Cameratoezicht ex:pla n smart educational tools
Mannelijk/vrouwelijk Er bestaat in Nederland een dilemma als het gaat over het gebruik van woorden die als mannelijk en vrouwelijk geïnterpreteerd kunnen worden. We zouden consequent kunnen werken met hij/zij en zijn/haar, maar dat geeft een gedwongenheid die wij stilistisch niet verantwoord vinden. Het werkt storend en afleidend op de leesbaarheid. Daarom is er voor de mannelijke variant gekozen. Copyright Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. No parts of this book may be reproduced in any form by print, photo print, microfilm or any other means without written permission from the Publisher. Samenstellers en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een zo betrouwbaar mogelijke uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden op onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. De uitgever meent alle rechten van afbeeldingen te bezitten of daar afspraken over te hebben gemaakt. Indien rechthebbenden toch een opmerking hebben, kunnen zij zich tot de uitgever wenden. Adresgegevens ex:plain Disketteweg 6 Postbus 1230 3800 BE Amersfoort www.explain.nl Augustus 2017
Cameratoezicht Geschreven door: Dirk van den Heuvel, Rob van der Lans
Inhoudsopgave Inhoud 1. Toepassingen en beroepen 11 Inleiding 11 Gebruikstoepassingen cameratoezicht 11 Wet Bescherming Persoonsgegevens 11 Cameratoezicht op openbare plaatsen 11 Cameratoezicht in bedrijven, op de werkplek en in winkels 11 Cameratoezicht in en rond woningen 12 Doelstelling cameratoezicht 12 Signaleren van incidenten 12 Preventie en Repressie 13 Herkennen van personen 13 Slechte kwaliteit beelden 13 Incidentenanalyse 13 Software programma s 14 Camerabeelden als wettig bewijs 14 Doelstelling omschreven 14 Autoriteit Persoonsgegevens 15 Vuistregels cameratoezicht in publiek domein 15 Waar mag cameratoezicht worden ingezet? 15 Heeft een burger in het publieke domein nog wel recht op privacy? 15 Wat is het doel van cameratoezicht? 15 Wie is verantwoordelijk voor het cameratoezicht? 15 Privaat domein 16 Publiek domein 16 Particuliere Alarm Centrales (PAC) 17 Particuliere meldkamers 17 Evenementen 17 Surveilleren met camera s 18 Particulier beveiliger 18 Particulier beveiliger in een particuliere meldkamer 18 Toezichthouder in dienst van de gemeente 19 Opsporingsambtenaar 19 Algemene opsporingsambtenaren (art. 141 WvSv) 20 Buitengewoon opsporingsambtenaren (BOA) (art. 142 WvSv) 20 Personen belast met het uitkijken van beelden 21 Voorwaarden bij het uitkijken van camerabeelden 22 Opslag- en bewaartermijn camerabeelden 23 4
2. Wettelijke kaders 25 Inleiding 25 Recht 25 De Grondwet 25 Algemene Maatregelen van Bestuur 27 Verordeningen 27 Soorten recht 27 Opzet en schuld 29 Opzet 29 Schuld 29 Wederrechtelijk 30 Minderjarigen 30 Deelneming en medeplichtigheid 31 Daders 31 Medeplichtigheid 34 Huisvredebreuk 35 Lokaalvredebreuk 37 Onbevoegd aanwezig zijn 37 Heimelijke camera s 38 Aantasten van de privacy tijdens waarneming 39 Camera s op de werkplek 40 Camera s in een winkel 41 Camera s in en rond woningen 41 Wet Bescherming Persoonsgegevens (Wbp) 41 Doel van de Wet 42 Autoriteit Persoonsgegevens (AP) 43 Datalekken 44 Melden aan Autoriteit Persoonsgegevens 44 Melden aan de betrokkene 45 Uitzonderingen op de meldplicht 46 Is de meldplicht datalekken uit de Wbp op mij van toepassing? 46 Is er sprake van verwerking van persoonsgegevens? 46 Ben ik de verantwoordelijke voor de verwerking of diens vertegenwoordiger? 47 Is de Wbp van toepassing op de verwerking? 47 Bewerker van informatie 47 Bewerkersovereenkomst 48 Regelgeving rondom cameratoezicht 48 De inrichting van cameratoezicht in het publieke domein 49 Uitgangspunten voor inrichting en uitvoering 49 Rechten van betrokkenen, toezicht en evaluatie 50 Camera s op het private domein 50 Verborgen camera s 50 Cameratoezicht door beveiligingsorganisaties 50 Wet politiegegevens 51 Noodzakelijkheid, rechtmatigheid en doelbinding 51 Vastleggen gevoelige gegevens 51 Autorisaties 51 Ter beschikking stellen politiegegevens 51 Verstrekking van politiegegevens aan anderen dan politie en Koninklijke Marechaussee 52 5
Inhoudsopgave Besluit politiegegevens 53 Gegevens welke opgeslagen worden 53 Inzage in politiegegevens 53 Geheimhoudingsplicht 54 Beginselen van een goede procesorde 54 Proportionaliteit 54 Subsidiariteit 54 Doelmatigheid 54 Openlijke geweldpleging 55 Diefstal 55 Diefstal onder verzwarende omstandigheden 56 Diefstal door middel van geweld of bedreiging met geweld 56 Openbare Dronkenschap 58 Mishandeling 58 Zwaar lichamelijk letsel door schuld 59 Vernieling 60 Straatschenderij 61 Baldadigheid 61 Openbaarheid 61 Tegen personen of goederen 62 Gevaar of nadeel 62 Verschil tussen vernieling en straatschenderij 62 Deelneming aan aanval of vechterij 62 Aanzetten tot haat, discriminatie of geweld 63 Belediging van een groep mensen 63 Aanzetten tot haat 63 Opiumwet 64 Stof op of in de bodem, lucht of oppervlaktewater brengen 65 Wet Milieubeheer 65 Algemene zorgplicht 65 Wet inzake Luchtverontreiniging 67 De gemeenteraad en cameratoezicht 68 Openbare plaats 69 Particulier eigendom 69 Vaste camera's 70 Kenbaarheid 70 Overgangstermijn 70 Besluit cameratoezicht op openbare plaatsen 71 De lokale driehoek 71 Artikel 3, 11 en 12 Politiewet 2012 71 Europees verdrag van de rechten van de mens 72 Taken Openbaar Ministerie ten aanzien van beeld (materiaal) 73 6
3. Effectief waarnemen 75 Beeldkwaliteit 75 Weersomstandigheden 75 Licht en verlichting 75 Reflectie 76 Soorten licht 77 Technische beveiligingsaspecten van het camerasysteem 78 Digitaal versus analoog 78 Bewegingsdetectie 80 Kentekenregistratie 80 Indringer detectie 80 Passanten/voertuig telling 80 Gedrag herkenning 80 Crowd management 80 Non-motion detectie 80 Handmatige en automatische functies van camerasystemen 81 Weergave van beelden 81 Opslag van beelden 82 Waarnemen 85 Interpreteren 85 Het belang van waarnemen 85 Hoe nemen we waar? 86 Aandacht 86 Duur 87 Emoties 87 Belang 87 Ervaring 87 Kennis 87 Afstand 88 Conditie 88 Kwaliteit van de zintuigen 88 Gezichtsveld 88 Waarnemingscyclus 88 Anticiperen 89 Fouten bij het waarnemen 89 Het gebruik van camouflage 89 Gezichtsbedrog 90 Uitzicht 90 Licht 90 Fouten bij het interpreteren 90 Te snel oordelen 90 Oordelen zonder de achtergrond te kennen 91 Het niet onderkennen van fasetypische eigenschappen 91 Oordelen zoals het in uw eigen kraam te pas komt 91 Cognitief proces 91 Cognitieve lock-up 92 Communicatie 92 Wie spelen daarin een rol? 92 Verbale en non-verbale communicatie 93 Storingen in de communicatie 94 7
Inhoudsopgave 4. Organisatie cameratoezicht 97 Organisatie van het cameratoezicht 97 Aantal beeldschermen dat een medewerker moet uitkijken 98 Kijkafstand 98 Kijkpositie 98 Kwaliteit van de beelden en beeldschermen 98 Arbeidstijden en arbeidsduur 99 Gebruiksvriendelijkheid van de hardware en software 100 Maatregelen tegen verlies van data 101 8
9
1. Toepassingen en beroepen 1 Inleiding Cameratoezicht wordt steeds vaker toegepast. Vaak na een aantal incidenten valt er een politieke beslissing om over te gaan tot cameratoezicht. Zowel in openbaar/ semiopenbaar alsook in privégebieden en/of omstandigheden. Voorbeelden hiervan treffen wij aan in uitgaansgebieden, winkelcentra, bedrijfsterreinen, voetbalstadions, benzinestations, hotels en dergelijke. Regelmatig wordt de Engels term 'closed circuit television system' het cctv gebruikt. Gebruikstoepassingen cameratoezicht De meest voorkomende toepassingen zijn: 1. Cameratoezicht op openbare plaatsen; 2. Cameratoezicht op de werkplek en rond winkels; 3. Cameratoezicht in en rond woningen. Wet Bescherming Persoonsgegevens Wanneer er personen herkenbaar in beeld worden gebracht, is de Wet Bescherming Persoonsgegevens (Wbp) van toepassing. De privacy van personen dient te worden beschermd. Cameratoezicht op openbare plaatsen Voor de handhaving van de openbare orde, voor de verkeersveiligheid en voor het opsporen van strafbare feiten, mag de overheid gebruik maken van cameratoezicht. Deze maatregel wordt echter pas toegepast indien andere maatregelen niet voldoende zijn gebleken om de openbare orde te handhaven (subsidiariteitsbeginsel). Cameratoezicht in bedrijven, op de werkplek en in winkels Het ophangen van camera s in bedrijven en winkels is alleen toegestaan als dat echt noodzakelijk is. Dit ter voorkoming van diefstal, vernieling, overval en/of bedreiging van personeel. Vaak hangen deze camera s dan bij de in- en uitgang, bij de kassa en het magazijn. De aanwezigheid van het cameratoezicht moet dan wel op duidelijke wijze zijn aangegeven. Is dit niet zo dan is de ondernemer strafbaar. Als blijkt dat na het plaatsen van deze opvallende camera s de diefstallen onverantwoord hoog blijft dan mag de ondernemer overgaan tot het toepassen van heimelijk (verborgen) cameratoezicht. 11
Toepassingen en beroepen Cameratoezicht in en rond woningen Een eigenaar van een woning of een appartementencomplex kan ter beveiliging van zijn eigendommen bij de ingang een camera plaatsen. Indien dit kenbaar wordt gemaakt door middel van een opschrift, sticker of een bord met tekst dan is dit toegestaan. Het zicht van Doelstelling cameratoezicht Een gemeente gaat niet zomaar over tot het plaatsen van camera s. Vaak vindt dat plaats na een politieke beslissing als beveiligingsalternatief ter ondersteuning van de plaatselijke politie met als belangrijkste doel: Het handhaven van de openbare orde. Subdoelen zijn: - Het vergroten van de veiligheid van de burgers; - Preventieve functie; - Tegengaan van overlast; - Sturen van de hulpdiensten; - Voorkomen of tijdig signaleren van afwijkend of crimineel gedrag; - Opsporing van strafbare feiten. Op basis van in het verleden plaats gevonden incidenten en of gebeurtenissen wordt bekeken de camera moet beperkt blijven tot de voordeur of raampartij en mag de openbare weg tot een minimum laten zien. De openbare weg is de verantwoordelijkheid van de overheid. Inmiddels is het beleid van de overheid ten aanzien van enig zicht op de openbare weg iets versoepeld. op welke plaatsen en welke tijdstippen er beelden uitgekeken dienen te worden. In stadscentra met veel uitgaansgelegenheden zal observatie in het weekeinde plaatsvinden terwijl in een winkelcentrum op de vaste koopavond de beelden uitgekeken worden. Het is niet toegestaan om cameratoezicht te benutten voor het vaststellen van bepaalde groeperingen of personen op grond van ras, geloof of politieke overtuigingen en/of seksuele aard. Indien er in een drukke winkelstraat tevens een kerk is gevestigd, is cameratoezicht toegestaan ter handhaving van de openbare orde, maar mag dit middel niet enkel en alleen worden gebruikt om te zien wie er in en uit de kerk komt. 12 Signaleren van incidenten De cameraobservant blijft de belangrijkste schakel van het cameratoezicht. Hij beïnvloedt de camera s en is verantwoordelijk voor de opgenomen beelden en de kwaliteit daarvan. Hij observeert, neemt waar, zoomt in, legt vast, beoordeelt de situatie, overlegt met collega s of politie en zal zorgen voor de opvolging en rapportages. Cameratoezicht is een onderdeel van een reeks aan maatregelen. Pas nadat de in een eerder stadium gekozen maatregelen niet afdoende bleken te zijn, wordt het middel cameratoezicht ingezet. Cameratoezicht wordt gericht toegepast in combinatie met bijvoorbeeld, Stadstoezicht, Politie, BOA s en of Particuliere Beveiligingsorganisaties. Het direct reageren door bijvoorbeeld de politie op meldingen van de cameraobservant is derhalve evident aan het succes. De observanten kijken daarom naar live beelden en hebben via directe telefoonlijnen en/of via de portofoon contact met de plaatselijke politie. Vooraf wordt met de politie afgesproken hoe de meldingen worden doorgegeven. Vanuit de visie voorkomen, verhinderen en doorstaan van een incident of gebeurtenis is een snelle opvolging van het grootste belang.
Preventie en Repressie Cameratoezicht geeft de burgers een verhoogd veiligheidsgevoel. Uit diverse onderzoeken in diverse plaatsen (Gouda, Alkmaar, Heerlen) is dit gebleken. Criminelen weten dat hun pakkans wordt vergroot in een gebied met cameratoezicht. Ook zijn de resultaten van cameratoezicht in winkels en bedrijven voldoende. Hier is minder kans op diefstal, vandalisme en inbraak. Hier is dus sprake van een sterke preventieve werking. Indien na het ontdekken van een onregelmatigheid door de politie actie wordt ondernomen, belanden wij in het repressieve deel van het traject. 1 Herkennen van personen Ten behoeve van de opsporing is het van belang dat aan de hand van camerabeelden personen worden herkend. Derhalve is naast goede apparatuur ook het effectieve gebruik van de camera van groot belang. Eerst overzicht voor het observeren, dan inzoomen voor herkenning van een gezicht of kenteken en het vastleggen van een goed signalement en dan identificeren zodat een persoon of diens (afwijkende) gedrag kan worden benoemd. Slechte kwaliteit beelden Vaak loopt de recherche tegen matig opgenomen beelden aan (Opsporing Verzocht). Dit komt enerzijds doordat de kwaliteit van de camera s niet altijd optimaal zijn en dat er vaak beelden worden opgenomen door vaste, niet beweegbare camera s. Niet zelden zijn de zichtbare camera s verzet door schoonmaakhandelingen of door opzet van toekomstige daders. Ook teveel verlichting of juist te weinig verlichting (duisternis) kan een sterke invloed hebben op de kwaliteit van de opgenomen beelden. Uiteraard speelt de cameraobservant een belangrijke rol bij het inschatten van voorbereidingshandelingen en/of afwijkend gedrag of afwijkende situaties. Het is een verantwoordelijke taak. Door toepassing van de juiste observatietechniek en een juiste attitude zal in veel gevallen een incident kunnen worden voorkomen en/of zal dit na een gebeurtenis het opsporingsonderzoek door de politie vereenvoudigen. Om het cameragebruik te kunnen beïnvloeden is een beweegbare camera noodzakelijk. We kennen de zogenaamde Pan (horizontale beweging) & Tilt (verticale beweging) camera en de zogenaamde Dome (bol) camera. Deze camera s zijn vanaf de desk met de joystick te besturen. Hetgeen in de spot monitor (de monitor vlak voor u) is te zien, wordt dan ook opgenomen. Indien de zoom optie wordt gebruikt voor het zogenaamde inzoomen (vergroten) dan wordt het gebied naast de zoom niet gezien door die camera. Indien een camera door de observant wordt verlaten, zal hij deze in een observatie positie zetten waarbij er alsnog bruikbare beelden worden opgenomen. In veel systemen springt de verlaten camera automatisch terug in een vooraf vastgestelde en daarom doelmatige positie (Preset stand). Incidentenanalyse Het tijdig signaleren van een incident of een gebeurtenis is het begin van een reeks van acties. Om te komen tot de juiste acties dienen er analyses gemaakt te worden van hetgeen men waarneemt: - Analyse vooraf; - Het verzamelen van voorinformatie; - Het observeren van de beelden; - Verbanden leggen tussen de waarnemingen; - Het belang zien van de verzamelde gegevens en beeldmateriaal; - Het opstarten van de juiste procedures. Voorbeeld: In uw gebied loopt regelmatig een man die bij u bekend is als Kobus Deze man is zonder vaste woon- of verblijfplaats en berooft vaak oudere dames. U observeert hem (Dadergericht observeren). Als er dan twee straten verderop (gebiedskennis) een oudere dame met handtas loopt (Slachtoffergericht observeren) is het een mogelijkheid om in een vroegtijdig stadium een surveillance eenheid die kant op te sturen teneinde een beroving te voorkomen. 13
Toepassingen en beroepen Analyse achteraf Een analyse achteraf is een analyse van reeds plaats gehad hebbende incidenten en/of gebeurtenissen. Dit geschiedt vaak door een aangewezen persoon of politieman. Doel hiervan is te bezien wat, waar en wanneer er zoal incidenten zijn om hier het Software programma s Er zijn speciale, geavanceerde software programma s beschikbaar (Copp-web) waarbij alle incidenten op tijd, soort incident, aantal incidenten en perioden kunnen worden geregistreerd, vastgelegd en opgeslagen. cameratoezicht effectief op af te stemmen. Ook wordt hierbij bekeken wat de acties van de observant waren, welke vervolgacties hij heeft genomen en wat het resultaat was van de door hem genomen acties. Het gevolg van deze analyse kan zijn dat er niet aan de gestelde voorwaarden is voldaan en/of de procedures wellicht moeten worden aangepast. Deze programma s kunnen tevens worden uitgebreid met allerlei vormen van rapportages en doormeldingen naar vooraf vastgestelde e-mailadressen. Het later bijwerken van rapportages is dan niet meer mogelijk. Camerabeelden als wettig bewijs Indien op de camerabeelden strafbare feiten waarneembaar zijn of als er beelden zijn die kunnen leiden tot het opsporen van verdachten, getuigen of slachtoffers, dan kunnen deze beelden aan het Openbaar Ministerie worden verstrekt. De beelden die door de observant zijn vastgelegd zullen door de politie veelal als ondersteunend bewijsmateriaal worden ingebracht. Goede opnamen van personen (gezicht) en goederen (vernieling/baldadigheid/ graffiti) kunnen worden gebruikt. Deze beelden worden (digitaal) opgeslagen, gewaarmerkt, vastgelegd (DVD) en veiliggesteld. De rechter zal een verdachte niet alleen veroordelen op beelden. De beelden worden gezien als ondersteunend bewijs. Naast de beelden heeft de politie een verklaring (bekentenis) van de verdachte nodig en van getuigen/deskundigen. De rechter zal met zijn eigen waarneming en de hiervoor genoemde zaken tot een oordeel komen. Doelstelling omschreven Om te voorkomen dat cameratoezicht ook voor doelen wordt gebruikt waarbij het recht op de persoonlijke levenssfeer in het geding komt, dient het gebruik van cameratoezicht duidelijk omschreven te zijn. Uitgangspunt bij cameratoezicht op openbare plaatsen is dat men deze pas mag toepassen als dit ook echt noodzakelijk is en andere maatregelen blijkbaar niet afdoende waren om de openbare orde te handhaven. Deze noodzaak kan alleen worden vastgesteld indien men de gewenste doelen duidelijk omschrijft zowel vooraf, tijdens als nadat de camera in gebruik is genomen. Indien de mogelijkheid bestaat dat er als gevolg van de camerabeelden strafrechtelijke acties ondernomen gaan worden dan is het wettelijk bepaald dat de burger vooraf geïnformeerd moet zijn dat zijn persoonsgegevens (camerabeelden) hiervoor gebruikt kunnen worden. Dit noemt men de notificatieplicht: Het kenbaar maken, informeren van het publiek, door middel van borden en publicaties. 14
Autoriteit Persoonsgegevens De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) heeft een aantal richtlijnen uitgevaardigd met betrekking tot cameratoezicht op openbare plaatsen. Een aantal regels treft u hieronder aan. In de module Werken binnen wettelijke kaders wordt hierop teruggekomen. 1 Vuistregels cameratoezicht in publiek domein (Bron: autoriteitpersoonsgegevens.nl) Op welke grondslag mag cameratoezicht worden ingezet? De burgemeester draagt verantwoordelijkheid voor de openbare orde. Hij kan zich voor cameratoezicht onder de Wet Bescherming Persoonsgegevens (Wbp) dan ook beroepen op zijn publiekrechtelijke taak ingevolge de Gemeentewet. Na inwerkingtreding van de gewijzigde Gemeentewet zal deze wet de specifieke grondslag zijn voor het cameratoezicht. De gemeenteraad dient dan een verordening op te stellen waarin het cameratoezicht nader wordt geregeld. Waar mag cameratoezicht worden ingezet? Cameratoezicht ten behoeve van de handhaving van de openbare orde mag in principe alleen worden toegepast op openbare plaatsen. De selectie van plaatsen dient gemotiveerd te worden. Het moet selectief toegepast worden waarbij tevens rekening moet worden gehouden met de hoeveelheid camera s, de uitkijkuren en het aantal mensen dat in beeld wordt gebracht. Overleg binnen de driehoek (burgemeester, Openbaar Ministerie en politie) omtrent de inzet van cameratoezicht vindt vooraf plaats. Heeft een burger in het publieke domein nog wel recht op privacy? Het doel van cameratoezicht moet helder omschreven zijn. Het moet in dienst staan van de handhaving van de openbare orde. Nevendoelen zoals opsporing van strafbare feiten, milieuoverlast, controle parkeren, enzovoort zullen exact moeten worden omschreven. Wat is het doel van cameratoezicht? Het doel van cameratoezicht moet helder omschreven zijn. Het moet in dienst staan van de handhaving van de openbare orde. Nevendoelen zoals opsporing van strafbare feiten, milieuoverlast, controle parkeren, enzovoort zullen exact moeten worden omschreven. Wie is verantwoordelijk voor het cameratoezicht? De verantwoordelijke voor de verwerking van de camerabeelden volgens de Wbp is de burgemeester. De operationele regie is in handen van de plaatselijke politie. Dit geldt ook als onder regie van de politie het cameratoezicht feitelijk geheel of gedeeltelijk door een particulier bedrijf wordt verricht. Mag cameratoezicht ook heimelijk of verborgen zijn? Cameratoezicht moet voor het publiek duidelijk kenbaar zijn. Heimelijk of verborgen cameratoezicht ten behoeve van de handhaving van de openbare bronnen is niet toegestaan. 15