Correctievoorschrift HAVO 2015

Correctievoorschrift HAVO 2015 l Natuur, leven en technologie Tijdvak 1 Vrijdag 29 mei 09.00 11.00 uur College-examen schriftelijk 1

1 Voor het antwoord op een open vraag worden alleen hele punten toegekend tot het maximum vermeld in het antwoordmodel. Het minimum aantal punten is 0. Bij meerkeuzevragen wordt óf 0 punten óf het maximum aantal punten toegekend. 2 Bij een meerkeuzevraag wordt alleen de hoofdletter die hoort bij de juiste keuzemogelijkheid goed gerekend. Indien meer dan één letter als antwoord gegeven is worden geen scorepunten toegekend. 3 Indien de corrector meent dat het antwoordmodel van een meerkeuzevraag een fout of onvolkomenheid bevat, dan beoordeelt zij/hij het werk van de kandidaten alsof toets en antwoordmodel juist zijn. Zij/hij stelt het CvTE op de hoogte van de fout of onvolkomenheid. Het is niet toegestaan zelfstandig af te wijken van het antwoordmodel. Met een eventuele fout wordt bij de definitieve normering van het examen rekening gehouden. 4 Indien een open vraag gedeeltelijk juist beantwoord is wordt een deel van de maximale score toegekend in overeenstemming met het antwoordmodel. 5 Indien een antwoord op een open vraag niet in het antwoordmodel voorkomt en dit antwoord op vakinhoudelijke gronden als juist beoordeeld kan worden, moeten scorepunten worden toegekend naar analogie of in de geest van het antwoordmodel. 6 Indien in een antwoord een gevraagde verklaring, uitleg of berekening ontbreekt dan wel foutief is, worden 0 punten toegekend, tenzij in het antwoordmodel anders is aangegeven. 7 Indien meer antwoorden (redenen, voorbeelden e.d.) gegeven worden dan gevraagd, worden uitsluitend de eerst gegeven antwoorden beoordeeld tot maximaal het gevraagde aantal. 8 Een antwoord mag één cijfer meer of minder bevatten dan op grond van de nauwkeurigheid van de verstrekte gegevens verantwoord is. Bij grotere (on)nauwkeurigheid moet 1 punt worden afgetrokken. Bij een berekening wordt voor een rekenfout en/of nauwkeurigheidsfout maximaal 1 punt afgetrokken. 9 In het antwoordmodel geeft het teken / scheiding aan tussen verschillende juiste mogelijkheden. 10 In het antwoordmodel wordt met (...) een deel aangegeven, dat niet in het antwoord van de kandidaat hoeft voor te komen. 11 In het antwoordmodel wordt eventueel met onderstreping een deel aangegeven, dat in het antwoord van de kandidaat moet voorkomen. 12 Voor deze toets kunnen maximaal 56 punten worden behaald. Het CvTE stelt een omzetting van score naar cijfer vast. 2

Froude bij mensen en paarden 1 () Boven de 8,1 km/uur kost lopen meer energie dan hardlopen, dus vanaf die snelheid is hardlopen beter. N.B. 8,2 mag ook goed gerekend worden. 2 () Grotere stappen nemen en de frequentie verhogen. Ontbreken van één manier: aftrekken. 3 (2p) Hij is een half uur onderweg correct aflezen 57 10 3 kj/(kg h) en 57 10 3 x 0,50 x 80 = 2,3 10 6 J 4 () P k = E k,m x v of E k,m = P k / v 5 () P k = E k,m x v Bij constante E k,m is v groter naarmate P k groter is. 6 () Het getal is dimensieloos. Immers: m.s -1 / m.s -2.m = m.s -1 / m. s -1. 7 (4p) Snelheid omrekenen: 5 km/u = 5000/3600 = 1,389 m/s. Getal van Froude kind: 1,389/ (9,81.0,40) = 0,7. Getal van Froude moeder: 1,389/ (9,81.1,00) = 0,4 Conclusie: kind zit boven 0,5 en rent. Moeder zit onder de 0,5 en loopt. Dit stemt overeen met wat Froude gevonden heeft. 8 () Doordat de stapgrootte kleiner is bij het kind, moet het een hogere stapfrequentie gebruiken voor dezelfde snelheid als moeder. 9 (2p) C 2p 10 (2p) Bij een hoger getal van Froude horen hogere snelheden. Die kunnen worden bereikt door de staplengte te vergroten. 11 () C 12 () Het antwoord dient de notie te bevatten dat de tekenaars de juiste snelheid koppelen met de vier loopvormen van het paard. Rioolwaterzuivering Soerendonk 13 () Maarheeze ligt hoger dan de waterzuivering. 3

14 (2p) Voorbeelden van juiste antwoorden zijn: 2p - Verdamping - Doorsijpelen naar grondwater - Als het volume groter is, neemt de stroomsnelheid toe - Capaciteit van de rivier is groter dan de dagelijkse belasting - De stroomsnelheid is groot vanwege de schuinte/het verval (3 goed 2p, 2 goed, anders 0p) 15 (3p) Volume per jaar = 0,8 x 55. 10 6 = 4,4.10 7 m 3 /jaar. Benodigd debiet = 4,4. 10 7 /(365x24) = 5,0.10 3 m 3 /uur. Dit is dus veel groter dan de capaciteit (slechts 1830 m 3 /uur). 16 (3p) 120 L = 0,12 m 3. 0,12 x 9168 =1100 m 3 /dag = 46 m 3 /uur. 1830/46 = 40 dorpen. 17 () B Oorresonantie en spraak/zang 18 (3p) λ = 4 x 0,0300 m = 0,120 m In het oor zal de temp 36,5 ο C zijn, dus 309,5 K -> v = 350 m/s (interpolatie, grenzen 349..352 m/s) f = v/λ = 350 / (0,120) = 2917 = 2,92. 10 3 Hz (2,91 10 3 Hz. 2,93 10 3 Hz) 19 (2p) Door de vorm van de buis zijn ook grotere lengtes dan 30,0 mm mogelijk/passen ook langere golflengtes erin. Dit resulteert in een lagere frequentie. 20 (2p) Bij eenzelfde kracht wordt de uitwijking 3x zo groot. C = F/u. F blijft gelijk, u wordt 3x zo groot, dus C wordt 3x zo klein. - gebruik formule C = F/u - juiste conclusie m 21 (4p) T = 2π De frequentie is 1000 / 40 = 25 x zo klein, de trillingstijd dus C 25 x zo groot. m m is dus 25 x zo groot, wordt 25 x 25 = 625 x zo groot. C C C is 3 x zo klein geworden, dus de massa is 625/3 = 208 x zo groot. Dit is ruim 200 keer. - gebruik juiste formule - toename trillingstijd - berekening massa - juiste conclusie 4

22 (2p) 92 80 = 12 db. Dit zijn 12 / 3 = 4 halveringstijden. De maximale duur is dus 8 / 2 4 = 0, 5 uur (ongeveer 30 minuten). - aantal halveringstijden - berekening tijd 23 (2p) Binas 15 d: 60 db Het normale spraakgebied (tussen 2000 en 3000 Hz) is met 40 tot 50 db verminderd. Een normaal gesprek van 40 db is dus niet meer mogelijk. - benoemen 60 db - consistente conclusie 24 () Eerder tussen 200 en 1400 Hz. Ilse is een vrouw met een vrij hoge stem. 25 () Door de knobbeltjes zijn (de stembanden niet regelmatig,) zijn er meerdere eigentrillingen met kleinere golflengtes mogelijk / op de plaatsen met de knobbeltjes ontstaan knopen, (dus wordt het geluid hoger qua toonhoogte). 26 (2p) Hij zal het verschil tussen oo en ee niet kunnen horen. Bovendien zullen andere klinkers en medeklinkers, kenmerken voor het horen boven 600 Hz niet apart gehoord kunnen worden. Geen verschil oo-ee. Nog andere klinkers en medeklinkers niet hoorbaar. 27 () Volgens de formule f = v / λ is de waarde van v hoger als f (dus de toonhoogte) hoger is. Alcohol en het verkeer 28 (3p) Gemiddelde snelheid bij remmen = (13,888.. + 0 m)/2s = 6,94 m/s Remtijd = 13,89 / 6,94 = 2,00 s Remvertraging is 13,89 / 2,00s = 6,94 ms -2 29 (2p) Joost rijdt nu 1,5 x 13,888.. =, meer dan 20,82 m in de reactieafstand, Hij treft het kind met 50 km/h. 30 (3p) 0,30 = n x 33 x 0,05 x 8/(0,68 x 70 x 1,055-1 ) 6 x 0,17 33 x 0,05 x 8/(0,68 x 70 x 1,055-1 ) = 0,29 0,30 + 6 x 0,17= 1,32 dus 1,32 = 0,29 x n, n = 1,32 / 0,29 = 4,6 flesje, afgerond 5 flesjes. Er zijn er al twee verwerkt, dus in totaal 7 flesjes. - Invullen in BAG-formule - Uitrekenen 4,6 flesje - Twee erbij + afronden Rekenen met 0,293 (i.p.v. 0,29) leidt tot 4,5 (i.p.v. 4,6): goed rekenen. 5

Illustraties (+ tekst) verantwoording: Froude bij mensen en paarden http://nl.wikipedia.org/wiki/william_froude (figuur 2) http://nl.123rf.com/stock-photo/wandelende_mensen.html (figuur 3) http://www.james-e-murphy.ie/files/murphy_animating_horse_gaits_2010.pdf (figuur 4 en 5) http://www.diapers.com/p/dreamworks-spirit-stallion-of-cimarron-186172 (figuur 6) Rioolwaterzuivering Soerendonk http://www.dommel.nl/we-0/schoon-waterbodem/rioolwater_en_de/rioolwater_zuiveren/soerendonk (figuur 7) Oorresonantie en spraak/zang module Wat zeg je? (figuur 8 t/m 10) http://www.rtvoost.nl/nieuws/default.aspx?nid=183194&cat=1 (figuur 11) http://www.bbc.com/news/entertainment-arts-22503035 (figuur 12) Alcohol en het verkeer http://sv.wikipedia.org/wiki/erik_widmark#mediaviewer/fil:widmark,_erik_(ur_giero w_1940).jpg (figuur 14) Mogelijke cesuur: N = 1,0, d.w.z. cijfer = 1,0 + 9 x score/56 6