Stand van Transport Trends, Ontwikkelingen, Cijfers & Prognoses Economisch Bureau Nederland Nadia Menkveld November 216
Stand van Transport: Gunstig ondernemerssentiment Derde kwartaalcijfers overstijgen verwachtingen 3 Vooral bouwsector levert bijdrage aan hogere groei 4 Ook arbeidsmarkt is verbeterd 5 Afvlakkende wereldhandel beinvloedt Schipholvolumes 6 Dalende luchtvrachtvolumes uit en naar het Verre-Oosten 7 Droge bulk op laag niveau 8 Trump: goed of slecht? 9 Verwachting olieprijs naar beneden bijgesteld 1 Panteia voorziet groei vierde kwartaal 11 Sentiment onder transportondernemers stabiel 12 Ongunstige concurrentiepositie baart zorgen 13 In 216 1% minder faillisementen dan in 215 14 2
procentuele verandering (j.o.j.) index seizoensgecorrigeerd (28=1) Derde kwartaalcijfers overstijgen verwachtingen 3,5% 16 3,% 2,5% 14 2,% 12 1,5% 1,% 1,5%,% 98 -,5% 96-1,% -1,5% 94-2,% 21-I 21-IV 211-III 212-II 213-I 213-IV 214-III 215-II 216-I 92 r.as - index l.as - verandering In het derde kwartaal van 216 groeide de Nederlandse economie harder dan verwacht. Ten opzichte van het tweede kwartaal dit jaar was de groei,7% en ten opzichte van het derde kwartaal vorig jaar groeide de economie met 2,4%. Het is het 12e kwartaal op rij dat de economie groeide (j.o.j.). De groei was voornamelijk te danken aan de toegenomen investeringen. De investeringen in woningen namen toe en bedrijven investeerden meer in transportmiddelen. De koopkracht van consumenten is toegenomen en dat is nu te merken in een krachtig herstel van de woningmarkt. Ook een hogere export droeg bij aan de groei: vooral de uitvoer van chemische producten nam toe. Zowel de uitvoer van diensten als van goederen steeg. Hierbij moet vermeld worden, dat de wederuitvoer twee keer zo sterk groeide als de uitvoer van het Nederlandse product. Door de sterkere groeicijfers in de afgelopen kwartalen verwacht ABN AMRO een hogere economische groei, dan de 1,5% die eerder voorspeld was. De groei zal eerder rond de 2% uitkomen. 3
Vooral bouwsector levert bijdrage aan hogere groei overheidsconsumptie particuliere consumptie uitvoer Investeringen Invoer BBP landbouw, bosbouw en visserij informatie en communicatie energie financienel instellingen onderwijs, zorg cultuur delfstoffenwinning verhuur en handel onroerend goed Industrie Water en afval Handel, vervoer en horeca Zakelijke dienstverlening Bouw % 1% 2% 3% 4% 5% 6% 7% 8% procentuele verandering (j.o.j.) -2% % 2% 4% 6% 8% 1% 12% procentuele verandering (j.o.j.) Zowel de invoer als de uitvoer stegen. En zoals beschreven droegende investeringen dus flink bij aan de economische groei. De investeringen in woningen nam toe met 7% en dat zorgde voor een hoge volumegroei in de bouwsector. De volumes in de bouw groeiden met 9,5% in het derde kwartaal van 216. Maar ook de zakelijke dienstverlening steeg sterk. Een belangrijke branche in de zakelijke dienstverlening is de uitzendbranche en deze wist te profiteren van een betere economie en toegenomen werkgelegenheid. Andere belangrijke sectoren voor de transportsector, zoals de industrie en de handel zagen een jaar op jaar groei. De groei van de energiesector was nog laag, als gevolg van de lage olieprijs. 4
x1 (seizoensgecorrigeerd) werkloosheidpercentage Ook arbeidsmarkt is verbeterd 1. 8% 8. 6. 4. 2. 7% 7% 6% 6% 5% 21 september 212 september 214 september 216 september 5% 4% 214 september 215 september 216 september Werkzame beroepsbevolking Werkloze beroepsbevolking Leisure Public Zakelijke dienstverlening Real Estate Informatie en Horeca Transport & Logistiek Handel Bouw Industrie Landbouw 2 4 aantal vacatures 216-III (x1) De economische groei heeft een afnemende werkloosheid tot gevolg. Het werkloosheidpercentage daalde van 7,2% tegen het einde van 214 naar 5,7% in september 216. het aantal werkenden is dus gestegen, met name het aantal werknemers in flexibel dienstverband nam toe. Maar ook het aantal vaste werknemers steeg in september 216. De verbeterde arbeidsmarkt zorgt voor een groei van het aantal vacatarues. De meeste vacatures zijn te vinden in de public sector (inclusief health), maar ook in de groot- en detailhandel staan relatief veel vacatures open. Het aantal vacatures in de Transportsector is in vergelijking tot andere sectoren laag, maar is de afgelopen maanden flink toegenomen. De toename van het aantal vacatures is een punt van zorg voor transportondernemers blijkt uit de de laatste sentimentscijfers (pg.12). 5
jaar op jaar ontwikkeling jaar op jaar ontwikkeling Afvlakkende wereldhandel beïnvloedt Schipholvolumes Wereldhandel vlakt af, door nearshoring en veranderingen in de value chain 25% 2% 15% 1% 5% % -5% -1% -15% -2% -25% 24 26 28 21 212 214 216 Schipholvolumes laten eenzelfde patroon zien 4% 3% 2% 1% % -1% -2% -3% -4% 24 26 28 21 212 214 216 6
Jaar op jaar groei (%) j.o.j. ontwikkeling Dalende volumes uit en naar het Verre-Oosten 1% -2% -4% -6% Binnenkomende volumes gestegen in september 8% 6% 4% 2% % -8% sep-15 nov-15 jan-16 mrt-16 mei-16 jul-16 sep-16 uitgaand binnenkomend Maar Europa heeft minder invloed op totaal, dan Verre Oosten Verre-Oosten Europa (incl. Domestic) Noord- Amerika Volume Verre-Oosten gedaald en volumes Europa flink gestegen... 1% 8% 6% 4% 2% % -2% jun-15 sep-15 dec-15 mrt-16 jun-16 sep-16 Europa (incl. Domestic) Verre-Oosten Noord-Amerika In september zijn de vrachtvolumes met 1,9% gestegen. De binnenkomende vrachtvolumes namen met 4,3% toe, maar de uitgaande volumes daalden met -,6% Midden- Oosten Afrika Latijns Amerika Voor dit jaar (t/m september) komt de groei uit op 1,6% 7
mln ton (12-maands gemiddelden Baltic Dry Index mln ton (12- maandsgemiddelden) mln ton (12-maands gemiddelden Droge bulk op laag niveau Import ijzererts naar EU op laag niveau, door kwakkelende staalindustrie 5 14 12 1 8 6 4 2 25 27 28 21 211 213 214 216 Sterke stijging graanimport 2 18 16 14 12 1 8 6 4 2 Kolenimport in 216 gedaald, door lagere vraag vanuit industrie 24 26 28 21 212 214 216 Baltic Dry Index nog op laag niveau door overcapaciteit 14. 4 3 2 1 24 26 28 21 212 214 216 12. 1. 8. 6. 4. 2. nov- nov-4 nov-8 nov-12 nov-16 8
$/EU Dow Jones Index Trump: goed of slecht? 1, De dollar steeg En ook de aandelenmarkten reageerden positief,9,9,9,9,9,8,8 1-2-216 1-5-216 1-8-216 1-11-216 19.5 19. 18.5 18. 17.5 17. 16.5 16. 15.5 15. januari maart mei juli september november Na de uitslag van de Amerikaanse verkiezingen, was er in eerste instantie een schok, want ook de financiele markten hadden niet op winst van Trump gerekend. In eerste instantie reageerden ze negatief: de dollar daalde. Maar dat was slechts een kwestie van uren. Al snel herstelde de markt en reageerde juist positief op de verkozen president: Trump. De meningen zijn verdeeld over de controversiele Trump. Morele en ethische kwesties daargelaten, rijst de vraag: is Trump goed of slecht voor de economie? Hoewel het nog veel te vroeg is om hier een definitief antwoord op te geven, worden hieronder kort een aantal meningen uiteengezet. Goed De financiele markten reageerden dus positief. Trump zal snel willen laten zien welke kant hij op wil met een aantal beleidsmaatregelen die vooral op economisch vlak liggen. Via belastingverlagingen zal hij de economie willen stimuleren. Daarnaast heeft hij veelvuldig gezegd veel te willen investeren in de infrastructuur. Ook dat is gunstig voor de Amerikaanse economie. Een groeiende amerikaanse economie zal de wereldhandel kunnen stimuleren. Slecht Onder Trump is de kans aanzienlijk dat er restricties op het gebied van internationale handel en immigratie komen. Dit zal betekenen dat de groei van de Amerikaanse economie minder effect heeft op de economie van de eurozone. Daarnaast liggen eventuele nadelen vooral op de lange termijn. Een oplopend begrotingstekort de vergrijzing en klimaatveranderingen zijn nadelen die zich op de lange termijn kunnen manifesteren. 9
$/Barrel - Brent Olie Verwachting olieprijs naar beneden bijgesteld ABN AMRO verwacht dat olieprijs op gemiddeld 45 USD per vat uitkomt voor 216 en in 217 naar 55 USD per vat stijgt 14 12 1 8 6 4 2 Q2 217* Q2 216 Q2 215 Q2 214 Q2 213 Q2 212 Q2 211 * Prognose ABN AMRO Trump lijkt voorstander van stimuleren productie Twee redenen liggen ten grondslag aan de afvlakking van de olieprijsstijging eind 216. Ten eerste lijken de onderhandelingen van de OPEC om de productie te verlagen lastig te worden: een aantal landen zijn er financieel niet happig op om de productie te verlagen. En ten tweede lijkt de nieuwe president van de VS Trump- een groot voorstander van de olie- en gasindustrie. Via wetgeving en belastingvoordelen zal zijn beleid kunnen leiden tot een stimulering van de olieproductie. Maar ook als het de OPEC wel lukt om de productie te verlagen, blijft de olieproductie op recordhoogte. Kijkend naar de hoge voorraden in de markt en de slechts lichte stijging van de vraag naar olie, is dat ongunstig voor de prijs van olie. Een overaanbod zorgt voor druk op de prijs van olie, maar hogere rentes in de VS, lagere investeringen in de oliesector en een hogere vraag, zullen zorgen voor een betere balans tussen vraag en aanbod. 1
joj verandering Q4 joj verandering Q4 joj verandering Q4 Panteia voorziet groei vierde kwartaal Wegvervoer profiteert van groei uitvoer chemische producten 2,% 1,8% 1,6% 1,4% 1,2% 1,%,8%,6%,4%,2%,% totaal wegvervoer binnenlands vervoer internationaal: aanvoer internationaal: afvoer Vooral de binnenvaartverwachtingen van Panteia voor het vierde kwartaal van dit jaar zijn interessant. Voor de internationale aanvoer van de binnenvaart verwacht Panteia een flinke verhoging: 8,6%. Deze relatief hoge groei is volgens de onderzoekers van Panteia te danken aan het feit dat door het lage water vorig jaar er minder vervoerd kon worden per binnenvaartschip. Door minder extreme omstandigheden dit jaar, kunnen deze volumes weer worden teruggehaald. Binnenvaart ziet volumestijging door minder extreme weersomstandigheden dit jaar Verplaatsing van oude Hanjin containers kan voor stijging spoorvervoer zorgen in vierde kwartaal 1,% 9,% 8,% 7,% 6,% 5,% 4,% 3,% 2,% 1,%,% totaal binnenvaart binnenlands vervoer internationaal: aanvoer internationaal: afvoer 3,% 2,5% 2,% 1,5% 1,%,5%,% totaal spoor binnenlands vervoer aanvoer afvoer 11
% saldo antwoorden (12 maands voortschrijdend gemiddelden) sentiment (saldo antwoorden) Sentiment onder transportondernemers stabiel 15 14 1 12 5 1 8-5 6-1 4-15 2-2 -25 213 oktober 214 april 214 oktober 215 april 215 okt 216 april 216 oktober Q4 211 Q4 212 Q4 213 Q4 214 Q4 215 Q4 216 Tekort aan arbeidskrachten omzet tarieven orderpositie personeelssterkte economisch klimaat Omzetverwachtingen positief Het sentiment van transportondernemers is relatief stabiel. Twee zaken zijn echter opvallend. Allereerst is het sentiment omtrent de omzetverwachtingen gestegen. Meer ondernemers verwachten een hogere omzet dan in het vorige kwartaal. Deze positieve ondernemers zijn overwegend te vinden in het wegtransport. Ten tweede verwachten meer ondernemers personeel aan te nemen. Dat is gunstig, maar tegelijkertijd betekent dat een zorg. Maar zorgen om het vinden van geschikt personeel nemen toe Het aantal vacatures in de transportsector blijft stijgen en dat heeft een toename van de zorgen van ondernemers tot gevolg. In de tweede helft van 216 zijn de zorgen omtrent het tekort aan arbeidskrachten flink toegenomen. De verwachting is dat de arbeidsmarkt in de toekomst onder druk blijft staan. Vergrijzing en tekort aan hoogopgeleid ICT personeel blijven uitdagingen voor de transportsector. 12
% saldo antwoorden concurrentiepositie transportondernemingen % antwoorden Ongunstige concurrentiepositie baart zorgen 12 6 1 8 5 6 4 2 4 3-2 2-4 1-6 213 4e kwartaal 214 4e kwartaal 215 4e kwartaal Nederlandse markt Buitenlandse markt binnen de EU Buitenlandse markt buiten de EU 216 4e kwartaal Q4 212 Q4 213 Q4 214 Q4 215 Q4 216 Geen belemmeringen Onvoldoende vraag Steeds meer ondernemers maken zich zorgen om concurrentiepositie Transportondernemers maken zich zorgen om hun concurrentiepositie. Allereerst in internationaal perspectief (binnen en buiten de EU), maar ook in Nederland lijkt de concurrentiedruk toe te nemen. De afname van het aantal faillissementen en de toename van het aantal bedrijven in Nederland zorgt voor meer concurrentie. Nu het economisch beter gaat, lijken meer ondernemers deze markt in te stappen, terwijl de concurrentiedruk al hoog lag. Hoewel de concurrentie hoger ligt, zijn ondernemers wel tevreden over de vraagkant van de markt. De zorgen om onvoldoende vraag zijn afgenomen en dat is positief nieuws. Wel zien de ondernemers nu meer belemmeringen: vooral de zorgen om een tekort aan arbeidskrachten is hier debet aan. 13
Aantal faillissementen In 216 1% minder faillisementen dan in 215 4 3 2 1 214 oktober 215 april 215 okt 216 april 216 oktober wegvervoer binnenvaart logistieke dienstverlening overig Aantal faillissementen stabiel op laag niveau In de eerste tien maanden van 216 zijn er 179 bedrijven failliet gegaan in de transport en logistieksector. Dat zijn er 1% minder dan in dezelfde periode vorig jaar. Vooral het aantal faillisementen in het wegvervoer daalde flink (34%). Het wegvervoer profiteert al een poos van de hogere bouwvolumes. Het aantal faillissementen ligt nu op een laag niveau en omdat het aantal bedrijven in de sector ook toeneemt is de faillissmentsgraad in twee jaar tijd gehalveerd. 14
Bronnen CBS Clarksons Thomson Reuters Datastream ABN AMRO Economisch Bureau Schiphol verkeer en vervoer cijfers PortofRotterdam Portof Antwerp Hafen Hamburg CPB Panteia BOVAG Cap Gemini, Transporeon Disclaimer This document has been prepared by ABN AMRO. It is solely intended to provide financial and general information on the energy market. The information in this document is strictly proprietary and is being supplied to you solely for your information. It may not (in whole or in part) be reproduced, distributed or passed to a third party or used for any other purposes than stated above. This document is informative in nature and does not constitute an offer of securities to the public, nor a solicitation to make such an offer. No reliance may be placed for any purposes whatsoever on the information, opinions, forecasts and assumptions contained in the document or on its completeness, accuracy or fairness. No representation or warranty, express or implied, is given by or on behalf of ABN AMRO, or any of its directors, officers, agents, affiliates, group companies, or employees as to the accuracy or completeness of the information contained in this document and no liability is accepted for any loss, arising, directly or indirectly, from any use of such information. The views and opinions expressed herein may be subject to change at any given time and ABN AMRO is under no obligation to update the information contained in this document after the date thereof. Before investing in any product of ABN AMRO Bank N.V., you should obtain information on various financial and other risks and any possible restrictions that you and your investments activities may encounter under applicable laws and regulations. If, after reading this document, you consider investing in a product, you are advised to discuss such an investment with your relationship manager or personal advisor and check whether the relevant product considering the risks involved- is appropriate within your investment activities. The value of your investments may fluctuate. Past performance is no guarantee for future returns. ABN AMRO reserves the right to make amendments to this material. ABN AMRO, 216 15