen hierin. Omzien naar elkaar; projectenboek Kerkinactie in Nederland (gratis). Partners en Projecten; projectenboek Kerkinactie buitenland (gratis). Nieuwsbrief Kerkinactie Jij die mij aanziet - missionair en diaconaal werk in de gemeente (uitg. Kerkinactie, prijs 2,50). (hierbij is beschikbaar: Onderweg naar missionaire-diaconale dienstverlening; een werkboek voor cursusleiders) Vorming en Toerusting - Bouwstenenmap 2000 voor zwo (uitgave Kerkinactie) ALGEMEEN 11
ALGEMEEN 1.3 Diaconaal beleid Het beleidsplan Voor de kerkelijke gemeente en de diaconie is er veel te doen, plaatselijk en wereldwijd. Diakenen kunnen een bijdrage leveren aan discussies en ontwikkelingen in kerk en samenleving. Omdat ze niet alle problemen kunnen oplossen, moeten ze keuzen maken. Daarbij helpt het maken van beleid. Zo krijg je als diaconie beter zicht op de taken waaraan de diaconale gemeente speciale aandacht moet geven. Dat motiveert en inspireert om het werk vol te houden. Ordinantie 4.7, van de Protestantse Kerk in Nederland zegt daarover: De kerkenraad heeft tot taak, het vaststellen van het beleidsplan ter zake van het leven en werken van de gemeente. Ordinantie 4.8 voegt daaraan toe: De kerkenraad stelt telkens voor een periode van vier jaar een beleidsplan op, na daarover overleg gepleegd te hebben met het college van kerkrentmeesters, het college van diakenen en met alle daarvoor in aanmerking komende organen van de gemeente. Elk jaar pleegt de kerkenraad met dezelfde colleges en organen overleg over eventuele wijziging van het beleidsplan. Nadat de kerkenraad het beleidsplan of een wijziging daarvan voorlopig heeft vastgesteld, wordt dit in de gemeente gepubliceerd. De kerkenraad stelt de leden van de gemeente in de gelegenheid hun mening over het beleidsplan of de wijziging kenbaar te maken. Daarna stelt de kerkenraad het beleidsplan of de wijziging vast. Wat we bedoelen met een beleidsplan Gemeenten die horen bij de Protestantse Kerk in Nederland leggen in een notitie vast wat de gemeente de komende vier jaar van plan is, wat zij ermee wil bereiken, welke keuzes zij daarbij maakt en welke middelen zij daarvoor inzet. Dat geeft richting aan gemeente, kerkenraad, commissies en werkgroepen en het verheldert waar in deze periode de accenten liggen. De plannen voor verschillende deelterreinen kunnen dan deel uitmaken van het totale beleidsplan van de gemeente. Bij het maken van het onderdeel voor het diaconaat gaan we uit van artikel X,2 uit de kerkorde. De gemeente vervult haar diaconale roeping in de kerk en in de wereld door de dienst van barmhartigheid en gerechtigheid, te delen wat haar aan gaven geschonken is, te helpen waar geen helper is en te getuigen van de gerechtigheid van God waar onrecht geschiedt In ordinantie 8.3 vindt u de taken van de diaconie, zowel in de gemeente en haar omgeving als elders in de wereld: - het betrachten van onderling dienstbetoon - het verlenen van bijstand, verzorging en bescherming aan wie dat nodig hebben 12
ALGEMEEN diaconale wegwijzer - het deelnemen in arbeid ten behoeve van het algemeen maatschappelijk welzijn, - het signaleren van knelpunten in de samenleving en - het bevorderen van de zorg voor het behoud van de schepping Van belang bij het maken van beleid is zicht hebben op wat zich afspeelt op het gebied van welzijn in je dorp, je eigen buurt of stadswijk en welke instanties of verenigingen daarbij zijn betrokken. Als je dat in kaart brengt, ontstaat een sociale kaart. Zo n kaart kan helpen om een goed beeld te krijgen van de directe samenleving om je heen en op de veelheid aan (dienst)verlenende instanties. Je hoeft niet alles zelf uit te vinden, en ook niet alles zelf op te lossen. In de gemeente zijn vaak al werkgroepen en mensen actief in het diaconaat en het maatschappelijk activeringswerk. Dit werk kan ook deel uitmaken van het diaconale beleidsplan. Daarnaast is er regionaal, landelijk en wereldwijd diaconaal werk waarvoor de betrokkenheid van de gemeente noodzakelijk is. Na al deze gegevens op een rij te hebben gezet, kun je als diaconie bespreken in welke richting je je verder wilt oriënteren, welk diaconaal werk je met name wilt bevorderen, welke resultaten je wilt bereiken, hoeveel menskracht en tijd daarvoor nodig is en hoeveel het kost. Vragen die kunnen helpen zijn: - is er een heldere visie op diaconaat geformuleerd? - wat betekent het overheidsbeleid voor het werk in de diaconie? - hoe zorgt u ervoor dat u geïnspireerd blijft voor uw werk als diaken? - is de diaconie wegwijs in haar eigen woonplaats? - welke mogelijkheden heeft u om samen te werken met andere diaconieën in de eigen plaats of regio? - is het nodig en zo ja, zijn er financiële mogelijkheden om een diaconale werker aan te stellen? Leestips Werkboek Bronnen voor beleid, Protestantse Kerk in Nederland, een werkboek voor beleidsmakers in de gemeente, prijs 15,95 Jaarlijks verschijnende projectoverzichten Kerkinactie, landelijk en regionaal 13
ALGEMEEN 1.4 Samenwerken in het diaconaat Om goede resultaten te bereiken in het diaconale werk is het zinvol zoveel mogelijk samen te werken met allerlei groepen en personen. Want de diaconie heeft onvoldoende geld en menskracht om alles zelf te doen. Een goede taakverdeling en het stellen van prioriteiten zijn nodig, omdat het beter is enkele taken met bezieling te doen dan te veel hooi op de vork nemen. Op allerlei plaatsen zijn mensen en organisaties actief voor en met mensen die het zelf niet helemaal redden. En lang niet altijd is op dat werk het etiket diaconaat geplakt. Zo heeft missionair en pastoraal werk, ook plaatselijk, veel raakvlakken met diaconaat en is het een soms niet van het ander te onderscheiden. Maar ook niet-kerkelijke groepen en personen zijn actief in de samenleving. Samenwerking is daarom geboden om de inzet van diakenen zo effectief mogelijk te maken. Met wie werken diakenen samen? In de eerste plaats met mensen om wie het in het diaconaat begonnen is, bijvoorbeeld met daklozen, vluchtelingen, ex-gedetineerden, ouderen, gehandicapten. Er zijn organisaties van betrokkenen, vaak met een plaatselijke afdeling. In de tweede plaats met andere diaconieën in de eigen woonplaats of regio. In sommige delen van het land bestaan (classicale) diaconale werkverbanden. Ook hier is sprake van bundeling van krachten, taakverdeling en afstemming. Dat inspireert en stimuleert. Diaconieën werken ook samen met groepen en personen binnen de eigen kerkelijke gemeente, omdat er in het werk raakvlakken zijn. Zo zijn er contacten in het wijkteam, met pastoraal werkers (predikant, ouderling), met het missionaire werk (evangelisatie), de zwo-groep, de liturgiecommissie, de commissie vorming en toerusting en met individuele gemeenteleden die een bepaalde taak voor hun rekening nemen. Samenwerking kan ook oecumenisch, waar mogelijk met de raad van kerken. Ten slotte is samenwerking noodzakelijk met organisaties en instanties die zich inzetten voor mensen in de marge: RIAGG, Algemeen Maatschappelijk Werk, zorginstellingen, Wereldwinkel, VluchtelingenWerk, Amnesty International bijvoorbeeld. 14
ALGEMEEN diaconale wegwijzer 1. 5 Toerusting van diakenen De diaconie zal de taken zo verdelen dat ze passen bij ieders belangstelling, talenten en vaardigheden. Bijvoorbeeld het voorzitterschap, secretariaat, de financiën, contacten met de pers, namens de diaconie deelnemen in het bestuur van een instelling op het terrein van zorg en welzijn of in het vluchtelingenwerk. Diakenen kunnen een speciaal aandachtsterrein krijgen, zoals werelddiaconaat, jongeren, ouderen, milieu, publiciteit. Dat betekent dat er voor de diaken naast algemene ook specifieke toerusting noodzakelijk is. Onderlinge toerusting Naast inhoudelijke discussie over de onderwerpen waarmee de diaconie bezig is, blijkt het zinvol om tijd te nemen voor onderlinge toerusting, bijvoorbeeld eenmaal per halfjaar een hele avond of elke maand een uur. Enkele diakenen kunnen dit per keer voorbereiden en zonodig een deskundige van buitenaf inschakelen. Het belang van toerusting in eigen kring is ook dat diakenen zo oefenen, al dan niet met anderen samen, in het geven van voorlichting tijdens kerkdienst of gemeenteavond. Werken aan diaconale deskundigheid Diakenen kunnen in een Protestants regionaal of stedelijk dienstencentrum vragen om ondersteuning. Bij de regionale en stedelijke dienstencentra werken medewerkers voor diaconaat die op verschillende terreinen ondersteuning kunnen geven. In vrijwel iedere provincie worden regelmatig trainingen en informatiebijeenkomsten voor (nieuwe) diakenen of geïnteresseerde gemeenteleden georganiseerd, waar onderwerpen op het terrein van binnenlands diaconaat en werelddiaconaat aan de orde komen. De Protestantse Regionale Dienstencentra organiseren jaarlijks een aantal grotere bijeenkomsten voor diakenen. De Landelijke Diaconale Dag vindt meestal plaats in november. De ontmoetingsdagen voor diakenen worden jaarlijks in februari en maart georganiseerd in Lunteren. De dienstenorganisatie van de Protestantse Kerk in Nederland geeft toerustingsmateriaal uit voor diakenen over binnenlands diaconaat en werelddiaconaat. Daarnaast publiceren we het vakblad voor diakenen, Diakonia, en het blad Omkeer over diaconale onderwerpen. Leestips Diakonia, tweemaandelijks vakblad voor diakenen Omkeer, tweemaandelijkse uitgave van Kerkinactie over (wereld) diaconaat Nieuwsbrief Kerkinactie Toer, Boekencentrum Uitgevers, verschijnt zes keer per jaar (kosten 4,25 los ex. 32,75 jaarabbonement) 15
ALGEMEEN 1.6 Nieuwe diakenen Diakenen hoeven het wiel niet zelf uit te vinden. Elke diaconie heeft een eigen werkwijze om nieuwe diakenen in te werken. Dat varieert van een tijdje meelopen met een aftredende diaken, vooraf een aantal diaconievergaderingen bijwonen, een introductiegesprek met enkele diakenen, tot het fungeren van een diaken-mentor, die nieuwe diakenen begeleidt. Belangrijk is dat nieuwe diakenen weten waar ze terecht kunnen voor aanvullende ondersteuning. In nauwe samenwerking hebben de regionale, grootstedelijke dienstencentra en Kerkinactie een gevarieerd aanbod om diakenen in hun werk te ondersteunen. In een aantal kleinere steden (bijv. Amersfoort, Gouda, Vlaardingen) zijn ook diaconaal consulenten werkzaam die graag behulpzaam zijn. Een greep uit het hulpaanbod voor diakenen: cursussen op maat over allerlei diaconale onderwerpen (regionaal) advisering aan de eigen diaconie (regionaal) ontmoetingsdagen voor diakenen Landelijke Diaconale Dag telefonische helpdesk Kerkinactie (030) 880 14 56 een website met actuele en achtergrondinformatie over het werk van Kerkinactie (www.kerkinactie.nl) Diaken in actie, korte informatie over het werk van diakenen, uitgave Kerkinactie, 1e 10 gratis, meer ex, à 0,50 Nieuwsbrief Kerkinactie met actuele informatie over diaconaal werk, wereldwijd en in Nederland Diakonia, tweemaandelijks vakblad voor diakenen van Kerkinactie Omkeer, tweemaandelijks vakblad voor werelddiakenen en zwo-groepen van Kerkinactie Vandaar, publieksblad over het werk van Kerkinactie Liturgiesuggesties en achtergrondinformatie bij alle Kerkinactiecollectes Voorlichtings- en gebruiksmateriaal voor plaatselijke fondsenwerving en voorlichtingswerk. Meer informatie over deze mogelijkheden bij het regionaal dienstencentrum en bij Kerkinactie, tel. (030) 880 14 56, e-mail info@kerkinactie.nl. 16
1.7 Inspiratie opdoen Zonder inspiratie en motivatie hou je het diaconale werk niet vol. Belangrijke bronnen van inspiratie en motivatie zijn de christelijke traditie en alles wat daar omheen is gezegd en geschreven. De bijbel, het gebed, de stilte en meditatie, de verbindende gemeenschap met christenen die overal ter wereld diaconaal werk doen, de verhalen die over diaconaal werk worden verteld. Een andere bron van inspiratie is het werk zelf. Ook al zijn de resultaten van het werk vaak betrekkelijk, de confrontatie met ontrecht en de ontmoeting met mensen in de knel brengt je bij je hart en je levensbron en de vraag waar het nu écht om gaat in het leven en samenleven. De ontmoeting met de kwetsbare ander - lees er Mattheus 25 maar op na - kan zo een weerspiegeling zijn van de ontmoeting met God. ALGEMEEN Enkele mogelijkheden om inspiratie op te doen - elkaar vertellen wat je inspireert en motiveert in je diaconale werk; - elkaar vertellen wat je geraakt heeft in het diaconale werk; - een moment van stilte, meditatie en gebed; - lezen en bespreken van een bijbelgedeelte; - bezoeken van een diaconaal project; - met elkaar artikelen uit Diakonia of fragmenten uit boeken over diaconaal werk bespreken; - een rapportage over een bezoek aan iemand in de gemeente of aan bijvoorbeeld een WAO-groep. Diakenen kunnen elkaar over deze ervaringen vertellen en doorgeven wat hen in deze contacten heeft geraakt. Het is niet de bedoeling persoonlijke omstandigheden van met name genoemde personen uit de doeken te doen; - vertellen over eigen ervaringen met ziekte, werkloosheid, ouder worden, met vluchtelingen en anderen. Ruimte en respect bieden, geeft inspiratie; - regionale en landelijke bijeenkomsten met andere diakenen bezoeken. Diaconaat gaat de hele gemeente aan. Het is daarom belangrijk dat ook gemeenteleden steeds weer inspiratie opdoen om een diaconale gemeente te zijn. Inspiratie bieden kan bijvoorbeeld op de volgende manieren (zie ook het hoofdstuk toerusting): - organiseren van themadiensten over een diaconaal onderwerp; - tijdens de eredienst zingen van de diaconale liederen die op Landelijke Diaconale Dag zijn geleerd; - gasten uitnodigen (binnenland of buitenland) om iets te vertellen over een diaconaal project waarbij zij betrokken zijn; - stimulerende berichtgeving in het kerkblad. 17
ALGEMEEN Leestips A.A. van den Berg - Aan de grens van het paradijs: verhalen over mensen met een spirituele ervaring. Baarn, 1996 J.Beumer - Reikhalzend: spiritualiteit uit het hart van de stad. Baarn, 1999. J.Beumer - Pleisterplaatsen: De spiritualiteit van de diaconale gemeente en parochie. Baarn, 1994. J.Nauta - God in de stilte - over het ervaren van een verborgen God. Zoetermeer, 2000. A.A. van den Berg en P. van Cuilenburg - Meer zien: oefenen in spirituele waarneming. Zoetermeer, 2001. P. van Cuilenburg - Op adem komen. Spiritualiteit in vrije tijd. Utrecht, kerkboek.nl, 2003. K. Bouman en K. Bras - Werken met spiritualiteit. Baarn, 2001 J.Franken e.a. (red.) - Geloven in samenleven. Bijbelse kernwoorden in missionair en diaconaal werk. Boekencentrum, 2001 J.Franken - Diaconaat en dienen. Artikel in Allerwegen jrg. 1999 nr 33. 18
1.8 Signaleren van noden Diakenen kunnen in hun eigen woonomgeving met mensen en problemen te maken krijgen. Het gaat daarbij om mensen binnen en buiten de eigen kerkelijke gemeenschap: jongeren, ouderen, mensen met financiële problemen, asielzoekers, verslaafden, daklozen en nog vele anderen. Het is belangrijk dat diakenen problemen - waar dan ook in de eigen samenleving - signaleren. Ze proberen signalen op te vangen van (groepen) mensen in nood: via de media, uit de plaatselijke krant, via het wijkteam of de predikant, in persoonlijke gesprekken of door huisbezoeken. Met deze kennis kunnen diakenen zich ervoor inzetten dat mensen en groepen mogelijkheden krijgen om zelf hun problemen op te lossen. Waar nodig kan de diaconie helpen en doorverwijzen. Om problemen op het spoor te komen, om bondgenoot te kunnen zijn en om te kunnen helpen en doorverwijzen, is het belangrijk dat diakenen een beeld hebben van hun eigen woonplaats en regio. Een sociale kaart kan hierbij behulpzaam zijn. ALGEMEEN Sociale kaart Een sociale kaart brengt verschillende gegevens systematisch in beeld: burgerlijke gemeente en bevolking (bevolkingssamenstelling, beroepsbevolking, samenstelling gemeenteraad, portefeuilleverdeling wethouders); kerken (overzicht van diaconale organen en groepen; deze wegwijzer doet dat landelijk) voorzieningen op maatschappelijk terrein (instellingen voor maatschappelijke dienstverlening, RIAGG, gemeentelijke sociale dienst, centrum voor werk en inkomen, zelfhulpgroepen/belangenorganisaties, vormen van rechtshulp, instellingen en woonhuizen voor mensen met een beperking, voorzieningen/bonden voor ouderen, ziekenhuizen, verpleeghuizen, sociaal-cultureel werk, verenigingen, politieke partijen, vakbonden, woningbouwverenigingen enzovoort). Het is belangrijk dat in een dergelijk overzicht ook contactpersonen vermeld staan bij organisaties en onderwerpen. Met een sociale kaart kunnen ook witte vlekken worden opgespoord: welke mensen of groepen dreigen we te vergeten? Voor wie zijn er geen voorzieningen? Het is goed te beseffen dat niet alle mensen (of groepen) gemakkelijk in staat zijn voor zichzelf op te komen. Een voorbeeld hiervan zijn mensen met een psychiatrische beperking die op straat zwerven of mensen die het slachtoffer zijn van huiselijk geweld of seksueel misbruik. Diaconieën kunnen zich inspannen om de mogelijkheden voor participatie van deze mensen in de samenleving te bevorderen. Het is aan te bevelen om per woonplaats/regio in onderlinge samenwerking door de diverse diaconieën een sociale kaart op te stellen en deze op een centraal punt bij te houden. 19
ALGEMEEN Leestip Veel gemeenten (vooral de grotere) geven een jaarboekje uit met allerlei informatie over de burgerlijke gemeente: maatschappelijke dienstverlening, gezondheidszorg, kerkgenootschappen, samenstelling gemeenteraad e.d. 20
1.9 Financiële steunverlening Diaconieën krijgen te maken met verschillende soorten verzoeken om financiële steun. Personen Personen kunnen een beroep doen op de diaconie, bijvoorbeeld omdat zij niet kunnen rondkomen van hun alimentatie, uitkering of minimumloon of hun schuldproblemen niet alleen kunnen oplossen. Mensen schamen zich vaak voor hun financiële problemen. Aanvragen om financiële steun komen daarom vaak via anderen binnen, bijvoorbeeld via familie of buren. Het is belangrijk dat diakenen een antenne hebben voor wat er bij mensen leeft. Hulp aan personen kan bestaan uit het doorverwijzen naar bijvoorbeeld de sociale dienst. Als elders geen hulp te krijgen is, kunnen diaconieën deze bieden, bijvoorbeeld door een (renteloze) lening of schenking of door het begeleiden van mensen bij het besteden van geld. Bij dit alles is het belangrijk mensen in hun waarde te laten en aanvragen in de diaconievergaderingen anoniem te behandelen. Een diaconie kan - onder protest bij de overheid - financiële steun aan individuen geven. Een regelmatig terugkerend gesprek met de plaatselijke overheid is daarom van groot belang. Financiële steun van een diaconie aan individueen is in principe incidenteel en kan nooit bedoeld zijn als structurele aanvulling op iemands maandinkomen. ALGEMEEN Plaatselijke steunverzoeken Diaconieën krijgen ook aanvragen voor financiële steun van plaatselijke instellingen of voor plaatselijke activiteiten, zoals de Wereldwinkel, de kerktelefoon, het inloophuis, ouderenmiddagen, het plaatselijke asielzoekerscentrum of de noodopvang voor asielzoekers. Plaatselijke diaconieën kiezen zelf wie zij financieel willen steunen. Wel is het daarbij belangrijk te toetsen of er werkelijk sprake is van diaconale nood. Veel Protestantse Regionale Dienstencentra hebben richtlijnen voor de diaconieën opgesteld, de provinciale bijdragenadviezen. Plaatselijke instellingen kunnen daarnaast attent gemaakt worden op de mogelijkheid (in sommige gevallen) van regionale, provinciale of landelijke ondersteuning. Deze instellingen kunnen daarvoor contact opnemen met het Protestantse Regionale Dienstencentrum in de provincie of met Kerkinactie. Regionale en landelijke steunverzoeken Ten slotte krijgen diaconieën steunverzoeken van instellingen die landelijk of regionaal werkzaam zijn. Deze organisaties schrijven vaak alle diaconieën of diaconieën in een bepaalde regio aan. Voor het omgaan met verzoeken van regionale instellingen hebben de meeste Protestantse Regionale Dienstencentra bijdragenadviezen voor diaconieën opgesteld. De diaconieën wordt geadviseerd zich aan deze bijdragenadviezen te houden. 21
ALGEMEEN Verzoeken van organisaties die werkzaam zijn op landelijk of internationaal niveau, kunnen worden doorgegeven aan Kerkinactie. Leestips Omzien naar elkaar, projectboek Kerkinactie binnenland (gratis) Regionale bijdragenadviezen, Protestantse Regionale Dienstencentra De kerk als vangnet? Verslag van een onderzoek naar individuele financiële hulp door kerken Helpen onder protest, verschijnt in september 2004, uitgave Kerkinactie, prijs 5,-, 2002. Diakonia april 2004 22
1.10 Fondsenwerving Fondsenwerving is nooit een activiteit of doel op zich, maar is een middel om voldoende geld bijeen te brengen voor het vele diaconale werk in binnen- en buitenland. Fondsenwerving doe je altijd in een communicatieve bedding, dat wil zeggen eerst de boodschap, dan de gift. Voordat mensen bereid zijn geld te geven aan een goed doel willen ze weten waaraan ze geven. Daarom is het belangrijk om het diaconale werk waarvoor u geld wilt werven goed over het voetlicht te brengen. ALGEMEEN Betrokkenheid organiseren Maar er is nog meer nodig dan het presenteren van diaconaal werk. Mensen moeten door de presentatie niet alleen geïnformeerd worden, maar ook emotioneel betrokken raken bij dat werk. Zij moeten het gevoel krijgen dat er met hun steun iets tot stand komt, problemen en noden opgelost worden, dat er in de samenleving zaken gaan veranderen waardoor meer mensen tot hun recht komen. Mensen aanspreken op hun emotie is net zo belangrijk als de wat meer afstandelijke objectieve weergave van wat er allemaal omgaat in een diaconaal project. Daardoor raken mensen meer betrokken bij het werk en is de drempel om geld te geven lager. Van mens tot mens Zorg ervoor dat u een diaconaal project zo dicht mogelijk bij uw (potentiële) geldgevers brengt. Of het nu gaat om een project dicht bij huis (in de eigen woonplaat) of verder weg (een ontwikkelingsland). Mensen willen graag van direct betrokkenen horen en zien hoe zij met diaconaal geld geholpen zijn, hoe zij te werk zijn gegaan, welke resultaten een diaconaal project heeft opgeleverd. De directe relatie van mens tot mens werkt nog altijd het beste in dit opzicht. De mond-tot-mond-reclame heeft de meeste impact. Stel: u wilt geld inzamelen voor een inloophuis, nodig dan eens een vrijwilliger uit die in een inloophuis werkt en laat hem of haar over dat inloophuis vertellen. Dat zou kunnen op een informatiebijeenkomst, maar ook in een kerkdienst waar voor een inloophuis wordt gecollecteerd. Of: plaats een interview met een vrijwilliger van een inloophuis in het plaatselijke kerkblad. Nog een stap verder: laat eens een regelmatige bezoeker van een inloophuis iets vertellen. Kritische geldgever Werd vroeger in goed vertrouwen geld aan de kerk gegeven ( de kerk zorgt er wel voor dat het geld goed wordt besteed ), tegenwoordig zijn mensen (ook kerkmensen) over het algemeen kritischer. Men wil precies weten of het geld terecht komt waarvoor het is bedoeld. Organisaties die goede doelen ondersteunen, erkennen dat recht van de geldgever op juiste en volledige informatie. Daarmee worden ook eisen gesteld aan fondswervende organisaties. 23
ALGEMEEN Diverse manieren Er bestaan diverse manieren om aan fondsenwerving te doen. Collecte. De collecte is de meest bekende vorm van geldwerving binnen de kerken. Voor het diaconale werk van Kerkinactie is het een belangrijke inkomstenbron. Op het landelijk collecterooster staan voor het diaconale werk van Kerkinactie elk jaar 6 collectes: vier voor buitenland (werelddiaconaat) en twee voor binnenland. De opbrengst komt ten goede aan diaconale projecten in Nederland en in het buitenland. Dit werk doet Kerkinactie namens alle kerkelijke gemeenten. Buiten de landelijke collectes kunnen andere collectes bestemd worden voor plaatselijk diaconaal werk. Hierover beslist de gemeente, c.q. de diaconie, zelf. Ook hier geldt dat de gever optimaal geïnformeerd wil worden over de bestemming van zijn gift. Ter ondersteuning van de landelijke collectes biedt Kerkinactie divers materiaal aan, zoals folders en posters. Tevens wordt achtergrondinformatie gegeven via de landelijke bladen (o.a. Nieuwsbrief Kerkinactie, Diakonia, Vandaar) en via de website van Kerkinactie (www.kerkinactie.nl). Project centraal. Kies een project uit Omzien naar Elkaar (binnenland) of Partners en Projecten (buitenland) en stel dat gedurende een seizoen centraal. Met een jaarlijkse actie (bijvoorbeeld een rommelmarkt), steeds terugkerende aandacht in het kerkblad, voorbeden, informatie vanaf de kansel en op de leestafel voelen gemeenteleden zich vaak echt betrokken bij een project. Voor een aantal projecten heeft Kerkinactie projectmappen samengesteld met onder andere achtergrondinformatie, liturgiesuggesties, beeldmateriaal. Thema centraal. Het kan interessant zijn om niet een project maar één thema centraal te stellen gedurende een bepaalde periode. Voorbeelden: armoede in Nederland, vluchtelingen, voedsel. Voor een aantal thema s heeft Kerkinactie mappen samengesteld waarmee in de plaatselijke gemeente kan worden gewerkt. Geven aan Kerkinactie. Gebruik de brochure Geven aan Kerkinactie waarin een aantal mogelijkheden staat voor gemeenteleden om rechtstreeks bij te dragen aan het werk. Bijvoorbeeld door vaste donaties, giften, notariële schenkingen, door Kerkinactie in het testament op te nemen. Geef deze brochure een vaste plek op de leestafel. Campagne. Jaarlijk organiseert Kerkinactie een campagne waarvan het zwaartepunt in de veertigdagentijd ligt. In de campagne wordt een thema centraal gesteld. Rondom dat thema verschijnt allerlei materiaal en vinden diverse activiteiten plaats op diverse niveaus. Ook plaatselijk kan de campagne zijn uitwerkingen krijgen. Op diverse manieren wordt aan de jaarlijkse campagne publiciteit gegeven (kerkelijke bladen, website, billboards, advertenties etc.). Thema van de campagne 2004 is bijvoorbeeld Maak heel wat gebroken is, een thema met een sterk missionair karakter. Het thema voor de campagne van 2005 zal gaan over: met recht leven. Mailingen. Laat Kerkinactie uw gemeenteleden een of meerdere keren per jaar rechtstreeks aanschrijven. Als plaatselijke kerk (of diaconie) kunt u hierbij ook een eigen brief insluiten. Per mailing vraagt Kerkinactie aandacht voor een van de programma s van Kerkinactie. Bij de mailing zit een 24
acceptgirokaart waarmee men een gift kan doen voor zo n programma. Sponsoring door bedrijven. Organiseert u plaatselijk een activiteit, probeer dan eens uit of plaatselijke bedrijven (midden- en kleinbedrijf) bereid zijn de activiteit of een onderdeel daarvan te sponsoren. Bedrijven stellen daarbij wel hun voorwaarden wat betreft bekendheid geven aan hun naam. Er komen steeds meer bedrijven die zich laten aanspreken op maatschappelijk verantwoord ondernemen. Juist bij deze bedrijven liggen er wellicht kansen op sponsoring van diaconale projecten. Informatie vanaf de bron. Nodig eens een uitgezonden medewerker van Kerkinactie uit om te vertellen over een project. Of iemand die betrokken is bij een project in Nederland. Via Kerkinactie kunt u zo n contact leggen. Allerlei acties. Naast bovengenoemde manieren om geld te werven zijn er nog andere te bedenken. Bijvoorbeeld: een gesponsorde fietstocht of sponsorloop, een bloemenactie, een fancyfair, een speelgoedbeurs. In de brochure Handreiking fondsenwerving van Kerkinactie leest u hoe u dit soort acties kunt organiseren. ALGEMEEN Publiciteit Wat u ook aan fondswervende activiteiten onderneemt, altijd zal publiciteit daarin een centrale rol moeten spelen. Immers, het gaat erom de boodschap over te brengen op mensen. Die moet helder zijn. Mensen moeten weten wat van hen verwacht wordt. Maak eerst voor u zelf helder welke boodschap u wilt overbrengen. Het helpt om daarbij een antwoord te hebben op de vragen: wie, wat, waar, wanneer, waarom en hoe. Publiciteitsmiddelen zijn onder andere: artikelen in eigen kerkblad of andere bladen (vergeet het huis-aan-huis blad niet), persberichten voor dagbladen en/ of weekbladen, folders, posters, een informatiekraam op een evenement, informatiebijeenkomsten. In de hiervoor genoemde Handreiking fondsenwerving staat ook een hoofdstuk over publiciteit met suggesties voor aanpak. Missionair en diaconaal aandeel Het past om hier een korte toelichting te geven op het missionair en diaconaal aandeel, de methode van geldwerving die Kerkinactie op 1 januari 2002 heeft ingevoerd. Deze geldwerving is gebaseerd op twee pijlers: gezamenlijke verantwoordelijkheid en vrijwilligheid. De bedoeling is dat elke plaatselijke gemeente zich vanaf 1 januari 2002 financieel verantwoordelijk stelt voor een eigen aandeel in het totale missionaire en diaconale werk van onze kerken, in binnen- en buitenland. Zo draagt elke gemeente haar eigen deel van de gezamenlijke verantwoordelijkheid. Het aandeel is opgebouwd uit vier onderdelen: missionair aandeel binnenland (missionair werk); diaconaal aandeel binnenland (diaconaat); missionair aandeel buitenland (zending); diaconaal aandeel buitenland (werelddiaconaat, kinderen in de knel en noodhulp) 25
ALGEMEEN Jaarlijks maken kerkelijke gemeenten afspraken over de hoogte van hun missionair en diaconaal aandeel. In de voorstellen wordt rekening gehouden met wat nodig is voor het werk en met de bijeengebrachte gelden in voorgaande jaren. Gelden die uitdrukkelijk voor verschillende onderdelen van het aandeel worden bestemd, worden daar uiteraard aan besteed. Als particuliere gevers het daarmee eens zijn, kunnen hun giften meetellen in het plaatselijke aandeel. De opbrengst voor het aandeel kan dus uit diverse bronnen komen zoals collectes, particuliere giften, speciale acties etc.. Gemeenten ontvangen 3 keer per jaar een financiële rapportage, zodat men de vinger aan de pols kan houden. Leestip Handreiking Fondsenwerving van Kerkinactie (gratis) 26
NEDERLAND diaconale wegwijzer 2.1 Armoede in Nederland Terwijl de meeste Nederlanders, ook in economisch wat mindere tijden, in grote welvaart leven, verkeert een groeiende bevolkingsgroep in armoede. Deze mensen zitten voortdurend klem tussen een laag inkomen, hoge vaste lasten als ziektekosten en woonlasten, kosten voor levensonderhoud en een grote welvaart waarin de rest van de samenleving verkeert. Armoede komt relatief vaak voor onder eenoudergezinnen, ouderen met alleen AOW, arbeidsongeschikten, werklozen, kleine zelfstandigen (onder wie agrariërs), migranten en vluchtelingen. Zij worden gedwongen te bezuinigen op allerlei noodzakelijke uitgaven, zelfs op voeding en kleding. Financiële problemen hebben vaak verstrekkende gevolgen: er is geen geld voor een vakantie, een sportclub voor de kinderen, een abonnement op de krant of voor een verjaardagscadeautje. Armen kunnen niet in de maatschappij meedoen zoals anderen en raken geïsoleerd. Daarnaast hebben armen vaak te lijden onder vooroordelen als Armoede is eigen schuld en Uitkeringstrekkers frauderen. Lange tijd was de zorg voor armen in ons land een kwestie van liefdadigheid. Sinds de invoering van de Algemene Bijstandswet, in 1965, zijn sociale voorzieningen niet meer een gunst, maar een recht. Een bijstandsuitkering was in die beginperiode voldoende om deel te nemen aan het maatschappelijk leven. 27
NEDERLAND Een gevleugelde uitspraak bij de invoering was: een bloemetje op tafel hoort erbij! Sinds de jaren tachtig is er echter sprake van een terugtredende overheid en van grote veranderingen in de sociale zekerheid. In 1987 werd daarop door de Raad van Kerken in Nederland de werkgroep Arme Kant van Nederland gevormd, die intussen is uitgebreid met de werkgroep Economie, Vrouwen en Armoede (EVA). Hierin is Kerkinactie vertegenwoordigd. De werkgroep heeft onder meer als doelstelling aandacht te vragen van kerken, politiek en samenleving voor de armoedeproblematiek. Financiële steun van diaconieën aan individuen kan in noodgevallen worden verleend, maar dat zal altijd moeten gebeuren onder protest. Signalering en kritisch onder de aandacht brengen bij politiek en samenleving zijn van groot belang, omdat armoedebestrijding niet opnieuw een kwestie van liefdadigheid mag worden. Een regelmatig terugkerend gesprek met de plaatselijke overheid is daarom belangrijk, het liefst samen met plaatselijke organisaties van uitkeringsgerechtigden. Financiële steun van een diaconie is eenmalig en kan geen blijvend karakter hebben. Steun met een blijvend karakter moet volgens de bijstandswet op de uitkering worden gekort. Meer informatie vindt u in hoofdstuk 1.9 over financiële steunverlening. Diaconaal mogelijkheden Armoede in de eigen woonplaats in kaart brengen. Financiële steun verlenen aan individuen en aan plaatselijke groepen. Contacten onderhouden met plaatselijke zorginstellingen, organisaties van uitkeringsgerechtigden en Arme Kantgroepen. Contact onderhouden met de Gemeentelijke Sociale Dienst en leden van de gemeenteraad over de uitvoering van sociale wetgeving. Regelmatige voorlichting geven over veranderingen in de sociale wetgeving en over de bijzondere bijstand in kerkblad en plaatselijke pers. Belangrijk is het daarbij te wijzen op vergeten mogelijkheden in de sociale wetgeving, zoals huursubsidie en plaatselijke regelingen van bijzondere bijstand en van de Wet Voorzieningen Gehandicapten. Contact onderhouden met Kerkinactie, de werkgroep Arme Kant van Nederland/EVA, Protestantse Regionale Dienstencentra en regionale armoedegroepen om signalen door te geven en aan activiteiten mee te doen. Vooroordelen bestrijden. Adressen Plaatselijk Gemeente (Sociale Dienst). Informatie verkrijgbaar over de nieuwe Wet Werk en Bijstand, gemeentelijk minimabeleid, bijzondere bijstand, schuldsanering, gemeentelijke belastingen (onroerend goed, rioolrecht), Wet Voorzieningen 28
NEDERLAND diaconale wegwijzer Gehandicapten en andere sociale wetten. Instellingen voor maatschappelijk werk, gezinsverzorging, ouderenzorg. In kerkelijke gemeenten zijn ouderlingen, bezoekpersonen, leden van wijkteams en predikanten vaak goed op de hoogte van individuele armoedesituaties. Soms geldt dit ook voor wijkverpleegkundigen, wijkagenten, huisartsen, enz. Plaatselijke afdelingen van vakbonden. Plaatselijke krant: artikelen over onder meer reorganisatie van een bedrijf, nieuwe wettelijke regelingen. Organisaties van uitkeringsgerechtigden (WAO-groep, vrouwen in de bijstand, platform uitkeringsgerechtigden, cliëntenraden). Adressen via de Sociale Dienst of de Stadsgids. Regionaal Regionale en Stedelijke Dienstencentra van de Protestantse Kerk in Nederland. Regionale groepen De Arme Kant van... Landelijk Kerkinactie. Werkgroep Arme Kant van Nederland/EVA. DISK (Dienst in de Industriële Samenleving vanwege de Kerken). DISK vertolkt in de kerken ervaringen uit het bedrijfsleven en uit kringen van mensen zonder werk. DISK stelt zich kritisch op ten opzichte van bedrijfsleven, overheid en politiek en geeft materiaal uit voor biddag, dankdag en de zondag voor de arbeid. Raad van Kerken in Nederland. Alliantie voor Sociale Rechtvaardigheid. Landelijke organisaties van uitkeringsgerechtigden. Werkgroep Landbouw en Armoede. Vakbonden. Leestips Dossier Armoede in Nederland, werkgroep Arme Kant van Nederland/EVA, 2002, gratis. Dossier met feiten, verhalen en ervaringen rond armoede. De kerk als vangnet? Verslag onderzoek naar individuele financiële hulp door kerken, werkgroep Arme Kant van Nederland/EVA / Kerkinactie, 2002, 10,35. Budgetspel, werkgroep Arme Kant van Nederland/EVA, 2002, 12,50. Bewustwordingsspel dat laat zien hoe het is om van het sociaal minimum rond te komen. Arm en rijk in de bijbel, werkgroep Arme Kant van Nederland/EVA, 2001, 2,-. Bijbeluitleg van teksten over armoede en rijkdom, geschikt voor gebruik in kerkelijke bijeenkomsten. 29