DE VECHTVISIE stap voor stap naar een duurzame rivier De Overijsselse Vecht is meer dan alleen maar de kleinste van onze grote rivieren. H i j is belangrijk! Grote delen van Overijssel en een deel van Drenthe zijn voor de afvoer en de aanvoer van hun water afhankelijk van deze rivier. Daarnaast is hij van grote betekenis voor de landbouw, de natuur, het landschap en de recreatie. Toch lijkt de Vecht er niet echt bij te horen. Door aanpassingen in de loop der tijd, lijkt h i j meer op een kanaal dan op een levende rivier, die kronkelend door het landschap gaat. Je ziet hem alleen op plekken waar bruggen het Vechtdal doorkruisen. Je kunt er bijna niet bij komen, laat staan in zwemmen. Oude meanders zijn van de rivier afgesneden en dreigen te verlanden. De Vecht moet weer een aantrekkelijke rivier worden. Daar hebben we allemaal belang bij. Door de gezamenlijke watc beheerder : van de Overiitsi 1 Ministerie van Verkeer en Waterstaat Directoraat-Generaal Rijkswaterstaat Directie Oost-Nederland Bibliotheek Nr. WB1290-185 ON
MEER DAN ZOMAAR EEN RIVIER De Vechtvisie is geen blauwdruk voor de Vecht in 2050, maar een voorzet van de gezamenlijke waterbeheerders. Zij kunnen hun plannen niet alleen uitvoeren, daarvoor zijn de belangen te groot en te ingewikkeld. Bovendien overstijgen ze soms de eigen belangen. Waterbeheerders moeten daarom met de andere belanghebbenden samenwerken; met de landbouw, de landgoedeigenaren, de gemeenten, de natuurbeheerders, de recreatieschappen en de visverenigingen. Neem alleen al de intensieve landbouw in de uiterwaarden van de Vecht. Voor een dergelijke intensieve landbouw zal straks in de visie geen plaats meer zijn. Wij, waterbeheerders, zullen slechts een kleine rol spelen bij het oplossen van vraagstukken die gaan over compensatie en vervangende eigendommen. Projectgroep Vecht Projectgroep Vecht moet straks de kar gaan trekken. In deze projectgroep zijn alle partijen vertegenwoordigd, waarbij ieder zijn eigen verantwoordelijkheid houdt. De belangrijkste taken van de projectgroep zijn: - het begeleiden van het proces en de inhoudelijke voortgang; - het nemen van initiatieven voor maatregelen (in overleg met betrokken partijen); - het stimuleren van initiatieven en ideeen van belanghebbenden en het regelen van subsidies; - het onderzoeken van kansen en mogelijkheden; - overleggen met de Duitse waterbeheerders over de ontwikkelingen in het stroomgebied; - het vergroten van de kennis over het watersysteem zowel buitendijks als in het hele stroomgebied. 2
Natuur, spanning en afwisseling Hoe bereiken we dat de Vecht weer een aantrekkelijke en meer natuurlijke rivier wordt? Een rivier, die veilig is en die toch daar waar mogelijk vrij kan stromen in het winterbed. Een rivier met afwisselende oevers en schoon water, waar planten en dieren goed kunnen gedijen. Een rivier die haar gebruikers en de overige bevolking wat te bieden heeft. Dat is geen gemakkelijke opgave. Wij, de waterbeheerders van de Vecht hebben daarom een werkgroep gevormd, die hierover heeft nagedacht. In het rapport 'De Vechtvisie' beschrijft de werkgroep stap voor stap hoe de Vecht een beweeglijke rivier kan worden met natuur, afwisseling en spanning. Maar het beschrijft ook de gevolgen voor de landbouw, waarvoor minder plaats zal zijn. In deze brochure vindt u de belangrijkste punten terug. NATUURLIJK VEILIG In het stroomgebied van de Vecht wonen meer dan een miljoen mensen. Mensen, die invloed hebben op de Vecht. Aan de andere kant heeft de rivier ook een functie voor dezelfde bewoners. Hoe zullen de bewoners de Vecht over vijftig jaar ervaren, hoe zal hij er dan uit kunnen zien? Aan de hand van het 'Streefbeeld voor 2050' in de Vechtvisie kunnen we ons daar een voorstelling van maken. Een veilige Vecht De Vecht is in 2050 een veilige rivier. Hij is zo ruim dat het water, daar waar dat kan, vrij haar eigen weg kan gaan. De knelpunten zijn opgelost. Het Vechtwater wordt in extreem natte perioden in de winter opgevangen in retentiegebieden om in de voorzomer langer de stroming in stand te kunnen houden. Als gevolg van de ruilverkaveling en de verstedelijking, wordt het regenwater sneller uit het stroomgebied afgevoerd. Daardoor heeft de Vecht steeds meer water te verstouwen gekregen. Vooral tijdens extreem natte perioden in de winter is er sprake van piekafvoeren. Daardoor ontstaan problemen, vooral bij het Afwateringskanaal en bij Coevorden. Door klimatologische veranderingen zal de waterafvoer vermoedelijk met nog eens tien procent toenemen. Extra inspanningen zijn nodig om de rivier veiliger te maken.
Een schone Vecht In 2050 is de kwaliteit van het Vechtwater en de waterbodem goed. Zuiveringsinstallaties zorgen voor een goede zuivering van het afvalwater. Er komen geen te grote hoeveelheden fosfaat en nitraat meer voor. Ook de waterbodem is schoon. Het water is zo schoon, dat het ook gebruikt kan worden als bron voor drinkwater (oevergrond-waterwinning Vechterweerd). Flora en fauna zijn afhankelijk van een goede waterkwaliteit. Het water in de Vecht is redelijk van kwaliteit, maar nog niet optimaal. Het bevat nog teveel schadelijke stoffen als voedingsstoffen, zware metalen en andere microverontreinigingen. Als we de oude meanders met waardevolle natuur weer willen verbinden met de Vecht en tegelijkertijd deze natuur willen behouden, dan zal het Vechtwater schoner moeten. Ook nieuwe natuurgebiedjes hebben dan meer kans van slagen. De landbouw heeft schoon water nodig voor haar vee. Voor de bewoners van het Vechtdal en de recreanten is een schone Vecht aantrekkelijker dan een vervuilde rivier. Een dynamische Vecht De Vecht heeft in 2050 bijna overal natuurlijke oevers. Verder hebben de oevers een dynamisch profiel. Bij een aantal stuwen zorgen nevengeulen ervoor dat de rivier daar ook bij lage waterstanden voldoende blijft stromen. Dezelfde nevengeulen ontlasten de stuw, wat vooral bij hoog water van belang is. Door alle ingrepen is de Vecht meer een kanaal geworden dan een levendige en aantrekkelijke rivier. Dat is ten koste gegaan van de natuur en van het landschap. In en rond een dynamische rivier krijgt de natuur immers de kans zich beter te ontwikkelen. Een meanderende rivier past bovendien cultuurhistorisch gezien beter in het landschap.
Een natuurrijke Vecht Het winterbed zal in 2050 vaker onderlopen. Veel oude meanders zijn bij het zomerbed gevoegd, zodat ook daar weer rivierprocessen kunnen gaan plaatsvinden. De dynamische oevers hebben nieuwe meanders doen ontstaan. Enkele natuurwetenschappelijk zeer waardevolle oude meanders zijn met de rivier verbonden. Zowel stroomopwaarts als stroomafwaarts van de steden zijn stapstenen voor de natuur (3 a 4 ha) ingericht. Daar kunnen vissen, amfibieen en libellen tijdelijk verblijven om de stedelijke barrieres te overbruggen. Vissen hebben de mogelijkheid bij hoge stroomsnelheden te schuilen. De stroomgeul en de uiterwaarden van de Vecht vormen tezamen een zeer kwetsbaar natuurgebied. De waterbeheerders moeten hier met hun beheer rekening mee houden. De waterhuishouding is immers de sleutelfactor voor het herstel van het natuurlijke ecosysteem in het uiterwaardengebied. De Vecht op peil Zowel de landbouw als de natuur (bossen) hebben belang bij een hoger grondwaterpeil. Cultuurtechnische maatregelen tijdens de ruilver kaveling en de verstedelijking zorgen er's zomers voor dat het water versneld uit het stroomgebied wordt afgevoerd (zie ook 'Een veilige Vecht'). Het gevolg is dat het grondwaterpeil zakt en de landbouwgronden en de natuurgebieden in het stroomgebied van de Vecht last hebben van verdroging. Door de Vecht plaatselijk ondieper en breder te maken, heeft hij in de zomer een hoger peil, behoudt hij stroming en onttrekt hij minder grondwater uit het stroomgebied. Bij hoge afvoeren blijft de Vecht in staat veel water af te voeren. De Vecht heeft in 2050 alleen nog daar stuwen waar dat echt nodig is. De peilen zijn in zowel de zomers als in de winter hoger dan nu het geval is. Het winterpeil is hoger dan het zomerpeil, dus natuurlijk. Het water wordt in de zomer op een hoger peil gehouden, zodat de natuur binnen- en buitendijks hier van profiteert. De landbouw heeft daardoor binnendijks minder last van de droogteschade. 5
Een aa n t rekkel i j ke Vecht In 2050 kunnen recreanten volop genieten van de Vecht en haar uiterwaarden. Er zijn wandelenfietspaden,die voor een deel parallel aan de rivier lopen. Tussen het Zwarte Water en Ommen kan worden gevaren. De plaatselijke watersport speelt zich af rond de steden. De oevers zijn bereikbaar via lig- en aan la nd i ngsplaa t sen. Voor de sportvissers zijn voorzieningen aangelegd op plekken waar wegen de Vecht kruisen. Steeds meer mensen zoeken hun ontspanning buitenshuis. De Vecht en de uiterwaarden bieden hiervoor volop mogelijkheden. Voor de recreant is het nu nog moeilijk bij de rivier te komen, omdat veel gronden langs de Vecht in gebruik zijn als landbouwgrond. Als de verschillende provinciale plannen worden uitgevoerd, zal daar verandering in komen. Veel landbouwgronden krijgen dan een andere bestemming. De essen die grenzen aan het winterbed, blijven als landbouwgronden in gebruik, maar dan wel minder intensief dan nu het geval is. Ze horen immers vanouds bij het landschap. Voorzieningen voor verblijfsrecreatie moeten goed in het landschap passen en in elk geval niet storen in het landschap. i l WAT TE DOEN OP KORTE TERMIJN? Op korte termijn kunnen de betrokken waterschappen, Rijkswaterstaat, Provincie en gemeenten al veel doen om de Vecht veiliger, levendiger en aantrekkelijkcr te maken. Hierna leest u welke werkzaamheden in de Vechtvisie zijn voorgesteld. De kosten van deze werkzaamheden zijn voor de periode 1998-2002 geraamd op / 30 miljoen. Voor de periode 2002-2020 is / 130 miljoen begro > Hoe wordt de Vecht veiliger? Het winterbed tussen Oud-Bergentheim en Marienberg wordt vergroot. Een ruimer winterbed wil zeggen een veiliger rivier, omdat hij meer water kan verwerken. Er komt bij Marienberg bij wijze van proef een nevengeul. Slaagt die proef, dan volgen andere nevengeulen. Het profiel van de rivier wordt bij de bruggen vergroot, zodat het water daar beter kan doorstromen. Een gebied bij Anerweerd heeft momenteel de formele status van waterberging. Door daar een uitlaatklep aangte leggen, kunnen we het gebied bij hoog water beter beheersen. Dat is vooral belangrijk voor het knelpunt Afwateringskanaal en het knelpunt Coevorden. Op langere termijn kan bij Anerweerd een retentiegebied worden aangelegd. 6
Hoe wordt de Vecht levendiger, schoner en natuurrijker? Hoe wordt het waterpeil verbeterd? Allereerst komt er een onderzoek naar de effecten van de verhoging van het waterpeil. Daarbij wordt vooral gekeken naar de gevolgen voor de landbouw, de natuur en de recreatievaart en de bebouwing. De stuwen bij Vilsteren en Vechterweerd worden als eerste aangepast, omdat dat deze maatregel het meeste effect heeft op de verdroging. Ook de stuw bij Diffelen wordt aangepast. De stuwen worden geautomatiseerd zodat een snelle reactie op verhoogde afvoeren mogelijk wordt. Bovendien worden ze gekoppeld, zodat het waterpeil beter te beheersen is. De 'harde' oever tussen de stuw Diffelen en Arrien verdwijnt en het onderhoud wordt beperkt. Hierdoor krijgen erosie en sedimentatie weer een kans. Er komt een nevengeul op de plaats van een oude Vechtmeander, langs de stuw bij Marienberg. De stuw zorgt voor verval en stroming in de rivier. Via de nevengeul kunnen flora en fauna zich beter verspreiden. De nevengeul heeft ook een positieve invloed op de rivierprocessen in de meander. Op een aantal plaatsen maken de 'harde' oevers plaats voor natuurvriendelijke oevers Hoe maken we de Vecht aantrekkelijker? De natuurgebieden Rheezermaten en Veldbraken worden versterkt, zodat hier weer een aaneengesloten natuurgebied kan ontstaan. Een aantal meanders tussen de rijksgrens en De Haandrik en meander Prathoek worden gekoppeld aan de rivier. Er komen stapstenen voor de natuur bij Gramsbergen, bij de Loozensche Linie en bij het Gat van Joosten. Gemeentes leggen langs de Vecht fiets- en wandelpaden aan, die tevens dienst doen als educatieve paden. Deze paden worden zoveel mogelijk gecombineerd met andere voorzieningen als visplaatsen, campings en bestaande wandelpaden Bij De Haandrik en Gramsbergen komen vis-, picknickplaatsen en wandelplaatsen. Zandwinningslocatie het Gat van Joosten wordt ingericht voor de recreatie. Waterbeheerders nemen verdere maatregelen om de uitstoot van overstorten, rioolwaterzuiveringen en de landbouw nog meer terug te dingen. Verder: Goede voorzieningen en voorlichting zijn nodig om de overlast van recreanten voor de gebruikers en de grondeigenaren te beperken. Ook de natuur heeft af en toe behoefte aan rust. Daarom zijn waardevolle gebieden in bepaalde periodes van het jaar voor het publiek gesloten. 7
Wilt u reageren op de Vechtvisie? Graag, want uw reacties zijn welkom! De Vechtvisie is een plan van de gezamenlijke waterbeheerders en is een visie voor de langere termijn. Het plan is een bouwsteen voor het gebiedsperspectief Vecht-Regge. Op ieder project dat uit de vechtvisie of uit het gebiedsperspectief Vecht- Regge voortvloeit, kunt u inspreken. De project - plannen komen dan ter inzage te liggen. Wanneer dat is, zal nog worden bekend gemaakt. U kunt reageren door contact op te nemen met de betrokken waterschappen. U kunt dat doen via: Waterschap Groot Salland, telefoon (038) 4557200 Waterschap Velt en Vecht, telefoon (0523) 287600 of (0524) 596200 Colofon: Deze brochure is een uitgave van Waterschap Groot Salland, Waterschap Velt en Vecht, Waterschap Regge en Dinkel, Zuiveringsschap Drenthe en Rijkswaterstaat Oost Nederland. De Vechtvisie is opgesteld in samenwerking met Arcadis Heidemij Advies. Teksten: Thea Laurensse-Wolsing, Zutphen Eindredactie: Arcadis Heidemij Advies/ Waterschap Groot Salland Fotografie: R. van Etteger Vormgeving: Reklameburo Katers, Zwolle Druk: Aerge Drukkers, Meppel Oplage: 2000 Het volledige rapport 'De Vechtvisie, stap voor stap naar een duurzame Vecht' is voor / 35,- verkrijgbaar bij het Waterschap Groot Salland in Zwolle en het Waterschap Velt en Vecht in Coevorden en Hardenberg.