Geachte collega, Beste leerling, Voor de leerlingen van de eerste graad secundair onderwijs hebben wij dit leerwerkboek geschreven dat rekening houdt met de nieuwste eindtermen. Het evenwicht tussen kennis, handelen en duiden wordt in ere hersteld. Een degelijke doeactiviteit loopt als een rode draad doorheen het leerwerkboek. Wij zijn ervan overtuigd dat de leerlingen met plezier de lessen techniek zullen volgen en nog lang zullen nagenieten van de doeactiviteit. Met vriendelijke groet, De auteurs Luc De Vlieger Anne Delobelle Een cursus samenstellen kost veel inzet, tijd en geld. De vergoeding van de auteurs en van iedereen die bij het maken en verhandelen van dit leerwerkboek betrokken is, komt voort uit de verkoop ervan. In ons land beschermt de auteurswet de rechten van deze mensen. Wanneer je zonder toestemming kopieën maakt, ontneem je hen dus een stuk van die vergoeding. Dat is niet eerlijk en bovendien door de wet verboden. Daarom vragen wij je beschermde teksten niet te kopiëren zonder schriftelijke toestemming. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt op om het even welke manier zonder geschreven toestemming van de uitgever. 2016 Uitgeverij Tess bvba, Oudenaarde, België Verantwoordelijke uitgever: Tess bvba Windmolenstraat 2 B-9700 Oudenaarde T: +32 (0)55 33 05 30 info@tess.be www.tess.be 1
Bij de samenstelling van dit leerwerkboek werd heel veel fotomateriaal gebruikt. Mochten er illustraties zonder voorkennis van de rechthebbenden zijn afgedrukt, dan worden zij verzocht contact op te nemen met de uitgeverij. Bij deze methode hoort een bordboek. Op dit bordboek vind je het ingevulde leerwerkboek, jaarplan, didactische richtlijnen, uitbreidingsleerstof, film- en fotomateriaal, enz... Het bordboek kan je bekomen bij uitgeverij Tess. De doeactiviteit: maquette vakantiehuisje is te bekomen bij uitgeverij Tess. www.tess.be Kaftontwerp: Tim Konings www.tings.be ISBN 9789082094299 NUR 170 Derde druk Wettelijk depot: D/2016/12.702/005 Verantwoordelijke uitgever: TESS bvba Windmolenstraat 2 B-9700 Oudenaarde T: +32 (0)55 33 05 30 info@tess.be www.tess.be 2
Datum Blz. 1 Probleem 5 1.1 Behoefte aan een woning 5 1.2 De functie van een woning 5 1.3 Behoefteomschrijving van het vakantiehuisje 6 2 Ontwerpen 7 2.1 Wat zijn de verlangens van elk lid van het gezin? 7 2.2 Wat bepalen de stedenbouwkundige voorschriften? 7 2.3 Materialen 8 2.3.1 Soorten materialen 9 2.3.2 Eigenschappen van materialen 10 2.4 Verbindingen 12 2.4.1 Soorten verbindingen 12 2.4.2 Eigenschappen van de verbindingen 13 2.5 De architect maakt een bouwplan 15 2.5.1 Titelruimte 15 2.5.2 Situeringsplan 16 2.5.3 Inplantingsplan 16 2.5.4 Funderingsplan 16 2.5.5 Gevels: voorgevel, achtergevel, linker- en rechtergevel 17 2.5.6 Grondplan en verdiepingsplan 17 2.5.7 Doorsneden 18 2.5.8 Detailtekeningen 18 2.5.9 Bijzondere tekeningen 18 2.5.10 Lastenboek 18 3
Datum Blz 2.6 Het ontwerp maken 19 2.6.1 Tekenvaardigheden 19 2.6.2 Tekenen op schaal 19 2.6.3 Tekenafspraken 19 2.6.4 Waarmee houden we rekening bij het maken van een plan? 21 3 Maken 26 3.1 Behoefte 26 3.2 Welk ontwerp biedt de beste oplossing? 26 3.3 De maquette maken 26 3.3.1 Onderdelenlijst 26 3.3.2 Stroomdiagram timmeren maquette 27 3.3.3 Inplantingsplan vakantiewoning 29 3.3.4 Teken het grondplan van de woning 29 3.3.5 Teken de 4 gevels 30 3.3.6 De maquette afwerken 30 3.4 In gebruik nemen 30 3.5 Evaluatie 30 4 Het bouwproces 31 4.1 De fundering en de riolering 31 4.2 Opgaand metselwerk 31 4.2.1 De spouwmuur 31 4.2.2 De binnenmuur 33 4.3 De dakconstructie 33 4.4 Passief bouwen 34 5 Steen voor steen 37 5.1 Passief bouwen 35 5.2 Volgorde in het bouwproces 36 5.3 Veiligheid in de bouw 38 5.4 Hoe worden bakstenen gemaakt? 39 5.5 Bruggen bouwen 40 5.6 Knelpuntberoepen 41 5.7 Bouwmaterialen 42 5.8 Wat is asbest? 43 5.9 Tekenen met floorplanner 44 4
1 Probleem 1.1 Behoefte aan een woning Ieder van ons woont ergens. Dat lijkt eenvoudig, zelfs normaal. Maar om onder woorden te brengen wat met wonen bedoeld wordt, zijn diverse formuleringen mogelijk. Je eigen huis was je eerste ontdekkingsgebied. Je kwam erachter dat het huis een woonkamer had, een toilet, een badkamer, slaapkamers en je ging langzaam begrijpen waarom er zoveel verschillende vertrekken zijn en waartoe ze dienen. Waar het echt op aan komt, is dat je erin slaagt om van je huis een thuis te maken, waar het goed is om met en voor mekaar te leven. Huis en thuis, wonen en woonst, zijn begrippen die veel betekenen. 1.2 De functie van een woning De beschermende functie van de woning is in de moderne samenleving vanzelfsprekend geworden. De eerste bewoners (holbewoners) beschermden zich tegen: prehistorische grot natuurstenen huisje In onze moderne maatschappij is ons leven van veel gemakken voorzien: een groot verschil met het wooncomfort van vroeger. We kunnen ons dan ook nauwelijks voorstellen hoe de mensen zich vroeger met alles moesten behelpen. Wanneer wij ons willen wassen, stappen we onder de douche of in bad. Je moet de kraan maar open draaien en er is water. Vroeger was de watervoorziening heel gebrekkig. De meeste vroege beschavingen haalden het water uit nabijgelegen meren of rivieren. Lang geleden kon dat nog zonder problemen: het water was toen nog helder en rein. In de Middeleeuwen kon men ook water halen uit een gemeenschappelijke pomp die op een plein was opgesteld. Gas- of elektrisch licht was er natuurlijk ook nog niet. Bijna ieder huis had wel een olielamp of men had kaarslicht. 5
woning. eenvoudige boerderij ca. 1500 (Bokrijk) 1.3 Behoefteomschrijving van het vakantiehuisje Leer - wijzer 1. Waartegen beschermden de eerste bewoners zich? 3. Geef de functies van de hedendaagse hedendaagse woning Met de toename van de welvaart verbond de mens ook andere functies aan de woning: een woning werd naast een verblijfplaats ook nog een ontspanningsruimte waar sociaal contact mogelijk werd. Soms dient de woning ook als statussymbool. Aan welke behoeften moet een woning voldoen? Uit welke ruimten bestaat een huidige comfortabele woning? Je ouders hebben je de opdracht gegeven om een vakantiehuisje te ontwerpen en de maquette ervan te maken. Het huisje moet ontworpen zijn voor jouw gezinssituatie. De woning moet voorzien zijn van het nodige comfort en een tuintje. Elk kind krijgt, indien mogelijk, zijn eigen slaapkamer. De woning moet een open bebouwing zijn zodat er ruimte is voor wat groen rondom het huis. Aangezien het een vakantiehuis is, wordt het niet permanent bewoond. Het huisje wordt gebouwd in de Hoge Venen, waar er tijdens de winter geskied kan worden en tijdens de zomer lange wandelingen gemaakt kunnen worden in een prachtige streek. Het staat in een verkaveling, speciaal voor weekendhuisjes. 2. Het comfort van wonen is in de loop van de geschiedenis toegenomen. Leg uit aan de hand van een 4- tal stappen in de tijd. 6
2 Ontwerpen Zo maar aan het ontwerp van de vakantiewoning beginnen is een onmogelijke zaak. Je moet eerst een antwoord vinden op volgende vragen. Wat zijn de behoeften van ons gezin? Wat bepalen de stedenbouwkundige voorschriften van deze verkaveling? Welke materialen kan ik gebruiken om de woning te bouwen? Een woning bestaat niet uit 1 stuk, maar uit duizenden stukjes. Hoe zijn al deze onderdelen met mekaar verbonden? Welke tekeningen moeten van het huisje gemaakt worden? Welke symbolen gebruik je om te ontwerpen en hoe doe je dat? 2.1 Wat zijn de verlangens van elk lid van het gezin? Vul het schema in en onderzoek welke specifieke verwachtingen er aan jullie woning worden gesteld. Bewoners Leeftijd Verwachtingen 2.2 Wat bepalen de stedenbouwkundige voorschriften? Door de ligging van de verkaveling en het specifieke doel van de woning, bepalen de stedenbouwkundige voorschriften dat de woningen niet hoger dan 3.5 m mogen zijn. De ruimte tussen de verschillende vakantiewoningen moet min. 3 m bedragen. Dit om eventuele overslaande brand te vermijden en blussingswerken te vereenvoudigen. Alle vakantiewoningen staan precies op 3 m van de rooilijn. Er mag geen garage in de woning of de tuin aanwezig zijn. De garages staan allen naast elkaar, buiten de verkaveling, langs de hoofdweg. Alle vakantiewoningen hebben dezelfde afmetingen: lengte 12 m en breedte 8 m. 7
2.3 Materialen Een huis dat alleen maar met gebakken klei, mortel en hout gebouwd werd, is al lang verleden tijd. De eisen die gesteld worden aan de bouw van moderne woningen zijn de laatste decennia groter geworden. Denk maar aan de snelheid waarmee er gebouwd wordt, de verstrengde isolatie- en ventilatienormen, het ecologisch aspect, het gebruik van groene energie e.d. Deze en veel andere eisen zorgen ervoor dat er nieuwe materialen bij de bouw gebruikt worden. Opdracht 1 ICT Bekijk aandachtig de volgende filmpjes en vul de tekst in. http://www.schooltv.nl/beeldbank Titel: Prefab In het zoekvenster: prefab, bouwen, constructie Vroeger werd een huis op de bouwplaats opgebouwd. Tegenwoordig wordt er steeds vaker met onderdelen gewerkt. Je praat bij dit soort constructies natuurlijk wel over precisiewerk. Het dak dat in de timmerfabriek gebouwd wordt, moet exact passen op de betonconstructie zoals deze op de bouwplaats is neergezet. Een goede samenwerking tussen de en de uit de fabriek en de bouw van op de bouwplaats is natuurlijk absoluut noodzakelijk. Maar zoals hier bij het plaatsen van een dak is die samenwerking ook van levensbelang. http://www.schooltv.nl/beeldbank Titel: Flexibel bouwen In het zoekvenster: bouw, bouwen, flexibel 8
Een huis bouwen in een fabriek is voor de technieker aangenamer dan buiten. Leg uit: Met speciaal vervoer worden de delen, ook wel genaamd, naar de bouwplaats gereden en daar op elkaar gezet. Heb je het gebouw niet meer nodig, dan kun je het een andere bestemming geven. 2.3.1 Soorten materiaal We onderscheiden 2 soorten materialen: enkelvoudige materialen en samengestelde materialen. Een samengesteld materiaal bestaat uit 2 of meerdere basismaterialen. Materialen kunnen metalen of niet-metalen zijn. Soorten materiaal Enkelvoudige materialen Samengestelde materialen Metaal ijzer lood tin koper goud wolfram zilver aluminium kobalt platina cadmium legeringen: mengsels van metalen duraluminium = aluminium + koper messing = koper + zink brons = koper + tin roestvast staal = ijzer + chroom + nikkel + koostof Niet-metaal natuurlijke materialen die gegroeid zijn - wol - leer - hout die niet gegroeid zijn - natuursteen - zand - klei kunststoffen thermoplasten thermoharders elastomeren van dezelfde materialen een lap stof van wollen draden van verschillende materialen MDF plaat papier gewapend beton linoleum: kurk + houtmeel + verf + hars +... 9
In bovenstaande tabel vragen de kunststoffen wat uitleg: Thermoplasten: een materiaal van kunststof dat bij sterke verhitting zacht wordt, zoals polyvinylchloride (PVC), polystyreen (piepschuim), e.d. Thermoharders: Een materiaal van kunststof dat bij verhitting hard blijft, zoals polyesterharsen, epoxyharsen, e.d. Elastomeren: Een materiaal van kunststof met rubberachtige (soepele) eigenschappen, zoals EPDM-rubber (synthetisch rubber), neopreen (duikerspak), e.d. 2.3.2 Eigenschappen van materialen Bijna alle materialen die in de vorige tabel beschreven zijn, worden in de bouwnijverheid gebruikt. De keuze van het gebruikte materiaal is afhankelijk van zijn eigenschappen. Stijfheid Elasticiteit Hardheid Bestandheid Geleidbaarheid Sterkte Onderhoud Prijs - kwaliteit Esthetisch Hoe stijf is het materiaal of hoe makkelijk kan het materiaal buigen zonder stuk te gaan? Hoe ver veert een materiaal na buigen of trekken weer terug, krijgt het materiaal terug zijn oorspronkelijke vorm? Hoe gemakkelijk kun je het materiaal bekrassen met een scherp voorwerp? Waartegen is het materiaal bestand? Tegen hitte? Tegen oxidatie? Kan het materiaal makkelijk elektriciteit en warmte geleiden? Hoeveel kracht heb je nodig om het materiaal te breken of hoe gemakkelijk gaat het materiaal kapot? - vermoeiing door langdurig gebruik - buigsterkte - treksterkte - druksterkte Is er na het plaatsen een behandeling nodig? Hoe dikwijls moet deze behandeling herhaald worden? Hoeveel tijd vraagt dit? Hoeveel kost dit? Kan ik dit zelf uitvoeren? Ook je budget bepaalt je keuze. Sommige materialen zijn zeer duur in aankoop maar hebben een lange levensduur. Een heel belangrijk aspect bij de keuze van materialen. 10
Milieu Opdracht 2 Kies twee materialen van dezelfde vorm (bv verschillende soorten latten) en stel zelf een eenvoudige proef samen om de eigenschappen ervan te testen. Hou er rekening mee dat je de test in de klas moet kunnen uitvoeren. Vul de tabel in en vergelijk de testresultaten. Eigenschappen Stijfheid Elasticiteit Hardheid Bestandheid Geleidbaarheid Sterkte Wat zijn de gevolgen van het materiaal voor het milieu? - Is het giftig? - Is er veel energie nodig geweest om het materiaal te maken? - Afval: Is het materiaal na gebruik recycleerbaar? Materiaal 1 Voor het testen van de eigenschappen van materialen bestaan ingewikkelde genormeerde proeven. Materiaal 2 Opmerking 11
2.4 Verbindingen De meeste technische realisaties bestaan uit meerdere onderdelen. Deze onderdelen zijn met elkaar verbonden. Het ene onderdeel is met een verbinding aan het andere onderdeel verbonden. Verbindingen zijn in de techniek zeer belangrijk. Het is zeer belangrijk de juiste verbinding in een ontwerp te kiezen. 2.4.1 Soorten verbindingen Vormverbinding: Je voegt geen materiaal of een extra voorwerp toe om de onderdelen met elkaar te verbinden. Je maakt gebruik van de vorm van de onderdelen die je wenst te verbinden. De onderdelen kunnen een tegengestelde vorm hebben (stopsel op een tube) of dezelfde vorm (ketting). Voorwerpverbinding: Je gebruikt een extra voorwerp om onderdelen met elkaar te verbinden. (plank bevestigen met een schroef) Materiaalverbinding: Je gebruikt een extra materiaal om onderdelen aan elkaar te bevestigen. (prent kleven met lijm) Opdracht 3 Noteer de onderstaande verbindingen in de juiste kolom. USB stick bout en moer verbinding bakstenen met cement behangen doos met deksel ketting knex naaien tandpasta met dop paperclip plank met schroeven scharnier slot op deur sleutel op slot solderen 12
Onderdelen hebben tegenovergestelde vorm Vormverbinding Onderdelen hebben zelfde vorm 2.4.2 Eigenschappen van verbindingen Voorwerpverbinding Materiaalverbinding Demonteerbaar: De rits van mijn jas moet nog open kunnen, maar de bakstenen van mijn huis moeten niet demonteerbaar zijn. Beweegbaar: Mijn kast heeft een deur, beide zijn verbonden door een scharnier. Beweegbaarheid is hier zeer belangrijk. Als ik de tube tandpasta sluit met het stopsel dan wil ik niet dat dit nog kan bewegen. Sterkte: Een prent vastkleven met goede lijm is een sterke verbinding. Diezelfde lijm gebruiken voor bakstenen is geen sterke verbinding. 13